«Όσο διατηρούνται οι περιοριστικές πολιτικές της ΕΕ, τόσο οι θάνατοι θα συνεχίζονται»

Έχει παρατηρηθεί αύξηση των προσφύγων που επιχειρούν να περάσουν τον Έβρο, όπως και περιστατικά πνιγμών στον ποταμό. Πριν από λίγο καιρό είχαμε και τις καταγγελίες για συστηματικές υποχρεωτικές επαναπροωθήσεις επιτόπου. Ποια είναι η κατάσταση εκεί και τι ρόλο παίζει ο διαβόητος «φράχτης»;

Ο φράχτης ουσιαστικά οδηγεί τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να διακινδυνεύουν τη ζωή τους στο ποτάμι του Έβρου. Γιατί είναι δεδομένο ότι κανένας φράχτης δεν είναι ικανός να σταματήσει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Οι καταγγελίες για παράτυπες επαναπροωθήσεις είναι υπαρκτές και φαίνεται να έχουν βάση, τουλάχιστον σύμφωνα με τις πληροφορίες που προέρχονται από το χώρο των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Όσοι αλλοδαποί εισέρχονται παράτυπα από τον Έβρο δεν εμπίπτουν στη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας, άρα δεν κινδυνεύουν να επιστραφούν στην Τουρκία με βάση τη συμφωνία αυτή. Εάν υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας, καταγράφονται και προχωρούν για διαμονή σε κέντρα φιλοξενίας. Ωστόσο, οι αυξημένες ροές στον Έβρο τις τελευταίες εβδομάδες μπορεί να δημιουργήσουν νέα προβλήματα υπερπληθυσμού στα κέντρα φιλοξενίας της βόρειας Ελλάδας. Χαρακτηριστικά, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες καλεί την ελληνική κυβέρνηση «να βελτιώσει επειγόντως τις συνθήκες και να ενισχύσει την ικανότητα υποδοχής στον Έβρο. Περίπου 2900 άνθρωποι έχουν φτάσει μέσω του ποταμού μέχρι στιγμής αυτόν τον μήνα [σημείωση: εννοεί τον Απρίλιο], κυρίως οικογένειες από τη Συρία και το Ιράκ. Αυτό ισοδυναμεί με το μισό του εκτιμώμενου αριθμού αφίξεων στην περιοχή κατά τη διάρκεια του 2017». Αυτά αναφέρει σε σχετική ανακοίνωση.

Αντίστοιχη εικόνα εμφανίζεται στα νησιά του βορείου Αιγαίου, όπου η κατάσταση ήταν ήδη απελπιστική για τους πρόσφυγες. Στη Λέσβο έχουμε και τις κινητοποιήσεις στην πλατεία Σαπφούς για τις συνθήκες στη Μόρια και τον εγκλωβισμό (σσ: η συνέντευξη έγινε πριν την επίθεση των ακροδεξιών και τη διάλυση της κινητοποίησης από την αστυνομία). Μπορείς να μας πεις περισσότερα για την κατάσταση στα νησιά;

Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες, υπάρχουν 13.600 ενώ υπάρχει δυνατότητα φιλοξενίας για 5500. Από την 1/4/2018 μέχρι τις 27/4/2018 έχουν έρθει 2536 ενώ ο αντίστοιχος αριθμός την ίδια περίοδο το 2017 ήταν 630. Η κατάσταση σε αρκετά κέντρα υποδοχής είναι έντονα προβληματική από πλευράς συνθηκών διαμονής και υγιεινής, παρά το γεγονός ότι παλαιότερα αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις και η Ύπατη Αρμοστεία προσέφεραν διάφορες υπηρεσίες αρωγής, νομικής φύσης και υγιεινής και από πέρυσι το καλοκαίρι έχει αναλάβει τις σχετικές υπηρεσίες το ΚΕΕΛΠΝΟ. Η Υπηρεσία Ταυτοποίησης και Υποδοχής έχει τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό, υπηρεσίες και εξοπλισμό, δημιουργίας, κατάλληλης και επαρκούς λειτουργίας και συντήρησης των κέντρων φιλοξενίας. Επανειλημμένα έχουν ξεσπάσει επεισόδια στα κέντρα φιλοξενίας στη Λέσβο με καταστροφές του τοπικού κέντρου, λόγω του μεγάλου όγκου των αιτήσεων διεθνούς προστασίας (110.000 μόνο τα έτη 2016 και 2017) και των συνακόλουθων καθυστερήσεων της διαδικασίας διεθνούς προστασίας. Ανάλογα επεισόδια έχουν συμβεί και στη Χίο μεταξύ κατοίκων και μεταξύ κατοίκων και προσφύγων, με αποτέλεσμα τραυματισμούς και ζημιές στο τοπικό κέντρο φιλοξενίας καθώς και στη Λέρο.

Υπάρχουν διακυμάνσεις στις ροές προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα. Το πρώτο τρίμηνο του 2018 αυξήθηκαν οι παράτυπες αφίξεις αλλοδαπών στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου κατά 33% σε σχέση με το 2017, αλλά παραμένουν πολύ χαμηλότερες από τα επίπεδα του 2015. Ουδείς γνωρίζει πώς θα εξελιχθούν το επόμενο διάστημα.

Οι περιγραφές για το τραγικό περιστατικό στο Αγαθονήσι και τις ευθύνες της ακτοφυλακής ήταν σοκαριστικές. Μεμονωμένο περιστατικό;

Η Ελλάδα έχει την ηθική και τη νομική υποχρέωση να διασώζει πρόσωπα σε κίνδυνο στη θάλασσα, χωρίς την ελάχιστη καθυστέρηση, ακόμα και αν τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται εκτός των χωρικών υδάτων της, στην ανοιχτή θάλασσα. Η υποχρέωση των αρμόδιων αρχών για διάσωση δεν υφίσταται μόνο όταν ένα σκάφος εκπέμπει σήμα κινδύνου, αλλά καλύπτει και τις περιπτώσεις που σκάφη «συναντούν» τυχαία λέμβους ή άτομα στη θάλασσα καθώς και τις περιπτώσεις που οι επιβαίνοντες στις λέμβους έχουν οι ίδιοι προκαλέσει τον κίνδυνο ζωής τους.

Υπάρχει πλέον η απόφαση του ΣτΕ ενάντια στα περιοριστικά μέτρα για όσους πρόσφυγες έρθουν από δω και στο εξής. Πώς τη σχολιάζεις; Πέρα από τις ευεργετικές συνέπειες για τους νεοεισερχόμενους, σημαίνει κάτι –έστω συμβολικά– για τους όρους της συμφωνίας ΕΕ-Ελλάδας-Τουρκίας και για όσους δεν καλύπτονται από την απόφαση;

Ήδη υπάρχει νέα απόφαση του διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου που επαναφέρει τον γεωγραφικό περιορισμό με νέα αιτιολογία, την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας ως υπέρτερο δημόσιο συμφέρον για τον περιορισμό των αιτούντων διεθνή προστασία στα νησιά. Συνεπώς, έρχεται στο προσκήνιο ο πυρήνας της τωρινής πολιτικής των Ευρωπαίων και της κυβέρνησης που είναι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Εκτιμώ ότι είναι πιθανό να προσβληθεί στο ΣτΕ και η νέα απόφαση του διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου, οπότε θα κριθεί πλέον δικαστικά η ίδια η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας από το ανώτατο δικαστήριο και το αν αποτελεί λόγο υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος για τον γεωγραφικό περιορισμό των αιτούντων στα νησιά.

Αυτές τις μέρες «τρέχουν» και οι δίκες προσφύγων/μεταναστών. Για τους 35 της Μόριας και για τους 8 της Πέτρου Ράλλη. Μπορείς να μας πεις γι’ αυτές τις υποθέσεις;

Πρόκειται για διώξεις ευάλωτων ατόμων, όπως είναι οι αιτούντες διεθνή προστασία, που ζουν μάλιστα πολύ χρόνο σε κακές συνθήκες διαμονής. Σύμφωνα με την απόφαση που εκδόθηκε για τους 35 της Μόριας, καταδικάστηκαν οι 32 από τους συνολικά 35 κατηγορουμένους σε φυλάκιση 26 μηνών με τριετή αναστολή. Και οι 32 θα αφεθούν ελεύθεροι, ενώ έχουν ασκήσει έφεση κατά της ποινής τους, οπότε θα περιμένουμε την απόφαση του εφετείου. Οι τρεις από τους κατηγορουμένους αθωώθηκαν από όλες τις κατηγορίες, ενώ από τις κατηγορίες του εμπρησμού, της αντίστασης και της φθοράς αθωώθηκαν και οι υπόλοιποι 32 κατηγορούμενοι. Οι 32 καταδικάστηκαν για επικίνδυνη σωματική βλάβη καθώς και για απόπειρα επικίνδυνης σωματικής βλάβης κατά συνολικά 24 αστυνομικών που αποτελούσαν τις δύο διμοιρίες των ΜΑΤ, οι οποίες επιχείρησαν στη διάρκεια των επεισοδίων. Η δίκη των 8 μεταναστών από την Πέτρου Ράλλη ξεκίνησε την Παρασκευή 27 Απριλίου 2018 και αναμένουμε την εξέλιξή της.

Με τη διαφαινόμενη αύξηση των ροών και στα νησιά και στον Έβρο, έχει αρχίσει να δημιουργείται σταδιακά κλίμα πανικού. «Δεν χωράνε άλλοι» ή «δεν μπορούμε να τους υποδεχτούμε».

Ασφαλώς και μπορούν να γίνουν πολλά για ανθρώπινη διαμονή και αντιμετώπιση των αιτούντων διεθνή προστασία. Πρώτα απ’ όλα, απαιτείται ένα συνεκτικό πλάνο που θα αποτελείται από ένα πλέγμα συνδυαστικών μέτρων για τη ρεαλιστική αντιμετώπιση της κατάστασης. Πιο συγκεκριμένα, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την παροχή κατάλληλης και επαρκούς πρόσβασης σε διαδικασίες διεθνούς προστασίας και την αποτελεσματική προστασία των ανθρώπων από την εκμετάλλευση. Ορισμένα σημαντικά μέτρα αντιμετώπισης των σοβαρών προβλημάτων στην υποδοχή προσφύγων και μεταναστών είναι η άμεση χρηματοδότηση δομών και διαδικασιών για την αντιμετώπιση με ανθρώπινες συνθήκες των προσφυγικών ροών προς την Ελλάδα και προς τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και η δημιουργία νέων χώρων υποδοχής και φιλοξενίας στην Ελλάδα, κυρίως σε διαμερίσματα, ώστε οι αιτούντες να ζουν εντός των αστικών ιστών της χώρας. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να ληφθεί για τις ευάλωτες ομάδες (ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυες γυναίκες, άτομα με αναπηρία, θύματα βασανιστηρίων και άλλης απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης κ.λπ.) με αύξηση των δυνατοτήτων αξιοπρεπούς φιλοξενίας των δομών για τέτοιες ομάδες καθώς και με επανέναρξη των προγραμμάτων πιστοποίησης των θυμάτων βασανιστηρίων. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση και η πλήρης εφαρμογή, το συντομότερο δυνατό, της οδηγίας 33/2013/ΕΕ σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη συζητείται σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή και αναμένεται να γίνει νόμος του κράτους εντός του Μαΐου 2018. Ωστόσο, απαιτούνται πολλά και σημαντικά για την εφαρμογή αυτού του νόμου στην πράξη.

Στην ενδοχώρα ποια είναι η κατάσταση σήμερα; Τα νησιά απασχολούν συχνά τα ΜΜΕ, ενώ οι υπόλοιποι πρόσφυγες, οι συνθήκες διαμονής τους κ.λπ. είναι σε μεγάλο βαθμό «ξεχασμένοι»...

Με βάση στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, εκτιμάται ότι βρίσκονταν 39.500 αλλοδαποί αιτούντες διεθνή προστασία στην ενδοχώρα. Ήδη, σε πολλά κέντρα φιλοξενίας στην ενδοχώρα αρχίζουν να δημιουργούνται εκ νέου ασφυκτικές συνθήκες διαμονής, και έχουν ανοίξει εκ νέου καταυλισμοί που είχαν κλείσει προκειμένου να φιλοξενηθούν οι εισελθόντες πρόσφυγες και μετανάστες. Πολλοί από τους χώρους φιλοξενίας στην ενδοχώρα δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες και σε δημόσιες συγκοινωνίες. Διάφορες μη κυβερνητικές οργανώσεις πιέζουν την κυβέρνηση για απεγκλωβισμό των προσφύγων από τα νησιά και μεταφορά τους στην ενδοχώρα. Αυτό γίνεται σε σημαντικό βαθμό και επέρχεται μια σχετική αποσυμφόρηση κατά περιόδους με την αναγνώριση των αιτούντων διεθνή προστασία ως ευάλωτων, οι οποίοι εξαιρούνται από την υπερταχεία νομική διαδικασία που εφαρμόζεται στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τον γεωγραφικό περιορισμό τους εκεί. Ωστόσο, αν συνεχιστούν με τους τωρινούς ρυθμούς ή αυξηθούν οι ροές προσφύγων και μεταναστών προς τα νησιά και τον Έβρο, είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσουμε ξανά ασφυκτικές καταστάσεις στα κέντρα φιλοξενίας στην ενδοχώρα.

Έχουμε και την κατάθεση του νομοσχεδίου του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής στη Βουλή. Τι προβλέπει και τι αλλάζει στην πολιτική για τους πρόσφυγες και το άσυλο;

Ενσωματώνει την κοινοτική οδηγία για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία και τις παροχές που συνεπάγεται προς αυτούς η υποδοχή αυτή. Αλλάζει σημεία της διαδικασίας διεθνούς προστασίας, κυρίως σε δεύτερο βαθμό, με τη συντόμευση προθεσμιών και τις πλασματικές επιδόσεις των δευτεροβάθμιων αποφάσεων διεθνούς προστασίας που, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να υπονομεύουν το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής των αιτούντων διεθνή προστασία κατά των απορριπτικών διοικητικών αποφάσεων των Επιτροπών Προσφυγών. Δίνεται εκ νέου δυνατότητα υποβολής αιτήσεων για άδειες διαμονής στους μετανάστες για εξαιρετικούς λόγους, με μόνη προϋπόθεση την 7ετή παραμονή στη χώρα που αποδεικνύεται από έγγραφα τα οποία θα καθοριστούν με υπουργική απόφαση. Από το είδος των εγγράφων θα καθοριστεί και το εύρος εφαρμογής της συγκεκριμένης διάταξης και ουσιαστικά της νομιμοποίησης ορισμένου αριθμού παράτυπων μεταναστών για πρώτη φορά.

Κάτι που θα ήθελες εσύ να προσθέσεις; Γενικότερα για το Προσφυγικό και τη διαχείρισή του όλο αυτό το διάστημα;

Η οικουμενικότητα του ζητήματος των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών δεν επιδέχεται λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν μόνο σε εθνικό πλαίσιο. Εξάλλου, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας δεν επιτρέπει αυταπάτες για εθνικές λύσεις. Η διεθνοποίηση του ζητήματος στα διεθνή fora, η ένταξή του στην ευρωπαϊκή ατζέντα, το αίτημα για αναλογική κατανομή των προσφύγων και των μεταναστών στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών, ο ανθρωπισμός και ο σεβασμός των διεθνών συνθηκών, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν τα βασικά βήματα για μια ορθολογική διαχείριση του προβλήματος σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι καιρός να σταματήσει να αντιμετωπίζει το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό ως πρόβλημα κυρίως δημόσιας ασφάλειας και τάξης. Παραβλέπει έτσι ότι η σύγχρονη έννοια της ασφάλειας με κοινωνικό πρόσημο δεν περιλαμβάνει μόνο τη διαφύλαξη της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της περιουσίας των πολιτών κάθε κράτους, όπως την υιοθετούν οι σημερινές πολιτικές της ΕΕ, αλλά εμπλουτίζεται και περιλαμβάνει την αξιοπρεπή διαβίωσή τους, δηλαδή την κατάλληλη και επαρκή πρόσβαση των πολιτών αυτών σε τροφή, νερό, ένδυση, στέγη με βασικές ανέσεις, βασικές υπηρεσίες υγείας και υπηρεσίες εκπαίδευσης, δηλαδή περιλαμβάνει και την κοινωνική ασφάλεια.

Όμως όσο διατηρούνται οι περιοριστικές πολιτικές της ΕΕ έναντι των προσφύγων και των μεταναστών, τόσο οι θάνατοι στη θάλασσα και το εμπόριο διακίνησής τους θα συνεχίζονται ενώ η αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο περί προσφύγων θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο ρατσισμός δεν βλάπτουν μόνο τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αλλά και εθίζουν συνολικά τις ευρωπαϊκές κοινωνίες στη νομιμοποίηση της ιδέας ύπαρξης κατηγοριών ανθρώπων χωρίς δικαιώματα και στην περιθωριοποίησή τους με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ένας πρακτικός και αποτελεσματικός τρόπος για να προχωρήσει η σταδιακή ένταξη των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι, κατ’ αρχάς, η νομιμοποίηση των μεταναστών που έχουν τέτοιους σταθερούς δεσμούς με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Το αίσθημα της προσωπικής ασφάλειας των πολιτών δεν εμπεδώνεται με την καταστολή, αλλά με την ενίσχυση του κοινωνικού ιστού, την εμπέδωση της αλληλεγγύης και την ομαλή ένταξη των ανθρώπων στις κοινωνίες στις οποίες ζουν επί μακρό χρόνο.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μια λυσιτελής και κυρίως ανθρώπινη αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών προς την Ελλάδα και την Ευρώπη θα ήταν να εγκατασταθούν πλήρως λειτουργικοί και επαρκώς στελεχωμένοι ευρωπαϊκοί κόμβοι υποδοχής (hotspots) στις χώρες πρώτης υποδοχής των προσφύγων με τη συναίνεση των κυβερνήσεών τους (Τουρκία, Λίβανος, Ιορδανία). Με τη δημιουργία τέτοιων οργανωμένων κόμβων οι πρόσφυγες θα εντάσσονται σε διαδικασία ώστε τελικά να λαμβάνουν βίζα Σένγκεν προκειμένου να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη είσοδο στην Ευρώπη. Έτσι θα παταχθεί αποτελεσματικά το εμπόριο της διακίνησης ανθρώπων και παράλληλα θα μειωθούν σημαντικά έως θα μηδενιστούν οι απώλειες ζωών στο Αιγαίο και αλλού στη Μεσόγειο. Είναι απολύτως εφικτό από πλευράς διάθεσης πόρων, προσωπικού και εξοπλισμού εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ να οργανωθεί μια μόνιμη και διαρκής διαδικασία επανεγκατάστασης (resettlement) τριών εκατομμυρίων προσφύγων, κυρίως Σύρων, τα επόμενα τρία χρόνια απευθείας από την Τουρκία, το Λίβανο, την Ιορδανία και το Ιράκ προς τα κράτη μέλη της ΕΕ με αναλογική κατανομή τους, με βάση κριτήρια όπως ο πληθυσμός της κάθε χώρας, η ανεργία και το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της και με σεβασμό στη Σύμβαση της Γενεύης.

Επίσης, ανάλογες πρωτοβουλίες θα πρέπει να αναληφθούν προς την κατεύθυνση σύγκλισης μιας διεθνούς διάσκεψης για το Προσφυγικό ζήτημα με στόχο την υιοθέτηση δεσμευτικών πολιτικών αναλογικής κατανομής των προσφύγων και από τις υπόλοιπες χώρες του λεγόμενου Βορρά (ΗΠΑ, Καναδάς, Ιαπωνία, Αυστραλία) που έχουν ή μπορούν να έχουν τις οικονομικές και επιχειρησιακές δυνατότητες για την υποδοχή προσφύγων και την απόδοση διεθνούς προστασίας τους, σύμφωνα με τη προσφυγικό δίκαιο.