Η μνηστηροφονία, η εξέγερση του λαού της Ιθάκης και ο Οδυσσέας του «Φιλοκτήτη»

Με διασκέδασε ο Αλέξης Τσίπρας με το διάγγελμα του από την Ιθάκη. Είναι αλήθεια, τον πρώτο χρόνο της δεύτερης πρωθυπουργίας του, όταν είχε συντελεστεί και η κωλοτούμπα, ο Τσίπρας ήταν εκνευριστικός και κατά τη δική του ομολογία έπασχε από οίηση. Τον δεύτερο χρόνο, όταν ξιφουλκούσε εναντίον της διαπλοκής, ήταν ψεύτικος στα μέτρα ενός Πινόκιο. Τον τρίτο χρόνο, που κατά κάποιον τρόπο έληξε και στην τραγωδία στο Μάτι, ήταν άθλιος, ανίκανος και δειλός. Τώρα, στην αυγή του τέταρτου, «μεταμνημονιακού» προεκλογικού χρόνου, είναι διασκεδαστικός. Το διάγγελμά του, μια μαγνητοσκοπημένη συρραφή από την Οδύσσεια, όπως δεν την διάβασαν,αυτός και οι λογογράφοι του, ήταν σκέτη απόλαυση. Καταρχάς επειδή ήταν μια μαγνητοσκοπημένη ομολογία ότι ο πάλαι ποτέ μετρ της επικοινωνίας και της τηλεοπτικής οθόνης, έχει χάσει και το στυλ και το χάρισμά του. Σε αντίθετη περίπτωση, αν διέθετε ακόμη στοιχειώδη συγκρότηση και κύρος, θα τραγουδούσε την «ραψωδία του μεταμνημονίου» ζωντανά και άμεσα, όχι σε μαγνητοσκοπημένη κονσέρβα. Αλλά αυτά ανήκουν σε άλλες εποχές. Προ κωλοτούμπας...

Στο παρελθόν, ο Τσίπρας είχε ξαναχρησιμοποιήσει την Οδύσσεια στον δημόσιο λόγο του. Ήταν πέρυσι το Πάσχα, στην Κέρκυρα, όταν δίπλα στην βροχή από μπότηδες, διατύπωσε την άποψη πως η Ελλάδα περνά τα μνημόνια όπως ο Οδυσσέας πέρασε από τις Συμπληγάδες. Τότε, διάφοροι αγράμματοι και αστοιχείωτοι φεηκνιουζγράφοι, ανάμεσά τους και επιφανή μέλη της ΕΣΗΕΑ, που κατά τα άλλα είναι και πολιτιστικό σωματείο το οποίο στους καταστατικούς του σκοπούς προάγει την παιδεία της κοινωνίας και την μόρφωση των μελών του, τού την έπεσαν, κατά το κοινώς λεγόμενο, επειδή, όπως ισχυρίζονταν, ο αμόρφωτος πρωθυπουργός είχε μπερδέψει την Αργοναυτική Εκστρατεία με την Οδύσσεια, ένα ασυγχώρητο σφάλμα και ένα ολοφάνερο έλλειμμα παιδείας.

Είχαν πει οι γάιδαροι, τον πετεινό, κεφάλα.

Δυστυχώς για τους δημοσιογράφους αυτού του τόπου, ο Όμηρος συμπεριέλαβε τις Πλαγκτές, Συμπληγάδες Πέτρες στις δοκιμασίες του Οδυσσέα. Και ο Τσίπρας δεν είχε κάνει λάθος. Μια ματιά και μια ανάγνωση του κλασικού κειμένου στην έξοχη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη (Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) θα τους πείσει,επειδή οι περισσότεροι ούτως ή άλλως θα δυσκολεύονταν με το αρχαίο κείμενο.

Η βαρύτητα όμως που έδωσαν πρώτα ο Τσίπρας και μετά οι φιλικές προς αυτόν εφημερίδες στο επεισόδιο της μνηστηροφονίας, («ή εμείς ή οι μνηστήρες») όταν ο Οδυσσέας, όχι μόνος αλλά συνεπικουρούμενος από τον Τηλέμαχο, τον Εύμαιο, τον Φιλοίτιο και την θεά Αθηνά με την μορφή του Μέντορα, φονεύει τους μνηστήρες, είναι πολλαπλώς ελαττωματική και «περίεργη».

Και αυτό γιατί στην ραψωδία χ της Οδύσσειας, μια φανερά πολιτική ραψωδία, έχουμε την σύγκρουση δύο εξουσιών, το ίδιο αντιλαϊκών και βάναυσων-της βασιλείας απέναντι στην ολιγαρχία. Ο Οδυσσέας εξοντώνει τους μνηστήρες, επειδή αμφισβήτησαν την πρωτοκαθεδρία του,και με την συνδρομή λαϊκών στοιχείων, μια αντανάκλαση των κοινωνικών ζυμώσεων στον ελλαδικό χώρο του 8ου-7ου αιώνα π.Χ. Είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της ραψωδίας ότι ο φρικτότερος θάνατος επιφυλάσσεται στον λαϊκό άνθρωπο που θέλει να δώσει όπλα στους άρχοντες του τόπου, προκειμένου να αμυνθούν στοιχειωδώς όντας ξαρμάτωτοι και όχι υποδεέστεροι του βασιλιά.

Ο βοσκός Μελάνθιος κατά διαταγή του Οδυσσέα υποκύπτει έπειτα από φρικτά βασανιστήρια - ο Τηλέμαχος και ο Εύμαιος κόβουν τα αυτιά και την μύτη του, ξεριζώνουν τους όρχεις του και τους πετούν στα σκυλιά, ενώ τον στέλνουν στον Άδη, αφού του κόψουν πόδια και χέρια. Λίγους στίχους νωρίτερα, ο Τηλέμαχος, αφού διατάσσει όλες τις δούλες των βασιλικών διαμερισμάτων να ξεπλύνουν τους χώρους από τα αίματα και να εξαφανίσουν τα πτώματα και τα τεκμήρια της μνηστηροφονίας, βγάζει μακρύ σκοινί και προχωρά στον ομαδικό απαγχονισμό τους - «εκείνες στη σειρά κρατούσαν το κεφάλι τους με τη θηλιά στο λαιμό τους περασμένη να βρούνε άθλιο θάνατο, καθώς τα πόδια σφάδαζαν».

Αυτή η απρόσμενη επιστροφή και το λουτρό αίματος στο παλάτι εξωθούν την Ιθάκη και την γειτονική Κεφαλλονιά σε ξεσηκωμό εναντίον του Οδυσσέα και σε εμφύλιο πόλεμο, όπως μας πληροφορεί ο Ομηρος στο τέταρτο και τελευταίο επεισόδιο της ραψωδίας ω.

Ιθακήσιοι και Κεφαλληνίτες με ηγέτη τον Ευπείθη κινούνται εναντίον της ολιγάριθμης ομάδας που υποστηρίζει τον Οδυσσέα, και την λύση δίνουν ξανά οι θεοί, πρώτα η Αθηνά, που εξοντώνει τον Ευπείθη και έπειτα ο Δίας, που ρίχνει κεραυνό και πανικοβάλλει τους εξεγερμένους οι οποίοι ρίχνουν τα όπλα τους και υποχωρούν.

Μόνο τότε επιτίθεται ο Οδυσσέας, όταν μένουν άοπλοι και τρέχουν σαν λαγοί οι έως πρότινος πιστοί υπήκοοί του. Η Αθηνά παρεμβαίνει και τον συγκρατεί, κατ’ εντολή του Δία. Και η ραψωδία και το έπος κλείνουν όχι με την εμφανή ανάρρηση του Οδυσσέα ξανά στον θρόνο,αλλά με σπονδές και όρκους συμφιλίωσης των δύο στρατών και την Αθηνά να περιφέρεται ανάμεσα στους θνητούς με την μορφή του Μέντορα, ώστε να τηρηθούν οι όρκοι ειρήνευσης. Πολύ περίεργο και ανοικτό τέλος για τον πολυτραγουδισμένο νόστο...

Γιατί άραγε οι ΣΥΡΙΖΑίοι, ο Τσίπρας και οι φιλικές προς αυτόν εφημερίδες διάλεξαν να προτάξουν αυτό το επεισόδιο από το διάγγελμα; Ξέρουν τι λέει πραγματικά η Οδύσσεια ή απλώς πέταξαν μια ψευτοσυμβολική μπούρδα μπας και κερδίσουν την προσοχή του πόπολου; Προσωπικά κλίνω στην δεύτερη εκδοχή. Εκτός και αν ποντάρουν σε μια άκρως πολωτική και «αιματηρή» προεκλογική εκστρατεία, που μάλλον άνοιξε ανεπίσημα στο διάγγελμα.

Τότε καλό θα ήταν να μας πουν προκαταβολικά, ποιοι ενδέχεται να παίξουν τον καθοριστικό,παρεμβατικό ρόλο του Δία και της Αθηνάς. Γιατί αλλιώς ο... Οδυσσέας τους μάλλον δεν την βγάζει καθαρή, όταν στηθούν οι επόμενες κάλπες. 

Και αυτό γιατί ο έως σήμερα πρωθυπουργικός του βίος ταιριάζει περισσότερο στον Οδυσσέα του Σοφοκλή, όπως αυτός παρουσιάστηκε και σκιαγραφήθηκε στον «Φιλοκτήτη». Αμοραλιστής, δολοπλόκος, κρυψίνους, προσβλητικός και ψεύτης, λέει ταυτόχρονα τα πάντα και τα αντίθετα τους και βυσσοδομεί διαρκώς έχοντας ως στόχο, να αποσπάσει τα όπλα του Ηρακλή από τον τραυματισμένο και εγκαταλειμμένο ήρωα, που δίχως την δική του πολεμική σκευή, η Τροία δεν πέφτει.

Ο Τσίπρας της τελευταίας τριετίας μοιάζει περισσότερο με τον Οδυσσέα του Σοφοκλή και λιγότερο με τον Οδυσσέα του Ομήρου,όπως και αν διαβάσει ή ερμηνεύσει κανείς τις τελευταίες, σκοτεινές ραψωδίες του έπους.