25 χρόνια από την εξέγερση των Ζαπατίστας στο Μεξικό

Εκεί­νη την Πρω­το­χρο­νιά, ιθα­γε­νείς αντάρ­τες, συ­γκρο­τη­μέ­νοι στον Εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό Ζα­πα­τι­στι­κό Στρα­τό (EZLN) είχαν εμ­φα­νι­στεί αιφ­νι­δια­στι­κά μέσα από τη ζού­γκλα της Λα­κα­ντό­να, είχαν κα­τα­λά­βει ση­μα­ντι­κές πε­ριο­χές της επαρ­χί­ας Τσιά­πας, ανά­με­σά τους την πρω­τεύ­ου­σα Σαν Κρι­στο­μπάλ. Ο με­ξι­κα­νι­κός στρα­τός απά­ντη­σε με συ­ντρι­πτι­κή και βάρ­βα­ρη βία στις πε­ριο­χές που ήλεγ­χαν οι αντάρ­τες. Στις μάχες που ακο­λού­θη­σαν τις επό­με­νες μέρες το τί­μη­μα ήταν βαρύ, αλλά ο EZLN κρα­τού­σε τις θέ­σεις του. Στην Πόλη του Με­ξι­κού δια­δή­λω­σαν πάνω από 100.000 άν­θρω­ποι, απαι­τώ­ντας να τερ­μα­τι­στεί η επί­θε­ση του με­ξι­κα­νι­κού στρα­τού και να γί­νουν δεκτά τα αι­τή­μα­τα των ιθα­γε­νών. Υπο­χρέ­ω­σαν τον πρό­ε­δρο σε μο­νο­με­ρή κα­τά­παυ­ση του πυρός στις 12 Γε­νά­ρη, η οποία έγινε σε­βα­στή από τον EZLN. Μέσα από μια μακρά δια­δρο­μή φτά­σα­με στις συμ­φω­νί­ες του Σαν Αντρές το 1996. Συμ­φω­νί­ες που δεν στα­μά­τη­σαν το βρώ­μι­κο πό­λε­μο του με­ξι­κα­νι­κού κρά­τους ενά­ντια στους Ζα­πα­τί­στας. Τα επό­με­να χρό­νια, οι Ζα­πα­τί­στας απο­φά­σι­σαν να οι­κο­δο­μή­σουν μόνοι τους στην Τσιά­πας τον κόσμο τον οποίο διεκ­δι­κού­σαν, μέσα από μια «καλή δια­κυ­βέρ­νη­ση», που θα «προ­χω­ρά ακού­γο­ντας» και θα επι­χει­ρεί αυ­τό-ορ­γα­νω­μέ­να να ικα­νο­ποι­ή­σει τις λαϊ­κές ανά­γκες και τα δι­καιώ­μα­τα των ιθα­γε­νών τις οποί­ες το με­ξι­κα­νι­κό κρά­τος αρ­νού­νταν να ικα­νο­ποι­ή­σει.

Όλα τα επό­με­να χρό­νια, η Τσιά­πας είναι «ελεύ­θε­ρη πο­λιορ­κη­μέ­νη», ενώ οι Ζα­πα­τί­στας επι­χεί­ρη­σαν με πολ­λούς τρό­πους (και με πε­ρισ­σό­τε­ρη ή λι­γό­τε­ρη επι­τυ­χία) να σπά­σουν την απο­μό­νω­ση που είχε επι­βά­λει το με­ξι­κα­νι­κό κρά­τος, να συν­δε­θούν με τα άλλα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα, να πα­ρέμ­βουν στην συ­νο­λι­κή πο­λι­τι­κή και κοι­νω­νι­κή πάλη για αλ­λα­γή στο Με­ξι­κό, να επι­κοι­νω­νή­σουν με άλλες αντι­στά­σεις στη χώρα και διε­θνώς.  

Αλλά αυτό το άρθρο δεν αφορά αυτή τη δια­δρο­μή που διέ­νυ­σαν από την Πρω­το­χρο­νιά του 1994 ως σή­με­ρα. Αφορά εκεί­νη την Πρω­το­χρο­νιά, που απο­δεί­χθη­κε τε­λι­κά κάτι λι­γό­τε­ρο από «επα­νά­στα­ση», αλλά διε­θνώς ήταν κάτι πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο από απλή εξέ­γερ­ση ιθα­γε­νών σε μια μα­κρι­νή επαρ­χία του Με­ξι­κού.

Η κά­θο­δος των Ζα­πα­τί­στας στις πό­λεις είχε πολ­λα­πλούς πα­νί­σχυ­ρους συμ­βο­λι­σμούς. Ο EZLN ήταν μέχρι πρό­τι­νος αό­ρα­τος. Όλοι αγνο­ού­σαν ότι στη ζού­γκλα Λα­κα­ντό­να, επί χρό­νια ορ­γα­νω­νό­ταν ένας αντάρ­τι­κος στρα­τός κι ένα κοι­νω­νι­κό κί­νη­μα. Αυτή η ορ­μη­τι­κή εμ­φά­νι­ση στο προ­σκή­νιο «από το που­θε­νά» μιας δύ­να­μης κοι­νω­νι­κής αντί­στα­σης, έστελ­νε μη­νύ­μα­τα στους κυ­ρί­αρ­χους αλλά και στους κυ­ριαρ­χού­με­νους, σε μια εποχή που η κοι­νω­νι­κή αντί­στα­ση έδει­χνε πα­ντού «αό­ρα­τη». Έφερ­νε στο φως τη «δου­λειά του τυ­φλο­πό­ντι­κα».

Τα μέλη του EZLN ήταν τα ίδια «αό­ρα­τα» με μια άλλη έν­νοια. Οι ιθα­γε­νείς της Τσιά­πας ήταν οι φτω­χό­τε­ροι των φτω­χών, ξε­χα­σμέ­νοι κι εγκα­τα­λειμ­μέ­νοι από το κρά­τος. «Φο­ρέ­σα­με τις κου­κού­λες για να μπο­ρέ­σε­τε να μας δείτε» έλεγε ο Υπο­διοι­κη­τής Μάρ­κος και αυτή η εξέ­γερ­ση άγ­γι­ζε ευαί­σθη­τες χορ­δές των «αό­ρα­των» διε­θνώς, των ητ­τη­μέ­νων της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.

Η εξέ­γερ­ση ξέ­σπα­σε σε εξαι­ρε­τι­κά συμ­βο­λι­κή μέρα. Την Πρω­το­χρο­νιά του 1994, οι ελίτ γιόρ­τα­ζαν την έναρ­ξη της NAFTA, της Συμ­φω­νί­ας Ελευ­θέ­ρου Εμπο­ρί­ου στη Βό­ρεια Αμε­ρι­κή. Η κά­θο­δος του EZLN στις πό­λεις χά­λα­σε τη φιέ­στα. Το μή­νυ­μα έγινε επί­σης διε­θνές, γιατί έδει­χνε τον αντί­πα­λο. Όπως θα τι­τλο­φο­ρού­ταν μια από τις πρώ­τες δια­κη­ρύ­ξεις του EZLN, το Γε­νά­ρη του 1996, ξε­κι­νού­σε ένας αγώ­νας «Για την Αν­θρω­πό­τη­τα, Ενά­ντια στο Νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό».

Βρι­σκό­μα­σταν στο 1994, εν τω μέσω του «νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου χει­μώ­να». Το ανα­το­λι­κό μπλοκ είχε κα­ταρ­ρεύ­σει. Ο θα­τσε­ρι­σμός-ρι­γκα­νι­σμός αφού θριάμ­βευ­σε σε Αγ­γλία-ΗΠΑ επε­κτει­νό­ταν στην Ευ­ρώ­πη. Στην ίδια τη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, τα ένο­πλα κι­νή­μα­τα και οι από­πει­ρες κοι­νω­νι­κού με­τα­σχη­μα­τι­σμού (Σα­ντι­νί­στας, FMLN) είχαν ητ­τη­θεί. Ο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρος δια­νοη­τής Φου­κου­γιά­μα έβλε­πε «το Τέλος της Ιστο­ρί­ας». Η ένο­πλη εξέ­γερ­ση του EZLN ήταν μια ει­κό­να που έμοια­ζε να ανή­κει ορι­στι­κά στο πα­ρελ­θόν. Κι όμως συ­νέ­βαι­νε, στο έτος 1994. Και ανα­κή­ρυσ­σε το τέλος του «Τέ­λους της Ιστο­ρί­ας».

Με πολ­λούς τρό­πους, οι Ζα­πα­τί­στας ήταν μια από­δει­ξη ότι οι «ανοι­χτοί  λο­γα­ρια­σμοί» της τα­ξι­κής πάλης στο Με­ξι­κό δεν ξε­χά­στη­καν.

Κα­ταρ­χήν το ίδιο τους το όνομα: Η ανα­φο­ρά στον Εμι­λιά­νο Ζα­πά­τα, τον με­γά­λο επα­να­στά­τη ηγέτη από το Μο­ρέ­λος που αγω­νί­στη­κε για «Γη και Ελευ­θε­ρία» στη με­ξι­κα­νι­κή επα­νά­στα­ση το 1910-1919. Τη «νι­κη­φό­ρα» επα­νά­στα­ση σύμ­φω­να με τους αστούς και το με­ξι­κα­νι­κό κρά­τος, την «ανεκ­πλή­ρω­τη» επα­νά­στα­ση για τους αγρό­τες και τους ερ­γά­τες που αγω­νί­στη­καν σε αυτήν. 

Δεύ­τε­ρον η ιστο­ρι­κή δια­δρο­μή του EZLN, που απο­τε­λεί μια εμ­βλη­μα­τι­κή συ­μπύ­κνω­ση «ανοι­χτών λο­γα­ρια­σμών» του πα­ρελ­θό­ντος. Πριν 3 μήνες, γρά­φα­με σε αυτήν την εφη­με­ρί­δα για μια άλλη με­ξι­κα­νι­κή επέ­τειο. Το 1968 στο Με­ξι­κό που κα­τέ­λη­ξε στη Σφαγή της Πλα­τεί­ας των Τριών Πο­λι­τι­σμών. Τα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν, στον από­η­χο των αι­μα­τη­ρών γε­γο­νό­των οι ακρο­α­ρι­στε­ρές ορ­γα­νώ­σεις ξε­φύ­τρω­ναν σαν τα μα­νι­τά­ρια στο Με­ξι­κό. Δρού­σαν στην επι­κρά­τειά του από 30 ως 40 δια­φο­ρε­τι­κές ομά­δες. Αλλά στον από­η­χο των αι­μα­τη­ρών γε­γο­νό­των, και στο κλίμα της επο­χής στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, οι πε­ρισ­σό­τε­ρες -αν όχι όλες- υπο­χρε­ώ­θη­καν να στρα­φούν στην ένο­πλη πάλη. Ακο­λού­θη­σε αυτό που έμει­νε γνω­στό στην με­ξι­κα­νι­κή ιστο­ρία ως «Βρώ­μι­κος Πό­λε­μος». Μια αδί­στα­κτη, πο­λυ­πλό­κα­μη και «σκο­τει­νή» ενερ­γο­ποί­η­ση του με­ξι­κα­νι­κού (παρα)κρά­τους της οποί­ας ο πραγ­μα­τι­κός απο­λο­γι­σμός σε θύ­μα­τα και πε­πραγ­μέ­να δεν έγινε ποτέ πλή­ρως γνω­στός. Η εξο­λό­θρευ­ση μιας ολό­κλη­ρης γε­νιάς αγω­νι­στών. Μια μικρή μα­οϊ­κή ομάδα, από τις λι­γό­τε­ρο ση­μα­ντι­κές της επο­χής, καθώς απέ­φευ­γε τις πιο εντυ­πω­σια­κές δρά­σεις και εμπλο­κές με τον με­ξι­κα­νι­κό στρα­τό, μπό­ρε­σε να επι­βιώ­σει. Κυ­νη­γη­μέ­νη βρήκε κα­τα­φύ­γιο στη ζού­γκλα της Λα­κα­ντό­να. Όπου συ­να­ντή­θη­κε με ιθα­γε­νι­κές κοι­νό­τη­τες με τη δική τους πλού­σια προϊ­στο­ρία και κουλ­τού­ρα αντί­στα­σης, όπως και με ιε­ρείς-αγω­νι­στές της Θε­ο­λο­γί­ας της Απε­λευ­θέ­ρω­σης. Στη ζού­γκλα της Λα­κα­ντό­να, αυτή η όσμω­ση κι αλ­λη­λε­πί­δρα­ση γέν­νη­σε τον Εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό Ζα­πα­τι­στι­κό Στρα­τό. Κι έτσι, 26 χρό­νια μετά την αι­μα­τη­ρή κα­τα­στο­λή του με­ξι­κα­νι­κού 1968, οι τε­λευ­ταί­οι των «ητ­τη­μέ­νων» εκεί­νης της γε­νιάς επέ­στρε­φαν με μια νέα κοι­νω­νι­κή δύ­να­μη στο πλευ­ρό τους να ξα­να­νοί­ξουν τους λο­γα­ρια­σμούς με το με­ξι­κα­νι­κό κρά­τος.

Είναι μια δια­δρο­μή που αντι­κα­το­πτρί­ζει μια «διερ­γα­σία» που από πολύ δια­φο­ρε­τι­κούς δρό­μους και με πολύ δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους, όχι τόσο «χει­ρο­πια­στά» εν­δε­χο­μέ­νως, συ­νέ­βαι­νε πα­γκό­σμια.

Η εξέ­γερ­ση δεν άγ­γι­ξε ευαί­σθη­τες χορ­δές μόνο «βε­τε­ρά­νων» της κοι­νω­νι­κής αντί­στα­σης. Άγ­γι­ξε ίσως πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο μια νε­ό­τε­ρη γενιά ακτι­βι­στών. Για όσους από εμάς με­γα­λώ­σα­με (βιο­λο­γι­κά ή πο­λι­τι­κά) μέσα στο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο χει­μώ­να, χωρίς ζω­ντα­νή ανά­μνη­ση των επο­χών πριν «το Τέλος της Ιστο­ρί­ας», ο ισχυ­ρι­σμός ότι οι με­γά­λες κοι­νω­νι­κές συ­γκρού­σεις, οι επα­να­στά­σεις κι οι εξε­γέρ­σεις ανή­καν στο πα­ρελ­θόν, ήταν πολύ πιο πει­στι­κός. Δια­βά­ζα­με για το ηρω­ι­κό πα­ρελ­θόν και το νο­σταλ­γού­σα­με χωρίς να το έχου­με ζήσει. Η έμπνευ­ση που μας προ­κα­λού­σε πε­ριο­ρι­ζό­ταν σε μια «ηθική δέ­σμευ­ση» στην αμ­φι­σβή­τη­ση της κοι­νω­νι­κής αδι­κί­ας, χωρίς προσ­δο­κί­ες να την ανα­τρέ­ψου­με, χωρίς προ­σμο­νή να ζή­σου­με κι εμείς με­γά­λα γε­γο­νό­τα. Η επι­λο­γή μας ήταν να «γυ­ρί­ζου­με τις πλά­τες μας στο μέλ­λον».

Το πρό­σω­πο του Τσε στα φοι­τη­τι­κά μας δω­μά­τια ήταν φόρος τιμής σε ένα ηρω­ι­κό πα­ρελ­θόν -σή­μαι­νε πολύ λι­γό­τε­ρα πράγ­μα­τα από όσα σή­μαι­νε σε ένα φοι­τη­τι­κό δω­μά­τιο το 1967. Για όλους εμάς, ο EZLN ήταν μια νέα, τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κή έμπνευ­ση. Ο Υπο­διοι­κη­τής Μάρ­κος ήταν ο δικός μας «Τσε». Ένα σύμ­βο­λο ολο­ζώ­ντα­νο. Να αγω­νί­ζε­ται σε μια γωνιά του πλα­νή­τη την ώρα που μι­λά­με, και να καλεί στα κεί­με­νά του να αγω­νι­στού­με κι εμείς, όπου κι αν βρι­σκό­μα­στε.

«Φτά­νει πια!». Το «Ya Basta!», η πο­λε­μι­κή κραυ­γή των Ζα­πα­τί­στας, έγινε γρή­γο­ρα διε­θνής κραυ­γή. Στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, ξε­κι­νού­σε η εξέ­γερ­ση ενά­ντια στο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό. Στις ΗΠΑ και την Ευ­ρώ­πη, έπαιρ­νε μπρος το αντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κό κί­νη­μα, που επα­νέ­φε­ρε την αντί­στα­ση και την προ­ο­πτι­κή «ενός άλλου κό­σμου» που «είναι εφι­κτός» στο προ­σκή­νιο μα­ζι­κά. «Δρό­μοι της Ευ­ρώ­πης, βουνά του Με­ξι­κού…». Η θε­ω­ρη­τι­κή δια­μά­χη που συ­νό­δευ­σε αυτό το κί­νη­μα, γύρω και από τις ιδέες και τις πρα­κτι­κές των Ζα­πα­τί­στας και αν αυτές απο­τε­λούν νέο στρα­τη­γι­κό μο­ντέ­λο για την αλ­λα­γή του κό­σμου, υπήρ­ξε πλού­σια αλλά δεν αφορά αυτό το άρθρο. Αυτό που κρα­τού­σα­με όλοι μας, σε όποια «πλευ­ρά» της θε­ω­ρη­τι­κής δια­μά­χης βρι­σκό­μα­σταν, ήταν η εμπλο­κή μας στην προ­σπά­θεια να χα­ρά­ξου­με δρό­μους αντί­στα­σης, με οδηγό το διά­ση­μο «από τα κάτω και από τα αρι­στε­ρά».

Μια επό­με­νη γενιά από αυτήν του αντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού, αυτή που εξε­γέρ­θη­κε ως μα­θη­τές-τριες το Δε­κέμ­βρη του 2008, άκου­σε μια μέρα τον ευ­γε­νι­κό ένο­πλο μα­σκο­φό­ρο της αρχής της ιστο­ρί­ας μας, να στέλ­νει ένα ηχη­τι­κό μή­νυ­μα σε σπα­στά ελ­λη­νι­κά: «Συ­ντρό­φισ­σα, σύ­ντρο­φε. Εξε­γερ­μέ­νη Ελ­λά­δα. Εμείς, οι πιο μι­κροί, από αυτή τη γωνιά του κό­σμου, σε χαι­ρε­τά­με. Δέξου το σε­βα­σμό μας και το θαυ­μα­σμό μας γι' αυτό που σκέ­φτε­σαι και κά­νεις. Από μα­κριά μα­θαί­νου­με από σένα. Ευ­χα­ρι­στού­με». Για όσους-ες εί­χα­με εμπνευ­στεί από τους Ζα­πα­τί­στας, αυτή η «αντα­πό­δο­ση» είχε ξε­χω­ρι­στή αξία.

Από τότε πέ­ρα­σαν πολλά χρό­νια. Στη διε­θνή συ­ζή­τη­ση, οι Ζα­πα­τί­στας έπα­ψαν να απα­σχο­λούν ως υπό­δειγ­μα, του­λά­χι­στον με την ίδια έντα­ση που απα­σχό­λη­σαν την εποχή του αντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κού κι­νή­μα­τος. Με­σο­λά­βη­σαν πολ­λοί αγώ­νες διε­θνώς, που ίσως εξά­πτουν λι­γό­τε­ρο την «επα­να­στα­τι­κή φα­ντα­σία» αλλά είναι εξί­σου ή και πε­ρισ­σό­τε­ρο ση­μα­ντι­κοί. Ο ίδιος ο Μάρ­κος δεν έχει υπάρ­χει πια: Πριν με­ρι­κά χρό­νια, ο άν­θρω­πος πίσω από τη μάσκα απο­φά­σι­σε να με­το­νο­μα­στεί σε «εξε­γερ­μέ­νο Γκα­λε­ά­νο», να βάλει τέλος στην «περ­σό­να» Μάρ­κος και να απο­συρ­θεί από την πρώτη γραμ­μή της εκ­προ­σώ­πη­σης του EZLN. Για μια νέα γενιά αγω­νι­στών ο EZLN ίσως ανή­κει ήδη στην «κι­νη­μα­τι­κή προϊ­στο­ρία». Ο Μάρ­κος ίσως είναι πλέον ό,τι υπήρ­ξε για μια προη­γού­με­νη γενιά ο Τσε –μια μα­κρι­νή «ιστο­ρι­κή» φι­γού­ρα.

Αλλά είναι πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρα. Τον καιρό που η διε­θνής προ­σο­χή ήταν στην Τσιά­πας, τα διε­θνή ΜΜΕ ανα­ρω­τιού­νταν «Ποιος είναι ο Μάρ­κος;». Ποιος είναι ο άν­θρω­πος πίσω από την μάσκα; «Η μάσκα μου είναι κα­θρέ­φτης» έλεγε ο ίδιος, για να εξη­γή­σει ότι «όλοι εί­μα­στε ο Μάρ­κος».

Όταν κά­πο­τε απά­ντη­σε στη διά­δο­ση της φήμης ότι είναι γκέι, έδει­ξε και στις νε­ό­τε­ρες γε­νιές πού να κοι­τά­νε όταν ψά­χνουν για «ήρωες» και «σύμ­βο­λα»:

«Για όσους ανα­ρω­τιού­νται αν ο Μάρ­κος είναι ομο­φυ­λό­φι­λος… Ναι. Ο Μάρ­κος είναι γκέι στο Σαν Φραν­σί­σκο, μαύ­ρος στη Νότια Αφρι­κή, ασιά­της στην Ευ­ρώ­πη, με­ξι­κά­νι­κης κα­τα­γω­γής στο συ­νο­ρια­κό πέ­ρα­σμα του Σαν Ισί­δρο, αναρ­χι­κός στην Ισπα­νία, Πα­λαι­στί­νιος στο Ισ­ρα­ήλ, ιθα­γε­νής στους δρό­μους του Σαν Κρι­στο­μπάλ, αλη­το­πα­ρέα στη Νέζα, ροκάς στην πα­νε­πι­στη­μιού­πο­λη, εβραί­ος στη να­ζι­στι­κή Γερ­μα­νία, τσιγ­γά­νος στην Πο­λω­νία, Μοϊ­κα­νός στο Κε­μπέκ, συ­νή­γο­ρος του πο­λί­τη στο Υπουρ­γείο Άμυ­νας, φε­μι­νι­στής σε πο­λι­τι­κό κόμμα, κομ­μου­νι­στής στη με­τα­ψυ­χρο­πο­λε­μι­κή εποχή, κρα­τού­με­νος στη Σι­ντα­λά­πα, ει­ρη­νι­στής στη Βοσ­νία, ιθα­γε­νής Μα­πού­τσε στις Άν­δεις, δά­σκα­λος του συν­δι­κά­του CNTE, καλ­λι­τέ­χνης χωρίς γκα­λε­ρί ή πορ­το­φό­λι, νοι­κο­κυ­ρά ένα Σάβ­βα­το βράδυ σε κάθε γει­το­νιά κάθε πόλης κάθε Με­ξι­κού, αντάρ­της στο Με­ξι­κό στο τέλος του 20ου αιώνα, απερ­γός στο χρη­μα­τι­στή­ριο της Νέας Υόρ­κης, ρε­πόρ­τερ που κλεί­νει ‘τρύ­πε­ς’ στις με­σαί­ες σε­λί­δες, μάτσο στο φε­μι­νι­στι­κό κί­νη­μα, γυ­ναί­κα μόνη στο μετρό μετά τις 10 το βράδυ, συ­ντα­ξιού­χος που κάνει κα­θι­στι­κή δια­μαρ­τυ­ρία στην κε­ντρι­κή πλα­τεία του Σό­κα­λο, αγρό­της χωρίς γη, πε­ρι­θω­ρια­κός εκ­δό­της, άνερ­γος ερ­γά­της, για­τρός χωρίς κλι­νι­κή, αντι­κομ­φορ­μι­στής φοι­τη­τής, δια­φω­νών με το νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, συγ­γρα­φέ­ας χωρίς βι­βλία ή ανα­γνώ­στες, και βέ­βαια Ζα­πα­τί­στα στο Νο­τιο­α­να­το­λι­κό Με­ξι­κό».

Ει­κο­σι­πέ­ντε χρό­νια μετά, αυτό που αξί­ζει να κρα­τή­σου­με στις ση­με­ρι­νές συν­θή­κες, πολύ δια­φο­ρε­τι­κές, αλλά επί­σης «σκο­τει­νές», είναι ο στί­χος που έγρα­ψε ο Ζακ Ντε Λα Ρόσα των Rage Against The Machine, εμπνευ­σμέ­νος από την ζα­πα­τι­στι­κή εξέ­γερ­ση, την εποχή που η δη­μο­φι­λία του συ­γκρο­τή­μα­τος εκτο­ξευό­ταν διε­θνώς σε μια νε­ο­λαία που δι­ψού­σε για «ορ­γι­σμέ­νο» ήχο και πο­λι­τι­κό στίχο: Everything can change, on a New Year’s Day… (τα πάντα μπο­ρούν να αλ­λά­ξουν μια Πρω­το­χρο­νιά…).    

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά