Φιλανθρωπία και καπιταλισμός

Η φι­λαν­θρω­πία είναι ένα φαι­νό­με­νο πα­ντε­λώς σύμ­φυ­το με τον κα­πι­τα­λι­σμό. Οι χώρες που προη­γή­θη­καν στην κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη, προη­γή­θη­καν και στην εμ­φά­νι­ση της φι­λαν­θρω­πί­ας.

Ο ίδιος ο όρος (φι­λαν­θρω­πία- philanthropy) είναι διε­θνής αλλά μόνο όσοι/ες γνω­ρί­ζουν ελ­λη­νι­κά κα­τα­νο­ούν αμέ­σως την απάν­θρω­πη υπο­κρι­σία του: φι­λάν­θρω­πος όπως φι­λό­ζω­ος! Το πρό­βλη­μα δεν είναι βέ­βαια κυ­ρί­ως ηθικό. Είναι οι­κο­νο­μι­κό, κοι­νω­νι­κό και τε­λι­κά εξό­χως πο­λι­τι­κό.

Η ανά­γκη για φι­λαν­θρω­πία, ευ­ερ­γε­σία κ.λπ. εμ­φα­νί­στη­κε στην Αγ­γλία και σε άλλες πρώ­ι­μα ανε­πτυγ­μέ­νες κα­πι­τα­λι­στι­κές χώρες ως κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή επι­τα­γή: Από τη μια μεριά υπήρ­χε τε­ρά­στια φτώ­χεια στη συ­ντρι­πτι­κή πλειο­νό­τη­τα του πλη­θυ­σμού, την ίδια στιγ­μή που συ­γκε­ντρω­νό­ταν τε­ρά­στιος πλού­τος όχι μόνο στους πα­λιούς αρι­στο­κρά­τες που έτσι κι αλ­λιώς δεν είχαν επα­φές με τον απλό λαό, αλλά και στους νε­ό­πλου­τους που δη­μιουρ­γού­σε ο κα­πι­τα­λι­σμός. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση έπρε­πε να κα­τευ­να­στεί η κοι­νω­νι­κή δυ­σα­ρέ­σκεια, που «πα­ντρε­μέ­νη» με τις γρή­γο­ρα ανα­πτυσ­σό­με­νες σο­σια­λι­στι­κές ιδέες και ορ­γα­νώ­σεις, μπο­ρού­σαν να απει­λή­σουν το σύ­στη­μα και τα κέρδη των κα­πι­τα­λι­στών.

Στο «Ευαγ­γέ­λιο του Πλού­του» (1889) ο Αμε­ρι­κα­νός με­γι­στά­νας της χα­λυ­βουρ­γί­ας  Ά. Κάρ­νε­γκι υπο­στή­ρι­ζε ότι οι πλού­σιοι μπο­ρούν να υπο­νο­μεύ­σουν την κοι­νω­νι­κή δια­μαρ­τυ­ρία δω­ρί­ζο­ντας λεφτά εκεί όπου αξί­ζει τον κόπο. Ο Κάρ­νε­γκι απέρ­ρι­πτε κα­τη­γο­ρη­μα­τι­κά τα αι­τή­μα­τα για αυ­ξή­σεις μι­σθών και βιο­τι­κού επι­πέ­δου, αφού κάτι τέ­τοιο θα μεί­ω­νε τα κέρδη. Συ­νι­στού­σε στους πλού­σιους, αντί να δί­νουν λεφτά στις κυ­βερ­νή­σεις, δηλ. φό­ρους, να ιδρύ­ουν φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα, με στόχο να δια­μορ­φώ­σουν την κοι­νω­νία στην κα­τεύ­θυν­ση που ήθε­λαν οι επι­χει­ρή­σεις. Ο με­γι­στά­νας του πε­τρε­λαί­ου JD Rockefeller αγκά­λια­σε αυτή τη στρα­τη­γι­κή ιδρύ­ο­ντας δύο φι­λαν­θρω­πι­κούς ορ­γα­νι­σμούς υγεί­ας. Και οι «επεν­δύ­σεις» αυτές απέ­δω­σαν πολύ γρή­γο­ρα. Στην κο­ρύ­φω­ση της κοι­νω­νι­κής κα­τα­κραυ­γής για το ρόλο του ίδιου του Ροκ­φέ­λερ στη σφαγή των απερ­γών του Λά­ντλο­ου το 1914, οι εφη­με­ρί­δες της Ν. Υόρ­κης σέρ­βι­ραν στον κόσμο το με­γά­λο φι­λαν­θρω­πι­κό έργο του και μά­λι­στα τον πρό­τει­ναν για το Βρα­βείο Νό­μπελ Ει­ρή­νης!

Ο Φ. Έν­γκελς πε­ριέ­γρα­φε στα τέλη του 19ου αιώνα: «Η αγ­γλι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή τάξη είναι φι­λάν­θρω­πη για το δικό της συμ­φέ­ρον. Δεν χα­ρί­ζει τί­πο­τα, αλλά θε­ω­ρεί τις δω­ρε­ές της ως επι­χει­ρη­μα­τι­κό ζή­τη­μα, κάνει δηλ. μια συμ­φω­νία με τους φτω­χούς, λέ­γο­ντας: “Αν ξο­δεύω το τάδε ποσό σε φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα, αγο­ρά­ζω έτσι το δι­καί­ω­μα να μην αντι­με­τω­πί­ζω πε­ραι­τέ­ρω προ­βλή­μα­τα - και εσείς είστε δε­σμευ­μέ­νοι με αυτό να πα­ρα­μεί­νε­τε στις ζο­φε­ρές τρύ­πες σας και να μην ερε­θί­ζε­τε τα τρυ­φε­ρά νεύρα μου εκ­θέ­το­ντας τη δυ­στυ­χία σας”».

Ανι­σο­κα­τα­νο­μή

Στις αρχές του 20ού αιώνα εύ­πο­ροι Αμε­ρι­κα­νοί επι­χει­ρη­μα­τί­ες έστη­σαν τα πρώτα αμε­ρι­κα­νι­κά φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα, με στό­χους πολύ ευ­ρύ­τε­ρους από ό,τι ορα­μα­τί­στη­κε ο Κάρ­νε­γκι: τώρα σκο­πός ήταν η προ­στα­σία τους από τη φο­ρο­λό­γη­ση, το κτί­σι­μο του κοι­νω­νι­κού τους στά­τους, καθώς και η από­κτη­ση ενός ερ­γα­λεί­ου με το οποίο θα είχαν λόγο στις κρα­τι­κές υπο­θέ­σεις. Έκτο­τε οι φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στές (philanthrocapitalists) έχουν απο­κτή­σει μια όλο και πιο ση­μα­ντι­κή θέση στον πα­γκό­σμιο κα­πι­τα­λι­σμό, επη­ρε­ά­ζο­ντας κυ­βερ­νή­σεις αλλά και τους διε­θνείς ορ­γα­νι­σμούς. Η φι­λαν­θρω­πία συν­δυά­στη­κε άρ­ρη­κτα με το κέρ­δος και συ­στη­μα­το­ποι­ή­θη­κε όχι πια μόνο σε προ­σω­πι­κό αλλά και σε εται­ρι­κό επί­πε­δο. Για τα μέλη της άρ­χου­σας τάξης, απο­τε­λεί τίτλο τιμής το να δη­μιουρ­γούν ιδρύ­μα­τα προ­κεί­με­νου να «δω­ρί­ζουν» τον πλού­το τους.

Η χρυσή εποχή της φι­λαν­θρω­πί­ας ξε­κί­νη­σε στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1990, καθώς οι δω­ρε­ές εκ μέ­ρους των υπερ-πλου­σί­ων κλι­μα­κώ­θη­καν φτά­νο­ντας τα δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια.

Για να φτά­σου­με εκεί υπήρ­ξε ένας συν­δυα­σμός πα­ρα­γό­ντων που είχαν να κά­νουν με την επι­κρά­τη­ση του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού: Από τη μια τα κράτη ξό­δευαν όλο και λι­γό­τε­ρα για την κοι­νω­νι­κή πρό­νοια, για τη φτώ­χεια, τους αστέ­γους, την υγεία, την παι­δεία, τον «τρίτο» κόσμο. Από την άλλη, ο πλού­τος που συσ­σώ­ρευ­σαν οι με­γά­λοι κα­πι­τα­λι­στές ήταν τόσο με­γά­λος, ώστε ποτέ στην ιστο­ρία της αν­θρω­πό­τη­τας δεν υπήρ­ξε τέ­τοια ανι­σο­κα­τα­νο­μή. Μυ­θι­κά κε­φά­λαια «πε­ρί­με­ναν» με αγω­νία κάπου να «αξιο­ποι­η­θούν». Σύμ­φω­να με τη διε­θνή ορ­γά­νω­ση Oxfam,  οι 85 με­γα­λύ­τε­ροι δι­σε­κα­τομ­μυ­ριού­χοι έχουν με­γα­λύ­τε­ρο ει­σό­δη­μα από το 50% του πα­γκό­σμιου πλη­θυ­σμού.

Αλλά δεν είναι μόνον τα άτομα. Σύμ­φω­να με την ορ­γά­νω­ση οι 10 με­γα­λύ­τε­ρες κα­πι­τα­λι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις στον κόσμο έχουν αθροι­στι­κά έσοδα που υπερ­βαί­νουν τα αθροι­στι­κά έσοδα των 180 πιο φτω­χών κρα­τών του πλα­νή­τη!

Ένας από τους με­γά­λους διε­θνείς διά­ση­μους φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στές, και ίσως ο πλου­σιό­τε­ρος άν­θρω­πος στον κόσμο, ο Μπ. Γκέιτς έχει πε­ριου­σία πάνω από 60 δισ. δολ. Το 2003 επι­σκέ­φθη­κε την Μπο­τσουά­να προ­κει­μέ­νου να συ­να­ντή­σει κά­ποιες από τις φτω­χό­τε­ρες ερ­γά­τριες του σεξ, με στόχο να προ­ω­θή­σει μια φι­λαν­θρω­πι­κή κα­μπά­νια για το ασφα­λές σεξ. Τα ΜΜΕ φυ­σι­κά εξύ­μνη­σαν τον Γκέιτς για το εν­δια­φέ­ρον και τη συ­μπό­νια του. Κα­νέ­να όμως δεν ανα­ρω­τή­θη­κε γιατί η προ­σω­πι­κή πε­ριου­σία του είναι τέσ­σε­ρις φορές με­γα­λύ­τε­ρη από το ΑΕΠ ολό­κλη­ρης της Μπο­τσουά­να. Το 1,5 δισ. δολ. που δώ­ρι­ζε τότε ο Γκέιτς συ­νο­λι­κά σε όλα του τα ιδρύ­μα­τα, μπο­ρεί να φαί­νο­νταν με­γά­λο ποσό, ωστό­σο απο­τε­λού­σε μόνον το 2,5% της πε­ριου­σί­ας του –και φυ­σι­κά οι δω­ρε­ές αυτές του πα­ρεί­χαν σο­βα­ρές φο­ρο­λο­γι­κές εκ­πτώ­σεις.

Πράγ­μα­τι, τα φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα πλη­ρώ­νουν πολύ χα­μη­λό ή και κα­θό­λου φόρο για τα ει­σο­δή­μα­τά τους, ενώ οι ει­σφο­ρές των ιδρυ­τών τους και των φίλων τους προς αυτά έχουν φο­ρο­λο­γι­κή απαλ­λα­γή. Αλλά δεν είναι μόνον η φο­ρο­α­παλ­λα­γή. 

Γιατί, πα­ρό­τι τα φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα συχνά επι­δο­τού­νται από το κρά­τος και από τους απλούς αν­θρώ­πους με τις κα­μπά­νιες που διορ­γα­νώ­νο­νται, το Δη­μό­σιο και το κοινό δεν έχουν κα­νέ­ναν έλεγ­χο και κα­νέ­ναν λόγο στο πώς θα ξο­δευ­τούν τα λεφτά αυτά. Οι φι­λαν­θρω­πι­κές ορ­γα­νώ­σεις ως επί το πλεί­στον λο­γο­δο­τούν μόνον στα ΔΣ που βέ­βαια βρί­σκο­νται στον από­λυ­το έλεγ­χο των επι­χει­ρή­σε­ων και των με­γα­λο­κα­πι­τα­λι­στών. Ως απο­τέ­λε­σμα τα προ­γράμ­μα­τα και οι δρά­σεις τους ΠΟΤΕ δεν αμ­φι­σβη­τούν τις κοι­νω­νι­κές σχέ­σεις και ΠΟΤΕ δεν δια­κό­πτουν τη ροή των κερ­δών.

Η πε­ρί­πτω­ση Μπά­φετ

Ο πά­μπλου­τος φάρ­μερ, σε­ρί­φης, πρώην διευ­θυ­ντής της Coca-Cola και γιος του τρί­του πλου­σιό­τε­ρου αν­θρώ­που, αλλά και διά­ση­μος φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στής, ο Χ. Μπά­φετ, έχει δια­θέ­σει με­γά­λα ποσά σε πε­ριο­χές των ΗΠΑ αλλά και της Αφρι­κής. Έχει επεν­δύ­σει στη Δη­μο­κρα­τία του Κον­γκό σε πρό­τζεκτ όπως υδροη­λε­κτρι­κά ερ­γο­στά­σια, οδικά δί­κτυα και οι­κο­του­ρι­σμός. Στη γει­το­νι­κή Ρουά­ντα η φι­λαν­θρω­πι­κή ορ­γά­νω­ση που έχει ιδρύ­σει ισχυ­ρί­ζε­ται ότι έχει ρίξει μισό δισ. εδώ και δέκα χρό­νια για να ανα­πτύ­ξει  τη γε­ωρ­γία της χώρας.

Οι «φι­λαν­θρω­πί­ες» του Μπά­φετ στη Δ. του Κον­γκό και στη Ρουά­ντα, εκτός του ότι στο­χεύ­ουν να ανα­πτύ­ξουν μια γε­ωρ­γία κατ’ ει­κό­να και ομοί­ω­ση των ΗΠΑ και εστια­σμέ­νη στις «ανά­γκες» των πα­γκό­σμιων αγο­ρών έχουν κι άλλες συ­νέ­πειες. Ο Μπά­φετ μαζί με τον Μπ. Γκέιτς έχει επεν­δύ­σει 47 εκατ. δολ. σε ένα πρό­γραμ­μα, σε συ­νερ­γα­σία με τη Monsanto, για την καλ­λιέρ­γεια μιας ποι­κι­λί­ας αρα­βό­σι­του που ου­σια­στι­κά στο­χεύ­ει να υπο­χρε­ώ­σει τους αγρό­τες στην υιο­θέ­τη­ση αυτού του υβρι­δί­ου αλλά και στη χρήση των ανα­γκα­στι­κά συν­δυα­ζό­με­νων συν­θε­τι­κών λι­πα­σμά­των και φυ­το­φαρ­μά­κων –με όφε­λος φυ­σι­κά για τη Monsanto.

Κοι­νω­νι­κή ευ­θύ­νη;

Σή­με­ρα πια η φι­λαν­θρω­πία (Εται­ρι­κή Κοι­νω­νι­κή Ευ­θύ­νη την ονο­μά­ζουν πλέον τα αστι­κά εγ­χει­ρί­δια, πε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας σε αυτήν και τις πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κές δρά­σεις, αλλά και δρά­σεις για το καλό του έθνους) έχει γίνει ανα­πό­σπα­στο τμήμα κάθε σο­βα­ρής επι­χεί­ρη­σης. Πέραν της απο­φυ­γής φο­ρο­λό­γη­σης, της εξα­γο­ράς της τα­ξι­κής ει­ρή­νης κ.λπ. έχουν προ­κύ­ψει νέοι λόγοι: Σύμ­φω­να με με­λέ­τες η φι­λαν­θρω­πία συμ­βάλ­λει άμεσα στην κα­πι­τα­λι­στι­κή συσ­σώ­ρευ­ση, καθώς οι ανα­λυ­τές των χρη­μα­τι­στη­ρί­ων κά­νουν πλέον αβά­ντα σε με­το­χές επι­χει­ρή­σε­ων με «κοι­νω­νι­κή ευ­θύ­νη». Άμεσο οι­κο­νο­μι­κό όφε­λος από αυτή τη δια­δι­κα­σία έχουν και τα με­γά­λα διευ­θυ­ντι­κά στε­λέ­χη. Επί­σης εξα­σφα­λί­ζει τις επι­χει­ρή­σεις σε πε­ρι­πτώ­σεις που απο­κα­λύ­πτο­νται οι­κο­νο­μι­κά, ερ­γα­σια­κά ή πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κά σκάν­δα­λα. Π.χ., το 1998 η Microsoft του Γκέιτς κα­τη­γο­ρή­θη­κε για πα­ρά­νο­μες επι­χει­ρη­μα­τι­κές πρα­κτι­κές και ο ίδιος ο Γκέιτς κα­τα­δι­κά­στη­κε γιατί εφάρ­μο­σε αδί­στα­κτη πο­λι­τι­κή μο­νο­πω­λί­ου. Τέσ­σε­ρα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, με την ανά­λη­ψη ορι­σμέ­νων φι­λαν­θρω­πι­κών δρά­σε­ων, το όνομά του (όπως και το όνομα της επι­χεί­ρη­σής του) είχαν απο­κα­τα­στα­θεί.

Η εται­ρι­κή κοι­νω­νι­κή ευ­θύ­νη ανα­πτύσ­σε­ται πλέον ως ερ­γα­λείο όχι βέ­βαια για να κάνει ηθι­κές, δί­καιες και φι­λο­λαϊ­κές τις επι­χει­ρή­σεις, αλλά για να ΔΕΙ­ΧΝΟΥΝ έτσι.

Τα φι­λαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα των φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στών απο­τε­λούν επί­σης και ερ­γα­λεία πο­λι­τι­κής πα­ρέμ­βα­σης των αφε­ντι­κών τους τόσο προς τις κυ­βερ­νή­σεις όσο και προς πα­γκό­σμιους ορ­γα­νι­σμούς και διε­θνείς ορ­γα­νώ­σεις (βλ. δράση Μπά­φετ στην Αφρι­κή). Το κε­φά­λαιο θέλει με­ρί­διο στην ίδια την πο­λι­τι­κή αφού οι επι­χει­ρή­σεις ως οι­κο­νο­μι­κές οντό­τη­τες έχουν γίνει πολύ με­γα­λύ­τε­ρες από πολ­λές δε­κά­δες κράτη.

Απο­τέ­λε­σμα

Όπως ήταν ανα­με­νό­με­νο ενά­μι­σης και πλέον αιώ­νας φι­λαν­θρω­πί­ας της άρ­χου­σας τάξης δεν έχει αλ­λά­ξει στο πα­ρα­μι­κρό την κα­τά­στα­ση των φτω­χών του πλα­νή­τη. Παρά την «τόση» φι­λαν­θρω­πία οι φτω­χοί πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται και οι ανι­σό­τη­τες διευ­ρύ­νο­νται γε­ω­με­τρι­κά, όπως ανα­φέ­ρα­με πα­ρα­πά­νω. Οι φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στές και οι επι­χει­ρή­σεις τους κα­τα­βάλ­λουν μέσω της λε­γό­με­νης Κοι­νω­νι­κής Ευ­θύ­νης ένα είδος εθε­λο­ντι­κού φόρου της τάξης του 1% για να μπο­ρούν να διευ­ρύ­νουν πε­ραι­τέ­ρω αυτές τις ανι­σό­τη­τες: να συ­νε­χί­ζουν δηλ. να εκ­με­ταλ­λεύ­ο­νται τους ερ­γα­ζό­με­νους, να αρ­πά­ζουν τον πλού­το ολό­κλη­ρων λαών, να ιδιο­ποιού­νται και να εξα­ντλούν τους πό­ρους του πλα­νή­τη να κα­τα­στρέ­φουν αν­θρώ­πους και φύση σε κο­λοσ­σιαί­ες δια­στά­σεις και μά­λι­στα για όλα αυτά να απο­φα­σί­ζουν μόνες τους.

Οι φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στές προ­τεί­νουν και ενι­σχύ­ουν αλ­λα­γές σε το­μείς όπως η υγεία, η εκ­παί­δευ­ση και η γε­ωρ­γία προ­κει­μέ­νου να απο­μα­κρύ­νουν τις όποιες δη­μό­σιες δα­πά­νες κα­τευ­θύ­νο­νταν προς τα εκεί, αλλά και με στόχο να απο­στρέ­ψουν την προ­σο­χή από τις δο­μι­κές αι­τί­ες της φτώ­χειας.

Όπως λέει ο Δανός ιστο­ρι­κός Μίκελ Θό­ρουπ, η κα­πι­τα­λι­στι­κή φι­λαν­θρω­πία συ­σκο­τί­ζει τη σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ φτω­χών και πλου­σί­ων, εγκα­θι­δρύ­ο­ντας την άποψη ότι οι πλού­σιοι είναι «οι κα­λύ­τε­ροι και οι μόνοι πι­θα­νοί φίλοι των φτω­χών».

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες και τα άλλα φτωχά στρώ­μα­τα της κοι­νω­νί­ας είναι οι πραγ­μα­τι­κοί αλ­λη­λέγ­γυοι με τους συ­ναν­θρώ­πους τους. Αυτοί και αυτές είναι που πα­ρά­γουν την πα­γκό­σμια υπε­ρα­ξία (ελά­χι­στο τμήμα της οποί­ας δήθεν δω­ρί­ζουν οι κα­πι­τα­λι­στές). Οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες είναι που πλη­ρώ­νουν τους φό­ρους τους στο ακέ­ραιο και είναι αυτοί που επω­μί­ζο­νται τις πε­ρι­κο­πές κοι­νω­νι­κών δα­πα­νών για να μπο­ρούν οι κα­πι­τα­λι­στές να φο­ρο­α­παλ­λάσ­σο­νται. Αλλά είναι κι αυτοί που δω­ρί­ζουν από το υστέ­ρη­μά τους (πολ­λές από τις δρά­σεις των κα­πι­τα­λι­στών προ­έρ­χο­νται από αυτά ακρι­βώς τα χρή­μα­τα), ή ακόμη με τη διά­θε­σή του σώ­μα­τος, των δε­ξιο­τή­των τους (εθε­λο­ντι­σμός) ή και του αί­μα­τός τους, ώστε ο κό­σμος να μη γίνει ακόμη χει­ρό­τε­ρος από ότι τον κάνει το σύ­στη­μα των φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στών.

Η πρό­σφα­τη παν­δη­μία το απέ­δει­ξε αυτό. Οι μεν προ­σέ­φε­ραν ψί­χου­λα ή και τί­πο­τε και οι δε (νο­ση­λευ­τι­κό προ­σω­πι­κό, ερ­γα­ζό­με­νοι σε σού­περ μάρ­κετ κ.λπ.) τη ζωή τους.

Οι «εθνι­κοί ευ­ερ­γέ­τες» στην Ελ­λά­δα

Ένας από τους μύ­θους της ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας, όπως αυτή έχει δια­μορ­φω­θεί στα μυαλά των πε­ρισ­σό­τε­ρων αν­θρώ­πων είναι και η ύπαρ­ξη των εθνι­κών ευ­ερ­γε­τών. Φυ­σι­κά σε αυ­τούς δεν πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται όσοι πραγ­μα­τι­κά όχι μόνο ευ­ερ­γέ­τη­σαν αλλά και πρα­κτι­κά δη­μιούρ­γη­σαν το νε­ό­τευ­κτο έθνος με τη δράση τους και το έργο τους, όπως ο Ρήγας Φε­ραί­ος, ο Σο­λω­μός κ.λπ. Αντί­θε­τα πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται κάτι απί­θα­νοι κερ­δο­σκό­ποι, αδί­στα­κτοι κα­πι­τα­λι­στές της επο­χής.

Με­ρι­κοί όπως ο Ζάπ­πας και ο Ζω­γρά­φος, πα­ρό­τι υπήρ­χε η προ­ο­πτι­κή άμε­σης απο­χώ­ρη­σης του Οθω­μα­νι­κού Κρά­τους από τη Θεσ­σα­λία, φρό­ντι­σαν και αγό­ρα­σαν από αυτό τε­ρά­στιες καλ­λιερ­γή­σι­μες εκτά­σεις (τσι­φλί­κια). Έτσι ο Χρη­στά­κης εφέν­δης Ζω­γρά­φος υπήρ­ξε ένας στυ­γνός τσι­φλι­κάς της Θεσ­σα­λί­ας, που πρω­τα­γω­νί­στη­σε σε κάθε δίωξη των αγρο­τών κατά την πε­ρί­ο­δο του Κι­λε­λέρ.

Γνω­στός είναι και ο βα­ρό­νος Μι­χα­ήλ Το­σί­τσας. Αυτός ήταν όχι μόνο με­γα­λο­γαιο­κτή­μο­νας και επι­χει­ρη­μα­τί­ας στην Αί­γυ­πτο αλλά και βα­σι­κός προ­μη­θευ­τής του αι­γυ­πτια­κού στρα­τού όταν η χώρα ανήκε στην Οθω­μα­νι­κή Αυ­το­κρα­το­ρία. Ο Μι­χα­ήλ Το­σί­τσας δεν έβγα­λε «κιχ» σε όλη τη διάρ­κεια της ελ­λη­νι­κής επα­νά­στα­σης του 1821, ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο όταν η Αί­γυ­πτος έστει­λε τον Ιμπραϊμ Πασά να κα­τα­στεί­λει την επα­νά­στα­ση. Αντί­θε­τα, μι­λώ­ντας δεξιά και αρι­στε­ρά έστελ­νε το μή­νυ­μα της υπο­τα­γής.

Σύμ­φω­να με την εγκυ­κλο­παί­δεια Μπρι­τά­νι­κα, ο έμπο­ρος όπλων και με­γα­λο­τρα­πε­ζί­της Σερ Μπα­ζίλ Ζα­χά­ροφ έγινε επί­σης ένας από τους με­γα­λύ­τε­ρους ευ­ερ­γέ­τες της Ελ­λά­δας, όταν απο­φά­σι­σε να τεθεί απο­κλει­στι­κά στο πλευ­ρό της το 1910. Διότι μέχρι τότε που­λού­σε πο­λε­μι­κό υλικό εξί­σου σε Ελ­λά­δα και Τουρ­κία. Το ίδιο και ο Μπο­δο­σά­κης: Μέχρι το 1910 ήταν προ­μη­θευ­τής του τουρ­κι­κού στρα­τού. Προ­τού κα­τορ­θώ­σει να ανα­λά­βει το μο­νο­πώ­λιο της πυ­ρί­τι­δας και του τη­λε­φω­νι­κού δι­κτύ­ου στην Ελ­λά­δα, ο Μπο­δο­σά­κης-Αθα­να­σιά­δης χρειά­στη­κε να δω­ρί­σει στο ελ­λη­νι­κό κρά­τος ένα κτί­ριο στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και στη συ­νέ­χεια να χρη­μα­το­δο­τεί ελ­λη­νι­κές πα­ρα­στρα­τιω­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις.

Ο Συγ­γρός, με­γα­λο­χρη­μα­τι­στής και τρα­πε­ζί­της της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης, αφού αι­σχρο­κέρ­δι­σε σε Τουρ­κία και Αί­γυ­πτο, με­τέ­φε­ρε εγκαί­ρως τον κύκλο των ερ­γα­σιών του στην Αθήνα, όπου ο επι­τυ­χής συν­δυα­σμός πο­λι­τι­κής και οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας τον με­τέ­τρε­ψε σύ­ντο­μα στον με­γα­λύ­τε­ρο κε­φα­λαιού­χο της επο­χής. Πε­ρί­φη­μη υπήρ­ξε η κερ­δο­σκο­πία του με τις με­το­χές του Λαυ­ρί­ου που εξα­νέ­μι­σε τις πε­ριου­σί­ες των αφε­λών και του χά­ρι­σε τον τίτλο του «λαυ­ριο­φά­γου». Η αγορά τε­ρά­στιων τσι­φλι­κιών και η σκλη­ρή εκ­με­τάλ­λευ­ση των κο­λί­γων του, ο επα­νει­λημ­μέ­νος επα­χθής δα­νει­σμός του ελ­λη­νι­κού δη­μο­σί­ου, η προ­σω­πι­κή αξιο­ποί­η­ση πο­λι­τι­κών πλη­ρο­φο­ριών για τον ελ­λη­νο­τουρ­κι­κό πό­λε­μο του 1897, οι δια­συν­δέ­σεις του με το πα­λά­τι και οι απει­λές για ίδρυ­ση δικού του κόμ­μα­τος, όταν δεν τον ικα­νο­ποιού­σαν οι τρι­κου­πι­κοί ή οι δη­λι­γιαν­νι­κοί, συ­νι­στούν με­ρι­κές από τις όψεις της δρά­σης του που απα­σχό­λη­σαν ιδιαί­τε­ρα την κοινή γνώμη των τε­λευ­ταί­ων δε­κα­ε­τιών του 19ου αιώνα.

Γι’ αυ­τούς τους λό­γους, ο με­γά­λος ιστο­ρι­κός Γιάν­νης Κορ­δά­τος συ­νό­ψι­ζε σε δύο προ­τά­σεις το τι ήταν οι «ευ­ερ­γέ­τες»: «Δυ­στυ­χι­σμέ­νοι Αρ­βα­νί­τες της Ατ­τι­κής, πού να ξέ­ρε­τε πως τα έργα και οι δω­ρε­ές του Συγ­γρού, το πιο πολύ είναι ιδρώ­τας και αίμα δικό σας. Κα­κό­μοι­ροι αγρό­τες που σας μα­θαί­νουν στα σχο­λεία ένα σωρό πα­ρα­μύ­θια για τους "με­γά­λους ευ­ερ­γέ­τες του Έθνους", πού να ξέ­ρε­τε πως οι Το­σί­τση­δες, οι Ζαπ­παί­οι, οι Μπε­νά­κη­δες, οι Αβέ­ρωφ, οι Ζω­γρά­φη­δες, οι Βαλ­λιά­νοι, οι Μα­ρα­σλή­δες και τράβα κορ­δέ­λα, ήταν σκλη­ροί εκ­με­ταλ­λευ­τές των αγρο­τών και ερ­γα­τών της Αι­γύ­πτου, Τουρ­κί­ας, Ρου­μα­νί­ας, Ρω­σί­ας».

Οι ση­με­ρι­νοί διά­δο­χοι αυτών των «ευ­ερ­γε­τών» μπο­ρεί να έχουν βελ­τιώ­σει το μάρ­κε­τινγκ με το οποίο πλα­σά­ρο­νται, αλλά σε καμία πε­ρί­πτω­ση δεν είναι κα­λύ­τε­ροι…

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά