Νέα Καληδονία: Η γαλλική αποικιοκρατία και ο αγώνας των ιθαγενών Κανάκ για αυτοδιάθεση

Το γεγονός πέρασε στα ψιλά, καθώς η επικράτηση του «όχι» (με 53,4%) παρατείνει το στάτους κβο και συνεπώς δεν αποτελεί μεγάλη είδηση -όπως θα ήταν η δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου κράτους και η επακόλουθη απώλεια μιας γαλλικής κτήσης. 

Η υπόθεση της ανεξαρτησίας δεν έχει τελειώσει, καθώς υπάρχει δυνατότητα για ένα νέο δημοψήφισμα ως το 2022, στο οποίο αρκετοί ντόπιοι αγωνιστές εκτιμούν ότι μπορεί να συνεχιστεί η τάση ενίσχυσης του «ναι» (φέτος ανέβηκε 3 μονάδες από το προηγούμενο δημοψήφισμα του 2018). Η αντιπαράθεση γύρω από το δημοψήφισμα, έφερε στην επιφάνεια την ύπαρξη αυτής της «ιστορικής εκκρεμότητας» στο πεδίο της από-αποικιοποίησης και υπενθύμισε μια ακόμα αμαρτωλή ιστορία του γαλλικού κράτους. 

Ο Κάπτεν Τζέιμς Κουκ ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που συνάντησε το νησιωτικό αρχιπέλαγος, το 1774, και αποφάσισε να το βαφτίσει «Νέα Καληδονία» γιατί του θύμιζε την Σκοτία. Άλλωστε, ένα από τα πράγματα που θα ήθελαν οι αγωνιστές να αλλάξουν μετά την ανεξαρτησία είναι και το όνομα της χώρας τους σε «Kanaky» («Κανακία», «Γη των Κανάκ»). 

Στις 24 Σεπτέμβρητου 1853, ο Γάλλος ΝαύαρχοςΦεμπβριέ-Ντεπουάν αποβιβάστηκε σε ένα από τα νησιά της «Νέας Καληδονίας», στη μέση του Ειρηνικού, 20.000 χλμ. μακριά από τη χώρα του και ανακήρυξε ότι «Από σήμερα, αυτή η γη είναι γαλλική εθνική ιδιοκτησία». Η ύπαρξη των ιθαγενών Κανάκ σε αυτή τη γη δεν τον απασχόλησε. Η νέα γαλλική κτήση λειτούργησε αρχικά ως τόπος εξορίας φυλακισμένων. Μεταξύ των 22.000 κρατουμένων που έστειλε το γαλλικό κράτος στο μακρινό νησιωτικό σύμπλεγμα, ξεχωρίζουν οι 4.000 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι μετά το 1871 -δηλαδή την επαύριο της Παρισινής Κομμούνας. Μετά την ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων νικελίου, και τον τερματισμό της λειτουργίας της περιοχής ως τόπος φυλάκισης, η έμφαση δόθηκε σε ένα σχέδιο «εποικιστικής αποικιοκρατίας». Είναι η εκδοχή αποικιοκρατίας που δεν έχει στόχο την εκμετάλλευση του ιθαγενούς πληθυσμού, αλλά την εξολόθρευση κι αντικατάστασή του -βλ. Αμερική, Αυστραλία και εν πολλοίς Παλαιστίνη/Ισραήλ. Η βία (αλλά και οι αρρώστιες που έφεραν οι Ευρωπαίοι) συρρίκνωσαν τους Κανάκ από 60.000 το 1878 σε 27.000 ως το 1921. Οι ιθαγενείς αποκλείστηκαν από γαλλική οικονομία, από τις θέσεις δουλειάς στα μεταλλεία -και τελικά περιορίστηκαν σε «καταυλισμούς» αντίστοιχους με εκείνους στους οποίους εγκλωβίστηκαν οι ιθαγενείς στην Αμερική. 

Οι Κανάκ προχώρησαν σε ηρωικές εξεγέρσεις το 1878 και ξανά το 1917, πληρώνοντας βαρύ αιματηρό τίμημα και εκτελέσεις των ηγετών τους. Το κεφάλι ενός από αυτούς, στάλθηκε ως «τρόπαιο» στο Παρίσι. 

Το 1931, οργανώθηκε η Έκθεση Αποικιών του Παρισιού. Υπό γαλλική αιγίδα και τη συμμετοχή κι άλλων «πολιτισμένων εθνών», εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες κλήθηκαν να γνωρίσουν «άλλους πολιτισμούς». Στην πραγματικότητα, ήταν μια ανήθικη επίδειξη ανωτερότητας. Όπως έγραψε πρόσφατα το ισπανικό έντυπο «El Confidential»: «Τα παιδιά είχαν κάποιον να φοβούνται, οι ενήλικες να σκεφτούν την ηθική υπεροχή του δυτικού πολιτισμού και οι πολιτικοί να δικαιολογήσουν το καθεστώς τους σε αυτές τις περιοχές». Ο πρώην ποδοσφαιριστής Κριστιάν Καρεμπέ, κάποια στιγμή ανακάλυψε μια φωτογραφία του παππού του: Ο Γουίλι Καρεμπέ, κλεισμένος σε ένα κλουβί, δίπλα σε κροκόδειλους, με τη λεζάντα «Ο Ανθρωποφάγος». Έμεινε εκεί ως «έκθεμα» για 6 μήνες και οι (ψυχικές) συνέπειες κράτησαν όλη του τη ζωή. Ο Κριστιάν Καρεμπέείχε είχε δει συμμαθητές του να πέφτουν νεκροί στη διάρκεια διαδηλώσεων τη δεκατία του ‘80, προτού φύγει από τη Νέα Καληδονία κι εγκατασταθεί στη Γαλλία, όπου έμαθε για την ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού συστήματος που επέμενε «να προωθεί τον θετικό ρόλο της Γαλλίας στις πρώην αποικίες της». Είναι οι λόγοι που δεν τραγούδησε ποτέ τον εθνικό ύμνο της χώρας, όταν έφτασε να γίνει διεθνής ποδοσφαιριστής.   

Στα χρόνια μετά το 1930, οι Κανάκ δεν έκαναν τη χάρη στους Γάλλους αποικιοκράτες να εξαφανιστούν και ο πληθυσμός τους άρχισε να αυξάνεται και πάλι. Παράλληλα, από τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά, οι παλιές μέθοδοι φυσικής μαζικής εξολόθρευσης είχαν υποχωρήσει. Η εποικιστική αποικιοκρατία στρεφόταν πλέον στη μέθοδο της περιθωριοποίησης παράλληλα με τη λεγόμενη «δημογραφική μάχη» ενάντια στους ντόπιους. Τον Ιούλη του 1972, ενώ εξελισσόταν η «έκρηξη στις αγορές νικελίου», ο Γάλλος πρωθυπουργός σε επιστολή του στον αρμόδιο υπουργό των υπερπόντιων περιοχών (η παλιά αποικία είχε μετατραπεί σε «υπερπόντιο γαλλικό διαμέρισμα» μετά τον ΒΠΠ) εξέφραζε τις ανησυχίες του για την «άνοδο του εθνικιστικού αισθήματος» και αναφερόταν στην «ανάγκη συστηματικής μετανάστευσης» ως απάντηση. Αυτή προωθήθηκε συστηματικά και οι Κανάκ, αν και παρέμειναν η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα, έγιναν μειοψηφία του πληθυσμού (περίπου 40%).

Τη δεκαετία του ’80, ο αντιαποικιακός αγώνας κλιμακώθηκε, με διαδηλώσεις, ένοπλες ενέργειες, μαχητικές δράσεις (πχ καταλήψεις γης) κλπ.Ο ΟΗΕ έθεσε τη Νέα Καληδονία στον κατάλογο «μη αυτοκυβερνώμενων περιοχών, προς αποαποικιοποίηση».Οι Συμφωνίες της Ματινιόν (1988) αποκατέστησαν μια σχετική ηρεμία και η Συμφωνία της Νουμέα (1998) έθεσε τα πλαίσια μιας πολυετούς διαδικασίας μετάβασης. Αυτή προέβλεπε τα σημερινά δημοψηφίσματα, αλλά και πολλά άλλα μέτρα «αποαποικιοποίησης» και «αποκατάστασης αδικιών» που δεν προχώρησαν. 

Παραθέτουμε διάφορα στοιχεία: 

Το 17% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Αυτό το ποσοστό είναι 52% στα Νησιά Λουαγιολτέ και 35% στη Βόρεια Επαρχία (οι δύο περιφέρειες όπου ζουν κυρίως οι Κανάκ) και 9% στη Νότια Επαρχία (όπου ζουν κυρίως οι Ευρωπαίοι). Ο δείκτης ανεργίας φτάνει το 26% στους Κανάκ, απέναντι στο 7% των άλλων εθνοτήτων. Το 85% των επιχειρηματιών και το 75% των διοικητικών στελεχών είναι από τη μητροπολιτική Γαλλία. Οι Κανάκ είναι η πλειοψηφία της εργατικής τάξης. Μόλις το 6% των Κανάκ ολοκληρώνει την ανώτατη εκπαίδευση. Το 90% των φυλακισμένων είναι Κανάκ. Συνολικά σε αυτό το «γαλλικό έδαφος» που τάχα απολαμβάνει τα «προνόμια» που προσφέρει η ένταξη σε ένα ισχυρό έθνος-κράτος, οι τιμές είναι 35% υψηλότερες από την μητροπολιτική Γαλλία (89% στα είδη διατροφής), ενώ ο κατώτατος μισθός είναι 30% χαμηλότερος.  

Στη διαδικασία των δημοψηφισμάτων, αν και θα έπρεπε να βαραίνει περισσότερο το δικαίωμα λόγου του αποικιοκρατούμενου λαού, δλδ. των Κανάκ, συμβαίνει το αντίστροφο. Οι καταγγελίες για τη σύνταξη των εκλογικών καταλόγων (που αποκλείουν πολλούς Κανάκ, ενώ διευκολύνουν την ένταξη πολλών νεοεγκατεστημένων «μητροπολιτών») οδήγησαν ένα μεγάλο τμήμα του κινήματος ανεξαρτησίας σε μποϊκοτάζ στο προηγούμενο δημοψήφισμα του 2018, θεωρώντας απάτη τη διαδικασία. Υποτίθεται έγιναν διορθωτικές κινήσεις όπως η εγγραφή κάποιων χιλιάδων Κανάκ στους εκλογικούς καταλόγους (αν και όχι όλων), που όμως συνοδεύτηκαν από μέτρα διεύρυνσης της εκλογικής βάσης μεταξύ των πρόσφατα εγκατεστημένων από τη μητροπολιτική Γαλλία (από 10 χρόνια διαμονής, στα 3). Ο ΟΗΕ έχει κάνει λόγο -κομψά- για την «ανάγκη έντιμων εκλογικών καταλόγων», ομολογώντας υπογείως ότι οι υπάρχοντες είναι ανέντιμοι. 

Το γαλλικό κράτος δεν θέλει να χάσει τον έλεγχο της υπερπόντιας κτήσης του. Είναι προφανώς τα αποθέματα νικελίου, τα οποία λεηλατούν γαλλικές μεγάλες εταιρίες, με ελάχιστα από τα έσοδα να «επιστρέφουν» στην τοπική οικονομία. Είναι τόπος «φορολογικού πάρτι» για τις επιχειρήσεις. Η Medef(γαλλικός ΣΕΒ) δήλωνε ενθουσιασμένη με το φορολογικό καθεστώς του «νόμου υπερπόντιας ανάπτυξης». Μεταξύ άλλων, τα εργοστάσια νικελίου δεν πληρώνουν σέντσι κατά την κατασκευή τους και για πρώτα 15 χρόνια λειτουργίας τους. Είναι τόπος «αντιπεριβαλλοντικού πάρτι» για τους βιομήχανους. Η Νέα Καληδονία έχει εξαιρεθεί ακόμα κι από αυτό το Πρωτόκολο του Κιότο. Το νησιωτικό σύμπλεγμα βρίσκεται στην 5η θέση παγκοσμίως ως προς τις κατά κεφαλήν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, πίσω μόνο από τις πετρομοναρχίες. Οι εκπομπές αερίων μιας μονάδας στην Νουμέα είναι 30 φορές πάνω από τα επίπεδα που είναι αποδεκτά στην Ευρώπη. 

Είναι για αυτούς τους λόγους, που ο Νικολά Σαρκοζί δήλωνε το 2010 πρόθυμος για κάθε είδους «ευελιξία» στους «πολιτειακούς θεσμούς» των υπερπόντιων κτήσεων, αλλά περιέγραφε την ανεξαρτησία τους ως «κόκκινη γραμμή, την οποία δεν θα επιτρέψω να περάσουν». Παρεμπιπτόντως, δήλωνε την πρόθεσή του να παραβιάσει αποφάσεις του ΟΗΕ (που ζητούν να ολοκληρωθεί η αποαποικιοποίηση), αλλά η δήλωση πέρασε στα ψιλά…  

Είναι για αυτούς τους λόγους, που στις περιοχές όπου ζουν κυρίως οι Κανάκ το «ΝΑΙ» στην ανεξαρτησία κέρδισε 84,3% και 77,8%. Η γαλλική «Συλλογικότητα Αλληλεγγύης στην Kanaky», σχολιάζοντας το αποτέλεσμα, ανέφερε ότι «ενσωματώνει τις ψήφους χιλιάδων ανθρώπων που προέκυψαν από την εποικιστική πολιτική του γαλλικού κράτους και αγνοεί πολλούς Κανάκ που, για άλλη μια φορά, δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν». 

Είναι για αυτούς τους λόγους, που ο άξονας «υπέρ/κατά της ανεξαρτησίας» ταυτίζεται απολύτως με τον άξονα «Αριστερά/Δεξιά» στην Νέα Καληδονία. Όλα τα κόμματα «παραμονής στη Γαλλία» είναι κεντροδεξιά και δεξιά, ενώ όλα τα κόμματα της ανεξαρτησίας είναι από σοσιαλδημοκρατικά ως ακροαριστερά, με μια ατζέντα που περιλαμβάνει τις βασικές πληγές της αποικιοκρατίας: Προστασία του περιβάλλοντος, έλεγχος στη διαχείριση του νικελίου, αποκατάσταση των ανισοτήτων κ.ο.κ.

Η ανεξαρτησία δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα των Κανάκ. Αλλά, όπως δήλωσε πρόσφατα ο Κριστιάν Καρεμπέ: «Η Γαλλία ξέρει πολύ καλά γιατί οι Κανάκ συνεχίζουν να ζητούν ανεξαρτησία».

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά