Η συγκέντρωση του πλούτου προς όφελος του 1%

Πρώτο μέρος

Το βιβλίο “Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα” (1) είναι απαραίτητο σε όλες και όλους εκείνους που θέλουν να μάθουν περισσότερα για την άνιση αναδιανομή του πλούτου στους κόλπους της κοινωνίας. Διαβάζοντας αυτό το τεράστιο έργο (950 σελίδες, στις οποίες προστίθεται μεγάλη ποσότητα στατιστικών δεδομένων και πινάκων προσβάσιμων μέσω του διαδικτύου (2), μας έρχεται στο νου ένα πρώτο συμπέρασμα: το κίνημα Occupy Wall Street και άλλα που το ακολούθησαν είχαν απόλυτα δίκιο να στοχοποιήσουν το πιο πλούσιο 1%.

Πράγματι, στη Γαλλία, το 2013, το πλουσιότερο 1% κατέχει το 25% της συνολικής περιουσίας της χώρας (3). Στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), κατέχει το 30%. Στη Σουηδία, το 20%. Στις ΗΠΑ, το 32% (4). Αν συμπεριλάβουμε το τμήμα τηε περιουσίας που έχει αποκρυβεί στους φορολογικούς παραδείσους ή με άλλες μορφές, το ποσοστό θα αυξανόταν τουλάχιστον κατά 2 ή 3 τοις εκατό. Με απλά λόγια, το 1% του πληθυσμού, είναι χοντρικά η καπιταλιστική τάξη και συγκεντρώνει ένα εντυπωσιακό μέρος της περιουσίας (5).

Αν διευρύνουμε τη μελέτη στο 10% των πιο πλούσιων, φτάνουμε το 2013 στα εξής ποσοστά: στη Γαλλία, το 10% των πιο πλούσιων κατέχουν το 60% της περιουσίας. Στο Η.Β. το 70%, στη Σουηδία, το 60%, στις ΗΠΑ, το 70%. Χοντρικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το 9% που προστέθηκαν αντιπροσωπεύουν το περιβάλλον ή τους συμμάχους με την ευρεία έννοια της καπιταλιστικής τάξης.

Αυτή η συγκέντρωση του πλούτου επιδεινώθηκε παραπέρα από τότε που εκδόθηκε το βιβλίο του Πικετί.

Το λαϊκό κίνημα θα έπρεπε να προβάλει συγκεκριμένες διεκδικήσεις όσον αφορά στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για το 1% των πιο πλούσιων και το 9% εκείνων που έπονται. Η μάζα των κινητών και ακίνητων αγαθών που κατέχουν αυτοί του 10% αποκαλύπτει σε ποιο βαθμό κατανέμεται άνισα ο πλούτος και δείχνει ότι μια αριστερή κυβέρνηση θα μπορούσε να βρει πόρους σε πολύ μεγάλη ποσότητα για να κάνει ταυτόχρονα δυο πράγματα: Να εφαρμόσει πολιτική που βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης της πλειοψηφίας του πληθυσμού, και να πραγματοποιήσει βαθειές δομικές αλλαγές με τρόπο ώστε να ξεκινήσει την έξοδο από τον παραγωγικίστικο καπιταλισμό και να αντιμετωπίσει την οικολογική κρίση.

Ο Τομά Πικετί συνοψίζει σε ένα εντυπωσιακό πίνακα τα μερίδια πλούτου που κατέχουν οι 10% πλουσιότεροι, το 40% εκείνων που έπονται και το 50% των από κάτω.

Πίνακας 1. Η ανισότητα της κατοχής κεφαλαίου (6)

Μερίδιο των διαφόρων ομάδων στο σύνολο της περιουσίας  Ευρώπη 2010 ΗΠΑ 2010  Οι 10% πλουσιότεροι  60.00%  70.00%  εκ των οποίων οι 1% πιο πλούσιοι  25.00%  35.00%  εκ των οποίων οι 9% επόμενοι  35.00%  35.00%  Οι 40% των μεσαίων  35.00%  25.00%  Οι 50% πιο φτωχοί    5.00%    5.00%

Ο μισός πληθυσμός των χωρών του Βορρά δεν κατέχει παρά μόνο το 5% της περιουσίας, και αυτό συνιστά προφανώς ένα επιτακτικό λόγο για να πούμε ότι όταν η αριστερά διεκδικεί το δικαίωμα να φορολογήσει την περιουσία, αυτό δεν αφορά διόλου το 50% των από κάτω. Όσο για τους μεσαίους του 40%, όπως τους αποκαλεί ο Πικετί, κατέχουν το 35% της συνολικής περιουσίας στην ηπειρωτική δυτική Ευρώπη και το 25% στις ΗΠΑ και στο Η.Β. Αποτελούνται πρωτίστως από μισθωτούς, και από μια μειοψηφία ανεξάρτητων εργαζομένων. Θα μπορούσαν και αυτοί να εξαιρεθούν από το φόρο περιουσίας, και αυτό θα αφορά σίγουρα τα τρία τέταρτα αυτών.

Αν περάσουμε από τα ποσοστά σε ποσά σε ευρώ, κατανοούμε ακόμα καλύτερα τι σημαίνει η συγκέντρωση του πλούτου από μια εξαιρετικά περιορισμένη μερίδα του πληθυσμού.

Μια ιδέα των περιουσιών των διαφόρων κατηγοριών

Σύμφωνα με τον Τομά Πικετί, σε πολλές ευρωπαΪκές χώρες που έχουν ένα βιωτικό επίπεδο κοντά σε εκείνο της Γαλλίας, οι του 50% των από κάτω έχουν κατά μέσο όρο μια περιουσία 20.000 ευρώ αλλά, προσοχή, μεγάλο μέρος αυτών των νοικοκυριών δεν έχει καθόλου περιουσία ή ακόμα χειρότερα, έχει χρέη.

Το 40% των μεσαίων, όπως τους λέει ο Πικετί, έχουν μέση περιουσία 175.000 ευρώ (αυτή κυμαίνεται από 100.000 μέχρι 400.000 ευρώ). Οι του 9% των από πάνω διαθέτουν 800.000 ευρώ και το ανώτερο 1% έχει συσσωρεύσει 5 εκατομμύρια ευρώ. Φυσικά, στην κορυφή αυτού του 1% βρίσκουμε περιουσίες σαν κι αυτή του Γάλλου Bernard Arnault (LVMH) που παραμένει ο πιο πλούσιος Ευρωπαίος του κόσμου με μια περιουσία 76 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Από την ανισότητα της κατανομής της ιδιωτικής περιουσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην αναγκαία αναδιανομή της

Ένας ετήσιος φόρος 1% στην περιουσία του 1% των πιο πλούσιων στην ΕΕ θα έδινε ένα ποσό 175 δισεκατομμυρίων, δηλαδή παραπάνω από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ.

Ας πάρουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της οποίας ανερχόταν το 2013 σε περίπου 14.700 δισεκατομμύρια ευρώ (7). Το σύνολο της ιδιωτικής περιουσίας των ευρωπαϊκών νοικοκυριών ανέρχεται σε περίπου 70.000 δισεκατομμύρια ευρώ. Το πλουσιότερο 1% κατέχει μόνο του χοντρικά 17.500 δισεκατομμύρια ευρώ (8) ( το 25% των 70.000 ευρώ). Οι του 9% που ακολουθούν κατέχουν 24.000 δισεκατομμύρια ευρώ (το 35%). Οι μεσαίοι του 40% κατέχουν 24.500 δισεκατομμύια ευρώ (το 355). Οι 50% που απομένουν κατέχουν 3.500 δισεκατομμύρια ευρώ (το 5%) (9).

Ο ετήσιος προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέρχεται περίπου στο 1% του ΑΕΠ της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι ένας ετήσιος φόρος 1% επί της περιουσίας του 1% των πιο πλούσιων στην ΕΕ θα έδινε ένα ποσό 175 δισεκατομμυρίων, δηλαδή παραπάνω από τον παρόντα ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ που ανέρχεται σε περίπου 145 δισεκατομμύρια ευρώ. Τι θα λέγαμε για ένα φόρο 5%; Αυτό δίνει μια ιδέα του τι είναι εν δυνάμει πραγματοποιήσιμο αν καταφέρναμε μέσα από την κοινωνική κινητοποίηση να πετύχουμε μια ριζοσπαστική αλλαγή πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή ακόμα και στο επίπεδο μιας μόνο χώρας της ΕΕ (10).

Ένας ετήσιος φόρος 1% στην περιουσία του 1% των πιο πλούσιων στην ΕΕ θα έδινε ένα ποσό 175 δισεκατομμυρίων, δηλαδή παραπάνω από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ.

Ένας έκτακτος φόρος (δηλαδή, που επιβάλλεται μόνο μια φορά στη διάρκεια μιας γενιάς) του 33% επί της περιουσίας του πλουσιότερου 1% στην ΕΕ θα παρείχε σχεδόν 6.000 δισεκατομμύρια ευρώ (δηλαδή, πάνω από 40 φορές περισσότερα από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ!). Και τι να πούμε για ένα κατασχετικό ποσοστό της τάξης του 80%;

Όλα αυτά μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τις διαστάσεις των διακυβευμάτων που σχετίζονται με τη φορολόγηση της ιδιωτικής περιουσίας των καπιταλιστών και με τις δυνατότητες που δημιουργούνται στο πεδίο της επεξεργασίας προτάσεων για να βρεθούν τα χρήματα εκεί όπου υπάρχουν, προκειμένου να μπουν στην υπηρεσία της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ένας έκτακτος φόρος (δηλαδή, που επιβάλλεται μόνο μια φορά στη διάρκεια μιας γενιάς) του 33% επί της περιουσίας του πλουσιότερου 1% στην ΕΕ θα παρείχε σχεδόν 6.000 δισεκατομμύρια ευρώ (δηλαδή, πάνω από 40 φορές περισσότερα από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ!).

Αυτό που αποδεικνύει ο Πικετί είναι ότι το 1% έχει συγκεντρώσει στη διάρκεια του χρόνου μια τέτοια ποσότητα ακίνητων και κινητών αγαθών ώστε μια πολιτική που στοχεύει το πλουσιότερο 1% ή το 2,5% των πιο πλούσιων (ή ακόμα και το 10% των πιο πλούσιων) μπορεί να προσφέρει πολύ μεγάλη ελευθερία κινήσεων προκειμένου να επιτευχθεί η ρήξη με το νεοφιλελευθερισμό (11).

Σε εκείνους που ισχυρίζονται ότι αυτή η περιουσία είναι απρόσιτη επειδή μπορεί να διασχίζει εύκολα τα σύνορα, πρέπει να απαντήσουμε ότι η κατάσχεση, το πάγωμα των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων, τα βαρειά πρόστιμα και ο έλεγχος των κινήσεων των κεφαλαίων είναι ισχυρά όπλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ αποτελεσματικά.

Η ανισότητα της κατανομής της ιδιωτικής περιουσίας σε πλανητικό επίπεδο

Αυτά που μόλις είπαμε για την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να επεκταθούν στον υπόλοιπο κόσμο επειδή από το Βορρά μέχρι το Νότο του πλανήτη, γίναμε μάρτυρες της εντυπωσιακής αύξησης της περιουσίας των πιο πλούσιων. Θα μπορούσαμε επίσης να ενδιαφερθούμε, πράγμα που κάνει ο Τομά Πικετί, για μια ακόμα πιο απειροελάχιστη μειοψηφία. Το πλουσιότερο 1 είκοσι εκατομμυριοστό του ενηλικιωμένου πληθυσμού σε πλανητικό επίπεδο το 1987 αποτελείτο από 150 άτομα, που το καθένα τους είχε κατά μέσο όρο μια περιουσία 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα, το 2013, το πιο πλούσιο είκοσι εκατομμυριαστό μετρούσε 225 άτομα καθένα από τα οποία είχε κατά μέσο όρο 15 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή μια πρόοδος 6,4% ετησίως (12). Το 0,1% (1 χιλιαστό του παγκόσμιου πληθυσμού(13)) σε παγκόσμιο επίπεδο κατέχει το 20% της παγκόσμιας περιουσίας, το 1% κατέχει το 50%. Αν λάβουμε υπόψη την περιουσία του πλουσιότερου 10%, ο Τομά Πικετί εκτιμά ότι αυτή αντιπροσωπεύει το 80 ως 90% της συνολικής παγκόσμιας περιουσίας, ενώ οι 50% από κάτω κατέχουν σίγουρα λιγότερο από το 5% (14). Αυτά δίνουν μια ιδέα των διαστάσεων της αναδιανεμητικής προσπάθειας που πρέπει να γίνει. Μιας αναδιανομής που απαιτεί την κατάσχεση ενός πολύ σημαντικού μέρους της περιουσίας των πιο πλούσιων.

Το 0,1% (1 χιλιαστό του παγκόσμιου πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο κατέχει το 20% της παγκόσμιας περιουσίας, το 1% κατέχει το 50%.

Ο Τομά Πικετί διαπιστώνει ότι ο ρυθμός αύξησης της περιουσίας του πλουσιότερου χιλιοστού του πλανήτη ήταν 6% ετησίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες ενώ το σύνολο της περιουσίας αυξανόταν με ρυθμό 2%. Αν δεν γίνει μια ριζική στροφή, και με όλα τα πράγματα να παραμενουν ως έχουν, σε 30 χρόνια, το 0,1% (το πλουσιότερο χιλιοστό) ια κατέχει το 60% της παγκόσμιας περιουσίας αντί για το 20% που κατείχε το 2013! (15)

Κι από τη μεριά των εισοδημάτων, η κατανομή είναι επίσης εξαιρετικά άνιση

Ο Τομά Πικετί καταπιάνεται και με τα εισοδήματα της εργασίας και δείχνει ότι οι 10% πιο πλούσιοι παίρνουν το 25% των εισοδημάτων της εργασίας στην Ευρώπη και το 35% στις ΗΠΑ.

Πίνακας 2. Η συνολική ανισότητα των εισοδημάτων της εργασίας (16)

Μερίδιο διαφόρων ομάδων στο σύνολο των εισοδημάτων εργασίας Ευρώπη 2010 ΗΠΑ 2010  Οι 10% πλουσιότεροι  25,00%  35,00%  εκ των οποίων: οι 1% πιο πλούσιοι  7,00%  12,00%  εκ των οποίων: οι 9% επόμενοι  18,00%  23.00%  Οι 40% μεσαίοι  45,00%  40,00%  Οι 50% φτωχότεροι  30,00%  25,00%

Αν προσθέσουμε τα εισοδήματα της εργασίας και τις άλλες μορφές εισοδημάτων (ενοίκια,τόκοι αποταμίευσης, κέρδη επιχειρήσεων, μερίσματα…), η κατανομή είναι ακόμα πιο άνιση, όπως το δείχνει ο πίνακας 3.

Πίνακας 3. Η συνολική ανισότητα των διαφόρων εισοδημάτων

Μερίδιο των διαφόρων ομάδων στο σύνολο των εισοδημάτων Ευρώπη 2010 ΗΠΑ 2010  Οι πλουσιότεροι 10%   35,00%  50,00%  εκ των οποίων: οι πιο πλούσιοι 1%  10,00%  20,00%  εκ των οποίων: οι 9% επόμενοι  25,00%  30,00%  Οι μεσαίοι 40%  40,00%  30,00%  Οι πιο φτωχοί 50%  25,00%  20,00%

Σημειώσεις

1.Thomas Piketty, Le capital au XXIe siècle, Le Seuil, 2013, 970 pp.(στα ελληνικά, Τομά Πικετί, Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, εκδ. Πόλις, σελ. 750). Έχουν ήδη δημοσιευθεί πολλά ενδιαφέροντα σχόλια για αυτό το σημαντικό έργο. Για αυτό δεν θα αναφερθώ σε αρκετά ζητήματα με τα οποία καταπιάστηκαν αυτά τα σχόλια και αρχίζω κατευθείαν με κάποια πρακτικά διδάγματα. Ανάμεσα στα ήδη δημοσιευμένα σχόλια: 1. Voir dans la revue Les Possibles d’ATTAC rance « Réflexions sur « Le capital au XXIe siècle » de Thomas Piketty » par François Chesnais ttps://cadtm.org/Reflexions- (et « Éléments de réponses à François Chesnais » par Thomas Piketty ttps://cadtm.org/Elements-de-) ; 2. voir aussi Jean-Paul Petit dans la revue Inprecor : ttp://gesd.free.fr/jppetit. ; 3. voir Robert Boyer : http://gesd.free.fr/boyerpik. ; 4. voir Michel Husson, http://hussonet.free.fr/

2. http://piketty.pse.ens.fr/

3. Η περιουσία, με απλά λόγια, δηλαδή το σύνολο των ιδιωτικών κινητών και ακίνητων αγαθών απαλλαγμένων από χρέη. Ο Τομά Πικετί θεωρεί ότι σήμερα, η συνολική περιουσία μιας χώρας (ιδιωτική περιουσία + δημόσια περιουσία) σαν τη Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Βέλγιο αντιστοιχεί πρακτικά στην καθαρή ιδιωτική περιουσία μια και η καθαρή δημόσια περιουσία ισοδυναμεί χοντρικά με μηδέν καθώς το δημόσιο χρέος αντιπροσωπεύει σχεδόν το 100% του ΑΕΠ. Δεν μπαίνω σε περισσότερες λεπτομέρειες. Για περισσότερα βλέπε Πικετί.

4. P. 542 à 555.

5. Σε όλο αυτό το άρθρο, ο όρος “περιουσία” αντιστοιχεί σε αυτό που ο Πικετί λαβαίνει υπόψη για να κάνει τους υπολογισμούς του (βλέπε πιο πάνω). Δεν περιλαμβάνει άλλα στοιχεία της περιουσίας που συνιστούν ανεκτίμητο πλούτο και είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση της ανθρωπότητας και της φύσης. Για μια συζήτηση για τον πλούτο και την αξία που βγαίνει από το πλαίσιο αυτού του άρθρου, βλέπε το βιβλίο του Jean-Marie Harribey, La richesse, la valeur et l’inestimable, Paris, Les liens qui libèrent, 2013.

6. Tableau tiré du tableau 7.2, p.391.

7. p. 109.

8. Δηλαδή το ισοδύναμο του 120% του ΑΕΠ της ΕΕ!

9. p.741.

10. Nota bene : Οι προτάσεις που διατυπώνονται σε αυτό το άρθρο είναι της ευθύνης του συγγραφέα και δεν δεσμεύουν καθόλου τον Τομά Πικετί. Όταν ο συγγραφέας συνοψίζει μια πρόταση του Τομά Πικετί, το αναφέρει ξεκάθαρα.

11. Ο Τομά Πικετί γράφει: “Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση ενός φόρου περιουσίας που θα επιβαλλόταν με μηδενικό συντελεστή στις περιουσίες κάτω του 1 εκατομμυρίου ευρώ, με 1% στο τμήμα των περιουσιών μεταξύ 1 και 5 εκατομμύρια ευρώ, και 2% στο τμήμα των περιουσιών άνω των 5 εκατομμυρίων ευρώ. Εφαρμοσμένος στο σύνολο των χωρών της ΕΕ, ένας τέτοιος φόρος θα αφορούσε περίπου το 2,5% του πληθυσμού και θα απέφερε κάθε χρόνο το ισοδύναμο του 2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ” (p.860). Να σημειώσουμε ότι και μόνον η εφαρμογή αυτής της πρότασης, που είναι πολύ μετριοπαθής, θα έδινε το ισοδύναμο του προϋπολογισμού της ΕΕ πολλαπλασιασμένου επί δύο!

12.p.692.

13. Είναι περίπου 4,5 εκατομμύρια ενήλικες

14. p.698.

15. p.700.

16. Πίνακας που έγινε από το συγγραφέα ση βάση των δεδομένων του Πίνακα 7.1, p.390.

17. Πίνακας που έγινε από το συγγραφέα ση βάση των δεδομένων του Πίνακα 7.3, p.392

Μετάφραση: Γιώργος Μητραλιάς