Ν/Σ Τσιάρα για το Οικογενειακό Δίκαιο: "Αφωνία για τη στήριξη των ευάλωτων"

Τι με­τα­βο­λές επι­φέ­ρει το νο­μο­σχέ­διο Τσιά­ρα στο μο­ντέ­λο άσκη­σης της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας και της επι­μέ­λειας; Θα λέ­γα­τε ότι τε­λι­κά υιο­θε­τεί­ται μο­ντέ­λο υπο­χρε­ω­τι­κής συ­νε­πι­μέ­λειας;

Ως γε­νι­κό σχό­λιο, εκτι­μώ ότι είναι ένα νο­μο­σχέ­διο τε­λεί­ως πρό­χει­ρο και ασα­φές σε πολλά ση­μεία, ενώ μοιά­ζει να συγ­χέ­ει στα διά­φο­ρα άρθρα την έν­νοια της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας με την επι­μέ­λεια. Οι ασά­φειες και αο­ρι­στί­ες που έχει, αν πα­ρα­μεί­νουν, δυ­στυ­χώς θα συμ­βάλ­λουν σε αυ­θαί­ρε­τες δι­κα­στι­κές απο­φά­σεις.

Είναι θε­τι­κό ότι στο γράμ­μα του νόμου δεν πε­ριέ­χε­ται η υπο­χρε­ω­τι­κή συ­νε­πι­μέ­λεια, όπως είχε διαρ­ρεύ­σει αρ­χι­κά, ωστό­σο έχει σειρά ρυθ­μί­σε­ων που θί­γουν κάθε γονέα στο βαθμό που σχε­τι­κο­ποιεί τη γο­νι­κή μέ­ρι­μνα εν συ­νό­λω και την κα­θι­στά πι­θα­νό αντι­κεί­με­νο συ­ναλ­λα­γής και εκ­βια­σμού με­τα­ξύ των γο­νέ­ων - επο­μέ­νως πα­ρέ­χει ένα όπλο στα χέρια του πιο ισχυ­ρού από τους γο­νείς και ενά­ντια στον πιο ευά­λω­το, που συ­νή­θως είναι η μη­τέ­ρα. Η δε ανα­φο­ρά σε ‘εξί­σου’ άσκη­ση της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας, είναι ανοι­χτή σε υπο­κει­με­νι­κές ερ­μη­νεί­ες, που πι­θα­νόν να ανα­φέ­ρο­νται σε χρο­νι­κή ή λει­τουρ­γι­κή κα­τα­νο­μή της επι­μέ­λειας, η οποία δε μπο­ρεί όμως αφορά κά­θε­τα όλα τα παι­διά και χωρίς εξα­το­μί­κευ­ση και ούτε πρέ­πει να ανα­μέ­νου­με πώς θα το εξει­δι­κεύ­σει η νο­μο­λο­γία.

Πολύς λόγος έχει γίνει για το τεκ­μή­ριο του 1/3 του χρό­νου επι­κοι­νω­νί­ας του παι­διού με το γονέα που δε δια­μέ­νει. Θε­ω­ρεί­τε ότι με αυτόν τον τρόπο ει­σά­γε­ται η εναλ­λασ­σό­με­νη κα­τοι­κία; Υπάρ­χει τυχόν επί­πτω­ση στο δι­καί­ω­μα δια­τρο­φής;

Η εναλ­λασ­σό­με­νη κα­τοι­κία δε θεωρώ ότι μπο­ρεί να εντα­χθεί σε αυτό το ση­μείο. Στην ουσία ει­σά­γε­ται - λαν­θα­σμέ­να κατά τη γνώμη μου - ένα πο­σο­τι­κό κρι­τή­ριο σε ένα ζή­τη­μα ποιό­τη­τας και ου­σί­ας, το οποίο δεν το έχω δει σε αντί­στοι­χα νο­μι­κά κεί­με­να και δεν ει­σφέ­ρει και κάτι ου­σιώ­δες στο ζή­τη­μα. Ήδη οι δι­κα­στι­κές απο­φά­σεις έχουν εξει­δι­κεύ­σει - ανά­λο­γα και το αί­τη­μα του γονέα και τις ανά­γκες του παι­διού - τον τρόπο επι­κοι­νω­νί­ας του γονέα με τον οποίο το παιδί δε δια­μέ­νει. Οι δι­κα­στι­κές απο­φά­σεις προ­βλέ­πουν με ορι­σμέ­νο και σαφή τρόπο, που είναι το ανα­γκαίο, ώρες και ημέ­ρες της εβδο­μά­δας, μήνα και έτος. Άλ­λω­στε, υπάρ­χουν και σο­βα­ρά προ­βλή­μα­τα ερ­μη­νεί­ας αυτής της πρό­βλε­ψης με άμεσο απο­τέ­λε­σμα στην εφαρ­μο­γή - δε γνω­ρί­ζου­με αν ανα­φε­ρό­μα­στε σε όλο το χρόνο του παι­διού, ή το υπό­λοι­πο του ύπνου και των δρα­στη­ριο­τή­των του. Η δε δια­τρο­φή δεν επη­ρε­ά­ζε­ται άμεσα από αυτό - και τώρα υπάρ­χει επι­κοι­νω­νία του τέ­κνου που πε­ρι­λαμ­βά­νει και με­γά­λα χρο­νι­κά δια­στή­μα­τα, όπως οι δια­κο­πές αλλά και τα σαβ­βα­το­κύ­ρια­κα και απο­γεύ­μα­τα εντός της εβδο­μά­δας και το δι­κα­στή­ριο το γνω­ρί­ζει, ωστό­σο ο κα­θο­ρι­σμός της ανα­γκαί­ας δια­τρο­φής βα­σί­ζε­ται στις ανά­γκες του παι­διού και τα ει­σο­δή­μα­τα των γο­νέ­ων, ώστε να δια­τη­ρεί­ται σε αυτό, το ίδιο ακρι­βώς επί­πε­δο ζωής που είχε πριν το χω­ρι­σμό των γο­νιών του.

Με­τα­ξύ άλλων προ­βλέ­πε­ται ότι απο­κλει­σμός/πε­ριο­ρι­σμός της επι­κοι­νω­νί­ας του γονέα με το παιδί θα είναι δυ­να­τός μόνο μετά από αμε­τά­κλη­τη κα­τα­δί­κη για εν­δο­οι­κο­γε­νεια­κή βία ή για εγκλή­μα­τα κατά της γε­νε­τή­σιας ελευ­θε­ρί­ας/οι­κο­νο­μι­κής εκ­με­τάλ­λευ­σης της γε­νε­τή­σιας ζωής. Τι συ­νε­πά­γε­ται αυτή η πρό­βλε­ψη για την προ­στα­σία των θυ­μά­των από ένα δυ­νη­τι­κό κα­κο­ποι­η­τή γονέα/σύ­ζυ­γο;

Αυτή η διά­τα­ξη είναι από τις πιο επι­κίν­δυ­νες και οπι­σθο­δρο­μι­κές για τα δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναι­κών. Τα τε­λευ­ταία μόνο χρό­νια έχου­με πε­ρί­που μία γυ­ναι­κο­κτο­νία το μήνα, όλες από συ­ντρό­φους/ πρώην συ­ντρό­φους και αρ­κε­τές εις βάρος γυ­ναι­κών που είχαν βρει το θάρ­ρος να χω­ρί­σουν και να απο­μα­κρυν­θούν από τον κα­κο­ποι­η­τή τους μαζί με τα ανή­λι­κα παι­διά τους. Με αυτά τα δε­δο­μέ­να, η σχε­τι­κή διά­τα­ξη που θα οδη­γεί σε απο­κλει­σμό/ πε­ριο­ρι­σμό της επι­κοι­νω­νί­ας αλλά και στην κα­τά­φα­ση κακής άσκη­σης της επι­μέ­λειας, μόνο με αμε­τά­κλη­τη από­φα­ση, κα­ταρ­γεί de facto τη Σύμ­βα­ση της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης για την εν­δο­οι­κο­γε­νεια­κή βία καθώς και δια­τά­ξεις του Ν. 3500/2006. Το αμε­τα­κλη­το μίας από­φα­σης απαι­τεί 8-10 χρό­νια, που ση­μαί­νει ότι μία τέ­τοια ου­σιώ­δης τρο­πο­ποί­η­ση, θα εγκλω­βί­σει και εκ­βιά­σει τα θύ­μα­τα ώστε να μην κα­ταγ­γέλ­λουν και να μη χω­ρί­ζουν από το φόβο να πα­ρα­μέ­νει το ανή­λι­κο μόνο με τον κα­κο­ποι­η­τή, ενώ θα εκ­θέ­τει και τα ανή­λι­κα και τα ενή­λι­κα θύ­μα­τα σε ακόμα με­γα­λύ­τε­ρο κίν­δυ­νο, καθώς τα κα­θι­στά ακόμα πιο ευά­λω­τα. Επί­σης, σε αντί­θε­ση με τις εξαγ­γε­λί­ες για δήθεν υπο­στή­ρι­ξη των θυ­μά­των του #metoo, υιο­θε­τεί επί της ου­σί­ας τη γνω­στή επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία σε κάθε έμ­φυ­λο έγκλη­μα ‘τα θύ­μα­τα λένε ψέ­μα­τα’.

Στο νο­μο­σχέ­διο απα­ριθ­μεί­ται μία σειρά από τεκ­μή­ρια κακής άσκη­σης της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας. Πώς θα τα σχο­λιά­ζα­τε; Εντο­πί­ζε­τε κά­ποια έμ­φυ­λη διά­στα­ση;

Ο νο­μο­θέ­της έως σή­με­ρα προ­βλέ­πει πολύ συ­γκε­κρι­μέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις στέ­ρη­σης της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας, που σχε­τί­ζο­νται με πραγ­μα­τι­κούς ή νο­μι­κούς λό­γους αδυ­να­μί­ας άσκη­σης αυτής ή και σε πε­ρί­πτω­ση κακής άσκη­σης της (ΑΚ 1532), το οποίο σε ακραί­ες γε­νι­κά πε­ρι­πτώ­σεις το ακο­λου­θού­σαν τα δι­κα­στή­ρια. Το χει­ρό­τε­ρο λοι­πόν για τη γο­νει­κό­τη­τα εν γένει, είναι ότι στο νέο άρθρο Α.Κ. 1532, διευ­ρύ­νο­νται επι­κίν­δυ­να οι πε­ρι­πτώ­σεις όπου είναι δυ­να­τή η ολική αφαί­ρε­ση της γο­νι­κής μέ­ρι­μνας. Η μη συμ­μόρ­φω­ση στις δι­κα­στι­κές απο­φά­σεις δεν είναι δυ­να­τόν να αναι­ρούν νο­μι­κά την ιδιό­τη­τα της μη­τέ­ρας και του πα­τέ­ρα. Αρα πρό­κει­ται για μια πολύ κακή ρύθ­μι­ση. Ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο, ανα­φέ­ρο­νται όλως αφη­ρη­μέ­νες έν­νοιες και δύ­σκο­λα δι­υ­πο­κει­με­νι­κά ελέγ­ξι­μες, όπως ‘δια­τά­ρα­ξη της συ­ναι­σθη­μα­τι­κής σχέ­σης του τέ­κνου με τον άλλο γονέα και την οι­κο­γέ­νειά του’, ‘πρό­κλη­ση διάρ­ρη­ξης των σχέ­σε­ω­ν’ οι οποί­ες μά­λι­στα εύ­κο­λα μπο­ρούν να απο­τε­λέ­σουν μέσο εκ­βια­σμού των ευά­λω­των γο­νέ­ων, ενώ αγνο­εί και την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα των δια­προ­σω­πι­κών σχέ­σε­ων, ιδίως μετά από ένα χω­ρι­σμό. Σί­γου­ρα επι­λέ­γει να αγνο­ή­σει κά­κι­στες σχέ­σεις που πι­θα­νόν οφεί­λο­νται σε μορ­φές βίας που θε­ω­ρού­νται αό­ρα­τες από τη νο­μο­λο­γία έως τώρα, όπως η λε­κτι­κή/ ψυ­χο­λο­γι­κή/ συ­ναι­σθη­μα­τι­κή βία και οι­κο­νο­μι­κή απο­στράγ­γι­ση - που αφο­ρούν γυ­ναί­κες σε τε­ρά­στιο πο­σο­στό. Τα δε προ­βλή­μα­τα από την απαί­τη­ση της αμε­τά­κλη­της κα­τα­δί­κης για κάθε μορφή βίας, ακόμα και σε­ξουα­λι­κή/σω­μα­τι­κή, έχουν ήδη ανα­φερ­θεί. Είναι μά­λι­στα προ­κλη­τι­κή και βα­σί­ζε­ται φυ­σι­κά σε έμ­φυ­λη διά­κρι­ση, η δι­καιο­λό­γη­ση στην ουσία της πα­ρα­βί­α­σης της από­φα­σης δια­τρο­φής, αλλά όχι η πα­ρα­βί­α­ση της από­φα­σης επι­κοι­νω­νί­ας, το οποίο πχ. μπο­ρεί να βα­σί­ζε­ται σε άρ­νη­ση του παι­διού να μεί­νει μόνο του με τον κα­κο­ποι­η­τή γονέα, ή και σε άρ­νη­ση της μη­τέ­ρας που έχει πρω­τό­δι­κη από­φα­ση κα­κο­ποί­η­σης του ανη­λί­κου, να το πα­ρα­δώ­σει στον πα­τέ­ρα του.

Θε­ω­ρεί­τε ότι τα προ­γράμ­μα­τα επι­μόρ­φω­σης των δι­κα­στών που θα δι­κά­ζουν οι­κο­γε­νεια­κές δια­φο­ρές, τα οποία προ­βλέ­πει το νο­μο­σχέ­διο, αντα­πο­κρί­νο­νται στο δια­χρο­νι­κό αί­τη­μα του φε­μι­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος περί ίδρυ­σης οι­κο­γε­νεια­κών δι­κα­στη­ρί­ων;

Το δια­χρο­νι­κό αί­τη­μα είναι η δη­μιουρ­γία δι­κα­στη­ρί­ων με δι­κα­στές που θα ασχο­λού­νται απο­κλει­στι­κά με τέ­τοιες υπο­θέ­σεις, ώστε να απο­κτούν και τη σχε­τι­κή εμπει­ρία, οι οποί­οι μά­λι­στα να πλαι­σιώ­νο­νται από κοι­νω­νι­κές υπη­ρε­σί­ες. Η διεκ­πε­ραί­ω­ση κά­ποιων σε­μι­να­ρί­ων, επου­δε­νί δεν ανα­πλη­ρώ­νει αυτήν την ανά­γκη, ιδίως σε ένα πε­ρι­βάλ­λον κοι­νω­νι­κό που διαρ­κώς με­τα­βάλ­λε­ται.

Από το νο­μο­σχέ­διο φαί­νε­ται πως απου­σιά­ζει η οποια­δή­πο­τε πρό­βλε­ψη για μη ετε­ρο­κα­νο­νι­κά μο­ντέ­λα οι­κο­γέ­νειας (τε­κνο­θε­σία για ομό­φυ­λα ζευ­γά­ρια, τρανς γο­νεϊ­κό­τη­τα, κ.ό.κ.). Την ίδια στιγ­μή δεν υπάρ­χει καμία ανα­φο­ρά σε μέ­ρι­μνα και συμ­με­το­χή του κρά­τους στα βάρη της οι­κο­γε­νεια­κής ζωής. Πως θα σχο­λιά­ζα­τε τα πα­ρα­πά­νω ελ­λείμ­μα­τα;

Κα­ταρ­χάς είναι πολύ απο­γοη­τευ­τι­κή - αν και ανα­με­νό­με­νη σε συν­θή­κες πλή­ρους απα­ξί­ω­σης του δη­μο­σί­ου τομέα και ανα­γω­γή της ‘ατο­μι­κής ευ­θύ­νη­ς’ σε κύριο ρυθ­μι­στή της κα­θη­με­ρι­νό­τη­τάς μας - η πλή­ρης αφω­νία για την ψυ­χο­κοι­νω­νι­κή αλλά και οι­κο­νο­μι­κή στή­ρι­ξη της οι­κο­γέ­νειας και ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο των ευά­λω­των στρω­μά­των, τις δη­μό­σιες και δω­ρε­άν δομές παι­δι­κών σταθ­μών, τις δομές φι­λο­ξε­νί­ας κα­κο­ποι­η­μέ­νων γυ­ναι­κών και παι­διών, την πα­ρο­χή δω­ρέ­αν νο­μι­κής βο­ή­θειας στα θύ­μα­τα εν­δο­οι­κο­γε­νεια­κής βίας. Όσον αφορά την έλ­λει­ψη οποιασ­δή­πο­τε ανα­φο­ράς σε άλλα μο­ντέ­λα οι­κο­γέ­νειας, είναι πολ­λα­πλώς προ­βλη­μα­τι­κή και συ­νι­στά εξό­φθαλ­μη διά­κρι­ση, όταν αυτά τα μο­ντέ­λα οι­κο­γέ­νειας υπάρ­χουν και είναι δυ­στυ­χώς αρ­ρύθ­μι­στα. Η ανα­φο­ρά δε του Υπουρ­γού σε ‘κα­νο­νι­κά’ παι­διά και οι­κο­γέ­νειες, δί­νουν και τη συ­νο­λι­κό­τε­ρη αντί­λη­ψη και στάση του Υπουρ­γεί­ου στα ση­μα­ντι­κά ζη­τή­μα­τα του σύγ­χρο­νου οι­κο­γε­νεια­κού δι­καί­ου: οι γο­νείς και τα παι­διά που δεν αντι­στοι­χούν στα στε­ρε­ό­τυ­πα μιας ετε­ρο­κα­νο­νι­κής οι­κο­γέ­νειας, εγκα­τα­λεί­πο­νται στην ευα­λω­τό­τη­τά τους και πα­ρα­μέ­νουν αό­ρα­τοι για το νόμο.