Το κουρδικό ζήτημα και η συριακή επανάσταση

Οι Κούρδοι ήταν κι αυτοί θύματα της αυθαίρετης μοιρασιάς της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Βρέθηκαν χωρίς δικό τους κράτος, να ζουν ως μειονότητες χωρίς δικαιώματα σε Τουρκία, Συρία, Ιράκ και Ιράν. 

Οι προηγούμενες δεκαετίες είναι γεμάτες από ένοπλες εξεγέρσεις και παρατεταμένους αντάρτικους πολέμους και στα τέσσερα κράτη. Είναι ταυτόχρονα γεμάτες από συμμαχίες των κουρδικών ηγεσιών με διάφορες δυνάμεις, στηριγμένες στην αυταπάτη πως η απελευθέρωση μπορεί να έρθει μέσα από μια συμμαχία με ιμπεριαλιστικά κράτη ή περιφερειακούς «παίχτες». Το ρητό «οι μόνοι φίλοι των Κούρδων είναι τα βουνά» είναι πλατιά διαδεδομένο και έχει επιβεβαιωθεί πολλές φορές στην ιστορία, αλλά τα μαθήματά του δεν έγιναν ποτέ σαφή στις ηγεσίες του κινήματος για αυτοδιάθεση.

Στο πρόσφατο παρελθόν στο Ιράκ, οι Κούρδοι Πεσμεργκά ξεσηκώθηκαν με αμερικανική υποκίνηση και υποσχέσεις για στήριξη, για να αφεθούν τελικά αβοήθητοι στα χέρια του Σαντάμ Χουσεΐν. Μετά την ανατροπή του δικτάτορα από την αμερικανική εισβολή το 2003, η κουρδική ηγεσία αναδείχτηκε στον πιο πρόθυμο σύμμαχο της κατοχής. Με στόχο την  οικοδόμηση του «ιρακινού Κουρδιστάν», η ηγεσία Μπαρζανί έγινε σύμμαχος των ΗΠΑ, τα βρήκε με την τουρκική κυβέρνηση (βοηθώντας ακόμα και σε στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον Κούρδων μαχητών) και αφιερώθηκε στην προσπάθεια να πλουτίσει, κάνοντας μπίζνες με τα πετρελαϊκά κοιτάσματα.

Στην Τουρκία, από τη δεκαετία του ’70, ηγετική δύναμη του κουρδικού αγώνα έγινε το μαοϊκών αναφορών PKK, που συμμετείχε σε έναν πολυετή και πολύνεκρο πόλεμο ενάντια στο τουρκικό κράτος, μέχρι την πρόσφατη εκεχειρία και την έναρξη συνομιλιών. Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, τα τελευταία χρόνια το PKK έκανε ιδεολογική στροφή σε κάποιον «ελευθεριακό κοινοτισμό», που προτείνει αναδίπλωση στην τοπική κοινότητα και οικοδόμηση μιας ντε φάκτο «αυτονομίας», αποφεύγοντας τη σύγκρουση με το κράτος.

Τα τελευταία γεγονότα ενίσχυσαν το PKK πολιτικά μέσα στον κουρδικό πληθυσμό: Ήταν οι μαχητές του αυτοί που διέσωσαν μεγάλο τμήμα των Γεζίντι, όταν οι Πεσμεργκά σκόρπισαν με τις πρώτες μάχες. Καθώς παραμένει στη διεθνή λίστα των «τρομοκρατικών οργανώσεων», η άβολη αλήθεια για την ΕΕ και τις ΗΠΑ είναι πως στην «πάλη ενάντια στην τρομοκρατία» πιο αποτελεσματική αποδείχθηκε μια «τρομοκρατική οργάνωση». 

Στο επίκεντρο βέβαια βρίσκονται οι εξελίξεις στη Συρία. Οι Κούρδοι της Συρίας στερήθηκαν τη συριακή υπηκοότητα και τα εθνικά τους δικαιώματα (γλώσσα κλπ) από το καθεστώς του Μπάαθ από τη δεκαετία του ’60 και για δεκαετίες. Το 2004 μια κουρδική εξέγερση στην πόλη Κουαμισλί πνίγηκε στο αίμα από τον Άσαντ. Όταν ξέσπασε η συριακή επανάσταση το 2011, οι Κούρδοι συμμετείχαν μαζικά, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, ενώ οι PYG (Μονάδες Προστασίας του Λαού, το ένοπλο τμήμα του συριακού κουρδικού κόμματος PYD, που έχει στενούς δεσμούς με το PKK) συγκρούστηκαν με τον καθεστωτικό στρατό. 

Τον Ιούλη του 2012, ο Άσαντ απέσυρε τις δυνάμεις του από τις κουρδικές περιοχές. Αφενός ήταν μια περίοδος που μεγάλο τμήμα της Συρίας «απελευθερωνόταν» από τους αντάρτες, το καθεστώς έχανε τον εμφύλιο πόλεμο και επεδίωκε να συγκεντρώσει τον στρατό του για την υπεράσπιση κρίσιμων μετώπων. Αφετέρου, πόνταρε στην «ουδετεροποίηση» των Κούρδων μαχητών, στα πλαίσια της προσπάθειας του «διαίρει και βασίλευε», με επιτυχία. Αν και οι σποραδικές μάχες συνεχίστηκαν, οι κουρδικές πολιτοφυλακές απείχαν από οποιαδήποτε «κεντρική» αναμέτρηση με το καθεστώς.

Το PYD, κυρίαρχη δύναμη στη Ρογιάβα, εκμεταλλεύτηκε το κενό εξουσίας και αφιερώθηκε στο να οικοδομήσει μια αυτόνομη διοίκηση. Ήταν ένας πραγματιστικός υπολογισμός (αφήνουμε ήσυχο το καθεστώς, για να μας αφήσει ήσυχους), αλλά πέρα από τους υπολογισμούς του PYD, ευθύνη έφερε και η επίσημη «ηγεσία» της συριακής αντιπολίτευσης: Εχθρική προς τις κουρδικές διεκδικήσεις και με στενούς δεσμούς με την Τουρκία, αποξένωσε μεγάλη μερίδα των Κούρδων της Συρίας, που έβλεπαν, σε ό,τι αφορά τα εθνικά τους δικαιώματα, πως η αντιπολίτευση είναι ίδια με τον Άσαντ. 

Το ερώτημα «με ποιον είναι οι Κούρδοι» δεν είχε λοιπόν τόσο απλή απάντηση. Παρόμοιες αντιφατικές εικόνες έρχονται και από το «τι οικοδομούν οι Κούρδοι»: Μαζί με την παραδοχή ότι επιχειρούνται σημαντικές  δημοκρατικές κατακτήσεις (ως προς την ισότητα των εθνών και των θρησκειών, τις γυναικείες διεκδικήσεις κλπ), υπάρχουν πληροφορίες και για καταστολή Κούρδων ακτιβιστών από τις δυνάμεις του PYD και για προσπάθειες περιορισμού κάθε αντιπολιτευτικής φωνής. 

Τη στάση απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις περιέγραψε ο Σύρος επαναστάτης Joseph Daher: «Μπορούμε πράγματι να κριτικάρουμε την ηγεσία του PKK ή του PYD για κάποιες από τις πολιτικές τους, αλλά, όπως είπαμε και παραπάνω, θεμελιώδης αρχή των επαναστατών είναι ότι πρώτα πρέπει να υποστηρίζουμε άνευ όρων όλες τις μεθόδους αγώνων για απελευθέρωση και χειραφέτηση, προτού αποκτήσουμε το δικαίωμα να κριτικάρουμε τον τρόπο με τον οποίο καθοδηγούνται».

Αυτή ήταν η κατάσταση, όταν η επέλαση του Ισλαμικού Κράτους απείλησε να βάλει τέλος στο αυτοδιοικητικό πείραμα στη Ρογιάβα. Η άμυνα του Κομπάνι απέκτησε (και συνεχίζει να έχει) τεράστια σημασία.  

Αντίστοιχα πειράματα «ριζοσπαστικής δημοκρατίας», μετά την κατάρρευση των κρατικών αρχών και την αποχώρηση του κυβερνητικού στρατού, ξεπήδησαν σε όλη τη Συρία και όχι μόνο στις κουρδικές περιοχές. Αλλά τα περισσότερα, αν δεν τσακίστηκαν από τις βόμβες του Άσαντ, διαλύθηκαν από το Ισλαμικό Κράτος. Το «πείραμα» στη Ρογιάβα είναι από τα τελευταία όρθια. Μπόρεσε να επιβιώσει και να βρει το χρόνο να κάνει βήματα, γιατί δεν είχε να αντιμετωπίσει την καθεστωτική πολιορκία που αντιμετώπισαν οι «απελευθερωμένες» πόλεις αλλού.

Σήμερα, με την «καραμπόλα» της εμφάνισης του Ισλαμικού Κράτους, έγινε σαφές ότι η «απόσυρση στην οικοδόμηση τοπικής αυτονομίας», αδιαφορώντας για την κόλαση που μαίνεται τριγύρω, είναι ουτοπικό σχέδιο. 

Ωστόσο απέναντι στην απειλή, πραγματικός σύμμαχος δεν μπορεί να είναι ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός.  Όπως έγραψε Τούρκος αγωνιστής: «Οι Κούρδοι στο Κομπάνι χρειάζονται βοήθεια και είναι σαφές ότι οι αριστερές δυνάμεις στην περιοχή και τον πλανήτη δεν είναι σε θέση ούτε έχουν τη δύναμη να τους βοηθήσουν. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως θα τους ωφελήσει η δυτική επέμβαση… Η μακρά ιστορία των Κούρδων μας δείχνει πως, όποτε διάλεξαν πλευρά σε μια μάχη μεταξύ περιφερειακών ή διεθνών δυνάμεων, όταν κατακάθισε η σκόνη, ήταν οι ίδιοι οι Κούρδοι που τελικά υπέφεραν στα χέρια αυτών ακριβώς των δυνάμεων». 

Μια καλύτερη προοπτική «συμμαχιών» περιέγραψε ο Joseph Daher:

«Η αυτόνομη αυτοδιοίκηση της Ρογιάβα είναι άμεσο θετικό αποτέλεσμα της συριακής επανάστασης και δεν θα είχε επιτραπεί, ούτε θα μπορούσε να υπάρξει, χωρίς το λαϊκό μαζικό κίνημα από τα κάτω του συριακού λαού (Άραβες, Κούρδοι και Ασσύριοι ενωμένοι) ενάντια στο εγκληματικό και αυταρχικό καθεστώς Άσαντ… Η αυτοδιάθεση του κουρδικού λαού ενισχύθηκε από τη συριακή επανάσταση και πρέπει να συνεχιστεί. Είναι μια διαλεκτική σχέση και τα δύο είναι συνδεδεμένα. 

Μια ήττα της συριακής επαναστατικής διαδικασίας και των στόχων της θα σημάνει πιθανότατα το τέλος των εμπειριών αυτονομίας στη Ρογιάβα και της ελπίδας του κουρδικού λαού να αποφασίσει το μέλλον του… Από την άλλη, η συριακή επαναστατική διαδικασία δεν θα έχει ολοκληρωθεί χωρίς τη δυνατότητα του κουρδικού λαού να αποφασίσει ελεύθερα για το μέλλον του: αποχωρισμός ή συμμετοχή και κοινή πάλη με τους δημοκράτες και τους προοδευτικούς για μια δημοκρατική, κοινωνική, κοσμική Συρία, με τα εθνικά τους δικαιώματα εγγυημένα.

Γι’ αυτό και πρέπει να εναντιωθούμε σε όλες τις απόπειρες να υποσκαφτεί και η κουρδική αυτοδιάθεση και η συριακή επαναστατική διαδικασία, γιατί οι μοίρες τους είναι δεμένες, είτε από το καθεστώς Άσαντ, είτε από τις ισλαμικές αντιδραστικές δυνάμεις, είτε από τους διάφορους ιμπεριαλισμούς (ΗΠΑ και Ρωσία) είτε από τους υπο-ιμπεριαλισμούς (Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία και Κατάρ)».

Σε αυτή την κατεύθυνση, η τελευταία ανακοίνωση των PYD έχει ενδιαφέρον. Παγιώνει και επίσημα τη συμμαχία με τις δυνάμεις του FSA που συμμετείχαν στη μάχη του Κομπάνι. Ήταν μια ντε φάκτο συμμαχία, από αυτές που συμβαίνουν συνέχεια στο ρευστό τοπίο του συριακού εμφύλιου. Στην ανακοίνωση όμως περιγράφεται ένα συνολικότερο πλαίσιο συμφωνίας, όπου μαζί με την «πάλη ενάντια στους τρομοκράτες» τοποθετείται και ο «αγώνας για μια ελεύθερη δημοκρατική Συρία» και η «επιτυχία της επανάστασης». 

Οι αντάρτες φαίνεται πως αναπτύσσουν μια μεγαλύτερη κατανόηση προς το κουρδικό αίτημα για αυτοδιάθεση. Το PYD δείχνει να καταλαβαίνει πως μια «ελεύθερη και δημοκρατική Συρία» βοηθά τον αγώνα του. Άλλωστε, σε αντίθεση με μεραρχίες του FSA που έσπευσαν στο Κομπάνι, η συριακή αεροπορία δεν έριξε ούτε μία βόμβα στις θέσεις του Ισλαμικού Κράτους (ίσως δεν είναι μόνο ο Ερντογάν που δεν θα του κακόπεφτε η πτώση του Κομπάνι). Ενώ τα συριακά καθεστωτικά ΜΜΕ χαιρετίζουν την αμερικανική βοήθεια «στον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία», η αεροπορία του Άσαντ έχει την άνεση να προσηλωθεί στοχυς άλλους αντάρτες.  

Η ένωση Κούρδων και Αράβων μπορεί να φέρει τη «δημοκρατική ατζέντα» της επανάστασης ξανά στο προσκήνιο. Τέτοια δείγματα «επιστροφής στις ρίζες της επανάστασης» περιγράφει σε πρόσφατο άρθρο του ο Σύρος επαναστάτης Ghayath Naisse, καθώς ριζοσπαστικές κινητοποιήσεις εμφανίζονται και στις «απελευθερωμένες» και στις «καθεστωτικές» περιοχές… Η κατάσταση σίγουρα παραμένει ζοφερή, αλλά σε αυτά τα γεγονότα βρίσκεται η μόνη αχτίδα φωτός…