Ο διάσηµος «ετερόδοξος» αστός οικονοµολόγος Γιόζεφ Σουµπέτερ σχολίασε τη συµµετοχή του ως υπουργός οικονοµικών στη σοσιαλιστική κυβέρνηση της Αυστρίας το 1919, λέγοντας ότι στην πυρκαγιά χρειάζεται πάντα ένας πυροσβέστης.
1. Ερωτήµατα
O ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να φτάσει στην κυβερνητική εξουσία, αυξάνοντας τα εκλογικά ποσοστά του από το 4,6% των εκλογών του 2009 στο 36,3% του Ιανουαρίου 2015, διότι συνδέθηκε µε την κοινωνική αναταραχή των µεγάλων κινητοποιήσεων της περιόδου 2010-2012, µετά το σοκ που προκάλεσαν σε µεγάλη µερίδα της ελληνικής κοινωνίας οι ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές των Μνηµονίων. Όµως, παρότι ο ΣΥΡΙΖΑ υποσχέθηκε κατάργηση των Μνηµονίων και µια ριζικά διαφορετική οικονοµική και κοινωνική πολιτική ρήξεων µε το σύστηµα, αποδέχθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2015 την παράταση των Μνηµονίων που ίσχυαν, και τελικά υπέγραψε ένα νέο µνηµόνιο τον Ιούλιο του ίδιου έτους.
Για να ερµηνεύσουµε την εξέλιξη αυτή πρέπει να απαντήσουµε σε δύο κρίσιµα ερωτήµατα:
(α) Ήταν δυνατή µια εναλλακτική πορεία του ΣΥΡΙΖΑ µετά την ανάληψη της διακυβέρνησης τον Ιανουάριο του 2015; (β) Γενικότερα, έχει νόηµα η ανάληψη της διακυβέρνησης ενός αστικού κράτους από την Αριστερά, µε στόχο την αναδιανοµή εισοδήµατος και ισχύος υπέρ της εργασίας, περιορίζοντας τα προνόµια και τις εξουσίες του κεφαλαίου και βελτιώνοντας τη ζωή της εργατικής τάξης και της κοινωνικής πλειοψηφίας, µέσα από τον περιορισµό της καπιταλιστικής εκµετάλλευσης; Ή µήπως κάθε ανάλογη εξαγγελία, µέχρι την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισµού, συνιστά (αυτ)απάτη; Πρόκειται για ερωτήµατα που αφορούν το ζήτηµα της επαναστατικής στρατηγικής.
Για να απαντήσουµε, χρειάζεται να κατανοήσουµε τον χαρακτήρα της ιστορικής «στιγµής» 2010-15.
2. Μνηµόνια
Τα µνηµόνια δεν υπήρξαν «έξωθεν επεµβάσεις». Γράφτηκαν από ελληνικά χέρια και περιείχαν απίστευτες λεπτοµέρειες, που όλες όµως υπηρετούσαν την ίδια ταξική λογική. Ήταν έκφραση, στη δεδοµένη συγκυρία που ακολούθησε την παγκόσµια οικονοµική κρίση του 2007-2008, της στρατηγικής των κυρίαρχων τάξεων για αναδιανοµή πλούτου, εισοδήµατος και δικαιωµάτων υπέρ του κεφαλαίου (µε την περικοπή µισθών και συντάξεων, κατάργηση εργατικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, αποψίλωση της κοινωνικής προστασίας και των αντίστοιχων κρατικών θεσµών, θεσµοθέτηση της λογικής του κέρδους εκεί όπου στο παρελθόν ίσχυαν κανόνες κοινωνικής αλληλεγγύης, κ.ο.κ.). Η στρατηγική αυτή αναδιανοµής «από τα κάτω» προς «τα πάνω» δεν υπήρξε βέβαια αποκλειστικά ελληνική, εκδιπλώθηκε µε διάφορους τρόπους σε όλες ανεξαιρέτως τις αναπτυγµένες καπιταλιστικές χώρες.
Μακροπρόθεσµος στόχος της λιτότητας και όλων των πολιτικών που τη συνοδεύουν είναι να διαµορφώσει ένα µοντέλο εργασιακών σχέσεων µε συρρικνωµένα δικαιώµατα και λιγότερες κοινωνικές παροχές για τους εργαζόµενους, µε χαµηλότερους και «ευέλικτους» µισθούς και µε εκµηδένιση της διαπραγµατευτικής δύναµης των µισθωτών και των συνδικάτων απέναντι στους εργοδότες.
3. ΣΥΡΙΖΑ 2012-14. Η µετάλλαξη
Οι κινητοποιήσεις της περιόδου 2010-12 αντικειµενικά αντιτάχθηκαν στις ταξικές στρατηγικές του κεφαλαίου και κατάφεραν να οδηγήσουν σε κατάρρευση δύο κυβερνήσεις: την κυβέρνηση Παπανδρέου τον Νοέµβριο του 2011 και την κυβέρνηση Παπαδήµου τον Μάιο του 2012. Οι εκλογές της 6ης Μαΐου 2012 κατέγραψαν την απόρριψη από την κοινωνική πλειοψηφία του πολιτικού συστήµατος: Τα δύο «µεγάλα κόµµατα» του παρελθόντος (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) συγκέντρωσαν αθροιστικά µόλις 32,03% των ψήφων, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ µε 16,76% αναδείχθηκε αξιωµατική αντιπολίτευση.
Ο ΣΥΡΙΖΑ συντάχθηκε τότε µε την εκρηκτική δυναµική των κινητοποιήσεων και ανέλαβε την ευθύνη νέων εκλογών, θεωρώντας αδιανόητη τη συµµετοχή σε µια συµµαχική κυβέρνηση µε τα αστικά κόµµατα.
Για τις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ εξάγγειλε ένα πρόγραµµα στο οποίο, µεταξύ άλλων, περιλαµβάνονταν: αναστολή πληρωµών των τόκων του δηµόσιου χρέους, διαγραφή µέρους των δανειακών υποχρεώσεων των υπερχρεωµένων νοικοκυριών ανάλογα µε τη µείωση του εισοδήµατος που είχαν υποστεί από τη σύναψη του δανείου και ριζική αναδιανοµή εισοδήµατος και ισχύος υπέρ των κυριαρχούµενων τάξεων.
Όµως, µετά τη νίκη της ΝΔ στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου του 2012, άρχισε µια διαδικασία γρήγορης µετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ προς θέσεις της συστηµικής ευρωπαϊκής Σοσιαλδηµοκρατίας, µια «βίαιη ωρίµανση» όπως την περιέγραψαν οι πρωτεργάτες της. Ως στόχος ετίθετο πλέον η αναζήτηση «ορθών» (υποτιθέµενων) πολιτικών για την «ανάκαµψη της οικονοµίας», ή την «παραγωγική ανασυγκρότηση». Επρόκειτο για «ιστορικό συµβιβασµό» µε τις κυρίαρχες τάξεις.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έφτασε στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 έχοντας υιοθετήσει µια πολιτική που αναζητούσε το «κοινό συµφέρον» του κεφαλαίου και της εργασίας: την «εθνική ανεξαρτησία» και την «παραγωγική ανασυγκρότηση» (το «µεγάλωµα της πίτας», που δήθεν θα ωφελήσει τόσο το κεφάλαιο όσο και την εργασία).
Το κριτήριο δεν ήταν πλέον η «ταξική µονοµέρεια» της πολιτικής, αλλά τα «δίκαια» µέτρα που θα «µας» βγάλουν από την κρίση. Χαρακτηριστικό της µετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί το γεγονός ότι και η κύρια εσωκοµµατική αντιπολίτευση της περιόδου, το «Αριστερό ρεύµα», υιοθετούσε ακριβώς τη βασική θέση του επίσηµου «ωριµασµένο» ΣΥΡΙΖΑ: την «παραγωγική ανασυγκρότηση» και την «ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας µας», που υποτίθεται ότι θα υπηρετείτο µε την «έξοδο από το ευρώ».
Η µετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ µπορεί να συγκαλυπτόταν µέχρι τις εκλογές του 2015 από τα συνθήµατα περί «ανατροπής», όµως έγινε φανερή µε τη λεγόµενη «ενδιάµεση συµφωνία» της 20ής Φεβρουαρίου 2015. Η Συµφωνία αυτή, που υπέγραψε και υποστήριξε ως Υπουργός Εθνικής Οικονοµίας ο Γ. Βαρουφάκης, έκανε καθαρό ότι η ελληνική κυβέρνηση διαπραγµατευόταν εντός του νεοφιλελεύθερου πλαισίου των πολιτικών λιτότητας, αναζητώντας απλώς ένα «φύλλο συκής» για να συγκαλύψει τους συµβιβασµούς της.
4. Απαντήσεις: Η ιστορική ευκαιρία και η προδιαγεγραµµένη πορεία
Στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλισµού µια ριζική αλλαγή πολιτικής είναι εφικτή µόνο µε την παρέµβαση και κάτω από την πίεση ενός µαζικού κινήµατος που αµφισβητεί τα ισχύοντα, δρα και οργανώνεται ως «πολιτικός κίνδυνος» για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστηµα και επιβάλλει τις εναλλακτικές πολιτικές. Μόνο υπό αυτούς τους όρους έχει νόηµα η ανάληψη της διακυβέρνησης από τις αριστερές δυνάµεις που συµµετέχουν και συµβάλλουν στην ανάπτυξη αυτού του κινήµατος. Διαφορετικά η Αριστερά απλώς ανεβαίνει στο τρένο σταθερής τροχιάς της αστικής διακυβέρνησης, όπως ακριβώς έπραξε ο ΣΥΡΙΖΑ του 2015.
Οι εκρηκτικές συνθήκες των κινητοποιήσεων την περίοδο 2010-12, αλλά και το Δηµοψήφισµα του Ιουλίου 2015 έδειξαν ότι οι όροι για µια εναλλακτική πορεία σε ανατρεπτική κατεύθυνση µπορούσαν να υπάρξουν. Όµως, η µετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ ακύρωνε κάθε τέτοια προοπτική.
Ο κυβερνητικός ΖΥΡΙΖΑ ήδη πριν τον Ιανουάριο του 2015 λειτουργούσε ως κόµµα των κυρίαρχων τάξεων, του κεφαλαίου. Επιχειρούσε απλώς να κρύψει την προσχώρησή του στις κυρίαρχες πολιτικές πίσω από σχήµατα του τύπου «αντιµετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης» και «παραγωγική ανασυγκρότηση». Ο ΣΥΡΙΖΑ του 2015 ήταν ικανός να κάνει µόνο αυτό που έκανε!
