Ανταποκρίσεις από τη Συρία μετά τον Άσαντ: Οι πρώτοι αγώνες και οι οικονομικές προκλήσεις για την εργατική τάξη

Μπορεί ο συριακός λαός να αντισταθεί απέναντι σε ένα νέο καπιταλιστικό καθεστώς;

«Οι δημόσιοι υπάλληλοί μας είναι εθνικός πλούτος», έγραφε ένα πλακάτ σε μια απεργία κρατικών υπαλλήλων στην Σουέιντα την περασμένη βδομάδα. «Όχι στο άδικο διάταγμα, όχι στην απόλυση των εργαζομένων μας», έγραφε ένα άλλο.

Περίπου 600 άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην απόλυση εκατοντάδων δημοσίων υπαλλήλων από τους διοικητές που διόρισε η νέα κυβέρνηση υπό την ηγεσία της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS). Το πλήθος ήταν μια αντανάκλαση όλου του φάσματος της ζωής της εργατικής τάξης -από νοσηλευτικό προσωπικό, γιατρούς και διοικητικά στελέχη του δημόσιου συστήματος υγείας, μέχρι εργαζόμενους στις τηλεπικοινωνίες, εργάτες γης και υπαλλήλους στα κρατικά εργοστάσια. Είναι σημαντικό ότι περιλάμβανε και απολυμένους αλλά και εργαζόμενους που διατηρούν τις θέσεις τους στο δημόσιο τομέα. Οι δεύτεροι δεν έχουν πληρωθεί εδώ και περίπου 2 μήνες οπότε δεν συμμετείχαν στη συγκέντρωση μόνο σε ένδειξη αλληλεγγύης αλλά και για να διατυπώσουν τα δικά τους αιτήματα.

Την περασμένη εβδομάδα, εκατοντάδες εργαζόμενοι κατέλαβαν τα γραφεία του τμήματος δημόσιας υγείας στη Νταράα. Η κατάληψη ήρθε ως αντίδραση όταν το διοικούμενο από την HTS τμήμα ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να κόψει στο μισό τον αριθμό των εργαζομένων του, από περίπου 1.800 σε σχεδόν 900. Στο πλευρό τους βρέθηκαν εργαζόμενοι στις τοπικές υπηρεσίες του Τουρισμού, του Πολιτισμού και του Υπουργείου Οικονομικών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν παρόμοιες περικοπές.

Οι αφηγήσεις από τη διαδήλωση στην Νταράα μετέφεραν τον θυμό και το αίσθημα προδοσίας που επικρατούσε στους εργαζόμενους: «Υπηρετήσαμε στις πιο δύσκολες στιγμές του πολέμου και δεν εγκαταλείψαμε τα πόστα μας κατά τη διάρκεια της πανδημίας… Παραμείναμε στις δουλειές μας για χρόνια, παρότι οι μισθοί συρρικνώθηκαν και δεν ξεπερνούσαν τα 20 δολάρια το μήνα», εξήγησε  ένας εργαζόμενος.

Οι μειώσεις προσωπικού έρχονται ως μέρος μιας προσπάθειας της μεταβατικής κυβέρνησης να επιλύσει αυτό που αποκαλεί «παραφούσκωμα» και αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα. «[Η κυβέρνηση] δεν διαθέτει μαγικό ραβδί για να επιλύσει τα οικονομικά προβλήματα της Συρίας», δήλωσε ο υπηρεσιακός υπουργός Οικονομικών, θυμίζοντας τα λόγια που χρησιμοποιούν διαχρονικά όσοι  διαχειρίζονται προγράμματα λιτότητας.

Αυτό που όντως διαθέτει είναι ένα πολύ μεγάλο τσεκούρι με το οποίο στοχεύει να κόψει 300.000 θέσεις εργασίας από τις συνολικά 900.000 που υπάρχουν στο δημόσιο τομέα. Αν επιτραπεί σε αυτό το σχέδιο να προχωρήσει, θα αφήσει πολλές οικογένειες χωρίς καμία πηγή εισοδήματος, αυξάνοντας τα επίπεδα φτώχειας σε μια από τις πιο φτωχές χώρες στον πλανήτη.

Αυτό το αντιδραστικό μέτρο έχει επενδυθεί με επαναστατική, αντι-Ασαντική ρητορική. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι οι περικοπές θέσεων εργασίας είναι μια αναγκαία απάντηση στη διαφθορά και την κακοδιαχείριση του παλιού καθεστώτος. Για παράδειγμα, οι διοικητές θα προσλάμβαναν τους φίλους και τους συγγενείς τους, ανεξάρτητα από τα προσόντα τους ή και χωρίς να υπάρχει εξαρχής κάποια κενή θέση εργασίας. Οι λίγοι τυχεροί με χοντρές διασυνδέσεις (εδώ τους αποκαλούν «ουάστα») μπορούσαν να βγάζουν μέχρι και 6 μισθούς με τέτοια μέσα.

Ένα άλλο επιχείρημα που έχει εμφανιστεί στα σόσιαλ μίντια και άλλα ανεπίσημα κανάλια επικοινωνίας είναι ότι όποιος προσελήφθη τα τελευταία 10 χρόνια είναι, εξ ορισμού, υποστηρικτής του παλιού καθεστώτος. Αλλά αυτή είναι μια βαθιά κυνική ματιά στα πράγματα. Όπως μου είπε ένας άντρας της εργατικής τάξης στη Δαμασκό: «[Οι της HTS] ζούσαν την καλή ζωή στην Ιντλίμπ, βγάζοντας καλά χρήματα που τους στέλνονταν από τον Κόλπο [τα κράτη του]… οπότε τους είναι εύκολο να κατηγορούν κάθε άλλο Σύριο που ήταν υποχρεωμένος να εργάζεται για το αηδιαστικό καθεστώς προκειμένου να επιβιώσει. Αλλά τι άλλο μπορούσαμε να κάνουμε;».    

Η ερμηνεία για αυτές τις κινήσεις βρίσκεται στο ότι η HTS έχει ένα σαφές και αντιδραστικό οικονομικό όραμα για την χώρα: «[Η Συρία] θα έχει ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς με βάση τον ανταγωνισμό», δήλωσε ο επικεφαλής του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Δαμασκού, μετά τη συνάντησή του με κορυφαία στελέχη της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένου του μεταβατικού υπουργού Οικονομικών. Πέρα από την απόλυση εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων, η κυβέρνηση έχει κάνει κινήσεις για να ανοίξει την συριακή αγορά στο εξωτερικό εμπόριο και έχει κόψει την επιδότηση του ψωμιού. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει επικρίσεις για αυτές τις αποφάσεις. Μεταξύ άλλων και για το λόγο ότι ως μεταβατική κυβέρνηση θα όφειλε να παίρνει μόνο έκτακτες πολιτικές αποφάσεις και όχι στρατηγικές.   

Προς το παρόν, η κυβέρνηση της HTS απολαμβάνει μια περίοδο χάριτος, διαθέτοντας τη λάμψη του ρόλου που έπαιξε στην ήττα του καθεστώτος Άσαντ. Αυτή ενισχύεται από την αυξανόμενη υποστήριξη που δέχεται ο Αχμέντ αλ Σάρα και η ομάδα από διεθνείς προσωπικότητες των αρχουσών τάξεων στη Μέση Ανατολή και τη Δύση.  

Ενισχύεται επίσης από τις σημαντικές βελτιώσεις στη ζωή πολλών Σύριων. Η πρώτη, και αυτή που αναφέρουν οι περισσότεροι, είναι η ικανότητα «να ανασάνουμε», δηλαδή να μιλάνε ελεύθερα για τη ζωή και την πολιτική. Έπειτα υπάρχει η ελευθερία μετακίνησης σε μια χώρα την οποία κάποτε κατείχε ένα καθεστώς εξίσου σκληρό με οποιαδήποτε ξένη δύναμη κατοχής. Η Δαμασκός είναι γεμάτη από ανθρώπους από τη βόρεια Συρία που δεν είχαν επισκεφτεί τις οικογένειές τους για πάνω από μια δεκαετία. Μου ζητούσαν συνεχώς οδηγίες για τις τουριστικές περιοχές και με παρηγορούσε σιωπηλά το γεγονός ότι υπήρχαν και άλλοι εξίσου αποπροσανατολισμένοι από τους δαιδαλώδεις δρόμους.

Στο πεδίο της οικονομίας, η κατάργηση των κυβερνητικών σημείων ελέγχου (checkpoints), όπου οι αγρότες πλήρωναν σημαντικές δωροδοκίες για να περάσουν τα προϊόντα τους, σήμαινε μια σημαντική μείωση των τιμών πολλών φρούτων και λαχανικών. Το άνοιγμα των συνόρων με την Τουρκία, τον Λίβανο και την Ιορδανία επίσης έχει βοηθήσει. Ο Άχμαντ, ο οδηγός μου στη Σουέιντα, με ενημέρωσε ότι, κάποια στιγμή, ένα κιλό μπανάνες κόστιζε 50.000 συριακές λίρες. Αλλά πλέον έρχονται από τον Λίβανο οπότε «δεν τις πληρώνεις πάνω από 14.000».

Όμως, όπως μου εξήγησε απελπισμένη μια ξενοδοχοϋπάλληλος, «Δεν μας βοηθά ιδιαίτερα το να πέσουν κάπως οι τιμές, εφόσον οι μισθοί μας συνεχίσουν να μην αξίζουν τίποτα». Οι κάτοικοι της Συρίας βγάζουν το εισόδημά τους σε λίρες, οπότε η κατάρρευση της αξίας του συριακού νομίσματος κατά πάνω από 99% μετά το 2011 έχει ρημάξει το βιοτικό τους επίπεδο. Η ξενοδοχοϋπάλληλος εξέφρασε συγκρατημένη αισιοδοξία αν έπρεπε να δώσει υποχρεωτικά μια απάντηση για το μέλλον, αλλά η έντονη αγωνία της για το κόστος ζωής την έκανε να μην μπορεί να απολαύσει πλήρως την πτώση του Άσαντ.  

Ο Μοχάμεντ, ένας νεαρός άντρας που δουλεύει στην Νταράα ως πωλητής για μια φαρμακευτική εταιρεία έβγαζε μια παρόμοια αίσθηση. Ενώ ευχαριστούσε τον Θεό για την πτώση του καθεστώτος, επανέφερε διαρκώς την συζήτηση στις προκλήσεις της καθημερινότητας. «Ούτε μια φορά δεν έχω πληρωθεί ολόκληρο τον μισθό μου την ημέρα πληρωμών, γιατί πάντα έχω πάρει προκαταβολές προκειμένου να καλύψω τα έξοδα», μου εξηγεί κάπως ντροπιασμένος. «Όλη η ζωή μου είναι χρέη. Δεν μπορώ να τα προλάβω».

Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα, ο Αλ-Σάρα υποσχέθηκε αρχικά μια αύξηση 400% στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων. Στη συνέχεια, ο υπουργός Οικονομικών διευκρίνισε ότι «αυτή η αύξηση θα αφορά τους εργαζόμενους των οποίων τα προσόντα είναι κατάλληλα για τη θέση εργασίας, ενώ άλλοι θα παραμείνουν στα ίδια μισθολογικά επίπεδα». Ο σημερινός μισθός στο δημόσιο τομέα είναι περίπου 15 αμερικανικά δολάρια το μήνα, οδυνηρά ανεπαρκής ακόμα και για τις βασικές ανάγκες επιβίωσης.   

Έπειτα υπάρχει η στεγαστική κρίση. Η Συρία υποφέρει από μια οξεία έλλειψη κατοικήσιμων σπιτιών, συνέπεια της ακραίας καταστροφής που ρήμαξε ολόκληρες πόλεις και χωριά σε όλη τη χώρα. Το πρόβλημα θα επιδεινωθεί καθώς θα επιστρέφουν μεγαλύτεροι αριθμοί εξόριστων και προσφύγων. Η συριακή ομάδα ΙΝΤ στο φέισμπουκ, για την οποία μου λένε ότι είναι μια προσεγμένη και αξιόπιστη πηγή ειδήσεων, αναφέρει συχνά περιστατικά αντιδικιών μεταξύ εξόριστων Σύριων που επιστρέφουν και εσωτερικά εκτοπισμένων προσφύγων που ζούσαν στα άδεια σπίτια των πρώτων, πολλές φορές για πάνω από μια δεκαετία.     

Υπάρχει απελπιστική ανάγκη για οικονομικά προσιτή στέγαση. Αλλά οι εργολάβοι και οι μεγιστάνες των ακινήτων δεν έχουν ως αντικείμενο την προσφορά οικονομικά προσιτής στέγης. Τους ενδιαφέρει να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Πριν περίπου 10 χρόνια, είχαν εμφανιστεί αναφορές για τα σχέδια του Άσαντ να ανοικοδομήσει κατεστραμμένα μέρη της Δαμασκού. Αλλά αντί να αποκαταστήσει τις λαϊκές γειτονιές στην παλιά τους όψη (ή και να τις βελτιώσει), σχεδίαζε να αξιοποιήσει το ιδιωτικό κεφάλαιο προκειμένου να δημιουργήσει πολυτελείς κατοικίες για τους υπερπλούσιους.

Αυτό το σχέδιο κόλλησε λόγω της συνεχιζόμενης αναταραχής στη Συρία. Αν οι ξένοι επενδυτές αποκτήσουν ελευθερία δράσης, χωρίς κανέναν κρατικό σχεδιασμό, έλεγχο ή επίβλεψη, σε τέτοιου είδους σχέδια θα δώσουν προτεραιότητα.

Όπως και με πολλές άλλες πτυχές του μέλλοντος της Συρίας, ο χαρακτήρας του οικονομικού μοντέλου που θα προκύψει από αυτήν την μετάβαση θα εξαρτηθεί από μια σύγκρουση μεταξύ αντικρουόμενων  συμφερόντων. Οι προσωπικότητες της διεθνούς πολιτικής και οικονομικής ελίτ θέλουν μια ανοιχτή Συρία στο στυλ του Λιβάνου, στον οποίο η ελεύθερη οικονομία επιτρέπει σε μια τάξη υπερπλούσιων επενδυτών να αποσπά τεράστια κέρδη από τον τουρισμό, τις κατασκευές και τον χρηματοπιστωτικό τομέα ενώ η υπόλοιπη χώρα βρίσκεται σε στασιμότητα.  

Οι δράσεις που ανέλαβαν οι εργαζόμενοι-ες στην Σουέιντα και στην Νταράα έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί δείχνουν ποια είναι η μόνη δύναμη που έχει την ισχύ να αγωνιστεί για ένα διαφορετικό μέλλον από αυτό. Υπάρχουν και άλλες, μικρότερες πρωτοβουλίες, ενώ είναι σε εξέλιξη και προσπάθειες οργάνωσης από τα κάτω μεταξύ εργαζομένων και επαγγελματιών σε όλη τη χώρα.   

Αλλά θα ήταν λάθος να περιμένουμε μια έκρηξη του συνδικαλισμού και της ταξικής πάλης μέσα σε μια νύχτα. Στη διάρκεια ενός καφέ σε μια λιβανέζικη καφετέρια, ο Σύριος σοσιαλιστής Ζοζέφ Νταχέρ ισχυρίστηκε ότι οι τοποθεσίες όπου συνέβησαν τέτοιες δράσεις δεν είναι τυχαίες: «Η Νταράα και η Σουέιντα έχουν εμπειρία στην αυτοοργάνωση, έχουν πλέον μια κουλτούρα τέτοιου είδους πολιτικής». Αυτό επιβεβαιώθηκε όταν ανακάλυψα ότι η απεργία στην Σουέιντα οργανώθηκε από την ίδια κοινότητα στο WhatsApp που οργάνωνε το τοπικό Κίνημα για Ελευθερία και Αλλαγή από το 2023 και μετά.    

«Υπήρξαν και κινητοποιήσεις στην Ιντλίμπ, ενάντια στην απόφαση της HTS [την οποία πήρε πίσω] να αυξήσει τους δασμούς στην εισαγωγή αναγκαίων αγαθών», συνέχισε να εξηγεί ο Νταχέρ. «Όλες αυτές οι περιοχές είχαν απελευθερωθεί από την επανάσταση αρκετό καιρό πριν. Έχουν συνηθίσει να κινητοποιούνται. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο στη Δαμασκό και το Χαλέπι». Συνεπώς η διαδικασία ανάπτυξης συνδικαλιστικών και αριστερών οργανώσεων θα απαιτήσει χρόνο και προσπάθεια.     

Ωστόσο, μετά από τόσα πολλά χρόνια δυστυχίας, πολλοί νεαροί Σύριοι δεν αντέχουν την σκέψη ακόμα περισσότερων χρόνων δυσκολιών και φτώχειας. Πολλοί εξόριστοι, ειδικά οι νεότεροι και όσοι κατάφεραν να φτάσουν στην Ευρώπη, επιστρέφουν μόνο για προσωρινές επισκέψεις προκειμένου να δουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ενώ αρκετοί από αυτούς που έμειναν στη Συρία αλλά σήμερα έχουν τη δυνατότητα να φύγουν, σχεδιάζουν να το κάνουν, ειδικά όσοι έχουν πανεπιστημιακά προσόντα.

«Είμαι ενθουσιασμένος που η χώρα μας είναι επιτέλους ελεύθερη, αλλά ποιος ξέρει πόσος καιρός θα χρειαστεί για να βελτιωθούν πραγματικά τα πράγματα», μου αποκάλυψε ένας νεαρός γιατρός στη Δαμασκό. «Είναι αδύνατο να χτίσεις μια ασφαλή ζωή εδώ πέρα και νιώθω ότι αρχίζω να μεγαλώνω».

*Μετάφραση Rproject.gr 

**Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά: https://redflag.org.au/article/can-the-syrian-people-resist-a-new-capita...