Η ενέργεια αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικό αγαθό για να παραδοθεί στο μονοδιάστατο, ενεστωτικό, μονεταριστικό κριτήριο της αγοράς και των επενδυτών.
Η «απελευθέρωση – απορρύθμιση των αγορών» και οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν δύο από τις «δέκα εντολές» της περιώνυμης « Συναίνεσης της Ουάσινγκτον»[1] που κωδικοποίησαν τα νεοφιλελεύθερα (ν/φ) προτάγματα.
Οι «πιονιέροι» του ν/φ «ρίχνουν» το σύνθημα, «η κρίση ως ευκαιρία».
Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω! Είναι 7η μεταξύ 18 χωρών της ΕΕ στις ιδιωτικοποιήσεις, ως ποσοστό του ΑΕΠ, μεταξύ 1989-2008[2].
Η ενέργεια προβάλλει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Το μέγεθος του διακυβεύματος σκιαγραφείται από την ισχύ των εγχώριων και διεθνών ομίλων που δηλώνουν παρόν. Ενδεικτικά: όμιλοι Λάτση, Βαρδινογιάννη, Μυτιληναίου, Μπόμπολα, Κοπελούζου, Περιστέρη-Καμπά, Μελλισανίδη, Ρόκα, η Γαλλική EDF, η Ιταλική Edison, οι Ισπανικές Iberdrolaκαι Endesa.
Το υπόβαθρο της παραπάνω κίνησης αφορά: α) την κερδοφόρο διέξοδο συσσωρευμένων κεφαλαίων προς τους τομείς των δημοσίων αγαθών που καλύπτουν ζωτικές κοινωνικές ανάγκες και συνδέονται με σημαντικές δημόσιες επενδύσεις και υποδομές, υψηλές ανελαστικότητες ζήτησης, πολύ χαμηλό επενδυτικό «ρίσκο» και τιμές «δωρεάς», ελέω κρίσης, β) την επέκταση του ελέγχου του κεφαλαίου στις ζωτικές συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής, γ) την εκμετάλλευση κρίσιμων φυσικών διαθεσίμων.
Ηλεκτρική ενέργεια: η αγορά και ο … «ορθολογισμός» της.
Πολύς λόγος γίνεται το τελευταίο διάστημα για ανάγκη εξορθολογισμού της αγοράς, άρσης των στρεβλώσεων, των μονοπωλιακών δομών και ολοκλήρωσης της απελευθέρωσης. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα ελλείμματα του ΛΑΓΗΕ (Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) - 331,5 εκατ. € για το 2012, ενώ σωρευτικά προβλέπεται ότι θα εκτιναχθούν στα 473,6 εκατ. € το 2013 και στα 905 εκατ. € το 2014[3]. Τα ταμειακά ελλείμματα και η αύξηση κόστους της ΔΕΗ που «επέβαλλαν» αυξήσεις στα τιμολόγια (2013), αν και προβλέπονταν στην τελευταία έκθεση της τρόικα 11-2012! Η άρση των στρεβλώσεων της χονδρεμπορικής αγοράς, π.χ. του Μηχανισμού Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους (ΜΑΜΚ) ο οποίος με την τροποποίηση του 2010 εξασφάλισε στους μεγάλους ιδιώτες παραγωγούς από φυσικό αέριο (φ/α) αμοιβή βάσει του μεταβλητού κόστους τους, συν ένα 10%, προκαλώντας στη ΔΕΗ ζημιά 270 εκατ. € το 2012 και της λιανικής αγοράς με κατάργηση των σταυροειδών επιδοτήσεων και πλήρη απελευθέρωση των τιμολογίων την 1-7-2013, ώστε «[…] κάθε καταναλωτής {να}τιμολογείται με βάση το κόστος που προκαλεί.»[4] με ταυτόχρονη, βέβαια, πρόβλεψη ότι ««η ανοδική αυτή πορεία του κόστους […] θα συνεχισθεί μέχρι το 2030.»[5]
Ποια είναι όμως η κύρια όψη των πραγμάτων;
Η εισαγωγή ιδιωτών παραγωγών στην ηλεκτρική ενέργεια απαίτησε ισχυρή επιδότηση από το κράτος προκειμένου να εξασφαλιστεί η κερδοφορία των επενδύσεων. Έτσι ερμηνεύονται, μεταξύ άλλων, ο ΜΑΜΚ και το σύστημα εγγυημένων τιμών (FeedinTariff–FIT) στις ΑΠΕ για την εξασφάλιση υψηλής κερδοφορίας, με ταυτόχρονη άρση κάθε χωροταξικής ρύθμισης και περιβαλλοντικής προστασίας για την προώθηση της «πράσινης» επιχειρηματικότητας και των βιομηχανικών ΑΠΕ. Ενώ, τα κάθε είδους ελλείμματα (π.χ. ΛΑΓΗΕ), οι διαρκείς αυξήσεις των τιμολογίων (αύξηση της μέσης τιμής πάνω από 80% την περίοδο 2001-2012) κ.α., δεν αποτελούν, συνέπειες αστοχιών, στρεβλώσεων και κακών σχεδιασμών, που δεν επιτρέπουν την εύρυθμη και ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς που θα μεγιστοποιήσει το κοινωνικό όφελος κατά τη νεοφιλελεύθερη αφήγηση.
Αντίθετα, αποτελούν τα σχεδιασμένα μεταβατικά στάδια προώθησης της ίδιας της απελευθέρωσης της αγοράς. Ενδεικτικά, τα ελλείμματα του ΛΑΓΗΕ οδήγησαν στην έκτακτη εισφορά στις ΑΠΕ, στην προώθηση των μεγάλων έργων fasttrack, έναντι των μικρών (εφόσον προωθήθηκε η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση για την «πράσινη» επιχειρηματικότητα και την ύπαρξη της αγοράς) και στην έναρξη «εκκαθάρισης» της «αγοράς» υπερ των μεγάλων ομίλων και των βιομηχανικών ΑΠΕ.
Συνεπώς, η ίδια η μετατροπή της ενέργειας από δημόσιο κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα, απαιτεί όλα τα παραπάνω, με κεντρικές συνιστώσες της την εκτόξευση των τιμολογίων, την απαξίωση και εκποίηση του δημόσιου τομέα (ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΔΕΗ) και την εκχώρηση δημοσίων εκτάσεων, πόρων και υποδομών για τη δημιουργία ανταγωνιστικής κερδοφόρας αγοράς.
Εξάλλου, η απάντηση του «εξορθολογισμού» δίνεται από την ίδια τη ΡΑΕ με την πλήρη αναδιάρθρωση της εγχώριας χονδρεμπορικής και λιανικής αγοράς για την προσαρμογή στο Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς (TargetModel), μετά το 2015. Η σημερινή λειτουργία της υποχρεωτικής συμμετοχής στη χονδρεμπορική αγορά (mandatorypool) αντικαθίσταται από ένα υβριδικό σύστημα «εικονικών μονάδων παραγωγής» (VirtualPowerPlant–VPP) και του γαλλικού συστήματος ΝΟΜΕ, το οποίο απειλείται με κατάρρευση στη Γαλλία! Έτσι, μεταξύ άλλων, προωθείται η συνολική απελευθέρωση των τιμολογίων και η υποχρεωτική πρόσβαση ιδιωτών προμηθευτών, παραγωγών και μεγάλων καταναλωτών στην χαμηλού κόστους ηλεκτροπαραγωγή λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων της ΔΕΗ μέσω δημοπρασιών 1600 MW, αίροντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ, αλλά και τη δυνατότητα μετακύλησης του υψηλού «κέρδους σπανιότητας» υπέρ των καταναλωτών!!![6]
Αγορά εναντίον δημοκρατίας, κοινωνικών αναγκών, φυσικού περιβάλλοντος
Η αγορά δεν είναι ένας «ουδέτερος» χώρος, ένα τεχνικό μέσο, που απλώς ρυθμίζει το ύψος των τιμών, τον τρόπο διανομής και την ποσότητα των παραγόμενων αγαθών/υπηρεσιών. Είναι ο χώρος στον οποίο «πραγματοποιείται» η υπεραξία και το κέρδος, σύμφωνα με τους όρους του ανταγωνισμού, συμπυκνώνοντας αξίες και δομικά χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής κοινωνικής οργάνωσης. Το «εμπόρευμα» ενέργεια θα παράγεται με βάση τις «τιμές παραγωγής», δηλαδή το κόστος παραγωγής πολλαπλασιασμένο με το μέσο ποσοστό κέρδους της οικονομίας.
Ο ενδοκλαδικός ανταγωνισμός θα «αποφασίσει» για τη χωροθέτηση, το ενεργειακό ισοζύγιο, το βαθμό αποκέντρωσης, τις πηγές ενέργειας, τις τεχνολογίες, την κλίμακα, τις επενδύσεις, τα δίκτυα κ.λ.π. Ενώ η «βιώσιμη» αποδοτικότητα των επενδύσεων θα καθορίσει, σε τελική ανάλυση, τα επίπεδα περιβαλλοντικής προστασίας. Οι επενδυτές θα καταρτίσουν, τελικά, τον Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιασμό, «[…] το αποτέλεσμα κατάρτισης ενός Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς στην οποία οι οριστικές αποφάσεις ανήκουν στη δικαιοδοσία της αγοράς δεν μπορεί να έχει την οριστικότητα που χαρακτήριζε τα παραδοσιακά προγράμματα των δημοσίων επιχειρήσεων […]»[7].
Η όποια κρατική παρέμβαση - ρύθμιση επέχει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ τα κινήματα, οι τοπικές κοινωνίες, οι εργαζόμενοι και η δημοκρατία στον σχεδιασμό, στην παραγωγή, στη διανομή τίθενται εκτός πλαισίου.
Στον αντίποδα, η υπεράσπιση της ενέργειας ως δημόσιου κοινωνικού αγαθού, με κριτήρια όπως: α) εκτεταμένη ενεργειακή εξοικονόμηση, β) αξιοβίωτη ικανοποίηση και καθορισμός των ενεργειακών αναγκών, γ) διασφάλιση καθολικής πρόσβασης, δ) αποκεντρωμένη παραγωγή, ε) δημοκρατικός έλεγχος των πηγών, του σχεδιασμού και της χωροθέτησης, στ) δραστική διείσδυση των ΑΠΕ με κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια και σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, ζ) επιλογή κατάλληλων διατάξεων, κλίμακας και διαφοροποιημένης τεχνολογίας με σεβασμό στις τοπικές χρήσεις και στα οικοσυστήματα, συνιστά ένα πλήρως αντιθετικό, της αγοράς, υπόδειγμα, που προϋποθέτει τη δημόσια ιδιοκτησία –εθνικοποίηση- του τομέα της ενέργειας.
Η ενέργεια αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικό αγαθό για να παραδοθεί στο μονοδιάστατο, ενεστωτικό, μονεταριστικό κριτήριο της αγοράς και των επενδυτών.
Η κρατική μορφή ιδιοκτησίας αποτελεί την αναγκαία συνθήκη - την αφετηρία - την οποία ο έλεγχος και η ουσιαστική συμμετοχή των εργαζομένων, των τοπικών κοινωνιών και των κινημάτων με την αξιοποίηση ριζοσπαστικών οικολογικών/ταξικών επεξεργασιών μπορούν να μετατρέψουν σε ικανή, στοχεύοντας στον κοινωνικοποιημένο ριζικό κοινωνικό-οικολογικό μετασχηματισμό του ενεργειακού μοντέλου που επιβάλλουν οι συνθήκες της συνδυασμένης οικονομικής και οικολογικής κρίσης.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Στη Γερμανία από το 2007 πάνω από 44 νέες δημοτικές ενεργειακές επιχειρήσεις (Stadwerke) έχουν συσταθεί και πάνω από 100 εκχωρήσεις δικαιωμάτων διανομής, προμήθειας και υπηρεσιών ενέργειας έχουν επιστρέψει στο δημόσιο. Σύμπραξη 6 δήμων στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία αγόρασε, το 2010, την 5η μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής ενέργειας Evonik-Steagαντί 649 εκατ. €. Έως το 2016 σχεδόν το σύνολο των συμβάσεων παραχώρησης μεταξύ δήμων και ιδιωτών εκπνέουν. Τα δύο τρίτα των Γερμανικών δήμων, μεταξύ των οποίων η Στουτγάρδη, η Φρανκφούρτη και το Βερολίνο, προσανατολίζονται στην 100% επαναφορά της προμήθειας και των δικτύων διανομής υπό δημόσιο έλεγχο. Στην κατεύθυνση αυτή οργανώνονται μαζικές καμπάνιες και δημοψηφίσματα ευρείας κοινωνικής υποστήριξης.
1.Terhorst P. and Hall D., Re-municipalisation of the Germany energy sector, October 2011
http://www.epsu.org/IMG/pdf/Germany_Energy_Sector_Remunicipalisation.pdf
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Το παράδειγμα της Καλιφόρνια αναδεικνύει γλαφυρά τις συνέπειες ιδιωτικοποίησης της ενέργειας. Ένα καρτέλ τριών εταιρειών PacificGasandElectric, SouthernCaliforniaEdison, SanDiegoGasandElectric, με τη «συμβολή» της περίφημης Enron, «κατάφερε» μέσα σε 4 χρόνια, μέσω χειραγώγησης τιμών, να επιβάλλει αυξήσεις τιμών στη χονδρεμπορική αγορά πάνω από 1000% (από ~ 0,04 σε ~0,4 $/kwh) και ~ 300% στη λιανική - SanDiego, πλήρως απελευθερωμένη. Μέσα σε ένα χρόνο η συνολική αξία του ρεύματος που πωλήθηκε εκτινάχθηκε από 7.43 δις $ σε 27.97 δις $. Οι προσπάθειες χειραγώγησης των τιμών με «απόσυρση» διαθέσιμης ισχύος οδήγησαν, τον Μάρτη του 2001, σε αλλεπάλληλα μπλακάουτ, αφήνοντας 1,5 εκατ. ανθρώπους χωρίς ρεύμα.
1. International Socialist Review, California’s energy crisis: Power to the people, Issue 16, 2001
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1]Williamson, ed. J. Williamson,What Washington Means by Policy Reform in Latin American Adjustment: How Much Has Happened?, Washington Institute for International Economics, 1990.
[2]Privatization Barometer (2010), http://www.privatizationbarometer.net/index.php, accessed 16 June 2010.
[3]Μηνιαίο Δελτίο Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ&ΣΗΘΥΑ, ΛΑΓΗΕ ΑΕ, Ιανουάριος 2013
[4] ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέμβριος 2012, σελ. 18
[5] Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός, Οδικός χάρτης για το 2050, Μάρτιος 2012, σελ. 29
[6]ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέμβριος 2012, σελ. 1-14, και 26
[7]Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής, Μέτρα και μέσα για μια βιώσιμη και ανταγωνιστική ενεργειακή πολιτική, Αθήνα 2008
