Capital controls are forever…

Όταν στις 29 Ιουνίου επιβλήθηκαν τα capital controls, λίγο μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, ελάχιστοι υποψιάστηκαν ότι θα αποτελούσαν μιαν αθόρυβη, τεράστια για τα ελληνικά δεδομένα, «διαρθρωτική αλλαγή». Η νηφαλιότητα με την οποία δέχθηκε η λαϊκή πλειοψηφία την αποξένωση από τις λιγοστές αποταμιεύσεις της, τους μισθούς και τις συντάξεις της θεωρήθηκε -και ήταν- μια ισχυρή ένδειξη πολιτικής και κοινωνικής ωριμότητας, σε πείσμα της λυσσαλέας προσπάθειας των ΜΜΕ να στήσουν σκηνές αλλοφροσύνης σε γκισέ και ATM.

Το δημοψήφισμα έγινε, το «Όχι» νίκησε στην κάλπη για να ηττηθεί λίγα 24ωρα αργότερα. Τα capital controls όχι απλώς έμειναν, αλλά προκάλεσαν ανατροπές στα συναλλακτικά ήθη των Νεοελλήνων: Τον Ιούλιο, πρώτο μήνα με capital controls, εκδόθηκαν 1,1 νέες χρεωστικές κάρτες. Σήμερα, πλησιάζουν τα 12 εκατ., έναντι 2,7 εκατ. πιστωτικών καρτών. Τον ίδιο μήνα προστέθηκαν 150.000 νέοι χρήστες ηλεκτρονικής τραπεζικής, δεκαπλάσιοι από το μέσο μηνιαίο αριθμό μέχρι τότε. Φυσικά, υπάρχει μεγάλη απόσταση μέχρι να προσεγγίσει η Ελλάδα τα επίπεδα χρήσης πλαστικού χρήματος στην ΕΕ. Στη χώρα μας ακόμη αναλογούν μόλις 19 ηλεκτρονικές πληρωμές ανά κάτοικο το χρόνο, έναντι 198 πληρωμών που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ.

Μια νέα κερδοφόρα αγορά

Η προσαρμογή δεν αφορά μόνο τον καταναλωτή-εργαζόμενο. Αφορά και τις επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τις μικρομεσαίες, όπου κυριαρχεί η προσκόλληση στο «φυσικό» χρήμα, όχι μόνο για λόγους ροπής στη φοροδιαφυγή, αλλά και γιατί η εξαετία της ύφεσης έχει καταστήσει όρο επιβίωσης την καθυστέρηση πληρωμών στις πάσης φύσεως οφειλές. Πράγμα που δυσχεραίνεται στο ηλεκτρονικό περιβάλλον «Μεγάλου Αδελφού». Οι τράπεζες υπολογίζουν ότι, σε δύο χρόνια, τουλάχιστον 400.000 επιχειρήσεις λιανικής θα έχουν αποκτήσει συστήματα POS (μηχανάκια αποδοχής χρεωστικών καρτών). Εξ ου και η άνθηση της κερδοφόρας σχετικής αγοράς και η πλημμυρίδα διαφημίσεων που προκαλούν το χασάπη της γειτονιάς να τολμήσει ηλεκτρονικές συναλλαγές με τη σιγουριά που κάνει παϊδάκια ένα κοτόπουλο...

Εκ πρώτης όψεως πρόκειται για ένα ταξικά άοσμο και πολιτικά άγευστο εκσυγχρονισμό. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ προσθέτει στο εγχείρημα χροιά κοινωνικής δικαιοσύνης, υποστηρίζοντας ότι η γενίκευση των ηλεκτρονικών συναλλαγών θα δώσει αποφασιστικό πλήγμα στη φοροδιαφυγή, και θα αποφέρει αύξηση των ετήσιων κρατικών εσόδων.

Η ταξικότητα των ελέγχων

Εν μέρει είναι αλήθεια αυτό. Και σ’ αυτή τη λογική κινούνται και οι εισηγήσεις για μονιμοποίηση και επέκταση των capital controls σε μισθωτούς του Δημοσίου και συνταξιούχους, με υποχρεωτική χρήση μέρους του μισθού ή της σύνταξης σε ηλεκτρονικές πληρωμές. Αλλά και μόνη η σκέψη αποκαλύπτει την ταξική λειτουργία των κεφαλαιακών ελέγχων. Την ώρα που οι έλεγχοι χαλαρώνουν για την επιχειρηματικότητα, για μισθωτούς και συνταξιούχους προωθείται όχι μόνο η συρρίκνωση του εισοδήματός τους, αλλά και ο απόλυτος έλεγχος της χρήσης του.

Στην πραγματικότητα, η επέκταση του πλαστικού χρήματος, εδραιωμένη προ πολλού στις κεντρικές καπιταλιστικές οικονομίες, στις ειδικές ελληνικές συνθήκες capital controls και μνημονίων, επιτελεί πολύ συγκεκριμένες λειτουργίες υπέρ δανειστών και χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Συνοπτικά:

1. Εκβιάζει τη συγκέντρωση όλου του διαθέσιμου ρευστού χρήματος, και αυτού που φυλάγεται στα «σεντούκια», στο τραπεζικό σύστημα, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ανάγκες ρευστότητας από ΕΚΤ ή ΤτΕ. Αλλά επιτυγχάνει και τον έλεγχο όλου του χρήματος, και του ηλεκτρονικού που αντιστοιχεί σε εικονικές πιστώσεις, από τις ελεγχόμενες από τους δανειστές τράπεζες. Η τράπεζα μεσολαβεί σε κάθε συναλλαγή μεταξύ ιδιωτών ή με το κράτος, κερδίζοντας τόσο από τις χρεώσεις όσο και από την υπερεκμετάλλευση του επιτοκίου μιας μέρας (overnight). Καθώς μάλιστα κάθε χρεωστική κάρτα είναι συνδεδεμένη με λογαριασμό, η τράπεζα έχει τη δυνατότητα να εκμηδενίζει τους τόκους ταμιευτηρίου, ωθώντας σε διαρκή παροχέτευση της αποταμίευσης στην κατανάλωση.

2. Η χρήση του ηλεκτρονικού χρήματος αυξάνει, πράγματι, τη φορολογητέα ύλη. Πλην όμως, στις ειδικές συνθήκες του μνημονίου και της διαρκούς μείωσης κοινωνικών και κρατικών δαπανών, τα επιπλέον φορολογικά έσοδα δεν έχουν άλλο προορισμό πέρα από την εξυπηρέτηση του χρέους και των δανειστών.

3. Με τη γενίκευση των ηλεκτρονικών συναλλαγών επέρχεται και η άλωση των προσωπικών δεδομένων. Ο πολίτης είναι εκτεθειμένος όχι μόνο στον κίνδυνο κατασχέσεων των λογαριασμών του για κάθε είδους οφειλή, αλλά και στη διαρκή καταγραφή των συναλλακτικών του συνηθειών. Η τράπεζα, και όχι μόνο αυτή, έχει πλήρη εικόνα για το κοινωνικο-οικονομικό του προφίλ, που είναι πολύτιμο εμπόρευμα.

4. Η ηλεκτρονικοποίηση των συναλλαγών θα προκαλέσει σαρωτική συρρίκνωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, άρα μια επιταχυνόμενη μονοπώληση των αγορών. Στις ιδιαίτερες συνθήκες τεράστιας ύφεσης, μείωσης της κατανάλωσης και πιστωτικού στραγγαλισμού, η ιδιότυπη στάση πληρωμών όλων προς όλους, επέτρεπε μια -επισφαλή βεβαίως- ισορροπία επιβίωσης των μικρών επιχειρήσεων. Η πλαστικοποίηση του χρήματος θα επισπεύσει το τέλος τους.