Επιτροπές αντίστασης, μια επανάσταση από τα κάτω στο Σουδάν

Η σημασία τους ήταν καίρια για την επιτυχία της επανάστασης του Δεκέμβρη του 2018, η οποία ξερίζωσε το καθεστώς του δικτάτορα Ομάρ Αλ Μπασίρ. Αρκετά πολιτικά υποκείμενα υπολογίζουν ότι οι επιτροπές αντίστασης θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία δημοκρατικής μετάβασης, στην οποία έχει μπει η χώρα. Προσφέρουν επίσης πραγματικές προοπτικές για άμεση, «από τα κάτω» δημοκρατία, χάρη στην εμπειρία τους στην αυτοδιαχείριση και στην τοπικοποίησή τους.

Επιτροπές γειτονιάς: μια σύγκλιση μεταξύ της τοπικής αλληλεγγύης και της πολιτικής αντίστασης

Αρχικά, οι επιτροπές ήταν απλές ομάδες πολιτών που σχηματίστηκαν σε γειτονιές διάφορων πόλεων του Σουδάν, προκειμένου να δημιουργήσουν από μόνες τους βασικές υπηρεσίες, που έλειπαν από τις γειτονιές, όπως το ηλεκτρικό και το νερό, και να για βελτιώσουν τις συνθήκες και τις υπηρεσίες στα σχολεία και τα νοσοκομεία (αγοράζοντας σχολικό ή ιατρικό εξοπλισμό, ανακαινίζοντας κτίρια). Για παράδειγμα, τον Σεπτέμβριο του 2019, στο χωριό Ζουχάλ (στην περιοχή της Γκεζίρα), οι επιτροπές αντίστασης ξεκίνησαν μια καμπάνια για να ξαναχτιστεί το πηγάδι του χωριού. Στη γειτονιά Κλάκλα του Χαρτούμ, τον Ιανουάριο του 2020, διοργάνωσαν ένα μεγάλο συλλογικό καθαρισμό δημόσιων χώρων, καθώς τα σκουπίδια συσσωρεύονταν στο δρόμο με τις Αρχές να αδιαφορούν. Στην πόλη Αλ Ομπεΐντ, τον Απρίλιο του 2021, φύτεψαν δέντρα για να ενισχύσουν την παραγωγή αραβικού κόμμι, το οποίο αποτελεί τον οικονομικό πλούτο της πόλης. Αυτά τα τοπικά κινήματα αυτοδιαχείρισης φέρνουν κοντά τους/τις γείτονες όλων των ηλικιών και των κοινωνικών τάξεων, αν και οι άνδρες και γυναίκες νέας ηλικίας είναι οι πιο δραστήριοι/ες.

Τον Σεπτέμβριο του 2013, μετά την απόσχιση του Νότιου Σουδάν, το Βόρειο Σουδάν έχασε τους πετρελαϊκού πόρους [του νότου] και χτυπήθηκε από μια σοβαρή οικονομική κρίση, που πυροδότησε μια λαϊκή εξέγερση. Οι επιτροπές αντίστασης βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή αυτής της εξέγερσης, απαιτώντας την πτώση του καθεστώτος. Από τότε και στο εξής οι «επιτροπές αντίστασης» εξελίχθηκαν σε σημαντικό πολιτικό υποκείμενο στον πολιτικό στίβο του Σουδάν, εξίσου σημαντικές με τις πολιτικές οργανώσεις και τα συνδικάτα.

Η εμφάνισή τους ώθησε το πρώην καθεστώς του Ομάρ Αλ Μπασίρ να κατευθύνει την καταστολή κυρίως ενάντια σε αυτές τις επιτροπές αντίστασης. Το καθεστώς προσπάθησε να τις διαλύσει έτσι ώστε να μην διευρύνουν την επιρροή τους στις γειτονιές όπου ήταν ενεργές, μερικές φορές λειτουργώντας ως πολιτικές οργανώσεις και μερικές φορές λειτουργώντας ως ενώσεις κοινωνικών και ανθρωπιστικών υπηρεσιών. Το σημαντικό επιτόπιο έργο που πραγματοποιούσαν οι επιτροπές αντίστασης κέρδισε την εμπιστοσύνη των κατοίκων των γειτονιών.

Το όνειρο των πολιτών και ακτιβιστών/στριών των επιτροπών αντίστασης ήταν να ανοικοδομήσουν τη χώρα από κάτω προς τα πάνω, ξεκινώντας από το τοπικό επίπεδο της γειτονιάς. Σταδιακά, η εμπιστοσύνη και η υποστήριξη που συγκέντρωσαν από τον κόσμο των γειτονιών, τους δημιούργησε τον ενθουσιασμό να προεκτείνουν αυτό το όνειρο σε πανεθνικό επίπεδο. Ξεκίνησαν το χάσταγκ #Hanabniho, που σημαίνει «θα την ξανακτίσουμε», υπονοώντας όλη τη χώρα.

Διαρκής πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα από την επανάσταση του 2019 και μετά

Μετά την πτώση του καθεστώτος τον Απρίλιο του 2019, οι επιτροπές αντίστασης παρέμειναν αδιάκοπα ενεργές, προσπαθώντας να προστατεύσουν τις κατακτήσεις της επανάστασης. Ταυτόχρονα, προσπάθησαν να ανοικοδομήσουν ό,τι είχε καταστρέψει το προηγούμενο καθεστώς, που είχε διαλύσει τον κοινωνικό ιστό και την πολιτιστική ζωή στις γειτονιές (κυρίως κλείνοντας κινηματογράφους και πολιτιστικά κέντρα για να πουλήσει τις εγκαταστάσεις τους). Οι επιτροπές γειτονιάς πήραν επίσης πολλές πολιτικές πρωτοβουλίες για να στηρίξουν τους στόχους της επανάστασης για την οικοδόμηση μιας χώρας για όλους, όπως οι τελετές για τη μνήμη των μαρτύρων [της εξέγερσης] κάθε γειτονιάς, ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας για τα Δικαιώματα των Γυναικών ή της ημέρας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρίες. Για παράδειγμα, επ’ ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας για τα Δικαιώματα των Γυναικών στις 8 Μάρτη του 2020, οι επιτροπές αντίστασης στη γειτονιά Αρκάουϊτ του Χαρτούμ δημιούργησαν μια ανοικτή κλινική όπου όλες οι γυναίκες θα μπορούσαν να λάβουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη και εξετάσεις, παράλληλα με τη διανομή προϊόντων γυναικείας υγιεινής και τη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τον καρκίνο του μαστού.

Οι επιτροπές αντίστασης διοργάνωσαν επίσης συνδιασκέψεις για το μέλλον της δημοκρατίας στο Σουδάν, καθώς και εργαστήρια πολιτικής αυτο-κατάρτισης. Συμμετείχαν στην ίδρυση ενώσεων γυναικών και φοιτητικών συνδικάτων, αξιοποιώντας τον χώρο ελευθερίας που είχε δημιουργήσει η επανάσταση.

Τα τελευταία δύο χρόνια, κατά την περίοδο μετάβασης στη δημοκρατία, η χώρα χτυπήθηκε από έναν ολέθριο πληθωρισμό και μαστίζεται από έξαλλες διακυμάνσεις της αξίας του νομίσματος (Σουδανική λίρα). Οι επιτροπές γειτονιάς έχουν αναλάβει την καταπολέμηση της μικροδιαφθοράς στο επίπεδο που τους αντιστοιχεί, σχηματίζοντας ομάδες «επιτηρητών της αγοράς» που εξασφαλίζουν ότι οι έμποροι δεν θα αυξήσουν τις τιμές τους εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη ορισμένων πόρων και κερδοσκοπώντας πάνω στη δυστυχία των κατοίκων. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να βρει στα κοινωνικά δίκτυα φωτογραφίες από διάφορες πόλεις όπου νεαροί στρατοπεδεύουν έξω από φούρνους για να ελέγξουν αν οι αρτοποιοί αποθηκεύουν αλεύρι, περιμένοντας κάποια μέρα με ελλείψεις για να πουλήσουν τότε το ψωμί ακριβότερα. 

Στο χωριό Αλ Χιλάλια (στην πολιτεία Γκεζίρα), τον Οκτώβριο του 2019, οι επιτροπές αντίστασης κατήγγειλαν ένα φούρναρη, που πουλούσε  ληγμένο αλεύρι σε όλη τη γειτονιά.

Υπό το καθεστώς του Ομάρ Αλ Μπασίρ, οι τοπικές αρχές συγκροτούνταν σε «επιτροπές πολιτών», που εφάρμοζαν πολιτικές αυταρχισμού και διαφθοράς, επιδιώκοντας να καταστρέψουν οποιαδήποτε μορφή τοπικής δημοκρατίας. Μετά την επανάσταση, οι επιτροπές αντίστασης προσπάθησαν να αποτρέψουν μια επανάληψη αυτού του συστήματος με την απλή μεταφορά της εξουσίας από μία επίσημη Αρχή στην άλλη: Κάποιες προσπάθησαν να καταστρέψουν τα διοικητικά έγγραφα που ήταν αναγκαία στις νέες Αρχές για να αναλάβουν καθήκοντα, ώστε να καταγγείλουν το παλιό σύστημα και να απαιτήσουν νέες μορφές τοπικής δημοκρατίας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επιτροπές αντίστασης κατάφεραν να ανακτήσουν δημόσια περιουσιακά στοιχεία που είχε αρπάξει το προηγούμενο καθεστώς, όπως δημόσιες πλατείες που είχαν πουληθεί σε αφεντικά και επενδυτές προσκείμενους στην κυβέρνηση.

Ενώ το καθεστώς εφάρμοζε μια πολιτική διαίρεσης βασισμένη στο ρατσισμό, οι ακτιβιστές/τριες των επιτροπών αντίστασης εργάζονται καθημερινά για να δημιουργήσουν δεσμούς μεταξύ των κατοίκων των γειτονιών με σκοπό την ανοικοδόμηση του ειρηνικού κοινωνικού κλίματος.

Επικεφαλής των σημερινών κινητοποιήσεων

Τις τελευταίες εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των μαζικών κινητοποιήσεων, που ξέσπασαν μετά το πραξικόπημα της 25ης Οκτωβρίου 2021, οι επιτροπές αντίστασης αναδύθηκαν ως οι κύριοι φορείς της οργάνωσης και του συντονισμού των διάφορων δράσεων. Έχουν πάρει τη θέση της Ένωσης Επαγγελματιών του Σουδάν, η οποία είχε παίξει τον αντίστοιχο ρόλο κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων του 2018. Μετά την επανάσταση, η Ένωση Επαγγελματιών ανέλαβε το ρόλο του εκπροσώπου της κοινωνίας των πολιτών στη μεταβατική κυβέρνηση, που σχηματίστηκε από ένα συνασπισμό μεταξύ πολιτικών  και στρατιωτικών. Η πολύ απογοητευτική εμπειρία της μεταβατικής κυβέρνησης, η οποία οδήγησε στο σημερινό πραξικόπημα, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην απαξίωση της Ένωσης Επαγγελματιών στα μάτια της Σουδανικής κοινής γνώμης. Ωστόσο, σήμερα, το γεγονός ότι οι επιτροπές αντίστασης αποδείχθηκαν ικανές να πάρουν τη θέση της Ένωσης Επαγγελματιών, οφείλεται στο ότι είχαν καταφέρει να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των επαναστατών, μια εμπιστοσύνη που η Ένωση Επαγγελματιών καθώς και τα πολιτικά κόμματα έχουν χάσει τα τελευταία χρόνια.

Έτσι, με το που ανακοινώθηκε το πραξικόπημα, οι επιτροπές αντίστασης απηύθυναν κάλεσμα για διαδηλώσεις αντίστασης εναντίον του. Κινητοποιήθηκαν στις γειτονιές και ενημέρωσαν τους κατοίκους για τη σημασία του να συμμετάσχουν στην διαδήλωση, διανέμοντας φυλλάδια στις γειτονιές τους, σχεδιάζοντας γκράφιτι στους τοίχους με συνθήματα και το πρόγραμμά των διαδηλώσεων. Χρησιμοποίησαν επίσης τα μεγάφωνα στα τζαμιά για να μεταδώσουν πολιτικές ομιλίες. Τις παραμονές των διαδηλώσεων, έχτιζαν οδοφράγματα κατά τη διάρκεια της νύχτας με τούβλα και υλικά που περισυνέλλεξαν, προκειμένου να παρεμποδίσουν την κυκλοφορία των δυνάμεων του νόμου και της τάξης και να προστατεύσουν τους/τις κατοίκους των γειτονιών από τις επιθέσεις των στρατού και των παραστρατιωτικών. Αυτή η ευφυής  στρατηγική έχει αποδεχθεί πολύ αποτελεσματική σε ό,τι αφορά την προστασία των διαδηλωτών/τριών.

Ένα δημοκρατικό μέλλον για το Σουδάν;

Συμπερασματικά, αν και οι επιτροπές αντίστασης απαρτίζονται από πολίτες που δεν έχουν όλοι τους πολιτική εμπειρία, αυτό-οργανώνονται με μεγάλο «επαγγελματισμό», επιχειρώντας να εφαρμόσουν τη δημοκρατία μέσα από τον τρόπο που λαμβάνουν αποφάσεις. Αυτό-οργανώνονται χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουν σε ηγέτες, μόνο στους/ις αντιπροσώπους οι οποίοι/ες στη συνέχεια συντονίζονται σε επίπεδο διαμερίσματος και έπειτα προς τα πάνω, σε επίπεδο πόλης. Είναι αυτή η εσωτερική δημοκρατία που τους κράτησε ενωμένους και δυνατούς και όχι διαιρεμένους, όπως είναι τα πολιτικά κόμματα στο Σουδάν. Αυτό είναι που κάνει κάποιους-ες παρατηρητές-τριες να ελπίζουν ότι οι επιτροπές αντίστασης είναι ένας τρόπος να σπάσουν το μονοπώλιο των ελίτ που απαρτίζουν τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα,  στην πολιτική σκηνή του Σουδάν.

Οι Σουδανοί/ές αντιλαμβάνονται σήμερα ότι τις επιτροπές αντίστασης ως μια δυνητική εναλλακτική έναντι των πολιτικών κομμάτων που δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κοινό κλίμα συλλογικής δράσης ώστε να δοθούν λύσεις στα προβλήματα του Σουδάν. Τώρα, οι επιτροπές αντίστασης, χάρη στην αυτό-διευθυνόμενη δομή τους, βασίζονται στην τοπική δράση υπό την ηγεσία των κατοίκων των γειτονιών ή των χωριών, στην οποία όλοι συμμετέχουν, ανεξαρτήτως του επιπέδου της πολιτικής τους εμπειρίας. Επομένως η μέθοδος τους εισάγει μια αληθινή συμμετοχική δημοκρατία στο Σουδάν, στην οποία όλοι έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν.

*Ο Χαμάντ Γκαμάλ είναι εξόριστος Σουδανός αγωνιστής, η Σάρα Μπασελρί είναι Γαλλίδα ακτιβίστρια του αντιρατσιστικού κινήματος.