Τα πολιτικά προγράμματα της Αριστεράς ακολουθούν μια θεματική οργάνωση της ύλης συνήθως αφιερώνοντας ένα ξεχωριστό κεφάλαιο για κάθε θέμα: διεθνής κατάσταση, οικονομία, κοινωνικό κράτος, πολιτικό σύστημα, δημόσια διοίκηση, εξωτερική πολιτική κλπ. Ωστόσο, αυτή η διαίρεση έχει στενή σχέση με την οργάνωση της αστικής κρατικής μηχανής ανά υπουργείο και άλλους φορείς του δημοσίου.
Πρόκειται για μια οργάνωση που ακολουθεί την λογική του ελέγχου και της οργάνωσης της κοινωνίας δια της κατάτμησης, μια λογική που προσδιορίζει πεδία άσκησης της αστικής εξουσίας. Βρίσκουμε την ίδια θεματική διαίρεση της καπιταλιστικής κοινωνίας στην αστική οργάνωση της γνώσης, όπου σημαντικές βαθμίδες της κοινωνίας εκλαμβάνονται ως αρκούντως διακριτές ώστε να δικαιολογείται η γνωστική διαίρεση των “ανθρωπιστικών σπουδών” σε αυτόνομα γνωστικά αντικείμενα, σε ξεχωριστές επιστήμες και σε αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές και τμήματα: οικονομικά, κοινωνιολογία, πολιτικές επιστήμες, διεθνείς εξωτερικές σχέσεις κλπ.
Η οργάνωση ενός προγράμματος της Αριστεράς με βάση τις θεματικές ενότητες όπως τις καταλαβαίνουν η αστική οργάνωση της γνώσης και η κρατική οργάνωση της κοινωνίας, δημιουργούν ευθύς εξαρχής ένα πλαίσιο απέναντι στο οποίο θα έπρεπε, αν μη τι άλλο, να είμαστε καχύποπτοι, για τον πολύ απλό λόγο ότι αντανακλά την αντίληψη του αντιπάλου και την οργάνωση της δικής του κρατικής μηχανής. Η αστική κρατική μηχανή οργανώνει ολόκληρη την κοινωνία με την γνωστή θεματική κατάτμηση, έτσι ώστε να αναπαράγονται οι συνθήκες ενός ταξικού ανταγωνισμού στον οποίο κυριαρχεί η αστική τάξη. Η κατάτμηση “ανά υπουργείο και δημόσια υπηρεσία” είναι ένα πλαίσιο του οποίου την ταξική αθωότητα έχουμε αποδεχθεί και το χρησιμοποιούμε "παραδοσιακά" υποθέτοντας ότι μπορεί να χρησιμεύσει εξίσου καλά για την διατύπωση αριστερών ριζοσπαστικών θέσεων, ακόμη και ανατρεπτικών, και επαναστατικών θέσεων.
Η διαδικασία παραγωγής και η διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής (εκ των οποίων κάθε μία διαιρείται σε επί μέρους διαδικασίες) είναι οι δύο βασικές διαδικασίες που συγκροτούν την αστική κοινωνία —δεν είναι οι μόνες, είναι οι δύο βασικές. Μπορούν άραγε να χωρέσουν στο πλαίσιο της παραδοσιακής οργάνωσης της ύλης ενός προγράμματος σε κεφάλαια που λίγο - πολύ ακολουθούν την λογική του αστικού κρατικού μηχανισμού;Το δικό μας πρόγραμμα καλό θα ήταν να ακολουθεί την δική μας αντίληψη για την οργάνωση της κοινωνίας. “Από την οπτική γωνία από την οποία βλέπω τα πράγματα, η ανάπτυξη του οικονομικού σχηματισμού της κοινωνίας γίνεται ορατή ως διαδικασία με χαρακτήρα όμοιο με αυτόν που έχουν οι διαδικασίες στη φύση”, διευκρινίζει ο Μαρξ στην εισαγωγή του Κεφαλαίου. Στη συνέχεια, ο όρος της διαδικασίας (προτσές στην ελληνική μετάφραση του Π. Μαυρομμάτη) θα κυριαρχήσει σε κάθε σελίδα του μεγάλου βιβλίου του.
Αποσυναρμολογώντας ταξικές μηχανές
Ας πάρουμε σαν παράδειγμα την διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής. Η διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής, είναι έναν αέναος κύκλος δράσεων, πράξεων, ενεργειών που δημιουργεί ξανά και ξανά συνθήκες αναγκαίες ώστε οι μεν κάτοχοι κεφαλαίου να ανανεώνουν την οικονομική και πολιτική κυριαρχία τους, και οι κάτοχοι εργασιακής δύναμης να είναι αναγκασμένοι να εμφανίζονται κάθε νέα χρονιά, κάθε νέο μήνα ή κάθε μέρα, στην πόρτα της επιχείρησης για να πουλήσουν την εργασιακή τους δύναμη. Βέβαια, η πρώτη και πιο βασική συνθήκη αναπαραγωγής των δύο βασικών τάξεων της αστικής κοινωνίας διασφαλίζεται από την ίδια την φύση της διαδικασίας παραγωγής: Στο τέλος της διαδικασίας παραγωγής, ο εργαζόμενος βρίσκεται ξανά απογυμνωμένος από κάθε ιδιοκτησία, πέραν της ιδιοκτησίας της εργασιακής του δύναμης, και αντιμέτωπος με το προϊόν της ίδιας του της εργασίας που έχει μετατραπεί τώρα σε κεφάλαιο. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό, και η διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής πρέπει να προσφέρει μια σειρά επιπλέον όρων.
Μια πλευρά της συνολικής κοινωνικής αναπαραγωγής είναι η αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης: Οι εργαζόμενες τάξεις, προκειμένου να αναπαραχθούν θα μετακινηθούν κυκλικά ανάμεσα στην εστία, το σχολείο, τα σημεία εμπορικής διάθεσης των εμπορευμάτων, τα σημεία παροχής υπηρεσιών υγείας (νοσοκομεία και κλινικές, ιατρεία κλπ.), τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (γήπεδο, εγκαταστάσεις διασκέδασης και «δραστηριοτήτων» της εκκολαπτόμενης γενιάς εργαζομένων κλπ.) και ούτω καθεξής. Κατοικίες και υποδομές για την παραγωγή ηλεκτρισμού, ύδρευσης, αποχέτευσης, φωτισμού κλπ., πλατείες, καφενεία και καφέ, εστιατόρια και επιχειρήσεις διασκέδασης, σχολεία, νοσοκομεία και όλα τα συναφή, ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους, εκκλησία, γήπεδα και λοιπές αθλητικές εγκαταστάσεις, τηλεόραση, χώροι άσκησης των εθίμων του χωριού και της πόλης, μνημεία του εθνικισμού και του πατριωτισμού και παρόμοιων εορτών, αστικό οδικό δίκτυο, επιβατικά μεταφορικά μέσα, αστικές συγκοινωνίες, εμπορικά καταστήματα και κέντρα, και άλλα ακόμη, είναι στοιχεία της διαδικασίας αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης, είναι στοιχεία που ανήκουν στο “κοινωνικό εργοστάσιο” το οποίο παράγει το εμπόρευμα “εργασιακή δύναμη” στην ποιότητα και την ποσότητα που έχει ανάγκη η συσσώρευση κεφαλαίου, είναι λοιπόν στοιχεία μιας κοινωνικής διαδικασίας που εκδιπλώνεται, μιας διαδικασίας όπου εξυφαίνεται το ύφασμα των κοινωνικών σχέσεων της “καθημερινής ζωής” . Αυτά τα στοιχεία, εάν τα απομονώσω και τα θεωρήσω ξεχωριστά, όπως κάνουν τα προγράμματα της Αριστεράς, δεν έχουν πια το ίδιο νόημα, ακριβώς όπως εάν αποσυναρμολογήσω ένα αυτοκίνητο, τα εξαρτήματά του δεν θα αποτελούν πια ένα αυτοκίνητο αλλά ξεχωριστά εξαρτήματα των οποίων η σχέση με τα υπόλοιπα αλλά και με το αυτοκίνητο θα έχει χαθεί. Έτσι με το σχολείο, έτσι με τον αθλητισμό και τα έθιμα, έτσι και με την οικογένεια και όλα τα άλλα, που αν τα εξετάσουμε αποκομμένα από την ένταξή τους στη διαδικασία αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης, εμφανίζονται ως θεσμοί με θετικό ή απόλυτα θετικό πρόσημο ή ως ανεκτές πραγματικότητες (όπως η θρησκεία). Υποστέλλεται έτσι κάθε ταξική κριτική σε θεσμούς με έντονο ταξικό χαρακτήρα, σε θεσμούς-γρανάζια της γιγαντιαίας κοινωνικής μηχανής που ελέγχει, διαπλάθει βιολογικά και ιδεολογικά, και διοχετεύει στην παραγωγή έναν ολόκληρο πληθυσμό, τον πληθυσμό των εργαζόμενων τάξεων, των προλετάριων, των πρεκάριων, και του ημι-προλεταριάτου των υπηρεσιών. "Το κεφάλαιο ρυθμίζει την παραγωγή της ίδιας της εργασιακής δύναμης, την παραγωγή της ανθρώπινης μάζας που εκμεταλλεύεται, στη βάση των αναγκών του για εκμετάλλευση" κατά τον Μαρξ, ή όπως λέει ο Φουκώ, η συσσώρευση ανθρώπων ρυθμίζεται από την συσσώρευση κεφαλαίου.
Αυτά ως παράδειγμα. Εάν στραφούμε προς την διαδικασία παραγωγής θα διαπιστώσουμε ότι τα ίδια ισχύουν και για αυτήν. Η ενότητά της διασπάται στα προγράμματα της Αριστεράς σε επιμέρους στοιχεία που χάνουν το ταξικό τους πρόσημο: οι παραγωγικές δυνάμεις θεωρούνται ως ξεχωριστή πραγματικότητα (ανάπτυξη, τεχνολογία, βιομηχανία, παραγωγική ανασυγκρότηση, αγορές κλπ), και οι παραγωγικές σχέσεις δεν χωράνε σε κανένα κεφάλαιο, και μια μόνο πλευρά τους περιλαμβάνεται στις εργασιακές σχέσεις και τη σχετική νομοθεσία —και ούτω καθεξής.
Οργάνωση του προγράμματος ανά στρατηγική κατεύθυνση
Η καπιταλιστική κοινωνία συντίθεται από διαδικασίες, από τα προτσές στη σφαίρα της παραγωγής και της αναπαραγωγής, και κάθε διαδικασία συγκροτεί μια κοινωνική βαθμίδα που διαθέτει σχετική αυτονομία σε σχέση με το σύνολο, και σε κάθε βαθμίδα μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα προβλήματά μας και να ορίσουμε μια στρατηγική μεταρρύθμισης, ανατροπής ή επαναστατικών αλλαγών.
Συνεχίζοντας στο ίδιο παράδειγμα, το δικό μας πρόγραμμα θα έπρεπε να περιλαμβάνει μια ενότητα για την κοινωνική αναπαραγωγή των εργαζόμενων τάξεων, με την ευρεία της έννοια που εμπλέκει και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του Κράτους, και τις λειτουργίες της πόλης (ως πόλη του κεφαλαίου) και άλλα ακόμα. Σε αυτήν την ενότητα θα έπρεπε να αναγνωρίζει τα προβλήματα των επικυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων και να προτείνει μια μεγάλη, επομένως μακροπρόθεσμη, στρατηγική κατεύθυνση. Ποια κατεύθυνση από όλες, είναι ένα πολιτικό ζήτημα που απομένει κάθε φορά να λυθεί. Στη σημερινή συγκυρία της μνημονιακής Ελλάδας, θα είναι άραγε η αποκατάσταση των σπασμένων δικτύων του κοινωνικού κράτους που εγκαταλείπονται από την κρατική μηχανή και στερούν πολύτιμους πόρους από τις λιγότερο εύπορες τάξεις; Θα είναι μήπως η προσπάθεια μετασχηματισμού της ίδιας της καθημερινής ζωής επί νέων αξιών ώστε να προκύψουν κοινωνικοί χώροι αυτονομίας έναντι του κεφαλαίου και του κράτους, μορφές αυτόνομης οργάνωσης της ζωής βασισμένες στις αρχές της κοινωνικοποίησης και της κόκκινης αλληλεγγύης; Αυτά θα κριθούν πολιτικά, αλλά σε κάθε περίπτωση μια στρατηγική κατεύθυνση μπορεί να οριστεί με σαφήνεια, όπως μπορεί να οριστεί για κάθε επιμέρους μακροπρόθεσμο, στρατηγικό, στόχο, ένα μεταβατικό πρόγραμμα που θα τον υπηρετεί.
Για την άλλη μεγάλη διαδικασία της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, τη διαδικασία παραγωγής, η οποία στην αστική κρατική τυπολογία περιλαμβάνει την μικροοικονομία των επιχειρήσεων και την μακροοικονομία, την οικονομική πολιτική (εισοδηματική, νομισματική, συναλλαγματική πολιτική, κρατική διαχείριση του χρήματος και της πίστης), τις διαρθρωτικές αλλαγές (αγορά εργασίας, αγορές προϊόντος, διάρθρωση των κλάδων παραγωγής, βιομηχανική πολιτική) και άλλα, η μεγάλη στρατηγική κατεύθυνση φαίνεται ότι εύκολα θα προσδιοριστεί αφού όλοι τώρα θα συμφωνούσαμε ότι πρέπει να είναι ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της παραγωγής.
Μια τέτοια οργάνωση της ύλης του προγράμματος είναι αναγκαίος όρος για την πολιτική επανεκκίνηση που χρειάζονται απελπισμένα οι δυνάμεις μας, την γείωση στη σύγχρονη ταξική πραγματικότητα, τη διατύπωση ενός οράματος για μια κοινωνία απελευθέρωσης από τα δεσμά του Κεφαλαίου, και για την ισχυρή θέση στους κοινωνικούς συσχετισμούς δύναμης εδώ και τώρα.
