Γιάννης Παπαδημητρίου: Απέναντι στην ιδιωτικοποίηση, να διασφαλίσουμε το νερό ως «κοινό αγαθό»

Ο Γιάννης Παπαδημητρίου είναι Δικηγόρος στα Γιάννενα. Έχει συμμετάσχει ενεργά σε δεκάδες πολιτικές και συνδικαλιστικές πρωτοβουλίες, με έμφαση την τελευταία 20ετία στα κινήματα υπεράσπισης του νερού, του δημόσιου χώρου και των δικαιωμάτων. Είναι εκπρόσωπος των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο Συμβούλιο Υδάτων Ηπείρου. Στο παρελθόν έχει ηγηθεί αυτοδιοικητικών παρατάξεων και έχει διατελέσει Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου. Έχει ασχοληθεί και με τη δημοσιογραφία με διάφορες ιδιότητες ενώ για την αρθρογραφία του τιμήθηκε με το βραβείο ελληνοτουρκικής φιλίας Απντί Ιπεκτσί. Μέχρι την αποχώρησή του, το 2015, ήταν στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ με συμμετοχές στην Κεντρική Επιτροπή και στη Γραμματεία του Τμήματος Περιβάλλοντος ενώ σήμερα είναι ανένταχτος της ριζοσπαστικής αριστεράς.

-Συμμετέχεις στα κινήματα για το νερό πάνω από είκοσι χρόνια. Ποιες είναι οι νέες προκλήσεις στη μνημονιακή εποχή;

Η αρπαγή του νερού (water grabbing), η ανακατανομή δηλ. από ισχυρούς παράγοντες, κρατικούς ή ιδιωτικούς, της χρήσης των υδάτινων πόρων υπέρ των δικών τους σκοπών και σε βάρος των τοπικών κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων, στα οποία έχει βασιστεί η ζωή τους, είναι και στην Ελλάδα μια διαδικασία σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, της Οδηγίας 2000/60 για το νερό, που πάντως έτσι κι’ αλλιώς παρουσιάζει πρόβλημα «τιμολογιακής» λογικής, έγινε με προβληματικό τρόπο και προσχηματικές διαδικασίες διαβούλευσης. Η επιβολή ωστόσο των μνημονίων στο όνομα της εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους της χώρας σηματοδοτεί την περαιτέρω απόσυρση του κράτους από τη διαχείριση του νερού και την αλλαγή των συσχετισμών υπέρ του ιδιωτικού κεφαλαίου, ξένου και, εξίσου συχνά, ντόπιου. Αυτό οπωσδήποτε σημαίνει ένταση της κερδοσκοπικής λογικής και μικρότερες δυνατότητες πολιτικής παρέμβασης

-Ποια είναι τα κυριότερα ανοικτά μέτωπα για το νερό αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα.

Από περιβαλλοντική άποψη είναι πολλά και ποικίλα είτε πρόκειται για την ιδιωτικοποίηση, με τη μέθοδο ΣΔΙΤ (σύμπραξης δημόσιου – ιδιωτικού τομέα), των κρατικών δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αλλά και των φυσικών αποθεμάτων του πόσιμου νερού από τις εταιρίες εμφιάλωσης είτε για την υποβάθμιση και ρύπανση επιφανειακών και υπογείων υδάτων από βιομηχανικές, εξορυκτικές και αγροτικές δραστηριότητες είτε για την κατασκευή νέων μεγάλων φραγμάτων ή την ιδιωτικοποίηση των υπαρχόντων. Πολιτικά, τα μέτωπα που φαίνεται να είναι περισσότερο ενεργά αυτή την περίοδο είναι το σχέδιο ιδιωτικοποίησης των 2 μεγάλων εταιριών ύδρευσης - αποχέτευσης (ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ) και η προσπάθεια ολοκλήρωσης της κατασκευής του ημιτελούς μεγάλου υδροηλεκτρικού φράγματος της Μεσοχώρας στον ποταμό Αχελώο.

-Η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ έχουν μπει στο ΤΑΙΠΕΔ, πράγμα που σημαίνει ότι έχει δρομολογηθεί η ιδιωτικοποίησή τους. Πόσο πιο κοντά σε αυτό βρισκόμαστε μετά τη συμφωνία της Μάλτας [2] ;

Οι πρόσφατες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τη σύνδεση. Ήδη το Υπερταμείο Ιδιωτικοποιήσεων (ΤΑΙΠΕΔ), στο οποίο έχει μεταβιβαστεί ένα σημαντικό ποσοστό των μετοχών της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ, πριν από λίγες μέρες προχώρησε σε προκήρυξη διαγωνισμού για την πρόσληψη συμβούλου προκειμένου να ανοίξει η διαδικασία για την πώληση των ποσοστών του σε «στρατηγικό επενδυτή». Το θέμα προφανώς δεν έχει να κάνει με τα ποσοστά του ιδιώτη [3], όπως θέλει να μας πείσει η κυβερνητική προπαγάνδα, ίσως ούτε καν κυρίως με τον έλεγχο του μάνατζμεντ όσο με το μοίρασμα των πολλών παράπλευρων εργολαβιών. Το αποτέλεσμα, όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία, είναι πάντα η πτώση της ποιότητας και η αύξηση της τιμής του πόσιμου νερού.

Παλαιότερα, όταν είχε γίνει το άτυπο δημοψήφισμα για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, οι πολίτες της Θεσσαλονίκης είχαν τοποθετηθεί συντριπτικά ενάντια. Σε ποια κατάσταση βρίσκονται σήμερα οι κινηματικές διεργασίες και δράσεις για την υπεράσπιση του νερού; Υπάρχει συνεργασία και κοινές θέσεις μεταξύ των συνδικαλιστικών φορέων και των κινήσεων πολιτών;

Η προσπάθεια οικοδόμησης ενός αποτελεσματικού κινήματος υπεράσπισης του νερού συναντάει δύο ειδών εμπόδια. Αφενός τη μονομέρεια (λ.χ. οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες ύδρευσης σκέφτονται μόνο τα εργασιακά τους δικαιώματα ή οι κάτοικοι μιας περιοχής μόνο το ποτάμι τους) και αφετέρου την υποτίμηση ενός διεκδικητικού πλαισίου με ρεαλιστικούς στόχους κοινωνικής διαχείρισης στο όνομα ενός γενικόλογου «αντικαπιταλιστικού» αγώνα. Οι πρόσφατες εξελίξεις πάντως, η ενεργοποίηση των δύο μετώπων, που προανέφερα, και η αφύπνιση της «Πανελλαδικής Συμμαχίας για το νερό», ενός δικτύου, στο οποίο συμμετέχουν και συνδικαλιστικά σωματεία και κινήσεις πολιτών, έχουν δημιουργήσει θετικές προϋποθέσεις για μια γόνιμη συνάντηση πολλών και διαφορετικών πλευρών.

-Ποια είναι η θέση των πολιτικών φορέων στην Ελλάδα για την ιδιωτικοποίηση του νερού; Υπάρχουν κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά  κόμματα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση; Υιοθετούν τις θέσεις των κινημάτων πολιτών;

Παρότι πολλοί, και όχι μόνο οι δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς, διακηρύσσουν την αντίθεσή τους γενικά στην «ιδιωτικοποίηση του νερού», ωστόσο δεν συνειδητοποιούν όλη την έκταση της αρπαγής του, όπως την όρισα παραπάνω. Πολλές φορές η προσπάθεια απόκρουσης της επίθεσης του ιδιωτικού κεφαλαίου οδηγεί στην αποσιώπηση της ευθύνης ενός αδιαφανούς σπάταλου και συχνά διεφθαρμένου κρατικού συστήματος διαχείρισης, το οποίο επίσης συνδέεται με ιδιωτικά συμφέροντα εργολάβων και υπεργολάβων. Αυτό, που επίσης κατά κανόνα διαφεύγει από τα κόμματα, είναι η οικολογική προσέγγιση της διαχείρισης του νερού, η προστασία δηλαδή του υδρολογικού κύκλου της φύσης. Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι το ΚΚΕ, που πρωτοστατεί υπέρ της μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου, μέρος της οποίας είναι το φράγμα της Μεσοχώρας, προς την πεδιάδα της Θεσσαλίας. Από την άλλη πλευρά υπάρχει μια σύγκλιση ενός, μειοψηφικού προς το παρόν, κομματιού της ριζοσπαστικής αριστεράς με οικολογικές συλλογικότητες και με τμήμα του αντιεξουσιαστικού χώρου.

-Εκτός από την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ, υπάρχουν και άλλες μορφές ιδιωτικοποίησης του νερού;

Λίγο-πολύ, κάθε αρπαγή έχει στις μέρες μας και ένα ποσοστό ιδιωτικοποίησης. Σε ό,τι αφορά το πόσιμο νερό, ιδιαίτερη σημασία έχει η ραγδαία εξάπλωση της ιδιωτικής βιομηχανίας της εμφιάλωσης, που οφείλεται και στην αύξηση της χρήσης του εμφιαλωμένου νερού στον τουρισμό και την εστίαση και στην απαξίωση των δημοτικών δικτύων ύδρευσης κυρίως όμως στο προνομιακό νομοθετικό καθεστώς εκμετάλλευσης της συγκεκριμένης πρώτης ύλης. Οι Έλληνες «βαρόνοι του νερού», οι οποίοι αποσπούν ένα μεγάλο μερίδιο της τοπικής αγοράς και έχουν έντονη εξαγωγική δραστηριότητα, πληρώνουν ασήμαντα τέλη, σταθερά επί δεκαετίες, από τα οποία μάλιστα απαλλάσσονται οι χορηγίες τους, δηλαδή η διαφημιστική τους πολιτική, έχουν σχέσεις στοργής με το πολιτικό σύστημα και ακολουθούν μια επιθετική πολιτική αύξησης των αντλούμενων ποσοτήτων, η οποία αρχίζει να θέτει σε κίνδυνο την επάρκεια των δημόσιων δικτύων και τη διατήρηση του φυσικού πόρου για τις επόμενες γενεές.

-Ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, ποια θα μπορούσε να είναι η πρόταση της ριζοσπαστικής αριστεράς για το νερό;

Η υπεράσπιση του νερού ως «κοινού» αγαθού, η διαχείριση του οποίου ανήκει συλλογικά και συμμετοχικά στην κοινωνία, η συνταγματική και νομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος πρόσβασης σ’ αυτό στη βάση των αποφάσεων της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και ταυτόχρονα η διατήρηση και την προστασία του κύκλου του νερού στη φύση, δηλ. βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης, ώστε να διατηρείται η ποσότητα, η ποιότητα και η καλή οικολογική κατάσταση σε όλα τα επιφανειακά ύδατα και τους υπόγειους υδροφορείς. Διότι, όπως μας υπενθυμίζει η Βαντάνα Σίβα, το νερό, που αποτελεί το 70 % του πλανήτη αλλά και του ανθρώπινου σώματος, έχει τα δικά του δικαιώματα – να ρέει ελεύθερα και χωρίς ρύπανση και να ανανεώνεται μέσω του υδρολογικού κύκλου. Υπό αυτή την μη ανθρωποκεντρική προσέγγιση, το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό είναι τμήμα των δικαιωμάτων της φύσης και ο αγώνας για την προστασία του υδρολογικού κύκλου είναι ταυτόχρονα και για το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό. Ασφαλώς ο αγώνας για το νερό είναι μέρος του γενικότερου για την αλλαγή της κοινωνίας.

____

[1] Η συνέντευξη είναι διαθέσιμη στο https://alencontre.org/europe/grece/grece-face-a-la-privatisation-de-lea....

 [2] Η συμφωνία στην οποία έφτασε η ελληνική κυβέρνηση με τους διεθνείς πιστωτές που αντιπροσωπεύονταν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στη το Eurogroupe στη Μάλτα την Παρασκευή 7 Απριλίου 2017. Το φύλλο Le Monde στις 8 Απριλίου έγραφε: « Ο πρόεδρος του Eurogroup Jeroen Dijsselbloem δήλωσε ικανοποιημένος ότι “Επιλύσαμε μεγάλα προβλήματα αναφορικά με τις μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται να γίνουν”. “Θα ήθελα να χαιρετίσω τη συμφωνία αρχών στην οποία καταλήξαμε μετά από πολλούς μήνες σκληρής εργασίας. (…) Ήρθε η στιγμή να βάλουμε τέλος στην αβεβαιότητα στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία”,  προσέθεσε ο  Επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως Pierre Moscovici. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας από τη μεριά του θα ήθελε να δει σε αυτή τη συμφωνία την «επιστροφή της ελπίδας» για τη χώρα του, αλλά ο ελληνικός λαός σίγουρα δεν νιώθει ανακούφιση, αφού το σύνολο δεν έχει συγκεκριμενοποιηθεί ακόμη και νέες θυσίες φαίνονται στον ορίζοντα. Ο Υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος κατά την έξοδό του από το Eurogroupe δήλωσε άλλωστε βγαίνοντας ότι σε αυτή τη συμφωνία “υπάρχουν πράγματα που δεν θα αρέσουν [στους Έλληνες]”. Πρόκειται για ευφημισμό αφού η Ελλάδα δεσμεύτηκε να μειώσει τον προϋπολογισμό της κατά 2% του ΑΕΠ μεταξύ 2019 και 2020. Αυτό σημαίνει επιπλέον περικοπές πάνω από 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα από την ένατη (δέκατη τέταρτη σε επτά χρόνια!) μεταρρύθμιση των συντάξεων και μια νέα μείωση του φορολογικού ορίου. Σε  αντάλλαγμα, ο κύριος Τσακαλώτος έλαβε τη δέσμευση να μπορεί να υιοθετήσει μέτρα χρηματοδότησης της ανάπτυξης το 2019 και το 2020, αν επιτευχθεί ο δημοσιονομικός στόχος, παράλληλα με άλλες, επιπρόσθετες μεταρρυθμίσεις.» (Σημ. της επιμ.. A l’Encontre)

[3] Με βάση τα δεδομένα του ΤΑΙΠΕΔ, το κράτος έχει στην κατοχή του 34,03% των μετοχών της εταιρείας, το ΤΑΙΠΕΔ έχει το 27,30%, και το υπόλοιπο 9,99% είναι στην ιδιοκτησία του ιδιώτη John Paulson, ο οποίος είναι επικεφαλής του hedge fund Paulson & Co. Inc. Έχτισε τη «φήμη» του  πουλώντας ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια το 2007, με κέρδος περίπου 3.7 δισεκατομμύρια. Μεταξύ 2010 και 2011 κερδοσκόπησε στην τιμή του χρυσού με πολύ σημαντικά κέρδη. Είναι επίσης αναμεμειγμένος σε ύποπτες επιχειρήσεις με την κινέζικη εταιρεία Sino-Forest Corporation. Σε ό,τι αφορά την ΕΥΑΘ, το ΤΑΙΠΕΔ έχει το 74% των μετοχών, το 5% ανήκει στη Suez Environment Company (τη γνωστή γαλλική εταιρεία διαχείρισης νερού και απορριμμάτων) και το υπόλοιπο βρίσκεται στο χρηματιστήριο. (Σημ. της επιμ. A l’Encontre).