ΗΠΑ: «Δεν μπορούμε να ανασάνουμε!»

«Δεν είναι μια στιγμή, είναι ένα κίνημα», έλεγαν οι διαδηλωτές στο Φέργκιουσον τον Οκτώβρη και τα όσα ακολούθησαν τους δικαίωσαν. 

Μετά τη μη παραπομπή του Ντάρεν Γουίλσον (του μπάτσου που δολοφόνησε τον Μάικ Μπράουν) σε δίκη, ακολούθησε η αντίστοιχη απόφαση για τον Ντάνιελ Πανταλέο, που στραγγάλισε τον Έρικ Γκάρνερ στη Νέα Υόρκη. 

Τα δύο περιστατικά δεν θα ήταν είδηση σε μια χώρα όπου ένας μαύρος δολοφονείται κάθε 28 ώρες και όπου τις περισσότερες φορές ο αστυνομικός που τον δολοφόνησε τη γλιτώνει. Αυτό που έκανε τη διαφορά είναι πως η υπόθεση Μάικ Μπράουν πυροδότησε ένα μεγάλης κλίμακας οργανωμένο κίνημα, αποφασισμένο να αλλάξει τα πράγματα, να βάλει ένα τέλος στη μακρά λίστα δολοφονιών, όπως ήθελε να πει το σύνθημα «Οι μαύρες ζωές μετράνε».

Από τις αρχές Δεκέμβρη, διαδηλώσεις έγιναν και γίνονται σε δεκάδες πόλεις. Στο επίκεντρο βρέθηκε η Νέα Υόρκη, μετά την αθώωση του Πανταλέο. Η μαζικότητα των διαδηλώσεων, αλλά και το πλήθος τους (σε πολλά διαφορετικά σημεία της πόλης) είναι πρωτοφανή εδώ και πολλά χρόνια. Από όλες τις δράσεις ξεχώρισε η μεγάλη διαδήλωση στο κέντρο της πόλης, με επικεφαλής τις μανάδες άλλων δολοφονημένων από αστυνομικούς. Στη Βοστώνη, που θεωρείται από τις πιο φυλετικά διαχωρισμένες πόλεις, έγινε η μεγαλύτερη διαδήλωση εδώ και πάνω από μια δεκαετία, και το πλήθος εντυπωσίασε με την «πολυχρωμία» του.

Στο Πίτσμπουργκ και στη Μινεάπολη, οι διαδηλώσεις ενάντια στο ρατσισμό και την αστυνομική βία ενώθηκαν με απεργούς στα φαστ-φουντ (του κινήματος «Fight for 15»). Στο Ντένβερ, επί μέρες οι μαθητές απείχαν από τα μαθήματά τους και έκαναν διαδηλώσεις. Σε μια σειρά πανεπιστήμια (Όστιν, Μπέρκλεϊ κ.ά.), μαύροι φοιτητές μαζί με αλληλέγγυους οργανώνουν καταλήψεις χώρων των σχολών. Πανεθνική κινητοποίηση οργάνωσαν οι φοιτητές ιατρικής σε όλες τις ΗΠΑ, ονομάζοντας την ημέρα «Λευκές στολές για τις μαύρες ζωές».

Το κίνημα χρησιμοποιεί κυρίως την πολιτική ανυπακοή, κλείνοντας δρόμους, αποκλείοντας υπηρεσίες ή πολυκαταστήματα, και τα «die-ins» (όπου οι διαδηλωτές ξαπλώνουν και αναπαριστούν τους νεκρούς). Η εμβέλεια του κινήματος είναι τέτοια, που έχει «εισβάλει» και στον χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού. Αστέρες του NBA, όπως ο Λεμπρόν Τζέιμς, ο Κόμπι Μπράιαντ, αλλά και ολόκληρες ομάδες που φοράνε στην προθέρμανση πριν τους αγώνες μπλουζάκια με την επιγραφή «Δεν μπορώ να αναπνεύσω» –τα τελευταία λόγια του Έρικ Γκάρνερ που έγιναν σύνθημα του κινήματος. Στις 12-13 Δεκέμβρη, οργανώθηκαν πανεθνικές μέρες δράσης, με επίκεντρο δύο μεγάλες κεντρικές διαδηλώσεις σε Νέα Υόρκη (25.000 διαδηλωτές) και Ουάσινγκτον (πολύ μεγαλύτερη, θύμισε τις κινητοποιήσεις του ’60). 

Το κίνημα βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο από παλιότερες διαδηλώσεις κατά της αστυνομικής βίας, όσον αφορά το πλήθος των ανθρώπων που συμμετέχουν, τον πανεθνικό του χαρακτήρα και τον ριζοσπαστισμό του. Ενδεχομένως αποτελεί το μεγαλύτερο κίνημα που έχουν ζήσει οι ΗΠΑ μετά το αντιπολεμικό κίνημα του 2003. 

Η παρουσία των παραδοσιακών πιο «μετριοπαθών» μαύρων ηγετών φυσικά συνεχίζεται, αλλά όταν ακτιβιστές στο Φέργκιουσον επικαλούνται τον Στόουκλι Καρμάικλ (σύμβολο της ρήξης του μαύρου κινήματος του ’60 με την «μετριοπάθεια») ή μαύροι φοιτητές στο Μπέρκλεϊ τιμούν τα 45 χρόνια από το θάνατο του Φρεντ Χάμπτον και διαβάζουν Χιούι Νιούτον (ηγέτες των Μαύρων Πανθήρων), κάτι αλλάζει σε μια νέα γενιά ακτιβιστών. Είναι μια γενιά που ανατρέχει σε αυτές τις μαχητικές παραδόσεις, γιατί έκανε «ταχύρρυθμα μαθήματα» από την ίδια τη ζωή: Έζησε την κορυφαία στιγμή της υποτιθέμενης «κατακτημένης ισότητας» (τη δυνατότητα μιας μειοψηφίας να αναρριχηθεί στη μεσαία τάξη και σε θέσεις εξουσίας), δηλαδή την εκλογή ενός μαύρου προέδρου, και είδε πως αυτή δεν άλλαξε σε τίποτα την κατάσταση των φτωχών μαύρων. 

Επιπλέον, οι αγωνιστές αυτού του κινήματος έχουν κάνει κάποιες αναγκαίες γενικεύσεις. Το αίτημα για «δικαιοσύνη» μέχρι πρότινος σήμαινε την τιμωρία του εκάστοτε δολοφόνου αστυνομικού. Σήμερα, όταν η Ariel Hollie, της Ένωσης Μαύρων Φοιτητών του Μπέρκλεϊ, λέει:  «Δεν υπήρξε ποτέ δικαιοσύνη για τους μαύρους», εννοεί πολύ περισσότερα πράγματα. Όταν οι διαδηλωτές στο Μάντισον φωνάζουν συνθήματα ενάντια στην πολιτική μαζικών φυλακίσεων, ρίχνουν φως στον οργανωμένο κρατικό ρατσισμό που οπλίζει το χέρι των μπάτσων. Γι’ αυτό και οι τελευταίες λέξεις του Έρικ Γκάρνερ «δεν μπορώ να ανασάνω» έγιναν σύνθημα με συνολικότερο μήνυμα.

Αυτό που πέτυχε το κίνημα Occupy με το σύνθημα για το «99%», να επαναφέρει το ζήτημα των ταξικών διακρίσεων στην κεντρική πολιτική συζήτηση, κατορθώνει το σημερινό κίνημα για το ζήτημα του κρατικού, θεσμικού ρατσισμού στις –τάχα– «μεταφυλετικές» ΗΠΑ. 

Στη διαδρομή θα χρειαστεί να απαντηθούν ζητήματα όπως ο ρόλος της αστυνομίας και αν αρκεί μια «καλύτερη εκπαίδευση», θέματα όπως η σχέση του φυλετικού ζητήματος με την ταξική εκμετάλλευση κλπ.

Αλλά το καλύτερο έδαφος για να ανοίξουν αυτά τα θέματα αποτελεί η δημιουργία ενός οργανωμένου κινήματος διαρκείας. Και αυτό είναι το άλλο εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο των σημερινών κινητοποιήσεων. Με τα λόγια ακτιβιστή από το Όκλαντ: «Το πιο σημαντικό σε αυτό το κίνημα είναι πως δημιουργεί υποδομές. Οι νέοι μαύροι άνθρωποι δεν είχαμε υποδομές για να συνδεθούμε, αλλά τώρα έχουμε τέτοιες ομάδες».

Με τα λόγια του Hasan Jeffries, ιστορικού ειδικού στα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα: «Είναι κάτι πολύ σπουδαιότερο από αυτά που βλέπαμε στο παρελθόν, όπου οι άνθρωποι αντιδρούσαν σε μια στιγμή και μετά εξαφανίζονταν. Πιστεύω πως –με βάση αυτό που βλέπουμε να γίνεται όσον αφορά την οργάνωση δράσεων από τη βάση και τις διάφορες νέες οργανώσεις να ξεπηδάνε– μια μέρα θα κοιτάμε πίσω και θα χαρακτηρίζουμε τα όσα γίνονται σήμερα ως ένα κοινωνικό κίνημα».