Ισπανία: Η πραγματικότητα πίσω από ένα ακόμη ‘Success Story’

Μετά το ιρλανδικό ‘success story’ [1] έρχεται τώρα και η σειρά του ισπανικού ‘success story’. Στις 31 Δεκεμβρίου του 2013 η Ισπανία βγήκε εκτός μηχανισμού στήριξης σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ-το ταμείο δηλαδή που καταφεύγουν πτωχευμένα κράτη μέλη για ‘οικονομική στήριξη’). Συμφώνα με το δημοσίευμα «το σχέδιο διάσωσης του ΕΜΣ για την Ισπανία τερματίζεται σήμερα με μεγάλη επιτυχία. Από την έναρξη του προγράμματος ο ΕΜΣ κατέβαλε 41,3 δις ευρώ στην ισπανική κυβέρνηση για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα της. Η Ισπανία δεν θα ζητήσει επιπλέον πρόγραμμα διάσωσης». Ο επικεφαλής του ΕΜΣ Κλάους Ρέγκλινγκ δήλωσε ότι «η έξοδος της Ισπανίας από το πρόγραμμα είναι ένα εντυπωσιακό success story και πρόσθεσε ότι παρά τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Ισπανία, είμαι σίγουρος ότι η στήριξη του ΕΜΣ σε συνδυασμό με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, θα επιτρέψουν στην οικονομία της χώρας να πετύχει σταθερότητα και βιώσιμη ανάπτυξη». Σημειώνεται, επίσης, ότι ο ΕΜΣ θα συνεργαστεί στενά με την ισπανική κυβέρνηση για να διασφαλίσει την πλήρη εξόφληση του χρέους.

Για να καθορίσουμε πόσο ‘successful’ είναι η ισπανική περίπτωση θα αρχίσουμε με μία σύντομη ιστορική αναδρομή πίσω στο 2012 όταν η χώρα αναγκάστηκε να καταφύγει στο μηχανισμό στήριξης. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσουμε κάποια οικονομικά στοιχεία τα οποία θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε σε πρώτο στάδιο τι κρύβεται πίσω από το ισπανικό ‘success story’.

Η Ισπανία βρέθηκε στη ‘αγκαλιά’ του μηχανισμού στήριξης το Μάιο του 2012 όταν το κράτος πτώχευσε, δεδομένου ότι έπρεπε να αναλάβει τα τεράστια χρέη του τραπεζικού τομέα ο οποίος κερδοσκοπούσε δανείζοντας στους εργολάβους την περίοδο της μεγάλης φούσκας στην ισπανική αγορά ακινήτων. Όταν η φούσκα έσπασε το 2008 με τη πτώση στις τιμές των ακινήτων, οι τράπεζες ήρθαν αντιμέτωπες με ένα τεράστιο όγκο μη εξυπηρετούμενων δανείων. Τότε το δάνειο του ΕΜΣ πήρε την εξής μορφή: Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα δάνειζε τις ισπανικές τράπεζες με επιτόκιο 1%. Όμως όσα δάνεια και να δώσει κάποιος σε μια πτωχευμένη τράπεζα το πρόβλημα δε λύνεται, απλώς κερδίζεται χρόνος. Γι αυτό το λόγο η ΕΕ αποφάσισε ότι το ισπανικό κράτος θα δανείζεται με 5% από τον ΕΜΣ για να τα δίνει στις τράπεζες υπό τη μορφή ‘ανακεφαλαιοποίησης’. Αλλά επειδή το πτωχευμένο ισπανικό κράτος δεν μπορεί να αντέξει άλλα δάνεια η ΕΕ πρότεινε μία ‘ευφάνταστη’ λύση. Συγκεκριμένα, πρότεινε στο κράτος να δανείζεται με 6% επιτόκιο από τις πτωχευμένες τράπεζες!

Η σχιζοφρένεια, όμως, δε σταματάει εδώ. Προσέξτε το θανάσιμο φαύλο κύκλο που δημιουργείται από αυτή τη διαδικασία. Όπως αναφέρθηκε οι τράπεζες δανείζονται -με φτηνό επιτόκιο από την ΕΚΤ- χρήματα τα οποία στη συνέχεια δανείζουν με ψηλότερο επιτόκιο στο ισπανικό κράτος. Ακριβώς επειδή το κράτος είναι πτωχευμένο, οι τράπεζες γνωρίζουν ότι η πιθανότητα μη αποπληρωμής είναι τεράστια. Αυτό σημαίνει ότι θα χρεώνουν ένα πολύ μεγαλύτερο επιτόκιο από αυτό του 6%, δεδομένου ότι υπάρχει υψηλό ρίσκο μη αποπληρωμής. Το κράτος όμως δεν είναι σε θέση να πληρώσει το νέο ψηλότερο επιτόκιο γεγονός που το αναγκάζει να καταφύγει σε νέο δάνειο. Το ίδιο ισχύει και για τις τράπεζες, εφόσον και αυτές θα ζητήσουν νέο δάνειο από την ΕΚΤ δεδομένου ότι το κράτος δεν είναι σε θέση να αποπληρώσει τα χρωστούμενα προς αυτές χρήματα. Ο ίδιος φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται με τις τράπεζες να δανείζονται για να δανείσουν στο κράτος, χρεώνοντας ένα ακόμη πιο υψηλό επιτόκιο πριν καταφύγουν ξανά και αυτές και το ισπανικό κράτος σε νέα δάνεια.

Το Πρόγραμμα ΟΜΤ

Με αυτά τα δεδομένα είναι αναμενόμενη τόσο η αύξηση του κρατικού χρέους όσο και η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων καθώς η μείωση των μισθών (χάρη στα μέτρα λιτότητας που έρχονται ‘πακέτο’ με αυτά τα δάνεια) καθιστούν αδύνατη την αποπληρωμή χρεών και μειώνουν το κρατικό φορολογητέο εισόδημα. Όπως φαίνεται και από τα στοιχεία, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξήθηκαν από 6% του συνόλου των δανείων το 2010 σε 12% το Νοέμβριο του 2013 σύμφωνα με τη Bloomberg. Στην πραγματικότητα το ποσοστό είναι μεγαλύτερο διότι οι τράπεζες κατέτασσαν μέχρι πρόσφατα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στο ενεργητικό τους με το να μειώνουν επιτόκια και να προεκτείνουν την ημερομηνία αποπληρωμής. Επιπλέον, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το κρατικό χρέος -που υπολογίζεται με την αναλογία χρέους προς ΑΕΠ (debt to GDP ratio)- αυξήθηκε από 35% το 2008 σε 95%. Τέλος, η Ισπανία είδε μία ραγδαία αύξηση της ανεργίας από 7% το 2007 στο 26% το 2013 σύμφωνα με δεδομένα της ισπανικής στατιστικής υπηρεσίας.

Είναι ενδιαφέρον, όμως, το γεγονός ότι από τον Ιούλιο του 2012 έχουν παρατηρηθεί δραματικές μειώσεις στο spread [2] των ισπανικών ομολόγων και άρα δραματικές μειώσεις στα επιτόκια δανεισμού, παρ” όλη την καλπάζουσα αύξηση του κρατικού χρέους! Σύμφωνα και πάλι με στοιχεία της Bloomberg το spread των ισπανικών ομολόγων μειώθηκε από το 7.5% τον Ιούλιο του 2012 στο εξαιρετικά χαμηλό 2.9% τον Μάρτιο του 2013.

Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι γιατί ένα κράτος που βλέπει το χρέος του να αυξάνεται τόσο δραματικά φέρνοντας το πιο κοντά στη πτώχευση, βλέπει τα επιτόκια δανεισμού του να κατεβαίνουν τη στιγμή που θα περίμενε κανείς να συμβαίνει το αντίθετο εφόσον το ρίσκο μη αποπληρωμής είναι αυξημένο; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει να εξετάσουμε τι συνέβη από τον Ιούλιο του 2012 μέχρι σήμερα.

Αυτό που αδιαμφισβήτητα εξηγεί σε ένα βαθμό την πτώση των επιτοκίων δανεισμού είναι η δήλωση του προέδρου της ΕΚΤ Mario Draghi τον Ιούλιο του 2012 ότι «θα κάνει ότι χρειαστεί για να διασώσει την Ευρωζώνη», καθώς και η ανακοίνωση της έναρξης του προγράμματος ΟΜΤ τον Σεπτέμβριο του 2012. Το ΟΜΤ αποτελούσε στην ουσία μία απειλή προς τους σπεκουλαδόρους (μεγάλες αμερικάνικες και ευρωπαϊκές τράπεζες) που στοιχημάτιζαν σε μία πτώχευση των περιφερειακών χωρών [3], ότι εάν χρειαστεί, η ΕΚΤ θα αγοράσει τα ομόλογα των χωρών αυτών για να τους επιφέρει ζημιές. Παρ’ όλο που ο Draghi δεν υλοποίησε την απειλή του, η απειλή ήταν αρκετή για να αναγκάσει τους σπεκουλαδόρους να υποχωρήσουν, μειώνοντας συνάμα τα επιτόκια δανεισμού των ομολόγων. Άρα η πτώση των ομολόγων εξηγείται, εν μέρει, από την εισαγωγή του ΟΜΤ. Τονίζουμε, όμως, και πάλι ότι η πτώση εξηγείται μόνο κατά ένα μέρος από το ΟΜΤ, διότι πτώση υπήρξε σε όλα τα επιτόκια δανεισμού όλων των ομολόγων της περιφέρειας. Οι μόνες χώρες, όμως, που βγήκαν από το ΕΜΣ είναι η Ιρλανδία και η Ισπανία, τα δύο περίφημα ‘success stories’. Η πληρέστερη απάντηση προϋποθέτει μία επισκόπηση της πορείας των επιτοκίων δανεισμού των ισπανικών ομολόγων, αντιτάσσοντας ταυτόχρονα και τους λόγους πίσω από τις αυξομειώσεις στα επιτόκια δανεισμού.

Ανιχνεύοντας τις αγορές

Με την πτώση του επιτοκίου δανεισμού των ισπανικών ομολόγων από το 7.5% τον Ιούλιο του 2012 στο 2.9% το Μάρτιο του 2013, το επιτόκιο συνέχισε τη κάθοδο ως τις 25 Ιουνίου του 2013 οπότε και σκαρφάλωσε στο 5%. Αυτό συνέβη διότι σύμφωνα με δημοσίευμα της Wall Street Journal, το ΔΝΤ ‘παρότρυνε’ την ισπανική κυβέρνηση να επιταχύνει τις ‘μεταρρυθμίσεις’ στην αγορά εργασίας. Παράλληλα, υπήρχε η πιθανότητα να διακοπεί το πρόγραμμα της ‘ποσοτικής χαλάρωσης’, δηλ. το πρόγραμμα όπου η Αμερικάνικη Κεντρική Τράπεζα προσφέρει χρήμα με μηδενικά επιτόκια που οι τράπεζες χρησιμοποιούν για να επενδύουν σε αξιόγραφα σε όλο το κόσμο συμπεριλαμβανομένων και των ισπανικών ομολόγων. Από τις 25 Ιουνίου το επιτόκιο επανήλθε σε καθοδικές τάσεις φτάνοντας κάτω του 4% στις 30 Οκτωβρίου, όταν κατέστη σαφές ότι η Ισπανική κυβέρνηση θα επιτάχυνε τις ‘μεταρρυθμίσεις’ ενώ η Αμερικάνική Κεντρική τράπεζα θα συνέχιζε το παρασιτικό πρόγραμμα της.

Στις 30 Οκτωβρίου η ισπανική κυβέρνηση ανακοίνωσε την ‘έξοδο’ της από τη κρίση χάρη σε μία ισχνή αύξηση του ΑΕΠ κατά 0.1%. Η αύξηση αυτή οφείλεται σε κάτι που ο Ισπανός Πρωθυπουργός Mariano Rajoy ονομάζει ‘εξαγωγές’ και θα εξετάσουμε σε λίγο. Τον Οκτώβρη η ισπανική στατιστική υπηρεσία δήλωσε έναν ανύπαρκτο πληθωρισμό της τάξης του 0.1% ενώ η ισπανική Κεντρική Τράπεζα δήλωσε ότι οι επενδύσεις και η καταναλωτική ζήτηση συνέχισαν να παίρνουν τη κατηφόρα. Τέλος, τον Ιανουάριο του 2014 η Bloomberg ανέφερε ότι το επιτόκιο συνέχισε τη καθοδική πορεία διότι υπάρχουν «ενδείξεις που υποδεικνύουν αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής» χωρίς να υπάρχει αναφορά σε συγκεκριμένα στοιχεία, καθώς και αύξηση της ζήτησης για ισπανικά ομόλογα λόγω του εξαιρετικά χαμηλού πληθωρισμού.

Εάν υπάρχει μια «αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής» θα οφείλεται μόνο στις εξαγωγές, δεδομένου ότι η καταναλωτική ζήτηση στην Ισπανία είναι σε μηδενικά επίπεδα. Δεν ξέρουμε όμως για τι είδους εξαγωγές μιλάμε και γι αυτό το λόγο θα προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε μια εικόνα μέσα από μία διασταύρωση δεδομένων που θα μας επιτρέψει να ερμηνεύσουμε τα στοιχεία που έχουμε μαζέψει όσο το δυνατό καλύτερα γίνεται.

spanish success story

Το‘’Success Story’’

Αρχίζοντας από τις εξαγωγές αυτό στο οποίο αναφέρεται η ισπανική κυβέρνηση όταν μιλά για εξαγωγές είναι η ισπανική αυτοκινητοβιομηχανία. Καταρχήν, οι συνολικές πωλήσεις αυτοκινήτων έχουν σημειώσει δραστική μείωση από 1.1 εκατομμύριο το 2010 σε 700.000 το 2012 και στις 180.000 το 2013. Υπήρξε μία αύξηση στις εξαγωγές αλλά αυτές αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των πωλήσεων που όπως φαίνεται και από το δεδομένα, δεν ήταν αρκετή για να αντιστρέψει την πτώση στις πωλήσεις. Η τεράστια πλειοψηφία των πωλήσεων απορροφάται από την εγχώρια αγορά η οποία αυτή τη στιγμή είναι κατακερματισμένη.

Τι γίνεται όμως με την “αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής»;

Και πάλι η ισπανική κυβέρνηση όταν μιλάει για αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής αναφέρεται στην αυτοκινητοβιομηχανία. Συγκεκριμένα, από το 2011 παρατηρήθηκε 10% αύξηση της παραγωγής από ξένες αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως Renault, GΜ και Volkswagen, οι οποίες αναβαθμίζουν τα εργοστάσια τους στη χώρα. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία της ισπανικής κυβέρνησης οι επενδύσεις έχουν δημιουργήσει 2400 θέσεις εργασίας. Όμως για τις 2400 θέσεις που έχουν κερδηθεί, 100.000 έχουν χαθεί από τους υπόλοιπους βιομηχανικούς τομείς της οικονομίας οι οποίοι διαλύονται. Επιπλέον, οι λόγοι για τους οποίους επενδύουν οι πολυεθνικές δεν είναι και οι ευγενέστεροι. Από το 2010 οι επονομαζόμενες ‘μεταρρυθμίσεις’ στην αγορά εργασίας έχουν αυξήσει την ‘ανταγωνιστικότητα’ των Ισπανών εργαζομένων επιτρέποντας στις αυτοκινητοβιομηχανίες να προσαρμόζονται σε περιόδους αυξημένης και μειωμένης ζήτησης. Πιο απλά οι εργαζόμενοι έχουν γίνει λάστιχο, με το εργατικό δυναμικό να απασχολείται μόνο σε περιόδους ζήτησης, οι μόνιμες συμβάσεις αντικαταστάθηκαν με προσωρινές στο 10% του εργατικού δυναμικού, ενώ και οι εργασιακές σχέσεις έχουν γίνει συνολικά πιο ‘ελαστικές’ αφού επιτρέπεται στους εργοδότες να μειώνουν μισθούς και συντάξεις χωρίς νομικά κωλύματα. Οι ‘μεταρρυθμίσεις’ αυτές οδήγησαν σε δραστική μείωση των μισθών τη στιγμή, μάλιστα, που οι Ισπανοί εργαζόμενοι βλέπουν το βιοτικό τους επίπεδο να χτυπιέται ανελέητα από τα μέτρα λιτότητας.

Το ισπανικό success story είναι, λοιπόν, η εφαρμογή του τριτοκοσμικού μοντέλου ανάπτυξης στην Ευρώπη όπου το διεθνές βιομηχανικό κεφάλαιο ελκύεται από τους χαμηλούς μισθούς, την εργοδοτική ασυδοσία και την ‘ελαστικότητα’ της αγοράς εργασίας. Αναμένεται, όμως, να υπάρξουν επιπλέον μειώσεις μισθών δεδομένης της μεγάλης ανεργίας, εφόσον οι εργοδότες διαθέτουν περισσότερη δύναμη για εκβιασμούς σε ένα τέτοιο περιβάλλον (οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να δεχθούν πιο χαμηλούς μισθούς για μία θέση εργασίας). Άρα η μείωση της ζήτησης και των τιμών είναι κάτι το βέβαιο.

Σε αυτό το σημείο ερχόμαστε πίσω στα στοιχεία του δεύτερου σκέλους του άρθρου. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι ‘αγορές’ (δηλαδή το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο) αντέδρασαν αρνητικά στην είδηση ότι η Ισπανία δεν προχωρούσε με πιο γοργούς ρυθμούς στις ‘μεταρρυθμίσεις’ στην αγορά εργασίας, ενώ αντέδρασε θετικά στην είδηση της ‘βιομηχανικής αναγέννησης’ της Ισπανίας (που όπως περιγράψαμε είναι στην ουσία το τριτοκοσμικό μοντέλο ανάπτυξης) και στον εξαιρετικά χαμηλό πληθωρισμό της χώρας. Αυτό που το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο βρίσκει ελκυστικό στην όλη ιστορία, είναι τον πολύ χαμηλό πληθωρισμό που διασφαλίζεται από τους χαμηλούς μισθούς που μονιμοποιούνται στη βάση του τριτοκοσμικού μοντέλου ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, ο πληθωρισμός μειώνει την αγοραστική αξία των προσόδων που λαμβάνει ο κάτοχος των ομολόγων ο οποίος καλύπτει αυτό το ρίσκο θέτοντας ένα πιο ψηλό επιτόκιο. Άρα όταν αυξάνεται ο πληθωρισμός αυξάνεται το επιτόκιο δανεισμού των ομολόγων ενώ όταν μειώνεται ο πληθωρισμός μειώνεται το επιτόκιο. Αυτός είναι και ο λόγος, σε συνδυασμό με το πρόγραμμα ΟΜΤ, για τον οποίο υπάρχει ζήτηση για ισπανικά ομόλογα.

Συμπερασματικά η φτωχοποίηση και η ανεργία του ισπανικού λαού εξυπηρετεί και το διεθνές βιομηχανικό κεφάλαιο, αλλά και το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι τυχαίο ότι το ισπανικό κράτος στη προσπάθεια του να ‘προλάβει’ μελλοντικές διαμαρτυρίες και να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου, πρότεινε στις 20 Νοεμβρίου το περίφημο νομοσχέδιο Φερνάντες. Αυτό το νομικό τερατούργημα τσουβαλιάζει ποινές για όσους συναλλάσσονται με πόρνες σε δημόσιους χώρους που βρίσκονται κοντά στα σχολεία μαζί με την ποινικοποίηση των διαδηλώσεων! Συγκεκριμένα, προνοεί 30.000 ευρώ πρόστιμο σε περίπτωση που πολίτης ‘προσβάλει’ αστυνομικό, και πρόστιμα αναλόγου ύψους για όσους συμμετέχουν σε πορείες διαμαρτυρίας, διαδηλώνουν μπροστά από το ισπανικό κοινοβούλιο, καίνε κάδους απορριμμάτων κ.α

Επίλογος

To ισπανικό ‘success story’, όπως και το ιρλανδικό αντίστοιχο περιγράφουν το θρίαμβο της φτώχειας, του αυταρχισμού και των συμφερόντων του διεθνούς κεφαλαίου πάνω στην εργατική τάξη. Η δική μας υποχρέωση και προϋπόθεση επιβίωσης και ταξικής αντεπίθεσης είναι να τους χαλάσουμε τη γιορτή. Το βέβαιο είναι ότι ο ισπανικός λαός έχει μπει σε αυτή την τροχιά. Η ανακοίνωση του ‘success story’ δεν προκάλεσε γιορτές και πανηγύρια στην Ισπανία. Μπορεί να φταίει και το γεγονός ότι -όπως αναφέρει η El Pais- οι επιθεωρήσεις θα συνεχίζονται μέχρι την αποπληρωμή των 3/4 της οικονομικής βοήθειας …

Όπως και να έχει η ισπανική κυβέρνηση και οι εντολοδόχοι της δεν κάνουν περίπατο. Δίπλα στους γιατρούς και τους δασκάλους που διαδηλώνουν ενάντια στη λιτότητα στην προστέθηκαν χιλιάδες άνθρωποι που διαδηλώνουν ενάντια στο νομοσχέδιο Φερνάντες με κεντρικό σύνθημα «Όχι στο νόμο – ο φασισμός θέλει να φιμώσει το λαό». Η κυβέρνηση και οι αστοί από την πλευρά τους καταδικάζουν αυτές τις διαδηλώσεις ως παράνομες. Εμείς, από την πλευρά μας, στεκόμαστε αλληλέγγυοι στους Ισπανούς διαδηλωτές που ετοιμάζονται για τη δική μας γιορτή, για «το πανηγύρι των καταπιεσμένων» που έλεγε και ένας παλιός.

Υποσημειώσεις

[1] βλέπε: http://granazi.org/irlandiko_success_story/

[2] Τα spread είναι ένας τρόπος καθορισμού της πιστοληπτικής ικανότητας ενός κράτους. Αποτελεί τη διαφορά των επιτοκίων δανεισμού του συγκεκριμένου κράτους από ένα κράτος με υψηλή πιστοληπτική ικανότητα (όπως η Γερμανία) που δανείζεται με πολύ χαμηλό επιτόκιο και το οποίο κράτος λειτουργεί σαν σημείο αναφοράς. Όσο αυξάνεται το ρίσκο πτώχευσης κάποιου κράτους ανεβάζοντας τα επιτόκια δανεισμού, τόσο αυξάνεται η διαφορά, δηλαδή το spread.

[3] Συγκεκριμένα πουλούσαν ομόλογα της περιφέρειας, γεγονός που εκτόξευε τα επιτόκια δανεισμού στα ύψη και έφερνε τις χώρες πιο κοντά στη πτώχευση. Το έκαναν για να λάβουν την ασφάλεια που είχαν πάνω σε αυτά τα ομόλογα τα γνωστά ως CDS (Credit Default Swaps).

φωτό:Διαδήλωση ενάντια στο νόμο Φερνάντες στις 14 του περασμένου Δεκέμβρη