Ισπανικό Κράτος: Από το αδιέξοδο στον δρόμο προς την αντίδραση - Μια αναγκαία αποτίμηση του πολιτικού σκηνικού

Το PSOE [το σοσιαλδημοκρατικό Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα], που βρίσκεται στην κυβέρνηση, έχασε 6 από τις 8 αυτόνομες κοινότητες στις οποίες κυβερνούσε. Πλέον, η Βαλενθιανή Κοινότητα, η Αραγόν, η Εξτρεμαδούρα, οι Βαλεαρίδες Νήσοι, η Λα Ριόχα και τα Κανάρια Νησιά θα κυβερνώνται από τη Δεξιά.

Το PP [το δεξιό Λαϊκό Κόμμα] συσσώρευσε επίσης εκλογική δύναμη κερδίζοντας πολλές περιφερειακές πρωτεύουσες (Βαγιαδολίδ, Σαραγόσα, Βαλένθια, όλες τις Ανδαλουσιανές εκτός από τη Χαέν…) και εδραιώνοντας το «κάστρο» του στη Μαδρίτη. Το [ακροδεξιό κόμμα] Vox εδραιώθηκε ως μια πολιτική δύναμη με εμβέλεια σε όλο το ισπανικό κράτος.

Η κυβερνητική Αριστερά [που συμμετέχει στο συνασπισμό με το PSOE] βυθίζεται, με το Podemos να εξαφανίζεται στη Μαδρίτη, τα Κανάρια Νησιά και τη Βαλενθιανή Κοινότητα, ενώ έγινε περιθωριακό κόμμα στις υπόλοιπες περιφέρειες. Η [προερχόμενη από την Αριστερά δήμαρχος] Άντα Κολάου έχασε το δημοτικό συμβούλιο της Βαρκελώνης. Η ριζοσπαστική Αριστερά, όπως η [καταλανική] CUP και το [ανδαλουσιανό] Adelante Andalucia, δεν τα κατάφεραν καλύτερα σε αυτές τις εκλογές: Η πρώτη έχασε 40.000 ψήφους και περιορίζεται στα όρια της Καταλονίας, ενώ το Adelante Andalucia έχασε το Κάδιθ και δεν έχει πλέον παρουσία σε σημαντικές πόλεις όπως η Χερές και η Σεβίλλη. Μόνο το BNG (Γαλικιανό Εθνικιστικό Μπλοκ) και το [αριστερό ριζοσπαστικό αυτονομιστικό] Bildu βελτίωσαν τα αποτελέσματά τους στη Γαλικία και στη Χώρα των Βάσκων, ενώ το Mas Madrid [παλιότερη, μαδριλένικη «δεξιόστροφη» διάσπαση του Podemos υπό τον Ινίγο Ερεχόν] κατάφερε να παραμείνει η μεγαλύτερη αντιπολιτευτική δύναμη απέναντι στην [υπερσυντηρητική πρόεδρο της Κοινότητας της Μαδρίτης] Αγιούσο και τον [δεξιό δήμαρχο Μαδρίτης] Αλμέιδα. Αυτή είναι μια περιγραφική παρουσίαση του πολιτικού πανοράματος που οδήγησε τον [σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργό] Πέδρο Σάντσες να προκηρύξει εκλογές για τις 23 Ιούλη.

Από την πολιτική του «μετασχηματισμού» στην παλινόρθωση

Αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να διαβαστούν ως μια στροφή δεξιά. Στο πεδίο της θεσμικής ισχύος και του πολιτικού περιβάλλοντος, ασφαλώς είναι τέτοια. Ωστόσο, ο ελιγμός του Πέδρο Σάντσες είναι μια απόπειρα αποφυγής τη φθοράς που θα του προκαλούσε η αναμονή σε θέση άμυνας επί μήνες. Επιπλέον, αποτελεί και μια προσπάθεια αποφυγής ενός ενδυναμωμένου Λαϊκού Κόμματος, καθώς και αποφυγής της πίεσης από τους Ciudadanos (Πολίτες), αλλά και της αριστερής πτέρυγας της κυβέρνησης η οποία επιχειρεί για πολλοστή φορά να επανιδρυθεί γύρω από την Γιολάντα Ντίαζ. Πρόκειται για μια προσπάθεια να επιπλεύσει μέσα σε μια κατά γενική ομολογία βαθιά κρίση.   

Πολλοί αναλυτές επιμένουν ότι ο Πέδρο Σάντσες ποντάρει τα πάντα σε μια τελευταία ευκαιρία να νικήσει, κατά τον συνηθισμένο «α λα πόκερ» τρόπο του. Είναι πιθανό να του βγουν οι αριθμοί: Υπάρχει η πιθανότητα να είναι μια πολύ αμφίρροπη εκλογική μάχη. Όσο κι αν ο Πέδρο Σάντσες επιχειρήσει να σωθεί (θα δούμε αν θα το καταφέρει), η Δεξιά βιώνει μια φάση ανόδου και η Αριστερά μια διαδικασία υποχώρησης, με εμφανή συμπτώματα αποσύνθεσης κάποιων από τους συμμάχους του Σάντσες, όπως συμβαίνει με το Podemos.    

Υπάρχουν αναμφίβολα διεθνείς αιτίες που καθορίζουν την ισπανική πολιτική σκηνή και τις πολιτικές διαθέσεις. Η κοινωνία μετά την πανδημία και στον καιρό του πολέμου, είναι μια εξαντλημένη κοινωνία, που επιζητά την ασφάλεια σε ένα πλαίσιο όπου, μετά την κατάρρευση και τη συνθηκολόγηση των αριστερών επιλογών που αναδύθηκαν το 2008, η «αλλαγή» γίνεται αντιληπτή περισσότερο ως κάτι που θα μας φέρει πιο κοντά σε μια χώρα της καπιταλιστικής περιφέρειας και λιγότερο σε μια χώρα σαν τη Σουηδία.

Αυτό το πολικό κλίμα, πανταχού παρόν σε όλο το καπιταλιστικό κέντρο, προκαλεί μια ισχυρή ηγεμονία των παλιών μεσαίων τάξεων και της αντιδραστικής Δεξιάς, που επιδιώκουν να φορτώσουν τα βάρη της κρίσης στην εργατική τάξη. Αλλά το κεντρικό ζήτημα είναι ότι η προοδευτική κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα για να ενισχύσει την εργατική τάξη σε αυτά τα χρόνια που κυβέρνησε. Η πολιτική της κοινωνικής ειρήνης και των συμφωνιών με τους εργοδότες σήμαινε μείωση στους μισθούς χωρίς να θίγονται τα επιδόματα. Με αυτό τον τρόπο, ο συσχετισμός δύναμης ανάμεσα στις τάξεις παρέμεινε απολύτως ίδιος. Η προοδευτική αριστερά πιστεύει ότι το πρόβλημά της είναι βασικά επικοινωνιακό, αλλά το πρόβλημα είναι βαθύτερο: είναι ανίκανη να κάνει τον οποιοδήποτε σημαντικό μετασχηματισμό, γιατί δεν έχει τη θέληση και την κοινωνική δύναμη να το κάνει. Το σχέδιό της αφορά έναν καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό και τη διατήρηση της Ισπανίας στο κλαμπ της παρακμάζουσας ιμπεριαλιστικής περιφέρειας.

Ακόμα κι αν ο Πέδρο Σάντσες αποδεικνυόταν τυχερός και έβρισκε τους αριθμούς για να κρατηθεί στην κυβέρνηση, η δεξιά παλινόρθωση θα εξακολουθούσε να είναι σε εξέλιξη. Η κυβερνητική Αριστερά, ήδη χτυπημένη και μισοβουλιαγμένη μετά από αυτές τις εκλογές, θα επιδιώξει να αντέξει εν μέσω διαφωνιών της για αξιώματα και καυγάδες  στα κοινωνικά δίκτυα. Κι όλα αυτά χωρίς να κάνει την παραμικρή στρατηγική ανάλυση των συνεπειών που είχε η ενσωμάτωσή της στο καθεστώς. Καθώς είναι δεμένη χειροπόδαρα στο προοδευτικό μπλοκ, η κοινωνική της φθορά, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί στις επόμενες εκλογές, είναι ήδη αναπόφευκτη. Μεσοπρόθεσμα, αυτό θα μεταφραστεί σε νέες κρίσεις και διαλυτικές διαδικασίες.  

Δύο σενάρια και μια προοπτική

Το πιο απίθανο σενάριο, που όμως δεν αποκλείεται, είναι να κερδίσει μια νέα θητεία η προοδευτική κυβέρνηση. Λέμε ότι δεν αποκλείεται γιατί αυτό δείχνει η εκλογική αριθμητική, παρότι οι πολιτικές δυναμικές κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η κυβέρνηση θα συνέχιζε για ένα διάστημα την εκσυγχρονιστική πολιτική της, προετοιμαζόμενη για τις κατευθύνσεις της ΕΕ (που ελάχιστα συζητιούνται στη δημόσια σφαίρα μας, η οποία έχει εμμονή με τα δευτερεύοντα θέματα) η οποία εξαγγέλει περικοπές δαπανών στο όνομα του ελλείμματος, θα διένειμε   ευρωπαϊκούς πόρους, θα αύξανε τις στρατιωτικές δαπάνες και θα ωθούσε το πάγωμα των μισθών μέσω συμφωνιών μεταξύ εργοδοτών και συνδικάτων. Δεν υπάρχει άλλο όραμα για αυτούς: Να σταματήσουν τη Δεξιά, για να συνεχίσουν τις ίδιες πολιτικές. 

Στην περίπτωση που κερδίσει η Δεξιά, το πρώτο δίλημμα θα αφορά την είσοδο του Vox στην κυβέρνηση. Αλλά είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι κάτι τέτοιο δεν θα αποτελεί αλλαγή καθεστώτος. Κάποια από τα αδύναμα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση θα καταργηθούν. Άλλα θα μείνουν στη θέση τους. Η πολιτική καταστολή της μαχόμενης Αριστεράς αναμφίβολα θα ανέβει κλίμακα, αξιοποιώντας τον νόμο-φίμωτρο τον οποίο δεν κατήργησε ποτέ η προοδευτική κυβέρνηση. Το σημαντικότερο νέο στοιχείο θα είναι ο αποκλεισμός των μεγάλων συνδικάτων από τον κοινωνικό διάλογο. Αλλά οι κοινωνικές δυναμικές δεν είναι σαν ένα συντριβάνι που πότε ανοίγει και πότε κλείνει: Απέναντι σε μια αποθαρρυμένη και εξαντλημένη Αριστερά, η αντιπολίτευση θα παίξει τον κλασσικό δικομματικό ρόλο στην ομαλή κυβερνητική εναλλαγή. Σε ένα τέτοιο σενάριο το PSOE θα είχε τον ηγετικό ρόλο στην αντιπολίτευση και η λεγόμενη αριστερή πτέρυγα του PSOE θα επιτάχυνε την «α λα ιταλικά» κρίση της.  

Αυτό το δεύτερο σενάριο δεν θα πρέπει να θεωρηθεί θετικό, ούτε από τα κοινωνικά και συνδικαλιστικά κινήματα, ούτε από την οικοσοσιαλιστική και αντικαπιταλιστική Αριστερά -με την ευρεία έννοια- που αντιπολιτεύονται την προοδευτική κυβέρνηση. Καταρχάς, γιατί δεν θα σημαίνει κάποια φθορά της κυβέρνησης από τα αριστερά, αλλά περισσότερο μια στροφή δεξιά που θα διπλασιάσει τις επιθέσεις ενάντια στην εργατική τάξη. Δεύτερον, γιατί (χωρίς να χρειάζεται να λέμε ανοησίες περί φασισμού) οι συνθήκες πολιτικής ελευθερίας θα επιδεινωθούν σημαντικά. Τρίτον, γιατί χρειάζεται χρόνος μέχρι να αποσπαστούν τμήματα της εργατικής τάξης από το προοδευτικό μπλοκ, μετά από μια εμφανώς απογοητευτική κυβερνητική εμπειρία. Αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τη λογική του μικρότερου κακού ή υποκύπτουμε στον εκβιασμό των προοδευτικών κομμάτων που έχουν την κύρια ευθύνη για αυτή την κατάσταση. Το θεμελιώδες ζήτημα είναι να εξοπλιστούμε για όσα έρχονται, να επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε γιατί άνοιξε αυτός ο κύκλος παλινόρθωσης, να μην ξανακάνουμε τα ίδια λάθη.

Η οικοδόμηση ενός οικοσοσιαλιστικού και αντικαπιταλιστικού πολιτικού σχεδίου δεν θα έχει να αντιμετωπίσει το ίδιο σενάριο αν κυβερνά το προοδευτικό μπλοκ ή αν κυβερνά η Δεξιά. Αλλά ό,τι κι αν συμβεί, το σημαντικό θα είναι να μην σταματήσουμε να εργαζόμαστε για το άνοιγμα μιας άλλης προοπτικής.

Δεν πιστεύω ότι έχει ιδιαίτερο νόημα να εμπλακούμε σε συζητήσεις για την ψήφο όταν δεν υπάρχουν αριστερές επιλογές έξω από το προοδευτικό κυβερνητικό μπλοκ. Οι εκκλήσεις για αποχή αφορούν περισσότερο τις ανάγκες αυτό-συγκρότησης μιας ομάδας (κάθε αγωνιστής/αγωνίστρια  οργάνωσης της επαναστατικής Αριστεράς με πραγματική παρουσία οπουδήποτε έξω από το ίντερνετ, γνωρίζει ότι μια κυβέρνηση Δεξιάς-Vox θα ενισχύσει την πολιτική καταστολή που έχει να υποστεί). Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, η αποχή θα σημαίνει, στο μεγαλύτερο βαθμό, απογοήτευση και πολιτική απάθεια. Αυτή μπορεί να μετατραπεί σε οργή στο μέλλον: Αυτό είναι ένα κεντρικό ζήτημα, αλλά για να είμαστε σοβαροί, αυτό το τμήμα της κοινωνίας, που μπορεί να είναι το κλειδί για μελλοντικά ξεσπάσματα τύπου Κίτρινα Γιλέκα, δεν θα καθορίσει την πολιτική του συμπεριφορά από τις θέσεις που θα προβάλει οποιοσδήποτε αυτήν τη στιγμή. Αντίστοιχα είναι απαράδεκτη η εκβιαστική λογική που πάει να υποχρεώσει όποιον εναντιώνεται στην προοπτική μιας δεξιάς κυβέρνησης να γίνει αφοσιωμένος συλλέκτης ψήφων, με αποστροφή απέναντι στην μαχητική οικοδόμηση και στην ανάγκη ενός σχεδίου ρήξης. 

Ας κερδίσει τις ψήφους που μπορεί από μόνος του ο προοδευτισμός κι ας εξαντλήσει τα περιθώρια του δικού του δρόμου. Όσες και όσοι είμαστε αφοσιωμένες/οι σε έναν άλλο δρόμο, στηριγμένο στην ταξική σύγκρουση, αν και σήμερα αυτός είναι μειοψηφικός, πρέπει να ετοιμαζόμαστε για τις προκλήσεις που έρχονται, επιδιώκοντας τη συνένωση όλων των απελευθερωτικών κινημάτων, βάζοντας στο κέντρο μια στρατηγική συσσώρευσης δυνάμεων για την ανατροπή του πολιτικού καθεστώτος. Πρέπει επίσης να είμαστε σε θέση να υψώσουμε μαζί μια κοινωνική και πολιτική άμυνα ενάντια στις επιθέσεις που έρχονται. Είναι μια μεγάλη πρόκληση, αλλά στο λυκόφως του προοδευτισμού, είναι επίσης και ο μόνος δρόμος για να ρίξουμε τους σπόρους για ένα άλλο μέλλον.