Κρατικός καπιταλισμός ή σοσιαλισμός;

Σ’ αυτή την κα­τη­γο­ρία ανή­κουν πρω­ταρ­χι­κά οι κοι­νω­φε­λείς επι­χει­ρή­σεις, με τον όρο βε­βαί­ως της εθνι­κής τους απαλ­λο­τρί­ω­σης, εφό­σον στην πλειο­νό­τη­τά τους έχουν πα­ρα­χω­ρη­θεί την τε­λευ­ταία 25ε­τία στην ιδιω­τι­κή επι­χει­ρη­μα­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα (με­τα­φο­ρές, επι­κοι­νω­νί­ες, ενέρ­γεια, ύδρευ­ση και απο­χέ­τευ­ση κλπ) . Στην σύγ­χρο­νη ελ­λη­νι­κή πε­ρί­πτω­ση δεν φτά­νει μόνον να τερ­μα­τι­στεί η πο­λι­τι­κή των πα­ρα­πέ­ρα ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων (ΟΛΘ, ΤΡΑΙ­ΝΟ­ΣΕ, Εγνα­τία κλπ.), αλλά και να επα­νέλ­θουν όλες οι κοι­νω­φε­λείς επι­χει­ρή­σεις που είχαν απο­κρα­τι­κο­ποι­η­θεί στην κυ­ριό­τη­τα και στον έλεγ­χο του δη­μο­σί­ου, πράγ­μα που ήδη συ­νι­στά μια ισχυ­ρή επα­να­στα­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση.

Από την άλλη πλευ­ρά τί­θε­ται ζή­τη­μα εθνι­κο­ποί­η­σης στρα­τη­γι­κού χα­ρα­κτή­ρα πα­ρα­γω­γι­κών το­μέ­ων, που να λει­τουρ­γούν σε πα­ραλ­λη­λία με τον κρα­τι­κό οι­κο­νο­μι­κό τομέα, συ­γκρο­τώ­ντας ένα σύ­νο­λο μιας δη­μό­σιας οι­κο­νο­μί­ας, της οποί­ας σε κάθε πε­ρί­πτω­ση το μέ­γε­θος είναι σχε­τι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­νο : Η κοι­νω­νι­κή πα­ρα­γω­γή εντάσ­σε­ται κυ­ρί­αρ­χα στον ιδιω­τι­κό (κα­πι­τα­λι­στι­κό) επι­χει­ρη­μα­τι­κό τομέα της οι­κο­νο­μί­ας, και είναι αυτός που επι­κα­θο­ρί­ζει πρω­ταρ­χι­κά τις οι­κο­νο­μι­κές εξε­λί­ξεις. Προ­φα­νώς και τέ­τοιου εί­δους στρα­τη­γι­κές εθνι­κο­ποι­ή­σεις απαι­τούν την  απαλ­λο­τρί­ω­ση της ιδιω­τι­κής τους ιδιο­κτη­σί­ας και την με­τα­βί­βα­σή της στο δη­μό­σιο, πράγ­μα που εξί­σου αντι­προ­σω­πεύ­ει μια επα­να­στα­τι­κή τομή.

Η λει­τουρ­γία ενός εθνι­κο­ποι­η­μέ­νου κρα­τι­κού τομέα της οι­κο­νο­μί­ας

Αυτές τις δύο βα­σι­κές οι­κο­νο­μι­κές αλ­λα­γές προ­βάλ­λο­νται σή­με­ρα από τις αντι­μνη­μο­νια­κές δυ­νά­μεις της Ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς στο προ­γραμ­μα­τι­κό επί­πε­δο : Ο προσ­διο­ρι­σμός ενός δη­μό­σιου κοι­νω­φε­λούς τομέα και ενός τομέα κρα­τι­κο­ποι­η­μέ­νων επι­χει­ρή­σε­ων στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας. Αυτό αφε­τη­ρια­κά ση­μα­το­δο­τεί δύο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, δη­λα­δή από τη μια πλευ­ρά την επα­να­στα­τι­κή αλ­λα­γή στο κα­θε­στώς ιδιο­κτη­σί­ας αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων, και από την άλλη πλευ­ρά ότι αυτός ο δη­μό­σιος το­μέ­ας θα λει­τουρ­γεί μέσα στα πλαί­σια ενός κατά πολύ με­γα­λύ­τε­ρου και πλειο­ψη­φι­κού τομέα της ιδιω­τι­κής κα­πι­τα­λι­στι­κής οι­κο­νο­μί­ας. Τί­θε­ται έτσι το ερώ­τη­μα κατά πόσον αυτός ο κρα­τι­κός οι­κο­νο­μι­κός το­μέ­ας (εφό­σον βέ­βαια πραγ­μα­το­ποι­η­θούν οι απαλ­λο­τριώ­σεις ιδιο­κτη­σί­ας επα­να­στα­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα), ση­μα­το­δο­τεί μια μορφή με­τα­βα­τι­κής ρι­ζο­σπα­στι­κής οι­κο­νο­μί­ας, που με τη λει­τουρ­γία του μπο­ρεί να συμ­βάλ­λει στον συ­νο­λι­κό σο­σια­λι­στι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό.

Ευθύς εξ αρχής μπο­ρεί να δια­πι­στώ­σει κα­νείς ότι ένας τέ­τοιος πε­ριο­ρι­σμέ­νης έκτα­σης κρα­τι­κός το­μέ­ας της οι­κο­νο­μί­ας, λει­τουρ­γού­σε ούτως ή άλλως  και πριν την απαρ­χή της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης επέ­λα­σης και του κύ­μα­τος ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων, χωρίς να θε­ω­ρεί­ται σε καμία πε­ρί­πτω­ση ότι είχε σο­σια­λι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Οι λόγοι που είχαν οδη­γή­σει το αστι­κό κρά­τος στην δη­μιουρ­γία αυτών των δη­μό­σιων επι­χει­ρή­σε­ων, δεν ανά­γο­νται στην όποια «σο­σιαλ­μα­νία» των αστι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων, αλλά απε­να­ντί­ας στον ίδιο τον οι­κο­νο­μι­κό  ρόλο που είχε να δια­δρα­μα­τί­σει το αστι­κό κρά­τος. Μ’ άλλες λέ­ξεις στην αφε­τη­ρία λει­τουρ­γί­ας των κρα­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων ήταν : Το τε­ρά­στιο μέ­γε­θος των επεν­δύ­σε­ων που απαι­τού­σαν (π.χ. η πα­ρα­γω­γή ρεύ­μα­τος, λι­γνι­τι­κή ή υδροη­λε­κτρι­κή, η λει­τουρ­γία ενός σι­δη­ρο­δρο­μι­κού ή οδι­κού δι­κτύ­ου κλπ.) πράγ­μα που δεν μπο­ρού­σαν εκ των πραγ­μά­των να επω­μι­στούν οι επι­μέ­ρους κα­πι­τα­λι­στές. – Το γε­γο­νός ότι τέ­τοια δί­κτυα (επι­κοι­νω­νί­ας, ενέρ­γειας, με­τα­φο­ρών κ.ά.) δεν μπο­ρού­σαν να εκ­χω­ρη­θούν σε επι­μέ­ρους ιδιώ­τες επι­χει­ρη­μα­τί­ες γιατί αυτό θα δη­μιουρ­γού­σε μο­νο­πω­λια­κή κα­τά­στα­ση και με­τα­φο­ρά υπε­ρα­ξί­ας από τις επι­μέ­ρους ιδιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις στην επι­χεί­ρη­ση που μο­νο­πω­λια­κά έλεγ­χε ένα τέ­τοιο κύ­κλω­μα. Άρα ήταν προς το συμ­φέ­ρον της συ­νο­λι­κής ιδιω­τι­κής οι­κο­νο­μί­ας να λει­τουρ­γεί ένας τέ­τοιος κρα­τι­κός οι­κο­νο­μι­κός το­μέ­ας, που επε­νερ­γού­σε προ­ω­θη­τι­κά στην εθνι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή ανά­πτυ­ξη. Κατά συ­νέ­πεια επρό­κει­το για έναν τομέα της οι­κο­νο­μί­ας, που πα­ρό­λο τον δη­μό­σιο χα­ρα­κτή­ρα του, είχε ακραιφ­νώς κα­πι­τα­λι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά.

Η με­τα­βί­βα­ση αυτών των δη­μό­σιων επι­χει­ρή­σε­ων στο ιδιω­τι­κό επι­χει­ρη­μα­τι­κό κε­φά­λαιο, ελ­λη­νι­κό και διε­θνές, έχει να κάνει : Από τη μια πλευ­ρά με το γε­γο­νός ότι μ’ αυτές τις απο­κρα­τι­κο­ποι­ή­σεις δί­νε­ται η δυ­να­τό­τη­τα ιδιω­τι­κής αξιο­ποί­η­σης εξαι­ρε­τι­κά με­γά­λων επεν­δύ­σε­ων που είχαν γίνει στις προη­γού­με­νες δε­κα­ε­τί­ες από το ίδιο το ελ­λη­νι­κό δη­μό­σιο. – Από την άλλη πλευ­ρά, και μέσα σε ένα πε­ρι­βάλ­λον σα­φούς υπο­χώ­ρη­σης των ευ­και­ριών κερ­δο­φο­ρί­ας για το κε­φά­λαιο, η εκ­χώ­ρη­ση τμη­μά­των του δη­μό­σιου επι­χει­ρη­μα­τι­κού τομέα δίνει τη δυ­να­τό­τη­τα μιας εκ του ασφα­λούς κερ­δο­φο­ρί­ας, εφό­σον υπάρ­χει δια­σφα­λι­σμέ­νος τζί­ρος.

Το ζή­τη­μα που τί­θε­ται είναι αν με την επα­να­φο­ρά όλων των κοι­νω­φε­λών επι­χει­ρή­σε­ων στο δη­μό­σιο και την εθνι­κο­ποί­η­ση στρα­τη­γι­κών το­μέ­ων της οι­κο­νο­μί­ας, ση­μα­το­δο­τεί­ται η επα­νά­καμ­ψη ενός εί­δους κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, ή αν με τις κα­τάλ­λη­λες τομές, αλ­λα­γές και πα­ρεμ­βά­σεις, αυτός ο οι­κο­νο­μι­κός χώρος μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει ως με­τα­βα­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα στην κα­τεύ­θυν­ση της σο­σια­λι­στι­κής οι­κο­δό­μη­σης. Ο κρα­τι­κός κα­πι­τα­λι­σμός σε ορι­σμέ­νους πα­ρα­γω­γι­κούς το­μείς λει­τούρ­γη­σε τόσο στην Ελ­λά­δα τις προη­γού­με­νες δε­κα­ε­τί­ες, όσο και στις ευ­ρω­παϊ­κές κοι­νω­νί­ες, χωρίς ωστό­σο να ση­μα­το­δο­τεί μια τέ­τοια κα­τεύ­θυν­ση ρι­ζο­σπα­στι­κού κοι­νω­νι­κού με­τα­σχη­μα­τι­σμού. Κι’ αυτό γιατί η κα­τάρ­γη­ση της κα­πι­τα­λι­στι­κής ιδιο­κτη­σί­ας και του ιδιώ­τη ερ­γο­δό­τη, και η το­πο­θέ­τη­ση στη θέση τους του κρά­τους, δεν είναι επαρ­κής όρος για την απαρ­χή στοι­χειο­θέ­τη­σης σο­σια­λι­στι­κών πα­ρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων. Πε­ρισ­σό­τε­ρο πρό­κει­ται για συ­μπλη­ρω­μα­τι­κή λει­τουρ­γία σε σχέση με την πλειο­ψη­φι­κή επι­χει­ρη­μα­τι­κή οι­κο­νο­μία.

Από αυτή την άποψη είναι εξαι­ρε­τι­κά δια­φω­τι­στι­κή η ίδια η ιστο­ρι­κή εμπει­ρία της σο­βιε­τι­κής επα­νά­στα­σης και του με­τέ­πει­τα εκ­φυ­λι­σμού της, μέχρι την κα­τάρ­ρευ­σή της. Η κα­τάρ­γη­ση της τάξης των κα­πι­τα­λι­στών, της ιδιω­τι­κής ιδιο­κτη­σί­ας των πα­ρα­γω­γι­κών μέσων, δεν σή­μαι­νε και την ανά­δει­ξη σο­σια­λι­στι­κών μορ­φών κοι­νω­νι­κής ορ­γά­νω­σης της πα­ρα­γω­γής. Την θέση των κα­ταρ­γη­μέ­νων κε­φα­λαιο­κρα­τών ανέ­λα­βε ένα και­νού­ριο κοι­νω­νι­κό στρώ­μα που απαρ­τί­ζο­νταν από την κρα­τι­κή πο­λι­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία, καθώς και από την επι­χει­ρη­μα­τι­κή επι­στη­μο­νι­κή τε­χνο­κρα­τία [ Ανα­λυ­τι­κά για το ζή­τη­μα του χα­ρα­κτή­ρα του σο­βιε­τι­κού κα­θε­στώ­τος από αυτή την άποψη : S.A. Resnick – R.D. Wolf  «Τα­ξι­κή θε­ω­ρία και ιστο­ρία : Κα­πι­τα­λι­σμός και σο­σια­λι­σμός στην ΕΣΣΔ», Ελ­λη­νι­κά Γράμ­μα­τα 2005 ]. Και αυτό το μο­ντέ­λο εύ­κο­λα έδωσε τη θέση του στο με­ταίχ­μιο του 1990 από τον κρα­τι­κό κα­πι­τα­λι­σμό στην ιδιω­τι­κή νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη δια­χεί­ρι­ση. Η επι­χει­ρη­μα­τι­κή επι­στη­μο­νι­κή γρα­φειο­κρα­τία πήρε στα χέρια της ανοι­χτά τις κρα­τι­κές επι­χει­ρή­σεις και τις οδή­γη­σε στον δρόμο του ιδιω­τι­κού νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, θέ­το­ντας ταυ­τό­χρο­να στο πε­ρι­θώ­ριο την πο­λι­τι­κή κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία.

Κρα­τι­κός και ιδιω­τι­κός κα­πι­τα­λι­σμός από την οπτι­κή του σο­σια­λι­σμού

Το ζή­τη­μα είναι πώς αυτό έγινε δυ­να­τό, δη­λα­δή η κα­τάρ­γη­ση των κε­φα­λαιο­κρα­τών ιδιο­κτη­τών να μην οδη­γή­σει στον σο­σια­λι­στι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό αλλά σε έναν υπερ­τρο­φι­κό και μο­νο­σή­μα­ντο κρα­τι­κό κα­πι­τα­λι­σμό ; Αυτό έγινε με πολ­λα­πλούς τρό­πους, πράγ­μα που είναι επί­και­ρο και σή­με­ρα καθώς μι­λά­με για έναν δη­μό­σιο τομέα της οι­κο­νο­μί­ας, και μά­λι­στα προ­ω­θη­τι­κό μη­χα­νι­σμό της οι­κο­νο­μι­κής ανά­πτυ­ξης :

α) Πρώτα από όλα με την από­σπα­ση ενός μέ­ρους του πα­ρα­γό­με­νου υπερ­προ­ϊ­ό­ντος από την κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία και από την επι­χει­ρη­μα­τι­κή τε­χνο­κρα­τία, πράγ­μα που ανέ­δει­ξε αυτό το κοι­νω­νι­κό στρώ­μα σε εξου­σια­στι­κή και τα­ξι­κά κυ­ρί­αρ­χη δύ­να­μη της ρω­σι­κής κοι­νω­νί­ας. Λει­τουρ­γού­σε δη­λα­δή μια συλ­λο­γι­κή ιδιο­ποί­η­ση ενός ση­μα­ντι­κού τμή­μα­τος της πα­ρα­γό­με­νης υπε­ρα­ξί­ας, τα όρια της οποί­ας εντο­πί­ζο­νταν ακρι­βώς στην κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία και στην επι­στη­μο­νι­κή τε­χνο­κρα­τία.

β) Κατά δεύ­τε­ρο, με την δια­τή­ρη­ση ανέ­πα­φου του ιε­ραρ­χι­κού κα­τα­με­ρι­σμού της ερ­γα­σί­ας στο ερ­γο­στά­σιο και γε­νι­κό­τε­ρα στην πα­ρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία, με­τα­φυ­τεύ­ο­ντας στο σο­βιε­τι­κό μο­ντέ­λο ολό­κλη­ρο το πλαί­σιο του αστι­κού κα­τα­με­ρι­σμού της ερ­γα­σί­ας. Την θέση των κα­πι­τα­λι­στών πήραν οι επι­στή­μο­νες – μη­χα­νι­κοί – οι­κο­νο­μο­λό­γοι – νο­μι­κοί κλπ., που ανα­δεί­χθη­καν στην κο­ρυ­φή της επι­χει­ρη­μα­τι­κής εξου­σί­ας, και πλαι­σιώ­θη­καν από τους τε­χνο­λό­γους – ερ­γο­δη­γούς – επό­πτες, που ασκού­σαν την επο­πτεία στην πα­ρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία. Η ερ­γα­τι­κή τάξη συ­νέ­χι­σε να πα­ρα­μέ­νει κοι­νω­νι­κά κυ­ριαρ­χού­με­νη τάξη, απο­γυ­μνω­μέ­νη από την επι­στη­μο­νι­κή γνώση και από την άσκη­ση εξου­σιών, στά­σι­μη στο τέλμα της εκτε­λε­στι­κής ερ­γα­σί­ας.

γ) Τέλος κάθε μορφή ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας εξέ­λει­πε, τόσο με την στα­δια­κή απο­νεύ­ρω­ση των σο­βιέτ – ερ­γα­τι­κών συμ­βου­λί­ων που θα μπο­ρού­σαν να ασκή­σουν μια μορφή επι­χει­ρη­μα­τι­κού ελέγ­χου, όσο και με τη δια­τή­ρη­ση της με­γά­λης πλειο­νό­τη­τας των ερ­γα­ζο­μέ­νων στη δευ­τε­ρο­βάθ­μια εκ­παί­δευ­ση, και έτσι στην εκτε­λε­στι­κή ερ­γα­σία της βιο­μη­χα­νί­ας και των υπη­ρε­σιών, ενώ το numerus clausus με το οποίο ήταν οχυ­ρω­μέ­να τα πα­νε­πι­στή­μια, εξα­σφά­λι­ζε το ει­σι­τή­ριο στις δια­νοη­τι­κές – διευ­θυ­ντι­κές λει­τουρ­γί­ες  μόνον μιας μι­κρής τε­χνο­κρα­τι­κής μειο­ψη­φί­ας.

Συ­νε­πώς, για να επα­νέλ­θου­με στον ση­με­ρι­νό προ­γραμ­μα­τι­κό σχε­δια­σμό της αντι­μνη­μο­νια­κής Ρι­ζο­σπα­στι­κής Αρι­στε­ράς, χρειά­ζε­ται να δια­πι­στώ­σου­με ότι η σο­σια­λι­στι­κή ορ­γά­νω­ση του κρα­τι­κού τομέα της οι­κο­νο­μί­ας ( αφού ανα­κτη­θεί από τους ιδιώ­τες κα­πι­τα­λι­στές, πράγ­μα που απαι­τεί επα­να­στα­τι­κές αλ­λα­γές ), δεν μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί με την μόνη κα­τάρ­γη­ση της ιδιω­τι­κής ιδιο­κτη­σί­ας στα πα­ρα­γω­γι­κά μέσα, αλλά απαι­τεί, πέραν αυτής της πρω­ταρ­χι­κής συν­θή­κης, τον με­τα­σχη­μα­τι­σμό όλων των δο­μι­κών πα­ρα­μέ­τρων που συ­γκρο­τούν τις αστι­κές πα­ρα­γω­γι­κές σχέ­σεις. Μόνον κατ’ αυτή την έν­νοια η λει­τουρ­γία ενός διευ­ρυ­μέ­νου εθνι­κο­ποι­η­μέ­νου δη­μό­σιου τομέα της οι­κο­νο­μί­ας μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε μια πο­ρεία σο­σια­λι­στι­κής με­τά­βα­σης και όχι ανα­πα­ρα­γω­γής του κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Οι όροι που απαι­τού­νται να προσ­διο­ρι­σθούν προ­κει­μέ­νου να επι­τευ­χθεί αυτή η επι­δί­ω­ξη, είναι :

1)Η λει­τουρ­γία του διευ­ρυ­μέ­νου δη­μό­σιου επι­χει­ρη­μα­τι­κού τομέα εκτός των πλαι­σί­ων του αντα­γω­νι­σμού της ελεύ­θε­ρης αγο­ράς, γιατί δια­φο­ρε­τι­κά οι κρα­τι­κές επι­χει­ρή­σεις, μπαί­νο­ντας σε αντα­γω­νι­στι­κή τρο­χιά με αντί­στοι­χες κα­πι­τα­λι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις, εκ των πραγ­μά­των και ανοι­χτά θα οδη­γη­θούν στην υιο­θέ­τη­ση και εφαρ­μο­γή όλων των όρων αυτού του αντα­γω­νι­σμού (χα­μη­λή αμοι­βή της ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης, εντα­τι­κο­ποί­η­ση της ερ­γα­σί­ας κ.ά.), με απο­τέ­λε­σμα να προ­κύ­ψει μια κα­τά­στα­ση κα­πι­τα­λι­στι­κής πα­ρα­γω­γής με δια­φο­ρε­τι­κούς φο­ρείς, κρα­τι­κό και ιδιω­τι­κό.

2)Η ιδιο­κτη­σία αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων δεν μπο­ρεί να είναι μο­νο­με­ρώς και ολο­κλη­ρω­τι­κά κρα­τι­κή, να ανή­κει δη­λα­δή στην κρα­τι­κή εξου­σία, που ούτως ή άλλως θα πα­ρα­μέ­νει αστι­κής φύσης. Απε­να­ντί­ας εκεί­νο που απαι­τεί­ται είναι η κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων, δη­λα­δή ο κα­θο­ρι­σμός ενός τρι­πλού ιδιο­κτη­σια­κού κα­θε­στώ­τος, στο οποίο θα συμ­με­τέ­χουν το δη­μό­σιο, οι ερ­γα­ζό­με­νοι των αντί­στοι­χων πα­ρα­γω­γι­κών μο­νά­δων, και εκ­πρό­σω­ποι των χρη­στών αυτών των προ­ϊ­ό­ντων και υπη­ρε­σιών. Πρό­κει­ται εξί­σου για μια ασφα­λι­στι­κή δι­κλεί­δα που εμπο­δί­ζει την λει­τουρ­γία των δη­μό­σιων εται­ριών ως κρα­τι­κών κα­πι­τα­λι­στι­κών.

3)Η κα­θιέ­ρω­ση δρα­στι­κών μορ­φών ελέγ­χου των ερ­γα­ζο­μέ­νων των δη­μό­σιων επι­χει­ρή­σε­ων σε όλο το φάσμα των δρα­στη­ριο­τή­των που ανα­πτύσ­σουν : Στον πραγ­μα­το­ποιού­με­νο τζίρο, σε επεν­δυ­τι­κά προ­γράμ­μα­τα, στην πα­ρα­γω­γή νέων προ­ϊ­ό­ντων ή υπη­ρε­σιών, στην απο­δο­τι­κό­τη­τα, στις προ­σλή­ψεις και απο­λύ­σεις, στο επί­πε­δο και στην χρήση του πα­ρα­γό­με­νου υπερ­προ­ϊ­ό­ντος κλπ. Αι­ρε­τά άρα Συμ­βού­λια Ερ­γα­τι­κού Ελέγ­χου, με αρ­μο­διό­τη­τα και στην ανά­δει­ξη των διευ­θυ­ντι­κών ορ­γά­νων, από κοι­νού με το δη­μό­σιο και τους εκ­προ­σώ­πους των χρη­στών.

4)Κα­τάλ­λη­λη κα­τα­νο­μή του πα­ρα­γό­με­νου υπερ­προ­ϊ­ό­ντος, δια­σφα­λί­ζο­ντας την διά­θε­ση ενός μέ­ρους του για επεν­δύ­σεις και συ­ντη­ρή­σεις, ένα άλλο μέρος για τον κρα­τι­κό κοι­νω­νι­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό, και ένα μέρος τέλος για την εν­δε­χό­με­νη βελ­τί­ω­ση της αμοι­βής των ερ­γα­ζο­μέ­νων. Κα­θιέ­ρω­ση της αρχής ότι το σύ­νο­λο των πα­ρε­χο­μέ­νων μι­σθών και αμοι­βών θα βρί­σκε­ται σε σχέση 1,0 προς 1,5 δη­λα­δή ότι ο ανώ­τε­ρος χο­ρη­γού­με­νος μι­σθός δεν θα μπο­ρεί να είναι υψη­λό­τε­ρος από τον κα­τώ­τε­ρο ισχύ­ο­ντα μισθό, προ­σαυ­ξη­μέ­νο κατά 50%. Μ’ αυτή την έν­νοια δεν θα μπο­ρεί να υπάρ­χει εξα­γω­γή και ιδιο­ποί­η­ση της πα­ρα­γό­με­νης υπε­ρα­ξί­ας προς όφε­λος οποιου­δή­πο­τε διευ­θυ­ντι­κού τε­χνι­κού ή κρα­τι­κού στρώ­μα­τος.

5)Η έναρ­ξη ρι­ζο­σπα­στι­κών δια­δι­κα­σιών για την ελεύ­θε­ρη πρό­σβα­ση στην πα­νε­πι­στη­μια­κή εκ­παί­δευ­ση του συ­νό­λου των ερ­γα­ζο­μέ­νων που ασκούν εκτε­λε­στι­κή ερ­γα­σία, γιατί δια­φο­ρε­τι­κά η επι­στη­μο­νι­κή τε­χνο­κρα­τία και η κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία θα νέ­μο­νται μό­νι­μα και αδια­τά­ρα­κτα τις διευ­θυ­ντι­κές λει­τουρ­γί­ες αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων. Ερ­γα­τι­κά άρα λαϊκά πα­νε­πι­στή­μια, με πα­ρο­χή τόσο κοι­νω­νι­κών γνώ­σε­ων (οι­κο­νο­μι­κών, λο­γι­στι­κών, κοι­νω­νιο­λο­γι­κών κλπ.), όσο και θε­τι­κών επι­στη­μο­νι­κών γνώ­σε­ων (μη­χα­νο­λο­γί­ας, πλη­ρο­φο­ρι­κής κ.ά.). Μόνον κατ’ αυτό τον τρόπο είναι δυ­να­τόν να δια­φύ­γει η ερ­γα­τι­κή τάξη από την αλ­λο­τρί­ω­ση και να είναι σε θέση να ασκή­σει την κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή εξου­σία, και να μην εκ­χω­ρεί­ται αυτή αυ­το­νό­η­τα στην τε­χνο­κρα­τι­κή και κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία [ Τεκ­μη­ριω­μέ­νες ανα­πτύ­ξεις σχε­τι­κά με το ζή­τη­μα της μορ­φω­τι­κής επα­νά­στα­σης και της κα­τάρ­γη­σης της διά­κρι­σης δια­νοη­τι­κής - διευ­θυ­ντι­κής και εκτε­λε­στι­κής -χει­ρω­να­κτι­κής ερ­γα­σί­ας : R. Bahro «Η εναλ­λα­κτι­κή λύση : Για μια κρι­τι­κή του υπαρ­κτού σο­σια­λι­σμού», Lutter / Stock , 1979 ].

Τε­λι­κά μόνον εφό­σον απο­τυ­πω­θούν στον δη­μό­σιο τομέα της οι­κο­νο­μί­ας τέ­τοιου εί­δους χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, και αφού προ­φα­νώς επα­νέλ­θει το σύ­νο­λο των απο­κρα­τι­κο­ποι­η­μέ­νων επι­χει­ρή­σε­ων στη δη­μό­σια κυ­ριό­τη­τα, μπο­ρεί να γί­νε­ται λόγος για κοι­νω­νι­κό τομέα της οι­κο­νο­μί­ας που βρί­σκε­ται σε μια με­τα­βα­τι­κή κα­τά­στα­ση ρι­ζο­σπα­στι­κού με­τα­σχη­μα­τι­σμού. Δια­φο­ρε­τι­κά ελ­λο­χεύ­ει ο κίν­δυ­νος της ανα­πα­ρα­γω­γής μορ­φών του κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο λει­τουρ­γεί συ­μπλη­ρω­μα­τι­κά προς τον επι­χει­ρη­μα­τι­κό τομέα της οι­κο­νο­μί­ας, και αργά ή γρή­γο­ρα θα δώσει τη θέση του στον ανοι­χτό ιδιω­τι­κό κα­πι­τα­λι­σμό.