Λατινική Αµερική: Εξεγέρσεις και εκλογικές µάχες προκαλούν αναβρασµό

Όπου αποδεικνύεται ότι η κρίση των «ροζ κυβερνήσεων» δεν σηµαίνει και το «τέλος του δρόµου» και ότι η «νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση» δεν είναι ακαταµάχητη τάση-οδοστρωτήρας. Εκλογικές νίκες ή ήττες της κεντροαριστεράς, αποτυχίες της Δεξιάς στην κυβέρνηση, αντιδραστικές και αντιδηµοκρατικές τάσεις και διεργασίες, αλλά και εξεγέρσεις των «από κάτω», συνθέτουν ένα ρευστό σκηνικό βαθιάς κρίσης, όπου το πολιτικό-κοινωνικό εκκρεµές συνεχίζει να κινείται ταχύτατα...   

Βολιβία

Στις προεδρικές εκλογές στη Βολιβία, ο Έβο Μοράλες κέρδισε την πρώτη θέση, όπως αναµενόταν, µε την οικονοµία της Βολιβίας να είναι η σταθερότερη σε όλη τη Λατινική Αµερική.

Από το 2005 εκλέγεται σταθερά από τον πρώτο γύρο, ενώ το 2009 και το 2014 τα ποσοστά του έφταναν πάνω από 60% κι άφηναν 30-40 µονάδες πίσω τον εκάστοτε δεύτερο της διαλυµένης αντιπολίτευσης. Ωστόσο για πρώτη φορά αντιµετώπισε µια σοβαρή δοκιµασία.

Είχε προηγηθεί η ήττα στο δηµοψήφισµα που θα επέτρεπε στον Μοράλες να διεκδικήσει 4η θητεία. Το κόµµα του, παρά την δήλωση ότι θα σεβαστεί το αποτέλεσµα, κατέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο και κατάφερε έτσι να παρακάµψει το αποτέλεσµα. Ήταν µια κίνηση που κόστισε στη δηµοφιλία του Βολιβιανού προέδρου κι έδωσε πάτηµα στη δεξιές δηµαγωγίες περί «δικτατορίας». Οι καταστροφικές πυρκαγιές στον Αµαζόνιο υπήρξαν το δεύτερο πλήγµα, καθώς είχε προηγηθεί νόµος που τετραπλασίαζε τις εκτάσεις που επιτρεπόταν να αποψιλωθούν για αγροτική καλλιέργεια…

Σε αυτό το φόντο ήταν ζητούµενο το αν αυτήν τη φορά θα οδηγηθεί σε δεύτερο γύρο. Η νίκη από τον πρώτο γύρο διασφαλίζεται είτε µε πάνω από 50% είτε µε πάνω από 40% και 10 µονάδες διαφορά από τον δεύτερο.

Το βράδυ των εκλογών, κι ενώ στο 83% της καταµέτρησης ο Μοράλες είχε το 45% και δεύτερος ερχόταν ο Κάρλος Μέσα (που είχε ανατραπεί µε εξέγερση το 2005) µε 38%, σταµάτησε αιφνιδιαστικά η αναµετάδοση αποτελεσµάτων. Το επόµενο βράδυ οι Αρχές ανακοίνωσαν ότι στο 95% της καταµέτρησης, το αποτέλεσµα ήταν οριακό (46,61% έναντι 37,06%) και ήταν αρκετά πιθανό ο Μοράλες να κερδίσει από τον πρώτο γύρο.

Αν και τα επίσηµα αποτελέσµατα θα χρειαστούν λίγες µέρες για να είναι οριστικά, η σύγχυση γύρω από τη διακοπή της καταµέτρησης ήταν ένα ανέλπιστο δώρο για τη αντιπολίτευση, που κάλεσε τους οπαδούς της αµέσως στους δρόµους, καταγγέλοντας «νοθεία». Σε πολλές πόλεις ξέσπασαν συγκρούσεις µε τους υποστηρικτές του Μοράλες. Όσοι παρακολουθούν την περιοχή, γνώριζαν από µήνες ότι η βολιβιανή Δεξιά «µελετούσε» Βενεζούελα και Βραζιλία κι εξέταζε το ενδεχόµενο να επιχειρήσει να αγνοήσει την «εκλογική οδό». Ωστόσο αυτό δεν αναιρεί ότι το λάθος της αγνόησης του δηµοψηφίσµατος και η υποχώρηση της εκλογικής βάσης του Μοράλες (τουλάχιστον σε σύγκριση µε τις καθαρές νίκες του παρελθόντος) έδωσαν «όπλα» στη δεξιά αντεπίθεση.

Οι επόµενες µέρες θα είναι κρίσιµες…

Αργεντινή

Στις 27 Οκτώβρη, εκλογές γίνονται και στην Αργεντινή, ωστόσο ο θεσµός των ανοιχτών προκριµατικών που ήδη διεξήχθησαν επιτρέπει κάποιες εκτιµήσεις.

Στις προκριµατικές, συµµετέχουν όλοι-ες όσοι-ες διεκδικούν το χρίσµα από το κόµµα τους ή από έναν συνασπισµό κοµµάτων. Το γεγονός ότι πρόκειται για υποχρεωτική κάλπη, στην οποία συµµετέχει όλο το εκλογικό σώµα (ο καθένας επιλέγει τον υποψήφιο του κόµµατος που –λογικά– θα στηρίξει στις εκλογές) προβλέπει σε σηµαντικό βαθµό και το τελικό αποτέλεσµα. Ιδιαίτερα όταν η απόσταση είναι µεγάλη. Μια τέτοια περίπτωση καθαρού θριάµβου είχαµε στις φετινές προκριµατικές, όπου καταγράφηκε µια πολιτική συντριβή του δεξιού ΜαουρίτσιοΜάκρι από το περονικό κόµµα. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη η αρθρογραφία διεθνών συντρόφων αφορά «την αναπότρεπτη πτώση του Μάκρι από την εξουσία».

Αξίζει να θυµόµαστε ότι η 4ετία Μάκρι δεν χαρακτηρίστηκε µόνο από τις επιθέσεις της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, αλλά και από την αναζωπύρωση των εργατικών αντιστάσεων, που έδωσαν πολλούς σκληρούς αµυντικούς αγώνες αυτά τα χρόνια. Είναι αυτό το ρεύµα αντίστασης που σήµερα ανοίγει το δρόµο στην εκλογική συντριβή ενός ανθρώπου που φιλοδοξούσε να εκφράσει µια νέα και µακρά νεοφιλελεύθερη ηγεµονία. Την δεξιά κυβέρνηση ωστόσο αποσταθεροποίησε και η οικονοµική κατάσταση, η οποία επιδεινώθηκε δραµατικά. Οι νεοφιλελεύθερες συνταγές που διαφηµίστηκαν κατά την εκλογική του νίκη ως αντίδοτο στη «στασιµότητα» της περιόδου Κίρχνερ, αποδείχθηκαν ανίκανες να αντιµετωπίσουν την κρίση και καταστροφικές.

Οι δύο αυτοί παράγοντες πίσω από τη σηµερινή ήττα του πολιτικού ηγέτη που προσωποποιούσε τις ελπίδες «αντεπίθεσης της Δεξιάς» µερικά χρόνια πριν, υπενθυµίζουν κάποια σηµαντικά στοιχεία όσον αφορά τη συζήτηση για τη «νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση» στη Λατινική Αµερική. Το ένα αφορά βεβαίως την προθυµία του εργατικού κινήµατος και των «από κάτω» να αµυνθούν και να συγκρουστούν για να υπερασπιστούν κατακτήσεις της προηγούµενης περιόδου. Το δεύτερο αφορά το γεγονός ότι παρά την υπαρκτή βαθιά κρίση του «ροζ κύµατος», ούτε η Δεξιά έχει το δικό της (αποτελεσµατικό) σχέδιο εξόδου από την κρίση του καπιταλισµού.

Αυτά τα στοιχεία από µόνα τους δεν λένε τίποτα για τις εξελίξεις: Για παράδειγµα αυτή ακριβώς η κατάσταση (παράταση του οικονοµικού αδιεξόδου, εργατική αντίσταση) οδήγησε στην πτώση του κεντροδεξιού Τεµέρ προς όφελος όµως του νεοφασίστα Μπολσονάρο, που προκρίθηκε ως ικανότερος να «επιβάλει λύσεις». Ωστόσο είναι στοιχεία που καθώς αφορούν όλη την υπο-ήπειρο, υπενθυµίζουν ότι το πεδίο πάλης παραµένει ανοιχτό.

Στην περίπτωση της Αργεντινής, η αποτυχία της Δεξιάς και η εκλογική της ήττα ανοίγει το δρόµο στην επιστροφή του περονισµού στην εξουσία. Αυτό που µένει να φανεί –και είναι το απολύτως κρίσιµο για να αποτιµήσει κανείς την εξέλιξη– είναι πώς ακριβώς θα «µεταφραστεί» αυτή η εκλογική νίκη από το εργατικό κίνηµα. Αν πρόκειται για «εκλογική ελάχιστη άµυνα», δηλαδή επιλογή να επιστρέψουν οι περονικοί στην εξουσία µήπως «σώσουν έστωό,τι σώζεται», µετά την λαίλαπα Μάκρι.  Ή αν θα γίνει αντιληπτή ως πολιτική νίκη µε την ελπίδα  ότι «θα τα πάρουµε όλα πίσω». Φυσικά θα πρόκειται για αυταπάτη: το περονικό κόµµα και ο επερχόµενος πρόεδρος Αλµπέρτο Φερνάντεζ δεν θα αµφισβητήσουν τον πυρήνα των πολιτικών Μάκρι. Αλλά ένας Αργεντίνος σύντροφος εύστοχα έγραψε ότι για την πορεία της ταξικής πάλης, προτιµά το σενάριο να υπάρχουν τέτοιες «αυταπάτες» σε τµήµατα του εργατικού κινήµατος, παρά να έχει επικρατήσει ένας «ρεαλισµός» ελάχιστων προσδοκιών.

Σε αυτά τα νέα καθήκοντα, έχουν να ανταποκριθούν οι σύντροφοι του FIT (Μέτωπο της Αριστεράς και των Εργατών), της συµµαχίας τριών µεγάλων επαναστατικών οργανώσεων. Το FIT έχει «κατοχυρώσει» την εκλογική παρουσία του τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας για άλλη µια φορά το εµπόδιο των προκριµατικών (που «κόβει» όποιο σχηµατισµό δεν περάσει το 1,5%), ενώ η εκλογική του σταθεροποίηση αντανακλά (έως  και υποτιµά…) ένα πραγµατικό «ρίζωµα» σε χώρους δουλειάς και τη δράση κι αναγνώρισή του στο κίνηµα…

Ουρουγουάη

Την ίδια µέρα µε την Αργεντινή στήνονται οι κάλπες στην Ουρουγουάη. Στις αντίστοιχες «προκριµατικές», το δεξιό Εθνικό Κόµµα επικράτησε του Frente Amplio (Πλατύ Μέτωπο), του κεντροαριστερού συνασπισµού που κυβερνά τη χώρα από το 2004. Ωστόσο στην Ουρουγουάη η ψήφος στις προκριµατικές δεν είναι υποχρεωτική και η διαφορά δεν ήταν αρκετά µεγάλη, ενώ οι δηµοσκοπήσεις δείχνουν προβάδισµα του Ντανιέλ Μαρτίνες (του υποψηφίου του Frente). Σε αυτήν την κάλπη παραµένει απρόβλεπτο το αποτέλεσµα και δεν αποκλείεται να υπάρξει ντέρµπι.

Ωστόσο και εκεί οι προκριµατικές έδειξαν κάποιες «τάσεις». Το γεγονός ότι το Frente Amplio «χωλαίνει» και δεν απολαµβάνει την ηγεµονία του πρόσφατου παρελθόντος. Αλλά και το γεγονός ότι συνεχίζει µια ισορροπία µεταξύ δεξιάς και αριστεράς: Ο Μαρτίνες θεωρείται ο πιο «φιλικός προς τις επιχειρήσεις» υποψήφιος που είχε ποτέ ως τώρα και µιλάει ως τέτοιος προεκλογικά, ενώ επέλεξε ως υποψήφια αντιπρόεδρο τη συνδικαλίστρια Γκρασιέλα Βιγιάρ, που κάνει µια «παράλληλη» προεκλογική εκστρατεία σε άλλο ακροατήριο, περιγράφοντας την κάλπη ως «µάχη ενάντια στην παλινόρθωση του νεοφιλελευθερισµού».

Αυτές οι «ασκήσεις» είναι αµφίβολο αν θα καταφέρουν να αντιµετωπίσουν την άνοδο του συντηρητικού Εθνικού Κόµµατος, αλλά και την ανασυγκρότηση του Κολοράντο. Το κεντρώο κόµµα το οποίο κυριαρχούσε για δεκαετίες στην Ουρουγουάη αλλά βρέθηκε στο περιθώριο τα τελευταία χρόνια, µετατοπίζεται προς τα κεντροαριστερά κι επιχειρεί «λίφτινγκ» σε πρόσωπα (ο υποψήφιός του Ερνέστο Τάλβι προκάλεσε αναστάτωση επικρατώντας απέναντι σε µια «βαρώνη» του κόµµατος).

Αξίζει να σηµειωθεί και µια άλλη είδηση των προκριµατικών. Το γεγονός ότι συγκέντρωσε ένα αξιοπρεπές ποσοστό και κατεβαίνει ως «τέταρτη δύναµη» ο ΓκουΐδοΜανίνι Ρίος, µε ένα νέο κόµµα. Πρόκειται για έναν πρώην στρατηγό ο οποίος καταφέρθηκε ενάντια στις δικαστικές έρευνες για τα εγκλήµατα του στρατού στη διάρκεια της δικτατορίας και γι’ αυτό το λόγο απολύθηκε από τον απερχόµενο πρόεδρο ΤαµπάρεΒάσκες. Αυτό το «λουλούδι» οργάνωσε µια ακροδεξιά προεκλογική εκστρατεία, που ευνοήθηκε από την οργάνωση δηµοψηφίσµατος (τη µέρα των προεδρικών εκλογών) για απίστευτα σκληρά µέτρα «Νόµου και Τάξης» ώστε να περιοριστεί η εγκληµατικότητα που αυξάνεται στη χώρα. Ο Ρίος δεν έχει ελπίδα να νικήσει, αλλά εµφανίζεται µε µια κοινωνική-εκλογική βάση στο πολιτικό παιχνίδι κι αξίζει να θυµόµαστε ότι κάποτε ο Μπολσονάρο υπήρξε πολύ πιο «περιθωριακός» απότι ο µέχρι πρότινος στρατηγός. Συµβαίνουν τέτοιες διεργασίες και στην «εκσυγχρονισµένη» και «ήρεµη» Ουρουγουάη της ηγεµονίας µέχρι πρότινος του «προοδευτισµού»…

Δυστυχώς σε αυτή τη χώρα, οι δυνάµεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς (αγωνιστές που δεν αναγνωρίζουν πια τους παλιούς τους συντρόφους στους Τουπαµάρος κι έχουν αποχωρήσει από το Frente Amplio συγκροτώντας άλλους σχηµατισµούς όπως η Unidad Popular) παραµένουν πολύ περιορισµένες…

Εκουαδόρ

Ωστόσο τα πιο µεγάλα νέα έρχονται από δύο άλλες χώρες και δεν αφορούν κάλπες. Η λαϊκή εξέγερση στο Εκουαδόρ µετά από 11 µέρες διαδηλώσεων, απεργιών, αποκλεισµών δρόµων και συγκρούσεων πέτυχε µια µεγάλη νίκη. Η συµµαχία εργατών-ιθαγενών-φοιτητών, αντιµετώπισε θαρρετά την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» κι υποχρέωσε τον πρόεδρο Μορένο να µετεγκατασταθεί σε άλλη πόλη, καθώς οι διαδηλωτές αποκτούσαν τον έλεγχο της πρωτεύουσας. Η εξέγερση γενικεύτηκε και σε άλλες πόλεις µε το σύνθηµα «παντού ανεπιθύµητος!». Φαίνεται ότι ο Μορένο ανακάλεσε την πρόσφατη προϊστορία του κινήµατος στο Εκουαδόρ που είχε ανατρέψει διαδοχικά 3 προέδρους και σε µια αιφνιδιαστική στροφή 180 µοιρών, ο µέχρι πρότινος «αδιάλλακτος» πρόεδρος ανακοίνωσε την ακύρωση του «πακετάτσο», των µέτρων δηλαδή που είχε συµφωνήσει µε το ΔΝΤ και είχαν προκαλέσει την εξέγερση.

Πρόκειται για µια ανέλπιστη και σπάνια νίκη, που αποτελεί µια «χειροπιαστή» επιβεβαίωση όσων ισχυριζόµαστε ότι η απάντηση στα αδιέξοδα του «ροζ κύµατος» που άνοιξαν το δρόµο στην νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση βρίσκεται στην αναζωπύρωση της εξωκοινοβουλευτικής δράσης από τα κάτω.

Ο Μορένο αναζητά «εναλλακτικά» δηµοσιονοµικά µέτρα στη θέση αυτών που ακυρώθηκαν και κάλεσε τις ιθαγενικές οργανώσεις (που µε την δύναµη και τη µαχητικότητά τους έπαιξαν κεντρικό ρόλο στο κίνηµα) σε σχετικές διαπραγµατεύσεις. Οι οργανώσεις ανέστειλαν τις κινητοποιήσεις µετά την πρώτη νίκη και συµµετέχουν στο διάλογο, αλλά προσέρχονται µε καθαρές θέσεις που ελπίζουµε να κρατήσουν µέχρι τέλους: Καµιά επιβάρυνση των λαϊκών στρωµάτων – Να αναζητηθούν τα χρήµατα επιβαρύνοντας τους πλούσιους. Ζητούν επιπλέον την καθαίρεση των υπουργών που φέρουν ευθύνες για την καταστολή.

Η συνέχεια παραµένει ανοιχτή. Μετά την ακύρωση του «πακετάτσο», στο ίδιο µέρος που λίγες ώρες πριν ήταν πεδίο µάχης, στήθηκε ένα απίστευτο λαϊκό πανηγύρι. Παρά τη γενική ευφορία, το κλίµα παρέµενε µαχητικό. Άλλοι δήλωναν σκεπτικοί µε την αναστολή των κινητοποιήσεων, ενώ άλλοι δεν διαφωνούσαν αλλά δήλωναν «έτοιµοι να επιστρέψουν άµα χρειαστεί». Γιατί όλοι συνέκλιναν στο «δεν εµπιστευόµαστε τον Μορένο»…

Χιλή

Όταν στο περασµένο φύλλο της «Εργατικής Αριστεράς» γράφαµε ότι θα ήταν εξαιρετικό νέο να αποδειχθούν «αυτές οι εµπειρίες εξίσου µεταδοτικές όσο και την τελευταία φορά που οι λαοί της υπο-ηπείρου µπήκαν σε κίνηση» διατυπώναµε ευχή, δεν περιµέναµε τόσο γρήγορες εξελίξεις. Λίγες µέρες µετά τη λαϊκή νίκη στο Εκουαδόρ, όταν ο δεξιός πρόεδρος Πινιέρα ανακοίνωσε την αύξηση των τιµών στις συγκοινωνίες, το κίνηµα στη Χιλή ήξερε πώς να απαντήσει: Με εξέγερση. Έχοντας στην πρώτη γραµµή φοιτητές και µαθητές, όπου υπάρχει πλούσια παράδοση αγωνιστικότητας και αντικαπιταλιστικής πολιτικοποίησης τα τελευταία 15 χρόνια, µαζικές διαδηλώσεις απέκλεισαν σταθµούς, κατέλαβαν εκδοτήρια, συγκρούστηκαν µε τις δυνάµεις καταστολής, οδηγώντας τον Πινιέρα να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Οι κινητοποιήσεις δεν σταµάτησαν και ο Χιλιανός πρόεδρος υποχρεώθηκε να ακυρώσει την αύξηση στα εισιτήρια, αναγνωρίζοντας ότι οι διαδηλωτές «είχαν κάποιο δίκιο». Αλλά η υποχώρηση στο συγκεκριµένο µέτρο συνοδεύτηκε από σκλήρυνση της καταστολής,  ελπίζοντας ο συνδυασµός να αποµονώσει/αντιµετωπίσει τους ριζοσπάστες αγωνιστές, ενάντια στους οποίους έβγαλε έναν βιτριολικό λόγο: «Είµαστε σε πόλεµο µε έναν πανίσχυρο και ασυµβίβαστο εχθρό που δεν σέβεται κανέναν και τίποτα». Αναφερόταν στους χιλιάδες που αντέδρασαν στην επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης σε όλη τη χώρα, κατά το «σαββατοκύριακο της οργής», στη διάρκεια του οποίου παρατάχθηκαν 10.000 στρατιώτες στους δρόµους, υπήρξαν εκατοντάδες συλλήψεις και -κυρίως!- 11 νεκροί. Στο πλευρό των νεαρών διαδηλωτών βρέθηκαν λιµενεργάτες και εργαζόµενοι στα ορυχεία µε πανεθνικές απεργίες.

Αυτά στη χώρα που µερικές µέρες πριν, ο πρόεδρος Πινιέρα διαφήµιζε στα διεθνή οικονοµικά ΜΜΕ ως «όαση» µέσα στη λατινοαµερικάνικη αστάθεια…

Στο τέλος του κολασµένου τριηµέρου και καθώς γράφονταν αυτές οι γραµµές, επικρατούσε µια προσωρινή σιωπή στους δρόµους. Αλλά κανείς δεν µπορούσε να εγγυηθεί για την επόµενη µέρα (Rp: από όταν γράφτηκε αυτό το άρθρο, κλιμακώθηκε κατακόρυφα και η καταστολή, αλλά και η εξέγερση, με νέους νεκρούς, μια γενική απεργία και τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία της Χιλής). Όπως δήλωσε η συνδικαλίστρια των εργαζοµένων στο Μετρό, Πάουλα Ριβας, «Αφορά τις χαµηλές συντάξεις, την ιδιωτικοποίηση του νερού, την αύξηση στις τιµές του ηλεκτρικού, το σύστηµα υγείας, την ανάγκη για ίση πρόσβαση στην παιδεία. Το εισιτήριο στο µετρό ήταν ο πυροδότης, ήταν συµβολικό. Έκανε το λαό να πει “φτάνει πια”». Μια φοιτήτρια Νοµικής το έθεσε πιο γενικά: «Δεν αφορά τις τιµές του µετρό – αφορά το ότι το σύστηµα µας στίβει σαν λεµόνια».

Εύφλεκτη περιοχή

Το χειµώνα του 2016, εν τω µέσω της «δεξιάς παλινόρθωσης», ένα άρθρο στο περιοδικό «Κόκκινο» που περιέγραφε την υποχώρηση, επεσήµανε και τις δυνατότητες, παραθέτοντας µια εκτίµηση του Economist που ως σοβαρό αστικό έντυπο, δε συµµεριζόταν τον «τριοµφαλισµό» άλλων δεξιών Μέσων:

«Το πρόβληµα είναι πως οι ηγέτες της Λατινικής Αµερικής αντιµετωπίζουν πληθυσµούς που έχουν βρεθεί σε κινητοποίηση κι έχουν συνηθίσει σε καλές µέρες. Αυτό απαιτεί επιδέξιους κυβερνητικούς χειρισµούς. Αν αυτοί δεν υπάρξουν, η Λατινική Αµερική µπορεί να γίνει ακόµα πιο εύφλεκτη τα επόµενα χρόνια».

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά