Μελετώντας τους αριθμούς των αμερικάνικων εκλογών…

Το βάθος και η πολυπλοκότητα των εκλογών του 2016 έχουν πολλούς παράγοντες που πρέπει να αναλυθούν. Αυτό το άρθρο δεν επιχειρεί να δώσει μια πλήρη ερμηνεία της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης στις ΗΠΑ, για να εξηγήσει το αποτέλεσμα. Είναι κάποιες πρώτες παρατηρήσεις, καθώς βγαίνουν τα πρώτα πιο συγκεκριμένα στοιχεία για τη συμμετοχή στις εκλογές.

α) Συγκρίνοντας παλιότερες εκλογικές αναμετρήσεις με τα στοιχεία που έχουν βγει για τις φετινές, βγαίνουν κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Η βάση των Ρεπουμπλικάνων παραμένει σχετικά συμπαγής και αμετάβλητη: Ο Τζον Μακέιν κέρδισε 60 εκατομμύρια ψήφους το 2008, ο Μιτ Ρόμνεϊ κέρδισε 61 εκατομμύρια ψήφους το 2012, και ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε 59 εκατομμύρια ψήφους φέτος. Έχει ένα καταρχήν ενδιαφέρον ότι υπήρξε απώλεια 2 εκατομμυρίων ψήφων: δεν υπήρξε κάποιο «τσουνάμι» υποστήριξης στον Τραμπ που να έφτασε πέρα από την παραδοσιακή βάση του κόμματος, το αντίθετο. Χωρίς αυτό να ακυρώνει το ότι βρέθηκαν 59 εκατομμύρια άνθρωποι πρόθυμοι να ψηφίσουν τον Ντόναλντ Τραμπ για πρόεδρο της χώρας τους.

β) Αυτό που έκρινε τις εκλογές (και αυτό που τις κρίνει αρκετά συχνά) είναι η δυνατότητα κινητοποίησης των Δημοκρατικών. Ο θρίαμβος του Μπαράκ Ομπάμα το 2008 έγινε με 69,5 εκατομμύρια ψήφους.  Το 2012 επανεξελέγη άνετα αλλά πέφτοντας στα 66 εκατομμύρια. Η Χίλαρι Κλίντον φέτος συγκέντρωσε 59,5 εκατομμύρια ψήφους. Η ερμηνεία της ήττας στεγνά αριθμητικά είναι πως οι απώλειες των Δημοκρατικών ήταν πολύ μεγαλύτερες από εκείνες των Ρεπουμπλικάνων: Έχασαν κοντά στα 7 εκατομμύρια ψήφους, ενώ έχασαν 10 εκατομμύρια ψήφους συνολικά στην 8ετία Ομπάμα. Με ό,τι σημαίνει αυτό και για την 8ετία Ομπάμα γενικά, αλλά και για την υποψηφιότητα της Χίλαρι ειδικά.

γ) Οι εκλογικές νίκες του Ομπάμα στηρίζονταν σε μια «συμμαχία νίκης»: συντριπτική στήριξη από τους μαύρους και τους ισπανόφωνους, μαζική στήριξη από τις γυναίκες, ξεκάθαρο προβάδισμα στη νεολαία και πλειοψηφίες σε κρίσιμα τμήματα της «λευκής Αμερικής» (σε συγκεκριμένες Πολιτείες που συχνά κρίνουν το αποτέλεσμα, και σε συγκεκριμένα δημογραφικά κοινά, ιδίως στην εργατική τάξη). Το ένα πράγμα που συνέβη (όπως δείχνουν τα έξιτ πολ αλλά και κάποιες Πολιτείες που «άλλαξαν χέρια») είναι η απώλεια αυτών των κρίσιμων τμημάτων της «λευκής ψήφου» που είχε επιλέξει Ομπάμα το ‘08 και το ‘12 αλλά έβγαλε Τραμπ φέτος. Αλλά αυτό ίσως να μην ήταν από μόνο του αρκετό. Η άνετη νίκη του Ομπάμα ειδικά το 2012 (που υπήρξε κάμψη στα ποσοστά του ανάμεσα στους λευκούς) είχε στηριχθεί κυρίως στην μαζική κινητοποίηση του παραδοσιακού Δημοκρατικού ακροατηρίου (μαύροι και ισπανόφωνοι) και είχε ανοίξει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για την εμφάνιση μια νέας («πολύχρωμης») Αμερικής, για δημογραφικές αλλαγές που «κατέστησαν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα απαρχαιωμένο και ανίκανο να ξανακερδίσει εκλογές». Τι απέγινε αυτή η «νέα Αμερική»; Το πιθανότερο είναι ότι σιώπησε, γιατί δεν πείστηκε από την Κλίντον. Η Χίλαρι πέτυχε παρόμοια συσπείρωση (με μικρή κάμψη) σε μαύρους και ισπανόφωνους με εκείνη που το 2012 έδωσε (σε μεγάλο βαθμό) την νίκη στον Ομπάμα, και άρα φαινομενικά «δεν έχασε» την μαύρη και την ισπανόφωνη ψήφο. Μόνο που τα ποσοστά συσπείρωσης των έξιτ πολ αφορούν τους μαύρους και τους ισπανόφωνους που ΠΗΓΑΝ να ψηφίσουν. Το ότι μια αντίστοιχη συσπείρωση με του 2012 δεν έφερε τη νίκη όπως το 2012, και το ότι ο Τραμπ δεν κινητοποίησε περισσότερους ψηφοφόρους από τον Ρόμνεϊ (αλλά λιγότερους) μάλλον δείχνει ποιοι και τι είναι (σε σημαντικό τουλάχιστον βαθμό) αυτά τα 7 εκατομμύρια λιγότερες ψήφοι για τους Δημοκρατικούς. Οι καθημερινές (κυριολεκτικά!) δολοφονίες μαύρων και το ρεκόρ απελάσεων μεταναστών (σε 8 χρόνια, περισσότερες απελάσεις από όσες είχαν γίνει όλο τον 20ο αιώνα!) επί Ομπάμα είναι μια καλή αρχή για να το εξηγήσουμε…

δ) Αν και είμαστε από εκείνους που επέμειναν προεκλογικά πως η άνοδος του Τραμπ δεν εξηγείται μόνο από το ρατσισμό, αλλά έχει να κάνει με την οικονομική κατάσταση και τους φόβους της λευκής μεσαίας τάξης, αλλά και της λευκής εργατικής τάξης, θέλει μια προσοχή στην παρουσίαση του Τραμπ ως «υποψήφιου που στήριξαν οι φτωχότεροι». Με βάση τα πρώτα έξιτ πολ, το φτωχότερο 1/3 (εισόδημα κάτω από 50.000 δολάρια) έδωσε την πλειοψηφία στη Χίλαρι. Ο Τραμπ κέρδισε την πλειοψηφία των άλλων 2/3 (με εισόδημα πάνω από 50.000 δολάρια). Ενώ παραδοσιακά η τεράστια αποχή στις ΗΠΑ αφορά τα κατώτερα στρώματα. Σίγουρα θα χρειαστούν πολύ περισσότερα στοιχεία για να δει κανείς πως ψήφισαν (και κατά πόσο πήγαν να ψηφίσουν!) οι διάφορες κοινωνικές τάξεις (ούτε τα έξιτ πολ είναι ακριβή, ούτε το «εισόδημα» από μόνο του προσδιορίζει με σαφήνεια την ταξική θέση) αλλά είναι ένα πρώτο στοιχείο που προειδοποιεί ενάντια στις απλοϊκές ερμηνείες περί μιας κάποιας «φτωχής λευκής εργατικής τάξης» που ψηφίζει ρατσιστικά ως ενιαίο μπλοκ.

ε) Τέλος, αλλά όχι τελευταίο. Σε αριθμούς ψηφοφόρων, κέρδισε… η Κλίντον. Με μικρή διαφορά (περίπου 200 χιλιάδες ψήφοι) αλλά ήρθε πρώτη και παρόλα αυτά δε βγαίνει πρόεδρος. Αυτό δεν ακυρώνει την τεράστια αποτυχία των Δημοκρατικών να πείσουν, αλλά έχει μια σημασία να βλέπουμε τις ομορφιές του εκλογικού συστήματος «της σπουδαιότερης δημοκρατίας στον κόσμο»… Αν οι Δημοκρατικοί ήταν στοιχειωδώς… δημοκρατικοί, θα έπρεπε να ανοίγουν τώρα (ακόμα και ιδιοτελώς) τη συζήτηση για αυτήν την απίθανη «κληρονομιά» που άφησαν οι δουλοκτήτες στο αμερικανικό σύνταγμα. Αντίθετα, το επιτελείο των Δημοκρατικών δηλώνει εξαρχής «έτοιμο να δουλέψει» με τον πρόεδρο Τραμπ…

ΥΓ1: Ο «πανικός στα χρηματιστήρια» κράτησε (λιγότερο από) μια μέρα. Μετά τον νυχτερινό πανικό που προκάλεσε το αιφνιδιαστικό αποτέλεσμα, τα ρεπορτάζ μιλάνε για «αποκατάσταση της ηρεμίας». Σε αυτά προσθέστε τις πληροφορίες για διαβεβαιώσεις του Τραμπ για στελέχωση της κυβέρνησης από τις παλιές καραβάνες του Ρεπουμπλικανικού νεοφιλελευθερισμού, όπως και την μετεκλογική του ομιλία: Ήταν η πρώτη «τετριμμένη, γραμμένη από ειδικό, προεδρικού τύπου» ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ («συγχαρητήρια στη Χίλαρι», «τώρα επουλώνουμε τις πληγές», «υπόσχομαι να είμαι πρόεδρος όλων των Αμερικάνων» κλπ). Σίγουρα θα υπάρξει μεγάλη αναστάτωση, ενδεχομένως και απρόβλεπτες εξελίξεις, αλλά όποιος περιμένει τεκτονικές αλλαγές, καλό θα ήταν να μη βιάζεται. Αν ισχύει γενικά παντού ότι το κράτος είναι πολύ περισσότερα πράγματα από τον εκλεγμένο επικεφαλής του, αυτό ισχύει 10 φορές περισσότερο όταν μιλάμε για την μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική δύναμη στον πλανήτη.

ΥΓ2: Ο Πολ Κρούγκμαν άνοιξε το χορό, ισχυριζόμενος πως «η Ζιλ Στάιν κατάφερε να γίνει Ραλφ Νέιντερ. Χωρίς αυτήν, ίσως είχε σωθεί η Φλόριντα». Ο Νέιντερ κατηγορήθηκε το 2000 για την ήττα του Αλ Γκορ από τον Μπους. Θα ακούσουμε ξανά πολλά για τη «ζημιά» που έκαναν οι Πράσινοι και το τρισάθλιο «η ψήφος στην Στάιν ήταν ψήφος στον Τραμπ». Ο Κρούγκμαν πήρε μια πρώτη απάντηση από την Ναόμι Κλάιν, που του υπενθύμισε πως ήταν από αυτούς που στήριξε την Χίλαρι ενάντια στο Σάντερς, και άρα έχει πολύ μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την ήττα. Γενικά είναι πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η άποψη των Δημοκρατικών, σύμφωνα με την οποία για την ανικανότητά τους να κερδίσουν τους ψηφοφόρους οφείλεται το ότι… κατεβαίνουν και άλλοι υποψήφιοι που τους διεκδικούν.