«Να τη δώσουμε αυτή τη μάχη»: Το Σουδάν αντιστέκεται στο πραξικόπημα

Η ανακούφιση δεν είναι συναίσθημα που συνδέεται εύκολα με στρατιωτικά πραξικοπήματα. Αλλά στο Σουδάν, οι άνθρωποι θεωρούσαν ένα πραξικόπημα αναπόφευκτο. Είχε ήδη υπάρξει μια αποτυχημένη απόπειρα το Σεπτέμβρη. Το πραξικόπημα στις 25 Οκτώβρη ξεκαθάρισε τους όρους της μάχης και έκανε τη σύγκρουση ανοιχτή. Η ανακούφιση προέκυψε από την οριστικοποίηση της στιγμής για την οποία προετοιμάζονταν οι επαναστάτες.

Η αντίσταση υπήρξε άμεση. Οι τραπεζοϋπάλληλοι ανακοίνωσαν την απεργία τους στις 7 το πρωί, 2 ώρες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Είχαν γνωστοποιήσει εδώ και βδομάδες ότι θα παρέλυαν το χρηματοπιστωτικό κλάδο της χώρας τη στιγμή που ο στρατός θα ανέτρεπε την κυβέρνηση. Οι άνθρωποι άρχισαν να υψώνουν οδοφράγματα. Επιτροπές γειτονιάς, κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις κάλεσαν σε πολιτική ανυπακοή. Ως το τέλος της μέρας, η χώρα είχε παραλύσει από μια γενική απεργία.

Στο Χαρτούμ, ο στρατός ύψωσε τα δικά του οδοφράγματα για να εμποδίσει τον κόσμο να πορευτεί προς την έδρα της Στρατιωτικής Διοίκησης, αλλά οι διαδηλωτές τα σάρωσαν γρήγορα, περνώντας από πάνω τους. Λάστιχα αυτοκινήτων καίγονταν σε κάθε δρόμο ενώ τα οδοφράγματα γίνονταν όλο και πιο περίτεχνα καθώς περνούσε η ώρα: Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι απάντησαν άμεσα στην κίνηση του στρατού. «Για πάμε. Να τη δώσουμε επιτέλους αυτή τη μάχη. Να τελειώνουμε με όλο αυτό». Έτσι αντιμετώπισε ο λαός το πραξικόπημα, μας λέει η Αλνίλ. Ήταν μια μάχη η οποία «είχε καθυστερήσει για υπερβολικά πολύ καιρό».  

Η κρίση έχει τις ρίζες της στην επανάσταση που σάρωσε τη χώρα από το Δεκέμβρη του 2018 ως τα μέσα του 2019. Αυτό το κίνημα είχε ξεκινήσει όταν φοιτητές που διαμαρτύρονταν για τον πενταπλασιασμό της τιμής του ψωμιού έκαψαν τα γραφεία του κυβερνητικού Κόμματος Εθνικού Κογκρέσου, στην Άτμπαρα. Οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν, καθώς οι άνθρωποι ήταν εξαγριωμένοι από τις περικοπές στις επιδοτήσεις καυσίμων και ψωμιού και στη διαδρομή κλιμακώθηκαν σε μια κατασκήνωση [διαρκή κατάληψη δημόσιου χώρου] έξω από την έδρα της Στρατιωτικής Διοίκησης στο Χαρτούμ, η οποία κράτησε μήνες. Ο Ομάρ Αλ Μπασίρ, ο απεχθής δικτάτορας που κυβερνούσε για 30 χρόνια, ανατράπηκε από το στρατό τον Απρίλη. Ο αντικαταστάτης του, ο Αντιστράτηγος Αχμέντ Αμπάν Ιμπν Αούφ, άντεξε για 24 ώρες προτού  τον υποχρεώσει σε παραίτηση η πίεση του κινήματος.

Η ηγεσία της επανάστασης, ένας πολιτικός συνασπισμός υπό την ηγεσία των Δυνάμεων Ελευθερίας και Αλλαγής, μπήκε σε διαπραγματεύσεις για μια μετάβαση σε δημοκρατία. Το αποτέλεσμα ήταν ένας συνασπισμός πολιτικών-στρατιωτικών, το λεγόμενο Κυρίαρχο Συμβούλιο, που κυβέρνησε τη χώρα τα τελευταία 2 χρόνια.

Οι διαδηλωτές δεν είχαν αποδεχτεί με ιδιαίτερο ενθουσιασμό το συμβιβασμό. Στις 3 Ιούνη του 2019, λίγο πριν τη συγκρότηση του Κυρίαρχου Συμβουλίου, οι δυνάμεις ασφαλείας είχαν επιτεθεί στην κατασκήνωση έξω από τη Στρατιωτική Διοίκηση, σκοτώνοντας, βιάζοντας και τραυματίζοντας εκατοντάδες ανθρώπους. Ξέσπασαν απεργίες ως απάντηση, αλλά τις σταμάτησε σχετικά σύντομα η Σουδανική Επαγγελματική Ένωση (SPA), μια ομπρέλα τουλάχιστον  δέκα συνδικάτων υπαλλήλων και επαγγελματιών.

Η SPA είχε καθοδηγήσει το κίνημα στους δρόμους και αποτελούσε βασική δύναμη στο συνασπισμό των Δυνάμεων Ελευθερίας και Αλλαγής. Η μεγάλη της επιρροή έπαιξε κομβικό ρόλο στο να τερματιστεί η επαναστατική κινητοποίηση και να αποδεχτούν οι μάζες το συμβιβασμό μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών. Η εγγύτητα της SPA με τους διαδηλωτές και η φήμη που είχε αποκτήσει οργανώνοντας την αντίσταση στο καθεστώς, της έδινε μια λαϊκή νομιμοποίηση που δεν είχαν οι άλλες πολιτικές δυνάμεις.   

Η ματαίωση των μαζικών κινητοποιήσεων και η διαπραγμάτευση με τους εγκληματίες του στρατού ήταν μια προδοσία της επανάστασης. Ο Στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ Αλ Μπουρχάν, ο οποίος έγινε πρόεδρος του Κυρίαρχου Συμβουλίου και σήμερα κυβερνά τη χώρα, ήταν πολιτικός σύμμαχος και στρατιωτικός διοικητής του Αλ Μπασίρ. Ήταν ο βασικός πρωταγωνιστής της γενοκτονικής εκστρατείας στην περιοχή του Νταρφούρ στο δυτικό Σουδάν, στη διάρκεια της οποίας δολοφονήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες και εκτοπίστηκαν εκατομμύρια άνθρωποι.

Παρότι η πολιτική πτέρυγα του Κυρίαρχου Συμβουλίου είχε μεγαλύτερο βάρος -έξι ψήφους έναντι πέντε- η στρατηγική του συνασπισμού των Δυνάμεων Ελευθερίας και Αλλαγής ήταν ο πλήρης συμβιβασμός με τους στρατιωτικούς. Ο πρωθυπουργός Αμπντάλ Χαμντόκ εφάρμοσε μέτρα λιτότητας, όπως η περικοπή των επιδοτήσεων στα καύσιμα, τα οποία συνέβαλαν σε έναν καταστροφικό για τους φτωχούς πληθωρισμό σε βασικά αγαθά. Η δημοφιλία της πολιτικής πτέρυγας της επέτρεπε να προωθεί το πρόγραμμα της Σουδανικής αστικής τάξης, παρότι επρόκειτο για την ίδια ακριβώς λιτότητα που είχε οδηγήσει στην επανάσταση το 2019.

Ο στρατός είχε υποχρεωθεί προσωρινά να αποδεχτεί την πολιτική διακυβέρνηση, αλλά δεν ήταν ποτέ πραγματικά πρόθυμος να μοιραστεί την εξουσία. Η SPA συνέβαλε στη δημιουργία των συνθηκών για το σημερινό πραξικόπημα, καθώς είχε κατευθύνει την επανάσταση σε μια συμφωνία ασύμμετρης μοιρασιάς της εξουσίας. Αλλά η ελπίδα για δημοκρατία στο Σουδάν δεν βρισκόταν ποτέ στο Κυρίαρχο Συμβούλιο, ούτε σε οποιαδήποτε άλλη συμφωνία με το στρατό. Αντίθετα, βρίσκεται στις απεργίες και τις διαδηλώσεις όπως αυτές που ανέτρεψαν τον Μπασίρ και τον Ιμπν Αούφ.   

Στο αναζωογονημένο κίνημα, έχουν αναδυθεί ως εναλλακτική ηγεσία οι επιτροπές αντίστασης στις γειτονιές. Αυτές είχαν παίξει ένα σημαντικό ρόλο το 2019, αλλά σήμερα έχουν γίνει η ηγετική δύναμη στους δρόμους, απαντώντας άμεσα στο πραξικόπημα και οργανώνοντας μια «Πορεία Εκατομμυρίων» στις 30 Οκτώβρη.

Η σύνθεση αυτών των επιτροπών ποικίλει. Καθώς έχουν γεωγραφική βάση, μπορεί να αποτελούνται από τους ανέργους των προαστίων του Χαρτούμ όπως στο Ελ-Χατζ Γιουσίφ στα βόρεια ή στην Αλ Καλάκλα στα νότια, ή από πιο ευκατάστατα τμήματα του πληθυσμού στα εύπορα προάστια όπως στο Αλ Ριάντ. Ωστόσο, ο πιο ενεργός-ακτιβιστικός και «από τα κάτω» χαρακτήρας τους, κάνει αυτές τις επιτροπές τα πιο δημοκρατικά και ανταποκρινόμενα [στις λαϊκές διαθέσεις] σώματα στο Σουδάν. Πολλές επιτροπές έχουν εκλεγμένες ηγεσίες. 

Μια πρώτη πρόκληση που αντιμετώπισαν ήταν ένα παρατεταμένο πανεθνικό μπλάκαουτ στο ίντερνετ. Οργάνωσαν μαζικές διανομές προκηρύξεων και νυχτερινές πορείες για να προπαγανδίζουν τις επόμενες δράσεις, συμπεριλαμβανομένης της Πορείας των Εκατομμυρίων. Οργανώνουν επίσης τη διανομή τροφίμων και άλλων αναγκαίων ειδών, την αποκομιδή των απορριμμάτων, τις ιατρικές προμήθειες και τη συντήρηση των οδοφραγμάτων, τα οποία παίζουν κομβικό ρόλο στην αποτροπή των οχημάτων των δυνάμεων ασφαλείας που χρησιμοποιούνται για να συλλαμβάνονται αγωνιστές-στριες στις γειτονιές τους.

Οι επιτροπές παίζουν επίσης ένα σημαντικό πολιτικό ρόλο. Έχουν κυκλοφορήσει ανακοινώσεις που γνωστοποιούν μαζικά τα αιτήματα της επανάστασης, τα οποία περιλαμβάνουν το «όχι διαπραγματεύσεις, όχι συνεργασία και όχι παζάρεμα» με το στρατό όπως και την έκκληση για αμιγώς πολιτική διακυβέρνηση. Αν και δεν πρόκειται για καθαρά πολιτικές οργανώσεις, οι επαναστάτες προσελκύονται στις γραμμές τους καθώς θεωρούνται οι πιο αποτελεσματικές οργανώσεις στην πάλη ενάντια στο πραξικόπημα. Στο Σουδάν, τα πολιτικά κόμματα είναι κυρίως των μεσαίων τάξεων και έχουν μια μακρά παράδοση προδοσιών και συνεργασίας με το παλιό καθεστώς.

Η Αλνίλ ισχυρίζεται ότι οι επιτροπές «φαίνεται πως είναι ο βασικός παράγοντας που εμπόδισε την εκδήλωση πραξικοπήματος πολλές φορές μέχρι σήμερα» και ότι «είναι η μοναδική [δύναμη] που δημιουργεί μια απειλή για το σύστημα». Αποτελούν τη μοναδική άμυνα απέναντι σε έναν νέο συμβιβασμό. Για παράδειγμα, οι επιτροπές του Ευρύτερου Ομντουρμάν, της μεγαλύτερης πόλης της χώρας, απέρριψαν την πρόταση για μια κεκλεισμένων των θυρών συνάντηση με τον Χαμντόκ και απαίτησαν δημόσιο διάλογο. Ένα δελτίο Τύπου που διακίνησαν στα social media έγραφε: «Η τοποθέτησή μας είναι αδιαμφισβήτητη: Καμία διαπραγμάτευση, κανένας συμβιβασμός και καμία εξουσία πάνω από εκείνη του λαού».  

Από τις 25 Οκτώβρη η χώρα σαρώνεται από μια γενική πολιτική απεργία. Σύμφωνα με μια αναφορά στην σελίδα μιας επιτροπής αντίστασης στο facebook, την πρώτη εβδομάδα η συμμετοχή ήταν 91% στα πετρέλαια, 96% στις τράπεζες και 100% στην εκπαίδευση. Αντίστοιχα υψηλή συμμετοχή έχει καταγραφεί και σε άλλους κλάδους. Οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό αρνούνται να εργαστούν στα στρατιωτικά νοσοκομεία και εξυπηρετούν μόνο τα επείγοντα στα υπόλοιπα. Επιτροπές που εκπροσωπούν εργαζόμενους στους κλάδους του πετρελαίου, των τραπεζών και των αερομεταφορών έχουν διαμορφώσει ένα συντονισμένο κοινό σχεδιασμό για την πολιτική ανυπακοή. 

Το εργατικό κίνημα υπέφερε σκληρά κατά την περίοδο του Μπασίρ και πολλά συνδικάτα ελέγχονταν από το κράτος. Με την πτώση του παλιού δικτάτορα, άρχισε να ανοίγει ο χώρος για συνδικαλιστική οργάνωση. Αν και η ηγεσία της SPA προτίμησε το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αγωνιστές-τριες του εργατικού κινήματος στο πετρέλαιο, τις τηλεπικοινωνίες και τα πανεπιστήμια έχουν συγκροτήσει δημοκρατικά ηγετικά σώματα που οργανώνουν τις απεργίες, διακινούν τα αιτήματα και μερικές φορές συντονίζονται με τις επιτροπές γειτονιών.

Η επιτυχία της επανάστασης εξαρτάται από αυτές τις δημοκρατικές οργανώσεις, ιδιαίτερα από τα ανεξάρτητα συνδικάτα και τις εκλεγμένες εργατικές επιτροπές. Έχουν αποδείξει ότι μπορούν να γονατίσουν την Σουδανική οικονομία μέσα σε λίγες ώρες, παρέχοντας στο μαζικό κίνημα μια δύναμη που δεν διαθέτει μέσω μόνο των επιτροπών αντίστασης στις γειτονιές. Αλλά είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε αν θα χρησιμοποιήσουν αυτή τη δύναμη για να διαμορφώσουν μια πολιτική εναλλακτική στους συμβιβασμούς.  

Η κατάσταση είναι ρευστή. Την περασμένη εβδομάδα, ο Χαμντόκ, βρισκόμενος σε κατ’ οίκον περιορισμό, συναντήθηκε με τον Βόλκερ Πέρθες, ειδικό εκπρόσωπο του ΟΗΕ στο Σουδάν, για να αναζητήσουν αποδεκτούς όρους διαπραγμάτευσης με το στρατό. Η διεθνής πίεση για ένα συμβιβασμό, ειδικά από Αμερικάνους και δυτικούς διπλωμάτες, είναι πολύ έντονη.

Ένας άλλος περιορισμός είναι η έλλειψη οποιουδήποτε είδους επαναστατικής οργάνωσης που θα μπορούσε να οδηγήσει το κίνημα ενάντια στις δυνάμεις του συμβιβασμού και να διεκδικήσει καθαρά να ηγηθεί η εργατική τάξη της επανάστασης.

Παρά τις προκλήσεις και την καταστολή που έχει σκοτώσει τουλάχιστον 14 άτομα στο Χαρτούμ, οι Σουδανοί διαδηλωτές έχουν επιδείξει θάρρος και ανθεκτικότητα. Όπως σημείωσε η Αλνίλ για την Πορεία των Εκατομμυρίων στις 30 Οκτώβρη: «Ήταν τεράστια. Δεν έχω ξαναδεί οτιδήποτε τόσο μεγάλο… Δεν μπορούσαμε ούτε να πορευτούμε, γιατί όλοι οι δρόμοι είχαν γεμίσει».

Στα βίντεο βλέπει κανείς νέες γυναίκες να καθοδηγούν περήφανα τα συνθήματα και να βγάζουν δημόσιες ομιλίες. Ηλικιωμένους με δάκρυα στα μάτια να αγκαλιάζουν τους νεότερους διαδηλωτές. Οι αναφορές στην ποίηση είναι συνηθισμένες μεταξύ των τραγουδιών και των συνθημάτων. Τη μέρα του πραξικοπήματος, κυκλοφόρησε ένα βίντεο με έναν νεαρό άντρα να σκαλίζει σε μια διαφημιστική πινακίδα απόσπασμα ενός διάσημου αραβικού ποιήματος: «Όποτε οι άνθρωποι αποφασίσουν να ζήσουν, το πεπρωμένο θα τους ακούσει, το σκοτάδι θα φτάσει στο τέλος του και οι αλυσίδες θα σπάσουν», έγραψε, καθώς από κάτω οι διαδηλωτές ζητωκραύγαζαν.

Ο Σουδανικός λαός αποφάσισε να ζήσει και θέλει να σπάσει τις αλυσίδες της στρατιωτικής εξουσίας μια και καλή.