Ο δικός μας Νοέμβρης πάντα θα συγκρούεται με τη δική τους μνήμη

Τα γε­γο­νό­τα του Πο­λυ­τε­χνεί­ου, απο­τε­λούν ορό­ση­μο, όχι μόνο γιατί οδή­γη­σαν στην ανα­τρο­πή του χου­ντι­κού κα­θε­στώ­τος, αλλά και γιατί απο­τέ­λε­σαν τρο­φο­δό­τη χι­λιά­δων αγώ­νων τις δε­κα­ε­τί­ες που ακο­λού­θη­σαν. Και αυτό είναι ένα πο­λύ­τι­μο κλη­ρο­δό­τη­μα.

Χου­ντι­κό κα­θε­στώς

Σή­με­ρα σε με­γά­λο βαθμό η δη­μό­σια συ­ζή­τη­ση έχει με­τα­το­πι­στεί προς τα δεξιά. Ακού­γο­νται πράγ­μα­τα γύρω από την επτα­ε­τή Χού­ντα, που σε άλλες επο­χές θα ήταν αδια­νό­η­τα. Κάθε λογής δη­μο­σιο­λό­γοι ξε­πλέ­νουν το χου­ντι­κό κα­θε­στώς, ανα­πα­ρά­γο­ντας τα πιο αστεία κλισέ. Τότε λέει «γι­νό­ντου­σαν έργα», «ο κό­σμος κοι­μό­ταν με τα πα­ρά­θυ­ρα ανοι­χτά», «η χώρα δε χρω­στού­σε μισή δραχ­μή». Πρό­κει­ται για μια άκρως απο­τυ­χη­μέ­νη ωραιο­ποί­η­ση ενός ανε­λεύ­θε­ρου, κα­τα­πιε­στι­κού και εξο­ντω­τι­κού κα­θε­στώ­τος που έδερ­νε, φυ­λά­κι­ζε, βα­σά­νι­ζε, εξό­ρι­ζε και σκό­τω­νε κάθε λογής αντι­φρο­νού­ντα. Σκο­πός εκεί­νων που νο­σταλ­γούν τις χου­ντο­πα­ρε­λά­σεις, το πα­τριω­τι­κό κιτς, τους χρυ­σούς σταυ­ρούς των χου­ντο­παπ­πά­δων και την ιδε­ο­λο­γι­κή επι­βο­λή του δόγ­μα­τος «πα­τρίς θρη­σκεία οι­κο­γέ­νεια», είναι το να πλή­ξουν ένα τε­ρά­στιο κύμα αγώ­νων που σά­ρω­σε όλα τα πα­ρα­πά­νω για πολ­λές δε­κα­ε­τί­ες.  

Η χού­ντα των συ­νταγ­μα­ταρ­χών δεν υπήρ­ξε τί­πο­τε άλλο πέρα από την πιο ασφα­λή σα­νί­δα επι­βί­ω­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού σε μια πε­ρί­ο­δο γε­νι­κευ­μέ­νης πο­λι­τι­κής κρί­σης. Η στρα­τιω­τι­κή ήττα της Αρι­στε­ράς στον εμ­φύ­λιο δε σή­μα­νε ποτέ την πο­λι­τι­κή της κα­τάρ­ρευ­ση και την εξα­φά­νι­σή της από το προ­σκή­νιο. Ακόμη και στο αστυ­νο­μο­κρα­τού­με­νο με­τεμ­φυ­λια­κό κρά­τος, η Αρι­στε­ρά δια­τή­ρη­σε τις δυ­νά­μεις της. Και αυτός ήταν ένας κό­μπος στο λαιμό όλων αυτών που προ­χώ­ρη­σαν στο πρα­ξι­κό­πη­μα της 21ης Απρί­λη του 1967 αλλά και των κε­φα­λαιο­κρα­τών φίλων τους, θε­με­λιώ­νο­ντας ένα κα­θε­στώς που για επτά χρό­νια θα έβαζε κυ­ριο­λε­κτι­κά τη χώρα στο γύψο. 

Τα πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα και τα συν­δι­κά­τα δια­λύ­θη­καν, οι «ύπο­πτοι» γέ­μι­σαν τα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ και ο Τύπος ήταν ελεγ­χό­με­νος και φι­μω­μέ­νος. Στα σχο­λεία, στις σχο­λές και στους χώ­ρους δου­λειάς εγκα­τα­στά­θη­καν οι ρου­φιά­νοι της Ασφά­λειας. Οι λέ­ξεις «απερ­γία», «δια­δή­λω­ση», «συ­νέ­λευ­ση» ανή­καν στην ιστο­ρία. Συλ­λή­ψεις, στρα­το­δι­κεία και ξε­ρο­νή­σια απο­τέ­λε­σαν τα βα­σι­κά γρα­νά­ζια με τα οποία η Χού­ντα εξό­ντω­νε τους πο­λι­τι­κούς της αντι­πά­λους. Από την άλλη, την ίδια στιγ­μή το ελ­λη­νι­κό κε­φά­λαιο έκανε χρυ­σές δου­λειές και αυ­γά­τι­ζε τα κέρδη του έχο­ντας άρι­στες σχέ­σεις με τους δι­κτά­το­ρες, ενώ ο αμε­ρι­κά­νι­κος ιμπε­ρια­λι­σμός έδει­χνε επί­σης να εξυ­πη­ρε­τεί­ται από τις εξε­λί­ξεις στη χώρα. 

Εξέ­γερ­ση του Νο­έμ­βρη 

Όλα τα πα­ρα­πά­νω, συ­νέ­βαι­ναν σε μια εποχή που ο πλα­νή­της κλο­νι­ζό­ταν από νέα ρεύ­μα­τα ιδεών, κι­νή­μα­τα ανυ­πα­κο­ής, αγώ­νες υπε­ρά­σπι­σης δι­καιω­μά­των, αντια­ποι­κια­κές μάχες, πο­λι­τι­στι­κά αντι­προ­τάγ­μα­τα στην κυ­ρί­αρ­χη κουλ­τού­ρα. Ο Μάης στη Γαλ­λία, το καυτό φθι­νό­πω­ρο στην Ιτα­λία, οι δια­δη­λώ­σεις για τα δι­καιώ­μα­τα των μαύ­ρων στις ΗΠΑ, το Woodstock, τα μα­κριά μαλ­λιά, η αμ­φι­σβή­τη­ση της σο­βιε­τι­κής ορ­θο­δο­ξί­ας από τα αρι­στε­ρά, απο­τέ­λε­σαν ένα εκρη­κτι­κό ψη­φι­δω­τό στα θε­μέ­λια του διε­θνούς κα­πι­τα­λι­σμού. Ο από­η­χος του πα­γκό­σμιου 1968 έφτα­νε αργά και ετε­ρο­χρο­νι­σμέ­να στη χου­ντι­κή Ελ­λά­δα. Όμως έφτα­νε. 

Από το 1971 κι έπει­τα, ο κό­σμος έβγαι­νε σιγά σιγά από την πα­γω­μά­ρα της αδρά­νειας. Η τα­ξι­κή πάλη και ο αντι­δι­κτα­το­ρι­κός αγώ­νας άρ­χι­σαν να απο­κτούν νέα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά που απο­τυ­πώ­νο­νταν τόσο στις πα­νε­πι­στη­μια­κές σχο­λές, όσο και στους ερ­γα­τι­κούς χώ­ρους. Όσο η Χού­ντα είχε εφη­συ­χά­σει, προ­ω­θώ­ντας τη φι­λε­λευ­θε­ρο­ποί­η­ση και την ομαλή με­τά­βα­ση σε ένα ελεγ­χό­με­νο κοι­νο­βου­λευ­τι­κό κα­θε­στώς και η πα­ρα­δο­σια­κή Αρι­στε­ρά ανέ­με­νε αμή­χα­να τις εξε­λί­ξεις, οι φοι­τη­τές, οι μα­θη­τές και οι ερ­γά­τες απο­δεί­κνυαν στην πράξη ότι δεν μπο­ρού­σαν να πε­ρι­μέ­νουν. Οι πρω­το­βου­λί­ες του φοι­τη­τι­κού κι­νή­μα­τος και οι κα­τα­λή­ψεις της Νο­μι­κής το Φλε­βά­ρη και του Πο­λυ­τε­χνεί­ου το Νο­έμ­βρη του 1973 απο­τέ­λε­σαν την αφορ­μή που έψα­χνε χι­λιά­δες κό­σμος για να ξε­χυ­θεί στους δρό­μους.

Η εξέ­γερ­ση του Πο­λυ­τε­χνεί­ου δεν κα­τέ­βη­κε από τον ου­ρα­νό. Ήταν το από­το­κο διερ­γα­σιών που υπήρ­χαν χρό­νια στην κοι­νω­νία, αλλά δεν είχαν τρόπο να εκ­φρα­στούν. Το Πο­λυ­τε­χνείο στην Πα­τη­σί­ων έγινε ο καμ­βάς πάνω στον οποίο εκ­φρά­στη­κε χι­λιά­δες κό­σμος μέσα από συν­θή­μα­τα αδια­νό­η­τα για την εποχή όπως «Κάτω η Χού­ντα», «Απερ­γία γε­νι­κή», «Ερ­γά­τες-Αγρό­τες-Φοι­τη­τές», «Κάτω το κε­φά­λαιο», «Λαϊκή εξου­σία». Οι φοι­τη­τές κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας το Πο­λυ­τε­χνείο έδω­σαν το έναυ­σμα για το ξε­δί­πλω­μα του αγώνα, ο οποί­ος όμως απέ­κτη­σε άλλη βα­ρύ­τη­τα και άλλα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά όταν τη σκυ­τά­λη πήρε η ερ­γα­τι­κή τάξη. Δε­κά­δες χι­λιά­δες ερ­γά­τες και αγρό­τες πλημ­μύ­ρη­σαν τους δρό­μους γύρω από το Πο­λυ­τε­χνείο. Δίπλα στις συ­νε­λεύ­σεις και τα συ­ντο­νι­στι­κά των φοι­τη­τών, υπήρ­χαν ερ­γα­τι­κές συ­νε­λεύ­σεις και επι­τρο­πές, που πραγ­μα­τι­κά δη­μιουρ­γού­σαν άλλες προσ­δο­κί­ες. Την ίδια στιγ­μή χι­λιά­δες μα­θη­τές, παρά τα ελεγ­χό­με­να από την ασφά­λεια απου­σιο­λό­για, άφη­ναν τα σχο­λεία και έτρε­χαν προς το κα­τει­λημ­μέ­νο Πο­λυ­τε­χνείο βοη­θώ­ντας όπως μπο­ρού­σαν.

Μια ει­κό­να από το μέλ­λον, έπαιρ­νε σάρκα και οστά μέσα σε ένα από­λυ­τα ανε­λεύ­θε­ρο και κα­τα­πιε­στι­κό κα­θε­στώς. Αυτό δε θα μπο­ρού­σε να γίνει για πολύ ανε­κτό. Κάπως έτσι, τα ξη­με­ρώ­μα­τα της 17ης Νο­έμ­βρη, τα τανκς μπού­κα­ραν στο Πο­λυ­τε­χνείο σε ένα στιγ­μιό­τυ­πο απί­στευ­της βα­ναυ­σό­τη­τας που για κακή τους τύχη κα­τα­γρά­φη­κε από την κά­με­ρα του αντα­πο­κρι­τή Άλ­μπερτ Κου­ράντ, από το πα­ρά­θυ­ρο του Ακρο­πόλ. Αυτό το ολι­γό­λε­πτο βί­ντεο απο­τύ­πω­νε με από­λυ­τη ακρί­βεια τις δύο κοι­νω­νί­ες που κρύ­βο­νταν κάτω από την ίδια ση­μαία. Από τη μία οι φοι­τη­τές, οι ερ­γά­τες, οι αγρό­τες, οι μα­θη­τές που μά­χο­νται για την ελευ­θε­ρία, και από την άλλη τα τανκς, η αστυ­νο­μία και μια δράκα πο­λι­τι­κά τε­λειω­μέ­νων συ­νταγ­μα­ταρ­χών. Τα γε­γο­νό­τα εκεί­νης της νύ­χτας, ση­μα­το­δό­τη­σαν την ορι­στι­κή ανα­τρο­πή της Χού­ντας, άσχε­τα αν αυτή ήρθε με­ρι­κούς μήνες αρ­γό­τε­ρα.

Η επί­ση­μη ιστο­ρι­κή βι­βλιο­γρα­φία επι­μέ­νει ότι η δι­κτα­το­ρία κα­τέρ­ρευ­σε υπό τις συ­νέ­πειες των γε­γο­νό­των της Κύ­πρου, το κα­λο­καί­ρι του 1974. Πα­ρου­σιά­ζει τον «εθνάρ­χη» Κων­στα­ντί­νο Κα­ρα­μαν­λή ως απε­λευ­θε­ρω­τή και εγ­γυ­η­τή της με­τα­πο­λι­τευ­τι­κής κοι­νο­βου­λευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας. Πολ­λοί μά­λι­στα του πι­στώ­νουν μέχρι και την… ύπαρ­ξη της κομ­μου­νι­στι­κής Αρι­στε­ράς λόγω της νο­μι­μο­ποί­η­σης του ΚΚΕ. Όλα αυτά είναι ένα φαι­δρό αστι­κό κα­τα­σκεύ­α­σμα. Η εξέ­γερ­ση του Πο­λυ­τε­χνεί­ου ήταν αυτή που έκοψε για τα καλά τα πο­δά­ρια της Χού­ντας. Η πα­νελ­λα­δι­κή κι­νη­το­ποί­η­ση εκα­το­ντά­δων χι­λιά­δων ερ­γα­τών, φοι­τη­τών και μα­θη­τών και η μα­ζι­κή και ρι­ζο­σπα­στι­κή πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση της πε­ριό­δου απο­τέ­λε­σαν την τα­φό­πλα­κα στο πιο βά­ναυ­σο και σκλη­ρό με­τα­πο­λε­μι­κό κα­θε­στώς. Οι αστοί ανέ­χτη­καν την κομ­μου­νι­στι­κή Αρι­στε­ρά σε όλες τις εκ­φάν­σεις της, απλού­στα­τα γιατί δεν μπο­ρού­σαν να κά­νουν αλ­λιώς. Ήξε­ραν το που μπο­ρού­σε να φτά­σει αυτός ο διά­χυ­τος ρι­ζο­σπα­στι­σμός και προ­τί­μη­σαν τη συ­ναί­νε­ση.

Επα­να­στα­τι­κή Αρι­στε­ρά

Τα γε­γο­νό­τα πρέ­πει να εξε­τά­ζο­νται στην εποχή τους. Και ήταν μια εποχή που είχε πολύ έντο­νη πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση. Όσοι πήραν μέρος στα γε­γο­νό­τα δε συμ­με­τεί­χαν απλώς σε ένα μα­ζι­κό ξέ­σπα­σμα, αλλά στην πλειο­ψη­φία τους κου­βα­λού­σαν έντο­νες πο­λι­τι­κές ανα­φο­ρές. Η εί­σο­δος της επα­να­στα­τι­κής Αρι­στε­ράς στον πο­λι­τι­κό στίβο άλ­λα­ξε ρι­ζι­κά τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του αντι­δι­κτα­το­ρι­κού αγώνα. Με­μο­νω­μέ­να στε­λέ­χη του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσω­τε­ρι­κού, τρο­τσκι­στές, μα­οϊ­κοί και γκε­βα­ρι­στές έφτια­χναν νέες ορ­γα­νώ­σεις, εξέ­δι­δαν πα­ρά­νο­μα έντυ­πα και εμπλού­τι­ζαν την πο­λι­τι­κή σκέψη σε μια ρι­ζο­σπα­στι­κή κα­τεύ­θυν­ση. Σε μια κα­τεύ­θυν­ση που δεν επε­δί­ω­κε μόνο την ανα­τρο­πή της Χού­ντας, αλλά έθετε επί τά­πη­τος το ζή­τη­μα του κα­θε­στώ­τος που τη γέν­νη­σε. 

Όλα αυτά, σε μια πε­ρί­ο­δο που η Χού­ντα έβλε­πε τη νο­μι­μο­ποί­η­ση της να αμ­φι­σβη­τεί­ται σε κοι­νω­νι­κό επί­πε­δο και που επε­δί­ω­κε να την επα­να­θε­με­λιώ­σει μέσα από τη φι­λε­λευ­θε­ρο­ποί­η­ση του κα­θε­στώ­τος και τη με­τά­βα­ση σε μια κα­ρι­κα­τού­ρα κοι­νο­βου­λευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας χωρίς να πει­ρα­χτεί ο χου­ντι­κός κρα­τι­κός μη­χα­νι­σμός. Φο­βι­κές απέ­να­ντι στις εξε­λί­ξεις, οι ηγε­σί­ες του ΚΚΕ Εσω­τε­ρι­κού και του ΚΚΕ έβλε­παν πε­ρισ­σό­τε­ρο προ­σι­τή μια ομαλή με­τά­βα­ση από τη δι­κτα­το­ρία στην αστι­κή δη­μο­κρα­τία παρά μια τα­ξι­κή σύ­γκρου­ση που θα οδη­γού­σε σε άλλες «επι­κίν­δυ­νες» κα­τευ­θύν­σεις. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι το ΚΚΕ Εσω­τε­ρι­κού σκε­φτό­ταν να συμ­με­τά­σχει στις χου­ντο­ε­κλο­γές του Μαρ­κε­ζί­νη, ενώ το ΚΚΕ κατά τη διάρ­κεια της κα­τά­λη­ψης του Πο­λυ­τε­χνεί­ου επε­ξερ­γα­ζό­ταν το εν­δε­χό­με­νο απο­χώ­ρη­σης και υπε­ρά­σπι­ζε τον πε­ριο­ρι­σμό της κα­τά­λη­ψης σε φοι­τη­τι­κά αι­τή­μα­τα που δε θα έθι­γαν το ίδιο το κα­θε­στώς, ούτε θα προ­χω­ρού­σαν ένα βήμα πα­ρα­κά­τω.

Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα όμως είχε ξε­πε­ρά­σει τις ανα­λύ­σεις της ηγε­σί­ας της πα­λιάς Αρι­στε­ράς. Στα φοι­τη­τι­κά αμ­φι­θέ­α­τρα και στους ερ­γα­τι­κούς χώ­ρους χτι­ζό­ταν ένα ρεύμα ανοι­χτής πο­λι­τι­κής δρά­σης ενά­ντια στη Χού­ντα που δεν εγκλω­βι­ζό­ταν σε ημί­με­τρα και συμ­βι­βα­σμούς. Πρό­κει­ται για ένα δυ­να­μι­κό αγω­νι­στών/τριών που έθετε εμ­φα­τι­κά ως στρα­τη­γι­κό στόχο το ζή­τη­μα του σο­σια­λι­σμού-κομ­μου­νι­σμού και τη με­τά­βα­ση σε μια ολό­τε­λα δια­φο­ρε­τι­κή κοι­νω­νία. Αυτό το κόκ­κι­νο κύμα που ξε­πή­δη­σε μέσα στα χρό­νια της Χού­ντας απο­τέ­λε­σε και ανα­πό­σπα­στο τμήμα των ερ­γα­τι­κών μαχών που δό­θη­καν στη με­τα­πο­λί­τευ­ση, με απο­τέ­λε­σμα πολ­λές και ση­μα­ντι­κές νίκες απέ­να­ντι στην κυ­ρί­αρ­χη τάξη. Νίκες που σή­με­ρα οι αστι­κές κυ­βερ­νή­σεις προ­σπα­θούν να πά­ρουν πίσω μέσα σε ένα απί­στευ­το κρε­σέ­ντο συ­στη­μι­κού ρε­βαν­σι­σμού. Νίκες που εμείς κα­λού­μα­στε να υπε­ρα­σπι­στού­με ξανά, πιά­νο­ντας το νήμα του Νο­έμ­βρη πιο δυ­να­τά από ποτέ.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά