Ο δικός μας Νοέμβρης πάντα θα συγκρούεται με τη δική τους μνήμη

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, αποτελούν ορόσημο, όχι μόνο γιατί οδήγησαν στην ανατροπή του χουντικού καθεστώτος, αλλά και γιατί αποτέλεσαν τροφοδότη χιλιάδων αγώνων τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Και αυτό είναι ένα πολύτιμο κληροδότημα.

Χουντικό καθεστώς

Σήμερα σε μεγάλο βαθμό η δημόσια συζήτηση έχει μετατοπιστεί προς τα δεξιά. Ακούγονται πράγματα γύρω από την επταετή Χούντα, που σε άλλες εποχές θα ήταν αδιανόητα. Κάθε λογής δημοσιολόγοι ξεπλένουν το χουντικό καθεστώς, αναπαράγοντας τα πιο αστεία κλισέ. Τότε λέει «γινόντουσαν έργα», «ο κόσμος κοιμόταν με τα παράθυρα ανοιχτά», «η χώρα δε χρωστούσε μισή δραχμή». Πρόκειται για μια άκρως αποτυχημένη ωραιοποίηση ενός ανελεύθερου, καταπιεστικού και εξοντωτικού καθεστώτος που έδερνε, φυλάκιζε, βασάνιζε, εξόριζε και σκότωνε κάθε λογής αντιφρονούντα. Σκοπός εκείνων που νοσταλγούν τις χουντοπαρελάσεις, το πατριωτικό κιτς, τους χρυσούς σταυρούς των χουντοπαππάδων και την ιδεολογική επιβολή του δόγματος «πατρίς θρησκεία οικογένεια», είναι το να πλήξουν ένα τεράστιο κύμα αγώνων που σάρωσε όλα τα παραπάνω για πολλές δεκαετίες.  

Η χούντα των συνταγματαρχών δεν υπήρξε τίποτε άλλο πέρα από την πιο ασφαλή σανίδα επιβίωσης του ελληνικού καπιταλισμού σε μια περίοδο γενικευμένης πολιτικής κρίσης. Η στρατιωτική ήττα της Αριστεράς στον εμφύλιο δε σήμανε ποτέ την πολιτική της κατάρρευση και την εξαφάνισή της από το προσκήνιο. Ακόμη και στο αστυνομοκρατούμενο μετεμφυλιακό κράτος, η Αριστερά διατήρησε τις δυνάμεις της. Και αυτός ήταν ένας κόμπος στο λαιμό όλων αυτών που προχώρησαν στο πραξικόπημα της 21ης Απρίλη του 1967 αλλά και των κεφαλαιοκρατών φίλων τους, θεμελιώνοντας ένα καθεστώς που για επτά χρόνια θα έβαζε κυριολεκτικά τη χώρα στο γύψο. 

Τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα διαλύθηκαν, οι «ύποπτοι» γέμισαν τα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ και ο Τύπος ήταν ελεγχόμενος και φιμωμένος. Στα σχολεία, στις σχολές και στους χώρους δουλειάς εγκαταστάθηκαν οι ρουφιάνοι της Ασφάλειας. Οι λέξεις «απεργία», «διαδήλωση», «συνέλευση» ανήκαν στην ιστορία. Συλλήψεις, στρατοδικεία και ξερονήσια αποτέλεσαν τα βασικά γρανάζια με τα οποία η Χούντα εξόντωνε τους πολιτικούς της αντιπάλους. Από την άλλη, την ίδια στιγμή το ελληνικό κεφάλαιο έκανε χρυσές δουλειές και αυγάτιζε τα κέρδη του έχοντας άριστες σχέσεις με τους δικτάτορες, ενώ ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έδειχνε επίσης να εξυπηρετείται από τις εξελίξεις στη χώρα. 

Εξέγερση του Νοέμβρη 

Όλα τα παραπάνω, συνέβαιναν σε μια εποχή που ο πλανήτης κλονιζόταν από νέα ρεύματα ιδεών, κινήματα ανυπακοής, αγώνες υπεράσπισης δικαιωμάτων, αντιαποικιακές μάχες, πολιτιστικά αντιπροτάγματα στην κυρίαρχη κουλτούρα. Ο Μάης στη Γαλλία, το καυτό φθινόπωρο στην Ιταλία, οι διαδηλώσεις για τα δικαιώματα των μαύρων στις ΗΠΑ, το Woodstock, τα μακριά μαλλιά, η αμφισβήτηση της σοβιετικής ορθοδοξίας από τα αριστερά, αποτέλεσαν ένα εκρηκτικό ψηφιδωτό στα θεμέλια του διεθνούς καπιταλισμού. Ο απόηχος του παγκόσμιου 1968 έφτανε αργά και ετεροχρονισμένα στη χουντική Ελλάδα. Όμως έφτανε. 

Από το 1971 κι έπειτα, ο κόσμος έβγαινε σιγά σιγά από την παγωμάρα της αδράνειας. Η ταξική πάλη και ο αντιδικτατορικός αγώνας άρχισαν να αποκτούν νέα χαρακτηριστικά που αποτυπώνονταν τόσο στις πανεπιστημιακές σχολές, όσο και στους εργατικούς χώρους. Όσο η Χούντα είχε εφησυχάσει, προωθώντας τη φιλελευθεροποίηση και την ομαλή μετάβαση σε ένα ελεγχόμενο κοινοβουλευτικό καθεστώς και η παραδοσιακή Αριστερά ανέμενε αμήχανα τις εξελίξεις, οι φοιτητές, οι μαθητές και οι εργάτες αποδείκνυαν στην πράξη ότι δεν μπορούσαν να περιμένουν. Οι πρωτοβουλίες του φοιτητικού κινήματος και οι καταλήψεις της Νομικής το Φλεβάρη και του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973 αποτέλεσαν την αφορμή που έψαχνε χιλιάδες κόσμος για να ξεχυθεί στους δρόμους.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν κατέβηκε από τον ουρανό. Ήταν το απότοκο διεργασιών που υπήρχαν χρόνια στην κοινωνία, αλλά δεν είχαν τρόπο να εκφραστούν. Το Πολυτεχνείο στην Πατησίων έγινε ο καμβάς πάνω στον οποίο εκφράστηκε χιλιάδες κόσμος μέσα από συνθήματα αδιανόητα για την εποχή όπως «Κάτω η Χούντα», «Απεργία γενική», «Εργάτες-Αγρότες-Φοιτητές», «Κάτω το κεφάλαιο», «Λαϊκή εξουσία». Οι φοιτητές καταλαμβάνοντας το Πολυτεχνείο έδωσαν το έναυσμα για το ξεδίπλωμα του αγώνα, ο οποίος όμως απέκτησε άλλη βαρύτητα και άλλα χαρακτηριστικά όταν τη σκυτάλη πήρε η εργατική τάξη. Δεκάδες χιλιάδες εργάτες και αγρότες πλημμύρησαν τους δρόμους γύρω από το Πολυτεχνείο. Δίπλα στις συνελεύσεις και τα συντονιστικά των φοιτητών, υπήρχαν εργατικές συνελεύσεις και επιτροπές, που πραγματικά δημιουργούσαν άλλες προσδοκίες. Την ίδια στιγμή χιλιάδες μαθητές, παρά τα ελεγχόμενα από την ασφάλεια απουσιολόγια, άφηναν τα σχολεία και έτρεχαν προς το κατειλημμένο Πολυτεχνείο βοηθώντας όπως μπορούσαν.

Μια εικόνα από το μέλλον, έπαιρνε σάρκα και οστά μέσα σε ένα απόλυτα ανελεύθερο και καταπιεστικό καθεστώς. Αυτό δε θα μπορούσε να γίνει για πολύ ανεκτό. Κάπως έτσι, τα ξημερώματα της 17ης Νοέμβρη, τα τανκς μπούκαραν στο Πολυτεχνείο σε ένα στιγμιότυπο απίστευτης βαναυσότητας που για κακή τους τύχη καταγράφηκε από την κάμερα του ανταποκριτή Άλμπερτ Κουράντ, από το παράθυρο του Ακροπόλ. Αυτό το ολιγόλεπτο βίντεο αποτύπωνε με απόλυτη ακρίβεια τις δύο κοινωνίες που κρύβονταν κάτω από την ίδια σημαία. Από τη μία οι φοιτητές, οι εργάτες, οι αγρότες, οι μαθητές που μάχονται για την ελευθερία, και από την άλλη τα τανκς, η αστυνομία και μια δράκα πολιτικά τελειωμένων συνταγματαρχών. Τα γεγονότα εκείνης της νύχτας, σηματοδότησαν την οριστική ανατροπή της Χούντας, άσχετα αν αυτή ήρθε μερικούς μήνες αργότερα.

Η επίσημη ιστορική βιβλιογραφία επιμένει ότι η δικτατορία κατέρρευσε υπό τις συνέπειες των γεγονότων της Κύπρου, το καλοκαίρι του 1974. Παρουσιάζει τον «εθνάρχη» Κωνσταντίνο Καραμανλή ως απελευθερωτή και εγγυητή της μεταπολιτευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Πολλοί μάλιστα του πιστώνουν μέχρι και την… ύπαρξη της κομμουνιστικής Αριστεράς λόγω της νομιμοποίησης του ΚΚΕ. Όλα αυτά είναι ένα φαιδρό αστικό κατασκεύασμα. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν αυτή που έκοψε για τα καλά τα ποδάρια της Χούντας. Η πανελλαδική κινητοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων εργατών, φοιτητών και μαθητών και η μαζική και ριζοσπαστική πολιτικοποίηση της περιόδου αποτέλεσαν την ταφόπλακα στο πιο βάναυσο και σκληρό μεταπολεμικό καθεστώς. Οι αστοί ανέχτηκαν την κομμουνιστική Αριστερά σε όλες τις εκφάνσεις της, απλούστατα γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς. Ήξεραν το που μπορούσε να φτάσει αυτός ο διάχυτος ριζοσπαστισμός και προτίμησαν τη συναίνεση.

Επαναστατική Αριστερά

Τα γεγονότα πρέπει να εξετάζονται στην εποχή τους. Και ήταν μια εποχή που είχε πολύ έντονη πολιτικοποίηση. Όσοι πήραν μέρος στα γεγονότα δε συμμετείχαν απλώς σε ένα μαζικό ξέσπασμα, αλλά στην πλειοψηφία τους κουβαλούσαν έντονες πολιτικές αναφορές. Η είσοδος της επαναστατικής Αριστεράς στον πολιτικό στίβο άλλαξε ριζικά τα χαρακτηριστικά του αντιδικτατορικού αγώνα. Μεμονωμένα στελέχη του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσωτερικού, τροτσκιστές, μαοϊκοί και γκεβαριστές έφτιαχναν νέες οργανώσεις, εξέδιδαν παράνομα έντυπα και εμπλούτιζαν την πολιτική σκέψη σε μια ριζοσπαστική κατεύθυνση. Σε μια κατεύθυνση που δεν επεδίωκε μόνο την ανατροπή της Χούντας, αλλά έθετε επί τάπητος το ζήτημα του καθεστώτος που τη γέννησε. 

Όλα αυτά, σε μια περίοδο που η Χούντα έβλεπε τη νομιμοποίηση της να αμφισβητείται σε κοινωνικό επίπεδο και που επεδίωκε να την επαναθεμελιώσει μέσα από τη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος και τη μετάβαση σε μια καρικατούρα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας χωρίς να πειραχτεί ο χουντικός κρατικός μηχανισμός. Φοβικές απέναντι στις εξελίξεις, οι ηγεσίες του ΚΚΕ Εσωτερικού και του ΚΚΕ έβλεπαν περισσότερο προσιτή μια ομαλή μετάβαση από τη δικτατορία στην αστική δημοκρατία παρά μια ταξική σύγκρουση που θα οδηγούσε σε άλλες «επικίνδυνες» κατευθύνσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ΚΚΕ Εσωτερικού σκεφτόταν να συμμετάσχει στις χουντοεκλογές του Μαρκεζίνη, ενώ το ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της κατάληψης του Πολυτεχνείου επεξεργαζόταν το ενδεχόμενο αποχώρησης και υπεράσπιζε τον περιορισμό της κατάληψης σε φοιτητικά αιτήματα που δε θα έθιγαν το ίδιο το καθεστώς, ούτε θα προχωρούσαν ένα βήμα παρακάτω.

Η πραγματικότητα όμως είχε ξεπεράσει τις αναλύσεις της ηγεσίας της παλιάς Αριστεράς. Στα φοιτητικά αμφιθέατρα και στους εργατικούς χώρους χτιζόταν ένα ρεύμα ανοιχτής πολιτικής δράσης ενάντια στη Χούντα που δεν εγκλωβιζόταν σε ημίμετρα και συμβιβασμούς. Πρόκειται για ένα δυναμικό αγωνιστών/τριών που έθετε εμφατικά ως στρατηγικό στόχο το ζήτημα του σοσιαλισμού-κομμουνισμού και τη μετάβαση σε μια ολότελα διαφορετική κοινωνία. Αυτό το κόκκινο κύμα που ξεπήδησε μέσα στα χρόνια της Χούντας αποτέλεσε και αναπόσπαστο τμήμα των εργατικών μαχών που δόθηκαν στη μεταπολίτευση, με αποτέλεσμα πολλές και σημαντικές νίκες απέναντι στην κυρίαρχη τάξη. Νίκες που σήμερα οι αστικές κυβερνήσεις προσπαθούν να πάρουν πίσω μέσα σε ένα απίστευτο κρεσέντο συστημικού ρεβανσισμού. Νίκες που εμείς καλούμαστε να υπερασπιστούμε ξανά, πιάνοντας το νήμα του Νοέμβρη πιο δυνατά από ποτέ.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά