Ο λαϊκός θρίαμβος στο δημοψήφισμα στη Χιλή

Μέσα σε λίγους μήνες, η εργατική τάξη κατάφερε αυτό που δεν έκαναν τα κόμματα που διαχειρίστηκαν τη δημοκρατική μετάβαση στα τελευταία 30 χρόνια. Να θυμίσουμε ότι αυτό το δημοψήφισμα, που θα γινόταν τον Απρίλη του 2020 και αναβλήθηκε για τον Οκτώβρη λόγω της πανδημίας, ήταν το αποτέλεσμα της «Συμφωνίας για Κοινωνική Ειρήνη και Νέο Σύνταγμα» που υπέγραψαν τα περισσότερα κοινοβουλευτικά κόμματα στις 15 Νοέμβρη του 2019, δηλαδή 2 μέρες πριν την γενική απεργία που είχε στριμώξει στη γωνία την κυβέρνηση και υποχρέωσε το πολιτικό σύστημα να δώσει μια θεσμική διέξοδο σε μια εξέγερση που στόχευε ρητά στην ανατροπή του.

Αν και θα χρειαστεί μια λεπτομερής ανάλυση των αποτελεσμάτων, γνωρίζουμε ήδη ότι η έγκριση κέρδισε το 78,27% των επιλογών και η απόρριψη το 21,73%. Αυτή η δεύτερη επιλογή κατέκτησε την πλειοψηφία μόνο σε 5 δήμους σε ολόκληρη τη χώρα, 3 εκ των οποίων είναι αυτοί όπου είναι συγκεντρωμένοι οι πλουσιότεροι άνθρωποι στη Χιλή. Στα κοινωνικά δίκτυα, ήδη κυκλοφορεί το μήνυμα «δεν είναι για τα 30 πέσος, είναι για τις 3 κοινότητες». Πρόκειται για αναδιατύπωση του εικονικού συνθήματος της κοινωνικής εξέγερσης -που προκλήθηκε από μια αύξηση 30 πέσος στα εισιτήρια των συγκοινωνιών- η οποία αποτυπώνει τον απολογισμό 3 δεκαετιών νεοφιλελεύθερης δημοκρατίας. (ΣτΜ: η αρχική εκδοχή έλεγε «δεν είναι τα τριάντα πέσος, είναι τα τριάντα χρόνια».

Επρόκειτο για μια καθαρά ταξική ψήφο. Όχι μόνο επειδή αυξήθηκε εμφανώς η συμμετοχή στις λαϊκές συνοικίες των πόλεων, αλλά και γιατί σε όλες αυτές τις συνοικίες το «ΝΑΙ» κέρδισε περίπου το 90% της ψήφου. Αξίζουν αναφοράς και τα αποτελέσματα στις «ζώνες περιβαλλοντικής θυσίας», τις περιοχές που έχουν ρημαχτεί από την εξορυκτική και ενεργειακή δραστηριότητα, που αντιμετωπίζουν σοβαρές κοινωνικο-περιβαλλοντικές κρίσεις κι ελλείψεις νερού και των οποίων οι κάτοικοι εδώ και χρόνια συγκρούονται με τις μεγάλες επιχειρήσεις που ενσαρκώνουν αυτήν την καταστροφή. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η Freirina, Petorca και τουλάχιστον άλλοι 6 Δήμοι, όπου το «ΝΑΙ» ξεπέρασε το 90%.

Οι δημοσκοπήσεις πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, έδειχναν ότι πάνω από το 70% του πληθυσμού ταύτιζε την επιλογή «απόρριψης» με τον στρατό, τις μεγάλες επιχειρήσεις και την κυβέρνηση. Ήταν συνεπώς και μία ψήφος ενάντια σε όλους αυτούς, αλλά όχι μόνο σε αυτούς. Αν και ο καθαρός θρίαμβος του «ΝΑΙ» ήταν αναμενόμενος, η έκπληξη ήρθε από τα αποτελέσματα της δεύτερης ψηφοφορίας, όπου οι ψηφοφόροι καλούνταν να απαντήσουν «Ποιο σώμα θέλετε να γράψει το Νέο Σύνταγμα;». Το 78,99% ψήφισε για μια Συντακτική Συνέλευση, στην οποία θα εκπροσωπούνται εξίσου και τα δύο φύλα και της οποίας τα μέλη θα εκλεγούν εξ ολοκλήρου από τη λαϊκή ψήφο. Το 21,01% επέλεξε μια Μικτή Συνέλευση, η οποία δεν θα ήταν ισομερής με όρους φύλου και τις οποίας τα μισά μέλη θα εκλέγονταν από το λαό και τα άλλα μισά από ενεργούς βουλευτές. 

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι εντοπίστηκε καταρχήν μια αύξηση της συμμετοχής σε αυτήν την εκλογική διαδικασία. Με απόλυτους αριθμούς, υπήρξαν 500.000 ψήφοι περισσότεροι από ό,τι στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2017, μια αύξηση που στηρίχθηκε στην μεγαλύτερη συμμετοχή στις λαϊκές περιοχές. Αυτό από μόνο του αντιστρέφει μια τριαντακονταετή τάση συστηματικής μείωσης της συμμετοχής στις κάλπες. Με σχετικούς όρους, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτό το δημοψήφισμα διεξήχθη στο πλαίσιο της πανδημίας και αρκετούς Δήμους ακόμα σε καραντίνα. Γι’ αυτό το λόγο, θα χρειαστεί να εξετάσουμε τις λεπτομέρειες των δεδομένων για να ερμηνεύσουμε σωστά αυτήν την αύξηση (ποιοι-ες ψήφισαν που είχαν ξαναψηφίσει ή όχι στο παρελθόν; Ποιοι-ες δεν ψήφισαν και γιατί; ).

Ποια είναι η πολιτική σημασία αυτών των αποτελεσμάτων; Πρώτον, είναι μια από τις κορυφαίες στιγμές του κινήματος ρήξης που γεννήθηκε μέσα από την εξέγερση του Οκτώβρη του 2019. Αυτή λαϊκή ορμή έβαλε στο στόχαστρό της ως κύριο εχθρό το σύνταγμα του 1980. Δεύτερον, η συντριπτική πλειοψηφία υπέρ ενός συντακτικού σώματος εκλεγμένου κατά 100% μπορεί να θεωρηθεί μια ψήφος ενάντια σε όλους όσους κυβέρνησαν τις τελευταίες 3 δεκαετίες, και την κεντροαριστερά και την Δεξιά.

 Τέλος, ήταν ένα ισχυρό πολιτικό πλήγμα στις πιο αντιδραστικές πτέρυγες του πολιτικού φάσματος (μέσα κι έξω από το κράτος), οι οποίες οργάνωσαν την καμπάνια για Απόρριψη. Σε αυτό το πεδίο, ένας πολιτικός πόλος με εθνικιστική, ευαγελλική-χριστιανική και πινοσετική κοινωνική βάση που απειλούσε να συγκροτηθεί δέχτηκε ένα ισχυρό πλήγμα από το 80% υπέρ της Έγκρισης.

Ποιες είναι οι προκλήσεις μπροστά μας; Το δημοψήφισμα ήταν ίσως το σημείο κορύφωσης της φάσης της ρήξης, με την έννοια μιας κοινωνικής κριτικής που αμφισβητεί το πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που κυβερνά τη Χιλή από τη δεκαετία του ’70. Αυτό που ξεκινά τώρα είναι η αμιγώς «συντακτική» φάση, με την έννοια της σύγκρουσης μεταξύ κοινωνικών σχεδίων που θα παρουσιαστούν στην συντακτική συζήτηση πριν, στη διάρκεια και αναμφίβολα και μετά την Συντακτική Συνέλευση.

Ένα σαφές δείγμα για αυτήν την προοπτική είναι η έμφαση που έδιναν οι εργοδοτικές οργανώσεις εδώ και μήνες στην σημασία της εργασίας πάνω από ένα σχέδιο Συντάγματος το οποίο θα εκφράζει τα συμφέροντά τους ως γαιοκτήμονες, βιομήχανοι και χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, διασφαλίζοντας τις ελευθερίες των επιχειρήσεων, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και την μέγιστή πολιτική σταθερότητα του καθεστώτος. Δηλαδή να διασφαλίζει την οχύρωση απέναντι σε όλη τη λαϊκή πίεση.

Με δεδομένη την προθυμία των «από πάνω» να δώσουν αυτοί περιεχόμενο στο Νέο Σύνταγμα, η βασική πρόκληση είναι να αναλάβει την πρωτοβουλία η εργατική τάξη στη συντακτική διαδικασία. Παίρνοντας υπόψη την τρέχουσα κατάσταση των κινητοποιημένων κλάδων και τον υπαρκτό συσχετισμό δύναμης, πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτήν την πρόκληση;  

Πρώτον, η οικοδόμηση δύναμης μέσα από την μεγαλύτερη δυνατή ενότητα των κοινωνικών ομάδων που υποστηρίζουν την ανατροπή αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αυτή η συντακτική διαδικασία προσφέρει ευκαιρίες για μια πρόοδο σε αυτό το μέτωπο. Αυτή η πλατιά πολιτική και κοινωνική ενότητα πρέπει να στηρίζεται στην αφοσίωση στις προσδοκίες και τους στόχους της κοινωνικής εξέγερσης των πλατιών επισφαλών μαζών που γέμισαν δρόμους και πλατείες από τον περασμένο Οκτώβρη,  περιλαμβάνει νέα λαϊκά υποκείμενα, με ένα εμφανή πρωταγωνιστικό ρόλο του φεμινισμού που επίσης περιλαμβάνει πλατιά στρώματα εργαζομένων.

Δεύτερον, η συντακτική συζήτηση απαιτεί ο λαός να αναπτύξει, να συζητήσει και να επικοινωνήσει πλατιά τις προγραμματικές προοπτικές που θα υποστηρίζουν μια δυναμική κινητοποίηση καθώς θα προχωρά η Συντακτική Συνέλευση. Ώστε τόσο μέσα όσο κι έξω από αυτήν να υπάρχει πλήρης συνείδηση των επίδικων αυτής διαδικασίας, απέναντι σε προσπάθειες να απωθηθεί η θέληση για μετασχηματισμούς που συντηρεί τις κινητοποιήσεις στο δρόμο οι οποίες θα πιέζουν τους συμμετέχοντες στη συνέλευση. Θα είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθεί το προγραμματικό κεκτημένο του Συντονισμού Εργαζομένων NO + AFP όσον αφορά ένα νέο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, όπως και τα κεκτημένα των Πολυεθνικών Συναντήσεων Εκείνων Που Αγωνίζονται, που οργανώθηκαν το 2018 και το 2020 από το Φεμινιστικό Συντονισμό 8Μ, που σήμερα αποτελούν μια από τις πιο προωθημένες προγραμματικές εργασίες από τη σκοπιά της διαθεματικότητας των μετασχηματισμών που προτείνουν τα κοινωνικά κινήματα. 

Τέλος, είναι ζωτικής σημασίας ο ρόλος των μαζών στη συντακτική συζήτηση να έχει ως συμπλήρωμα την ικανότητά τους να οικοδομήσουν δικές τους εναλλακτικές που θα εκφράζουν τα συμφέροντά τους στη Συντακτική Συνέλευση, χωρίς να υποτάσσονται στα κόμματα της νεοφιλελεύθερης μετάβασης. Αυτοί που διαχειρίστηκαν για δεκαετίες το σύστημα που ο λαός αμφισβητεί σήμερα, προετοιμάζονται να υφαρπάξουν τα αποτελέσματα του αγώνα που έδωσαν άλλοι. Ταυτιζόμενοι υποκριτικά με μια εκλογική νίκη η οποία στρεφόταν και εναντίον τους, επιδιώκουν να αναπλάσουν το διαρρηγμένο κοινωνικό συμβόλαιο που θα τους συνδέσει με την κοινωνική τους βάση. Η υπεράσπιση της ταξικής ανεξαρτησίας είναι ένα πολιτικό καθήκον πρώτης τάξης μεγέθους προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έρχονται. 

*Η Καρίνα Νοχάλες είναι μέλος του χιλιανού φεμινιστικού Συντονισμού 8Μ. Ο Πάμπλο Αμπουφόμ είναι συντάκτης μαρξιστικών εντύπων στη Χιλή.