Οι θέσεις των τροτσκιστών για τα Δεκεμβριανά του 1944

Το 2024 συ­μπλη­ρώ­θη­καν 80 χρό­νια από την έναρ­ξη των Δε­κεμ­βρια­νών του 1944, ενώ τον Φε­βρουά­ριο του 2025 συ­μπλη­ρώ­θη­καν 80 χρό­νια από την υπο­γρα­φή της Συμ­φω­νί­ας της Βάρ­κι­ζας. Από τον Μάρτη και μετά ξε­κι­νούν οι μα­ζι­κοί διωγ­μοί του κρά­τους κατά των αρι­στε­ρών. Με αφορ­μή αυτά τα γε­γο­νό­τα, θα εξε­τά­σου­με τις θέ­σεις ενός αι­ρε­τι­κού ρεύ­μα­τος στη συ­γκε­κρι­μέ­νη σύ­γκρου­ση: του τρο­τσκι­στι­κού.

Τον Φε­βρουά­ριο του 1945, οι τε­ταρ­το­διε­θνι­στές (τρο­τσκι­στές) δια­μόρ­φω­σαν μια εν­δια­φέ­ρου­σα ανά­λυ­ση για τα Δε­κεμ­βρια­νά, με εξαί­ρε­ση την ορ­γά­νω­ση του Α. Στίνα, η οποία είχε εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή άποψη για το δια­κύ­βευ­μα της σύ­γκρου­σης και τα ιδιαί­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της. Οι Έλ­λη­νες τε­ταρ­το­διε­θνι­στές ανή­καν κυ­ρί­ως σε δύο βα­σι­κές ορ­γα­νώ­σεις: το Κόμμα Κομ­μου­νι­στών Διε­θνι­στών Ελ­λά­δας (ΚΚΔΕ) και το Διε­θνι­στι­κό Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμμα Ελ­λά­δας (ΔΚΚΕ), με επι­κε­φα­λής τον Α. Στίνα, γνω­στοί και ως «ντε­φαι­τι­στές». Ο Στί­νας θε­ω­ρού­σε ότι η Σο­βιε­τι­κή Ένωση, υπό την ηγε­σία του Στά­λιν, δεν ήταν πλέον ερ­γα­τι­κό κρά­τος, αλλά ένα γρα­φειο­κρα­τι­κό, ολο­κλη­ρω­τι­κό κα­θε­στώς που κα­τα­πί­ε­ζε την ερ­γα­τι­κή τάξη. Κατ’ επέ­κτα­ση, αντι­τά­χθη­κε στην υπο­στή­ρι­ξη της Σο­βιε­τι­κής Ένω­σης στον πό­λε­μο και δια­φο­ρο­ποι­ή­θη­κε από την πα­ρα­δο­σια­κή τρο­τσκι­στι­κή θέση, σύμ­φω­να με την οποία η ΕΣΣΔ ήταν ένα «εκ­φυ­λι­σμέ­νο ερ­γα­τι­κό κρά­τος» που, παρά τις στα­λι­νι­κές στρε­βλώ­σεις, οι ερ­γά­τες όφει­λαν να υπε­ρα­σπι­στούν. Η στάση αυτή τον οδή­γη­σε, μαζί με την ορ­γά­νω­σή του, να υιο­θε­τή­σει αντί­στοι­χη θέση και στα Δε­κεμ­βρια­νά, όπως θα δούμε πα­ρα­κά­τω.

Εδώ θα ανα­φερ­θού­με στην επί­ση­μη τρο­τσκι­στι­κή ανά­λυ­ση για τα Δε­κεμ­βρια­νά, όπως αυτή δια­τυ­πώ­θη­κε από το ΚΚΔΕ. Σύμ­φω­να με αυτή, θε­ω­ρή­θη­κε υπεύ­θυ­νη για τη Δε­κεμ­βρια­νή σύ­γκρου­ση η αστι­κή τάξη, ενώ στο ΚΚΕ κα­τα­λο­γι­ζό­ταν ότι δεν ήταν άξιο της εμπι­στο­σύ­νης των επα­να­στα­τη­μέ­νων μαζών. Η σύ­γκρου­ση, σύμ­φω­να με το ΚΚΔΕ, ήταν ου­σια­στι­κά τα­ξι­κή σύ­γκρου­ση ανά­με­σα σε αντί­πα­λες κοι­νω­νι­κές ομά­δες. Πα­ράλ­λη­λα, υπο­γράμ­μι­ζε ότι δεν γι­νό­ταν ανε­κτή από την ηγε­σία του ΚΚΕ καμία ανε­ξάρ­τη­τη ορ­γά­νω­ση για την κι­νη­το­ποί­η­ση των μαζών παρά μόνο η έντα­ξη στον ΕΛΑΣ και την πει­θαρ­χία του.(1)

Το πιο πρω­τό­τυ­πο τμήμα της ανά­λυ­σης, σύμ­φω­να με τον Γ. Λα­μπά­το, αφορά τη διε­ρεύ­νη­ση των αι­τί­ων της έκρη­ξης βίας κατά τη διάρ­κεια των μαχών.(2) Για τα αίτια αυτών των φαι­νο­μέ­νων βίας ανα­φέ­ρο­νται τρεις πα­ρά­γο­ντες:(3)

α. Το τε­ρά­στιο «αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κό μίσος» από την πλευ­ρά των μαζών και ιδιαί­τε­ρα για τα σώ­μα­τα του κρα­τι­κού μη­χα­νι­σμού «που ορ­γιά­σα­νε σε βάρος του λαού».

β. Στο έργο στοι­χεί­ων «υπο­στρω­μά­των που είχαν στρα­το­λο­γη­θεί μέσα στις στα­λι­νι­κές ορ­γα­νώ­σεις (ΟΠΛΑ, Εθνι­κή Πο­λι­το­φυ­λα­κή κλπ.)», και

γ. Στην οπι­σθο­δρό­μη­ση και βαρ­βα­ρό­τη­τα που έριξε την αν­θρω­πό­τη­τα ο Β΄ Πα­γκό­σμιος ιμπε­ρια­λι­στι­κός πό­λε­μος.

2. Δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις εντός των τε­ταρ­το­διε­θνι­στών

Είναι γε­γο­νός, ιστο­ρι­κά πλέον κα­τα­γε­γραμ­μέ­νο, ότι τα Δε­κεμ­βρια­νά του 1944 απο­τέ­λε­σαν μια από τις πιο κρί­σι­μες στιγ­μές της σύγ­χρο­νης ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας, ση­μα­το­δο­τώ­ντας τη σύ­γκρου­ση αφε­νός με­τα­ξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του λαϊ­κού κι­νή­μα­τος που το υπο­στή­ρι­ζε, αφε­τέ­ρου των βρε­τα­νι­κών δυ­νά­με­ων σε συ­νερ­γα­σία με τις κυ­βερ­νη­τι­κές αρχές. Σε αυτήν την πε­ρί­ο­δο, οι τρο­τσκι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις στην Ελ­λά­δα βρέ­θη­καν σε μια δύ­σκο­λη θέση, καθώς, αν και ήταν αντί­θε­τες τόσο στον ρόλο των Βρε­τα­νών όσο και στον κα­πι­τα­λι­στι­κό χα­ρα­κτή­ρα της κυ­βέρ­νη­σης Πα­παν­δρέ­ου, ασκού­σαν πα­ράλ­λη­λα κρι­τι­κή και στην πο­λι­τι­κή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Σε αυτές τις συν­θή­κες, «η επέμ­βα­ση των ολι­γά­ριθ­μων τε­ταρ­το­διε­θνι­στών […] γί­νη­κε αντι­κει­με­νι­κά αδύ­να­τη από τα πιε­στι­κά, γρα­φειο­κρα­τι­κά και τρο­μο­κρα­τι­κά μέτρα που η στα­λι­νι­κή ηγε­σία χρη­σι­μο­ποί­η­σε για να πα­ρε­μπο­δί­σει κάθε ανε­ξάρ­τη­τη εκ­δή­λω­ση των ερ­γα­ζο­μέ­νων και από τη δο­λο­φο­νι­κή εκ­στρα­τεία της ενα­ντί­ον των τε­ταρ­το­διε­θνι­στών και άλλων επα­να­στα­τών που στοί­χι­σε τη ζωή σε δε­κά­δες αγω­νι­στές της ερ­γα­τι­κής τάξης».(4)

Βέ­βαια, όπως ήδη εί­πα­με, η ορ­γά­νω­ση του Στίνα δια­φο­ρο­ποι­ή­θη­κε από το ΚΚΔΕ όσον αφορά την προ­σέγ­γι­σή της στα Δε­κεμ­βρια­νά του 1944, κρα­τώ­ντας μια εντε­λώς απορ­ρι­πτι­κή στάση απέ­να­ντι στη σύ­γκρου­ση. Ο Στί­νας και η ορ­γά­νω­σή του, έχο­ντας μια πιο ρι­ζο­σπα­στι­κή αντι­στα­λι­νι­κή το­πο­θέ­τη­ση, αρ­νή­θη­καν να επι­λέ­ξουν στρα­τό­πε­δο ανά­με­σα στις δύο αντι­μα­χό­με­νες πλευ­ρές, υπο­στη­ρί­ζο­ντας την ανά­γκη μιας αυ­τό­νο­μης τα­ξι­κής ορ­γά­νω­σης που θα απέρ­ρι­πτε τόσο το στα­λι­νι­σμό όσο και την αστι­κή εξου­σία. Θε­ω­ρού­σαν πως τόσο η ηγε­σία του ΚΚΕ όσο και οι Βρε­τα­νοί και η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση εξυ­πη­ρε­τού­σαν δια­φο­ρε­τι­κές εκ­δο­χές της ίδιας αστι­κής κυ­ριαρ­χί­ας. Για αυ­τούς τα Δε­κεμ­βρια­νά δεν ήταν μια προ­λε­τα­ρια­κή εξέ­γερ­ση, αλλά μια σύ­γκρου­ση ανά­με­σα σε δύο αντι­δρα­στι­κά στρα­τό­πε­δα: από τη μία το ΚΚΕ, που ήθελε να εγκα­θι­δρύ­σει ένα στα­λι­νι­κού τύπου κα­θε­στώς, και από την άλλη η αστι­κή κυ­βέρ­νη­ση με την υπο­στή­ρι­ξη των Βρε­τα­νών. Αυτή η στάση, τους οδή­γη­σε σε ακόμα με­γα­λύ­τε­ρη απο­μό­νω­ση, καθώς όχι μόνο αντι­με­τώ­πι­σαν διώ­ξεις από το ΚΚΕ και την ΟΠΛΑ, αλλά δεν γι­νό­ταν απο­δε­χτή και από το ΚΚΔΕ. Ου­σια­στι­κά, η ορ­γά­νω­ση του Στίνα είδε τα Δε­κεμ­βρια­νά ως έναν πό­λε­μο ανά­με­σα σε δύο εξου­σια­στι­κά στρα­τό­πε­δα, χωρίς να θε­ω­ρεί πως η συμ­με­το­χή των ερ­γα­τών και του λαού μπο­ρού­σε να αλ­λά­ξει την τα­ξι­κή φύση της ανα­μέ­τρη­σης.

Σε αντί­θε­ση με τον Στίνα και την ορ­γά­νω­σή του, το ΚΚΔΕ, παρά την κρι­τι­κή του στο ΚΚΕ, ανα­γνώ­ρι­ζε τη ση­μα­σία της λαϊ­κής εξέ­γερ­σης ενα­ντί­ον των Βρε­τα­νι­κών δυ­νά­με­ων και της ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης και υπο­στή­ρι­ζε ότι το ΚΚΕ είχε εγκα­τα­λεί­ψει μια πραγ­μα­τι­κά επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή, υιο­θε­τώ­ντας μια πο­λι­τι­κή συμ­βι­βα­σμού. Αντί, δη­λα­δή, να προ­ω­θή­σει την προ­λε­τα­ρια­κή επα­νά­στα­ση, το ΚΚΕ, σύμ­φω­να με την ανά­λυ­ση του ΚΚΔΕ, επι­δί­ω­κε μια συμ­φω­νία με την αστι­κή τάξη και τους Βρε­τα­νούς, κάτι που είχε ήδη φανεί με τη συμ­με­το­χή του στην κυ­βέρ­νη­ση Εθνι­κής Ενό­τη­τας.

3. Οι βα­σι­κές προει­δο­ποι­ή­σεις των τρο­τσκι­στών

Το ΚΚΔΕ (πρώην ΕΟΚΔΕ) προει­δο­ποιού­σε, ήδη από την πε­ρί­ο­δο της Κα­το­χής, για τον ρόλο των Άγ­γλων στην απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη Ελ­λά­δα, προ­βλέ­πο­ντας ότι η βρε­τα­νι­κή επέμ­βα­ση δεν είχε σκοπό την ενί­σχυ­ση της λαϊ­κής κυ­ριαρ­χί­ας, αλλά την απο­κα­τά­στα­ση της αστι­κής τάξης και την απο­τρο­πή κάθε επα­να­στα­τι­κής προ­ο­πτι­κής. Σε γε­νι­κές γραμ­μές οι από­ψεις τους ήταν οι εξής:

α) Η Βρε­τα­νία δεν ήταν ‘‘σύμ­μα­χο­ς’’ του λαού αλλά της αστι­κής τάξης. Τό­νι­ζαν ότι, παρά τη φαι­νο­με­νι­κή τους στή­ρι­ξη στην Αντί­στα­ση, οι Βρε­τα­νοί είχαν ως βα­σι­κό στόχο τη δια­τή­ρη­ση της αστι­κής κυ­ριαρ­χί­ας και την απο­τρο­πή της κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης. Το ΚΚΔΕ, από τον Γε­νά­ρη 1943 ακόμη, προει­δο­ποιού­σε ότι το Λον­δί­νο προ­ε­τοί­μα­ζε την επι­στρο­φή της εξό­ρι­στής κυ­βέρ­νη­σης και του βα­σι­λιά Γε­ωρ­γί­ου Β'.(6)   

β) Η Συμ­φω­νία του Λι­βά­νου ήταν η πα­γί­δα του «εθνι­κού συμ­βι­βα­σμού». Το ΚΚΔΕ και γε­νι­κά οι τρο­τσκι­στές κα­τα­δί­κα­ζαν τη συμ­με­το­χή του ΚΚΕ στην Κυ­βέρ­νη­ση Εθνι­κής Ενό­τη­τας τον Μάιο του 1944, βλέ­πο­ντας τη Συμ­φω­νία του Λι­βά­νου ως έναν μη­χα­νι­σμό που θα έδινε στους Άγ­γλους τον πλήρη έλεγ­χο της χώρας μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Υπο­στή­ρι­ζαν ότι η εν λόγω Συμ­φω­νία επέ­βα­λε την ανα­γνώ­ρι­ση των μη­χα­νι­σμών του πα­λιού κρά­τους.

γ) Η απο­στρά­τευ­ση του ΕΛΑΣ ήταν προ­ε­τοι­μα­σία για τη σύ­γκρου­ση. Το τρο­τσκι­στι­κό ρεύμα προει­δο­ποιού­σε ότι οι Βρε­τα­νοί δεν είχαν σκοπό να επι­τρέ­ψουν στο λαϊκό κί­νη­μα να δια­τη­ρή­σει την ισχύ του, αλλά προ­ε­τοί­μα­ζαν την επα­να­φο­ρά του προ­πο­λε­μι­κού αστι­κού κρά­τους με τη βο­ή­θεια φι­λο­να­ζι­στι­κών στοι­χεί­ων που είχαν συ­νερ­γα­στεί με τους κα­τα­κτη­τές. Επε­σή­μαι­ναν ότι η απο­στο­λή του στρα­τη­γού Σκό­μπι και των βρε­τα­νι­κών δυ­νά­με­ων στην Ελ­λά­δα δεν είχε απε­λευ­θε­ρω­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα, αλλά απο­σκο­πού­σε στην κα­τα­στο­λή του ΕΑ­Μι­κού κι­νή­μα­τος. Οι Βρε­τα­νοί δεν ήρθαν ως «απε­λευ­θε­ρω­τές», αλλά ως νέα κα­το­χι­κή δύ­να­μη που θα επέ­βα­λε την τάξη προς όφε­λος των ντό­πιων κα­πι­τα­λι­στών.(7)

δ) Η έλ­λει­ψη επα­να­στα­τι­κής στρα­τη­γι­κής από με­ριάς του ΚΚΕ οδη­γεί σε ήττα. Το ΚΚΔΕ προει­δο­ποιού­σε ότι το ΚΚΕ, με την πο­λι­τι­κή του συμ­βι­βα­σμού και της συ­νερ­γα­σί­ας με τους Άγ­γλους, θα βρι­σκό­ταν σε δυ­σμε­νή θέση όταν αυτοί θα στρέ­φο­νταν ανοι­χτά ενα­ντί­ον του. Υπο­στή­ρι­ζαν ότι αντί το ΚΚΕ να προ­ε­τοι­μά­σει το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα για μια ανε­ξάρ­τη­τη επα­να­στα­τι­κή πο­ρεία, αυτό είχε εμπλα­κεί σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις που τε­λι­κά το άφη­σαν ανυ­πε­ρά­σπι­στο απέ­να­ντι στη βρε­τα­νι­κή στρα­τιω­τι­κή επέμ­βα­ση.

Όλα αυτά επι­βε­βαιώ­θη­καν τον Δε­κέμ­βριο του 1944, όταν οι βρε­τα­νι­κές δυ­νά­μεις όχι μόνο δεν υπο­στή­ρι­ξαν το αντι­στα­σια­κό κί­νη­μα, αλλά ηγή­θη­καν της κα­τα­στο­λής του, βομ­βαρ­δί­ζο­ντας την Αθήνα και επι­βάλ­λο­ντας με τη βία την πο­λι­τι­κή τους. Αντί­θε­τα, οι τρο­τσκι­στές υπο­στή­ρι­ζαν την ανά­γκη μιας ανε­ξάρ­τη­της ερ­γα­τι­κής πο­λι­τι­κής, απορ­ρί­πτο­ντας τόσο την αστι­κή κυ­βέρ­νη­ση όσο και την ηγε­σία του ΚΚΕ, την οποία θε­ω­ρού­σαν επι­ζή­μια από την άποψη της έλ­λει­ψης υπε­ρά­σπι­σης των συμ­φε­ρό­ντων της ερ­γα­τι­κής τάξης και των πλη­βεια­κών στρω­μά­των. Κατά τη διάρ­κεια των Δε­κεμ­βρια­νών, οι τρο­τσκι­στές, αν και στά­θη­καν αλ­λη­λέγ­γυοι με τον λαό που πο­λε­μού­σε ενά­ντια στις βρε­τα­νι­κές δυ­νά­μεις, κα­τήγ­γει­λαν την έλ­λει­ψη επα­να­στα­τι­κού σχε­δια­σμού από το ΚΚΕ και την τάση του να υπο­χω­ρεί μπρο­στά σε πο­λι­τι­κούς συμ­βι­βα­σμούς, όπως αυτοί που οδή­γη­σαν στη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας.

Συ­νο­λι­κά, η τρο­τσκι­στι­κή κρι­τι­κή στα Δε­κεμ­βρια­νά επι­κε­ντρω­νό­ταν στην άποψη ότι η ηγε­σία του ΚΚΕ δεν στό­χευε σε μια ερ­γα­τι­κή εξου­σία, αλλά σε έναν συμ­βι­βα­σμό με την αστι­κή τάξη, γε­γο­νός που οδή­γη­σε στην ήττα του λαϊ­κού κι­νή­μα­τος και στην κα­τα­στο­λή που ακο­λού­θη­σε. Ωστό­σο, οι τρο­τσκι­στές γι’ αυτές τους τις από­ψεις αντι­με­τώ­πι­σαν σκλη­ρές διώ­ξεις τόσο από τις κα­το­χι­κές και με­τα­κα­το­χι­κές κυ­βερ­νή­σεις όσο και από την ΟΠΛΑ, το πα­ρα­στρα­τιω­τι­κό όρ­γα­νο του ΚΚΕ. Πολ­λοί τρο­τσκι­στές (και αρ­χειο­μαρ­ξι­στές) δο­λο­φο­νή­θη­καν ή διώ­χθη­καν από το ΚΚΕ, το οποίο τους θε­ω­ρού­σε επι­κίν­δυ­νους πο­λι­τι­κούς αντι­πά­λους. Όμως, σε αυτό το θέμα θα επα­νέλ­θου­με με άλλο άρθρο.

Υπο­ση­μειώ­σεις:

(1) «Τα γε­γο­νό­τα του Δε­κέμ­βρη στο φως του Μαρ­ξι­σμού (Από­φα­ση της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής του ΚΚΔΕ). Το κεί­με­νο πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στο βι­βλίο, Προ­λε­τά­ριος και Διε­θνι­στής της Κα­το­χής, εκ­δό­σεις Πρω­το­πο­ρια­κή Βι­βλιο­θή­κη, Αθήνα 1986, βλ. πα­ρά­γρα­φος 3, σελ. 364.

(2) Γ. Λα­μπά­τος, «Δη­μή­τρης Λι­βιε­ρά­τος: Πο­λι­τι­κή στρά­τευ­ση, μνήμη, ιστο­ρι­κός ανα­στο­χα­σμός». Υπό έκ­δο­ση σε συλ­λο­γι­κό τόμο, που θα είναι αφιε­ρω­μέ­νος στον Λι­βιε­ρά­το (επι­μέ­λεια: Δ. Κα­τσο­ρί­δας).

(3) «Τα γε­γο­νό­τα του Δε­κέμ­βρη στο φως του Μαρ­ξι­σμού», ό.π., πα­ρά­γρα­φος 4, σελ. 364-365.

(4) «Τα γε­γο­νό­τα του Δε­κέμ­βρη στο φως του Μαρ­ξι­σμού», πα­ρά­γρα­φος 6, σελ. 366.

(5) ΕΟΚΔΕ (Ενιαία Ορ­γά­νω­ση Κομ­μου­νι­στών-Διε­θνι­στών Ελ­λά­δας), τμήμα της 4ης Διε­θνούς. Προ­ήλ­θε από την ενο­ποί­η­ση της ΟΚΔΕ (δη­μιουρ­γή­θη­κε το 1934), με άλλες τρο­τσκι­στι­κές ομά­δες. Το 1938 συμ­με­τεί­χε στο ιδρυ­τι­κό συ­νέ­δριο της 4ης Διε­θνούς στο Πα­ρί­σι με εκ­πρό­σω­πο τον Μι­χά­λη Ράπτη (Πά­μπλο). Κατά τη διάρ­κεια της Κα­το­χής, το 1943, με­το­νο­μά­στη­κε σε ΚΚΔΕ.

(6) Βλ. στο έντυ­πο της ΕΟΚΔΕ, Προ­λε­τά­ριος, Γε­νά­ρης 1943, αρ. φύλ­λου 2, στο βι­βλίο Προ­λε­τά­ριος και Διε­θνι­στής της Κα­το­χής, ό.π., σελ. 26-27.

(7) Βλ. Διε­θνι­στής (έντυ­πο του ΚΚΔΕ), 30 Νο­έμ­βρη 1944, φύλλο 20, στο βι­βλίο Προ­λε­τά­ριος και Διε­θνι­στής της Κα­το­χής, ό.π., σελ.297-299.