Ουκρανία: Η καταστολή άνοιξε τον ασκό του Αιόλου

Στο Κίεβο, η αστυνομία δείχνει αδύναμη να ελέγξει την κατάσταση στις άγριες οδομαχίες, ενώ κυβερνητικά κτίρια (δημαρχεία, υπουργεία κλπ) έχουν καταληφθεί. Διαδηλώσεις γίνονται και σε άλλες πόλεις, ενώ για πρώτη φορά εμφανίζονται κινητοποιήσεις μερικών χιλιάδων ανθρώπων στα νότια και ανατολικά της χώρας. Πρόκειται για τις ρωσόφωνες περιοχές που δεν συμμετείχαν στο κίνημα όσο αυτό είχε ως κεντρικό αίτημα τη σύνδεση με την Ενωμένη Ευρώπη και την απομάκρυνση από τη Ρωσία, μία διάσταση που σήμερα έχει υποβαθμιστεί πολύ στις κινητοποιήσεις. 

Ρευστότητα

Η σύγκρουση αλλάζει διαρκώς χαρακτηριστικά, καθώς ξεδιπλώνεται. Ξεκίνησε ως διαμαρτυρία των φιλελεύθερων μεσαίων τάξεων που (βραχυπρόθεσμα μόνο) θα είχαν κάποια οφέλη από τη σύνδεση με την ΕΕ. Με την κλιμάκωση της καταστολής και τη μαζικοποίηση των κατασκηνώσεων στην Πλατεία Ανεξαρτησίας το Δεκέμβρη πήρε έναν πιο ευρύ χαρακτήρα, όπου εκφράζονταν με θολό τρόπο όλες οι δυσφορίες για την οικονομική και πολιτική κατάσταση στην Ουκρανία. 

Ο ξεσηκωμός του Γενάρη δείχνει να ενέχει τη δυναμική μιας νέας «στροφής» στο περιεχόμενο. Καταρχήν πυροδοτήθηκε από τα έκτακτα αντιδημοκρατικά μέτρα που πήρε ο Γιανουκόβιτς και τα οποία θα επέβαλλαν «σιγή νεκροταφείου» στη χώρα. Αυτό ήταν που προκάλεσε όχι μόνο την ανάκαμψη, αλλά και την κλιμάκωση των διαδηλώσεων, τόσο σε επίπεδο μαζικότητας όσο και σε επίπεδο μαχητικότητας.

Η κλιμάκωση και η παρατεταμένη μαζική εμπειρία «άμεσης δράσης» λειτουργούν καταλυτικά και στις διαθέσεις των διαδηλωτών, δημιουργώντας ένα κίνημα πολιτικά και κοινωνικά «ευρύτερο» και πολύ πιο ανεξέλεγκτο. Άμεσο αίτημα είναι η κατάργηση των αντιδημοκρατικών νόμων. Άμεσος στόχος είναι η ανατροπή του Γιανουκόβιτς, αλλά διευρύνεται και η έκφραση γενικευμένης αποδοκιμασίας σε όλο το πολιτικό προσωπικό.

Σε μια συγκέντρωση στο Κίεβο, αποδοκιμάστηκαν όλοι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης, όταν πήραν το λόγο. Αυτό εξηγεί και την άρνησή τους να δεχθούν το συμβιβασμό που πρότεινε ο Γιανουκόβιτς. Επιδιώκοντας να «καβαλήσουν το κύμα» των διαδηλώσεων, πασχίζουν να διαψεύσουν τη γενικευμένη αίσθηση πως οι ίδιοι είναι απλά «η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος». 

Ακροδεξιά απειλή

Όμως μαζί με αυτές τις θετικές εξελίξεις, ήρθε και η πιο αρνητική. Η περεταίρω ενίσχυση του ρόλου της ακροδεξιάς, κυρίως του νεοφασιστικού Σβόμποντα. Ο εθνικισμός παραμένει η μόνη ιδεολογική αναφορά με σημαντική επιρροή στο χαώδες κίνημα, όπως φαίνεται από την εμφάνιση των ιστορικών συνθημάτων του ουκρανικού εθνικισμού  («θάνατος στους εχθρούς», «δόξα στο έθνος»). Αυτό δεν μεταφράζεται σε αυτόματη ταύτιση με τους νεοφασίστες. Ήδη εμφανίστηκε το σύνθημα «η Ελευθερία (σβόμποντα) δεν είναι κόμμα».

Ωστόσο παραμένει πολύ ανησυχητική η παρουσία των νεοναζιστικών οργανώσεων (κάποιες κινούνται πιο έξυπνα και επιτίθενται στο Σβόμποντα ως «κομμάτι του συστήματος»). Ο πρωταγωνιστικός ρόλος αυτών των ομάδων στη σημερινή φάση φαίνεται από την «πολεμική τεχνογνωσία» που διαθέτουν οι «ομάδες κρούσης» που συγκρούονται με την αστυνομία. Αυτή η διάσταση, των πραγματικών δεσμών που χτίζει η ακροδεξιά με τους διαδηλωτές ως «μάχιμη πτέρυγα» του κινήματος, είναι ίσως πιο ανησυχητική από την –ιστορικά εξηγήσιμη– χρησιμοποίηση του ουκρανικού εθνικισμού ως «ταυτότητα» από ένα τόσο χαοτικό και ετερόκλητο κίνημα. 

Η στάση των αντικαπιταλιστών

Οι διάφορες μικρές ομάδες του συνδικαλισμού, του αναρχισμού, της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς έχουν υιοθετήσει σωστές θέσεις: «Ούτε Μόσχα – Ούτε Βρυξέλλες», ανάδειξη «κοινωνικών» αιτημάτων, υπεράσπιση της δημοκρατίας και αξιοποίηση του δημοκρατικού αιτήματος στην πάλη να αποτραπεί η άνοδος της επιρροής των νεοναζί κλπ. Αλλά είναι οργανωτικά ανέτοιμες και πολιτικά αδύναμες για να ανταπεξέλθουν στο μέγεθος των γεγονότων, ενώ ο ενεργός ρόλος της ακροδεξιάς δημιουργεί επιπλέον προβλήματα στην παρέμβασή τους. 

Γι’ αυτούς τους λόγους καμία από τις πιθανές εκβάσεις της σημερινής σύγκρουσης στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό δεν είναι ελκυστική. Αλλά τα ίδια τα γεγονότα αποτελούν μια τεράστια «καμπή» για την ουκρανική κοινωνία. Οι περισσότερες αντικαπιταλιστικές δυνάμεις αναγνωρίζουν δύο πράγματα. Πρώτο, πως δεν πρέπει να περάσουν χωρίς αντίσταση τα αντιδημοκρατικά μέτρα του Γιανουκόβιτς και δεύτερο πως –καλώς ή κακώς– το «πεδίο πολιτικής πάλης» σήμερα στην Ουκρανία είναι αυτές οι διαδηλώσεις.