Άλλη μια Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ για το ζήτημα των προσφύγων κατέληξε σε συνέχεια των βασικών ρατσιστικών πολιτικών της Ευρώπης-φρούριο. Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε πριν την μαραθώνια Σύνοδο, αλλά τα σημεία που αναδεικνύει παραμένουν επίκαιρα μετά τις αποφάσεις που πάρθηκαν αλλά και τις εξελίξεις στα σύνορα διάφορων κρατών-μελών τις τελευταίες μέρες.
Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε διεξαχθεί ακόμη η Σύνοδος Κορυφής της Τετάρτης 23 Σεπτεμβρίου για το προσφυγικό. Ήταν σαφές ωστόσο ότι εν αναμονή της Συνόδου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πάλευαν να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα και να καταλήξουν σε μια κοινή γραμμή. Όμως οι αντιθέσεις είναι αγεφύρωτες και το πρόβλημα πολύ μεγάλο για να αγνοηθεί ή να αντιμετωπιστεί με ημίμετρα. Απειλεί πια και την ίδια τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διά της αμφισβήτησης του μύθου της «ευρωπαϊκής οικογένειας» και της συνακόλουθης «αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών». Και ενώ οι προσφυγικές ροές συνεχίζονται αμείωτες, η ευρωπαϊκή στάση κυμαίνεται από την πρόθεση αναθεώρησης του «Δουβλίνο ΙΙΙ» έως την αναστολή της συνθήκης Σένγκεν.
Κλειστά σύνορα
Το προηγούμενο διάστημα, κάτω από την πίεση της τεράστιας αλληλεγγύης των λαών της Ευρώπης προς τους πρόσφυγες, κάτω από την επιμονή των ίδιων των προσφύγων που διεκδικούν ανυποχώρητα το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση, αλλά και το δράμα των νεκρών παιδιών, οι χώρες της ΕΕ υποχρεώθηκαν να ανοίξουν τα σύνορά τους και να τους υποδεχτούν. Φαινόταν ότι η συνθήκη του Δουβλίνου αμφισβητείται και ότι βαδίζαμε προς μια πιο ανοιχτή πολιτική. Η κατάσταση σήμερα όμως είναι διαφορετική.
Από τις 13 Σεπτέμβρη η γερμανική κυβέρνηση επέβαλε προσωρινούς περιορισμούς στα σύνορα, για να σταματήσει τη διέλευση τρένων από την Αυστρία, ενώ έκανε ελέγχους στα βαγόνια – κι αυτό αφού η Μέρκελ είχε δηλώσει ότι η Γερμανία θα δεχτεί 800.000 πρόσφυγες και είχε κάνει λόγο για μισό εκατομμύριο κενές θέσεις εργασίας στη χώρα. Και δεν είναι η πρώτη φορά που η συνθήκη Σένγκεν έχει παραβιαστεί. Τους τελευταίους μήνες πολλές χώρες της ΕΕ επιβάλλουν ελέγχους και περιορισμούς στα σύνορά τους. Η ελεύθερη μετακίνηση μεταξύ των χωρών, που υποτίθεται ότι είναι μια από τις πιο σημαντικές πλευρές της ΕΕ, δεν είναι πια ελεύθερη σε μεγάλο βαθμό.
Στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης η κατάσταση στα σύνορα είναι πολύ χειρότερη. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας ήδη κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση «εκτάκτου ανάγκης» και επέτρεψε την αντιμετώπιση των προσφύγων ακόμα και με πλαστικές σφαίρες. Το καθεστώς έκτακτης ανάγκης σημαίνει ότι μπορούν να γίνονται έλεγχοι σε σπίτια ακόμα και χωρίς ένταλμα, αν υπάρχει υποψία ότι «υποθάλπονται» εκεί πρόσφυγες, ενώ οι άνθρωποι που περνούν τα σύνορα «παράνομα» θα δικάζονται κατά προτεραιότητα. Η Ουγγαρία επεκτείνει το φράχτη στα σύνορα με τη Σερβία και προς τα σύνορα με την Κροατία αλλά και προς τα σύνορα με τη Ρουμανία. Στα σύνορα Κροατίας-Σλοβενίας η αστυνομία επιτέθηκε στους πρόσφυγες με δακρυγόνα και σπρέι πιπεριού, ενώ η Σλοβενία ανέστειλε τη λειτουργία του σιδηροδρομικού δικτύου από την Κροατία. Κι αυτό, παρά τις δεσμεύσεις από Σλοβένους αξιωματούχους ότι η χώρα θα δεχτεί 10.000 πρόσφυγες.
Αδιέξοδο
Η επικείμενη Σύνοδος Κορυφής φιλοδοξεί να χαράξει μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική στο προσφυγικό, αλλά από ό,τι φαίνεται αυτό είναι αδύνατο. Στις 17/9 η Γερμανία και η Γαλλία ζήτησαν από την Κομισιόν να σχεδιάσει ένα μόνιμο και δεσμευτικό πλάνο για το «μοίρασμα» των προσφύγων στις 28 χώρες της ΕΕ. Ο Κάμερον αρνήθηκε να συμμετέχει στη διαμόρφωση αυτού του σχεδίου. Έτσι, παρότι το σχέδιο αυτό είναι έτοιμο να παρουσιαστεί στη Σύνοδο της Τετάρτης, η υλοποίησή του είναι απίθανη, καθώς εκτός από τη Βρετανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Τσεχία έχουν ήδη εκφράσει την αντίθεσή τους.
Το σχέδιο προβλέπει να απορροφηθούν 160.000 πρόσφυγες από 22 χώρες – με συνολικό πληθυσμό 400.000.000. Μιλάμε δηλαδή για ποσοστό 0,04%! Είναι ξεκάθαρο ότι σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογούνται οι κραυγές, που ακούγονται από διάφορες πλευρές, ότι «βουλιάζει η Ευρώπη». Αν συγκρίνουμε τα νούμερα αυτά με το 1,4 εκατ. πρόσφυγες που έχει δεχτεί ο Λίβανος των 5 εκατ. κατοίκων είναι σαφές ότι η Ευρώπη δεν σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος. Παρ’ όλ αυτά, θεωρείται πολύ απίθανο οι εμπλεκόμενες χώρες να κάνουν δεκτό ακόμη και αυτό τον δυσανάλογα μικρό καταμερισμό προσφύγων.
Η συνοχή και η αποτελεσματικότητα της ΕΕ αμφισβητείται για μια ακόμη φορά με αφορμή το προσφυγικό. Η ίδια ΕΕ που επιβάλλει πολιτικές λιτότητας στα αδύναμα μέλη της, με αποτέλεσμα να ισοπεδώνεται ο κοινωνικός ιστός και να πλήττεται σε ακραίο βαθμό ο κόσμος της εργασίας, είναι η ΕΕ που δεν μπορεί να καταλήξει σε μια κοινή γραμμή για το προσφυγικό.
Με την πρώτη μεγάλη κρίση η κάθε χώρα αναδιπλώθηκε στα σύνορά της και εφαρμόζει εθνική πολιτική – την οποία επηρεάζουν εσωτερικοί παράγοντες. Έτσι, δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για κοινή ευρωπαϊκή πολιτική όσον αφορά το θέμα των προσφύγων, και η συνολική λύση μοιάζει ανέφικτη. Η «ευρωπαϊκή οικογένεια» μάλλον αντιμετωπίζει οικογενειακά προβλήματα.
Για παράδειγμα, η Εύα Κόπατς, η πρωθυπουργός της Πολωνίας, παρότι είναι πιο μετριοπαθής από τον Όρμπαν της Ουγγαρίας, υποτάχθηκε στις ρατσιστικές ακροδεξιές ιδέες -και πλέον κρατάει σκληρή στάση- επειδή επίκεινται εκλογές τις οποίες αναμένεται να χάσει από την ακροδεξιά. Αντί για πόλεμο στο ρατσισμό η «Ευρώπη του διαφωτισμού και των λαών» υποτάσσεται στα πιο μαύρα και αντιδραστικά ένστικτα που χρησιμοποιούν οι ναζί.
Η Μέρκελ ήδη από το 2010 δήλωνε ότι «η πολυπολιτισμικότητα απέτυχε παταγωδώς». Το ότι προς στιγμήν τώρα κρατάει θετική στάση προς τους πρόσφυγες, οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, και κυρίως η ζήτηση για νεανικά και εξειδικευμένα εργατικά χέρια, σε μια κοινωνία που γερνάει ηλικιακά.
Αλληλεγγύη
Τόσο το αποτέλεσμα της Συνόδου Κορυφής όσο και το πώς θα διαμορφωθεί –ή θα διαμορφώνεται– η πολιτική των κρατών-μελών το επόμενο διάστημα είναι αβέβαιο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι προς την κατεύθυνση της επίτευξης λύσης και της αποτελεσματικής αντιμετώπισης του προσφυγικού ζητήματος μπορεί να βοηθήσει η αλληλεγγύη των λαών προς τους πρόσφυγες. Το μέσο που έχουμε εμείς για να επηρεάσουμε τις εξελίξεις είναι να προβάλλουμε όσο το δυνατόν δυναμικότερα τα αιτήματα για το προσφυγικό και για τους μετανάστες. Να κρατάμε το θέμα συνεχώς ψηλά στους αγώνες και τις διεκδικήσεις μας. Να είμαστε δίπλα στους πρόσφυγες και να μην αφήνουμε χώρο στην ακροδεξιά. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι βέβαιο ότι θα επιχειρήσουν να συνεχίσουν τις τακτικές της αποτροπής και της φύλαξης των συνόρων, ότι θα θελήσουν να κάνουν όσο το δυνατόν λιγότερες παραχωρήσεις. Εκτός κι αν αναγκαστούν να πράξουν διαφορετικά.
