Το ρήγμα στη Λατινική Αμερική παραμένει ενεργό

Βολιβία: Επώδυνος (κι επισφαλής) συμβιβασμός

Η «μεταβατική κυβέρνηση» των πραξικοπηματιών συμφώνησε με το Κίνημα για το Σοσιαλισμό (MAS) στη διεξαγωγή νέων εκλογών, όπου δεν θα έχει δικαίωμα συμμετοχής ο Μοράλες, αλλά ούτε και ο (αντιπρόεδρός του) Λινέρα. Μετά την αρχική σύγχυση για το αν το MAS ακολουθεί διαφορετική τακτική από το εξόριστο ηγετικό δίδυμο, σε συνεντεύξεις τους και οι δύο αποσαφήνισαν ότι αποδέχονται να μην είναι εκ νέου υποψήφιοι.

Πρόκειται για μια πολύ επισφαλή «συμφωνία». Ζητήματα όπως η τύχη του Μοράλες (και το αν θα διωχθεί με βαρύτατες κατηγορίες από τους πραξικοπηματίες, όπως ζητούν στελέχη της πραξικοπηματικής κυβέρνησης), των κυνηγημένων στελεχών και αγωνιστών του MAS, ή ακόμα και η ίδια η δυνατότητα του MAS να δρα ελεύθερα, ανεμπόδιστα και νόμιμα, δεν είναι καθόλου αυτονόητα και εγγυημένα.

Μία μέρα μετά τη συμφωνία με το MAS, ακολούθησε η διαπραγμάτευση με τις κοινωνικές οργανώσεις. Οι ισχυρότερες από αυτές συμφώνησαν στην απόσυρση των οδοφραγμάτων, με αντάλλαγμα την απόσυρση του στρατού από τους δρόμους, απελευθερώσεις συλληφθέντων, εγγυήσεις για την ασφάλεια κοινωνικών αγωνιστών και αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων. Αγωνιστές περιγράφουν αυτό που συμβαίνει ως «σταδιακή εκεχειρία». Το «σταδιακή» αφορά και τα δύο στρατόπεδα. Κάποιες συλλογικότητες επιμένουν στη συνέχιση των κινητοποιήσεων (είτε γιατί δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στους πραξικοπηματίες, είτε γιατί έχουν ως αδιαπραγμάτευτο αίτημα την επιστροφή του Έβο), ενώ άλλες δηλώνουν «έτοιμες να ξαναρχίσει η κινητοποίηση αν χρειαστεί». Αφορά όμως και τη «μεταβατική κυβέρνηση» των πραξικοπηματιών, η οποία είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα αποδειχθεί πρόθυμη να υλοποιήσει τις υποσχέσεις, ειδικά αν –με τον τερματισμό των κινητοποιήσεων– αισθανθεί ισχυρή να ξαναπεράσει στην επίθεση.

Τόσο η ηγεσία του MAS όσο και οι ηγεσίες των κοινωνικών οργανώσεων αποδείχθηκαν πρόθυμες να αναζητήσουν μια «ομαλή» διέξοδο από τη σύγκρουση. Η αποδοχή του τετελεσμένου της ανατροπής Μοράλες έχει δύο όψεις. Η πρώτη αφορά τον αντίπαλο, που δεν θα δεχόταν ποτέ επιστροφή του Μοράλες στην προεδρία και είναι υποχώρηση του MAS απέναντι στους πραξικοπηματίες. Η δεύτερη όμως (που οφείλει να απασχολήσει στους απολογισμούς) είναι ότι το αίτημα για αποκατάσταση του Μοράλες λειτούργησε διχαστικά και μέσα στις κοινωνικές οργανώσεις. Καθώς εξελισσόταν η αντίσταση, οι πιο συγκεκριμένες επιτόπιες αναφορές από αριστερούς αγωνιστές έδειχναν μια πιο σύνθετη εικόνα όσον αφορά τη διάθεση μεταλλωρύχων, κάποιων ιθαγενικών ενώσεων κ.ο.κ. να ριχτούν σε αποφασιστική μάχη «για τον Έβο».

Η μαχητική διάθεση στο Ελ Άλτο και στην Κοτσαμπάμπα ήταν συγκλονιστική, όπως έβγαινε από το σύνθημα «Μέσα κάθαρμα, δεν ξεχνάμε τον Οκτώβρη» (την πολύνεκρη αλλά νικηφόρα εξέγερση του Οκτώβρη του 2003). Αλλά την ίδια ώρα, οι περισσότερες περιγραφές συνέκλιναν στη διατύπωση «δεν είναι όπως τον Οκτώβρη» – όταν υπήρξε συγκλονιστική ενότητα και μαχητική διάθεση όλων των κοινωνικών κινημάτων.

Η κυβερνητική 14ετία είχε προκαλέσει ζημιά στις σχέσεις του MAS με τα κοινωνικά κινήματα. Και οργανωτικά (με διαμάχες μεταξύ «ευνοημένων» και «αποκλεισμένων» οργανώσεων ή στο εσωτερικό της κάθε οργάνωσης για τον έλεγχό της) και πολιτικά (με ισχυρές δυνάμεις, όπως η εργατική συνομοσπονδία COB ή οι ιθαγενικές πολιτοφυλακές των Πόντσος Ρόχος, να αποστασιοποιούνται από την κυβέρνηση Μοράλες).

Υπήρχε διέξοδος. Η εκδήλωση του πραξικοπήματος ενεργοποίησε δυνάμεις που ξεπερνούσαν τον σκληρό πυρήνα των οπαδών του Μοράλες. Η προσβολή της ιθαγενικής σημαίας και ο ρατσισμός των πραξικοπηματιών κατέβασε στους δρόμους τις ιθαγενικές οργανώσεις που υπερασπίζονταν τους εαυτούς τους, η COB απείλησε με γενική πολιτική απεργία. Ο στόχος της ανατροπής των πραξικοπηματιών με αιτήματα ενδυνάμωσης των «από κάτω» είχε δυνατότητες να ενώσει και να κινητοποιήσει (το αντιπραξικοπηματικό «πρόγραμμα» των συνελεύσεων του Ελ Άλτο ήταν ενδεικτικό).

Δυστυχώς, μαζί με την αναγνώριση της ανατροπής του Μοράλες, οι πολιτικές και κοινωνικές ηγεσίες αποδείχτηκαν πρόθυμες να αναγνωρίσουν και την κυβέρνηση των πραξικοπηματιών, συνομιλώντας μαζί της. Το γεγονός ότι αυτό δεν προκάλεσε μαζική αμφισβήτηση «από τα κάτω κι από τα αριστερά» δείχνει ενδεχομένως κάποια κόπωση ή υποχώρηση της μαζικής διάθεσης για κλιμάκωση της σύγκρουσης. Αλλά δείχνει και την απουσία πειστικής οργανωμένης εναλλακτικής πρότασης. Όπως γράφαμε στο προηγούμενο φύλλο, «η κοινωνική βάση ξεπέρασε την ηγεσία ως προς την αντίδραση στο πραξικόπημα, αλλά το κάνει στο όνομα της υπεράσπισής της και δεν υπάρχουν ισχυρές οργανωμένες δυνάμεις στα αριστερά του MAS». Σε αυτή τη συνθήκη, οι επιλογές του Μοράλες, του MAS, της COB (που δεν υλοποίησε ποτέ τις απειλές για απεργία) θα έκριναν την ένταση της σύγκρουσης.

Όπως φαίνεται, ο αγώνας που ξέσπασε στο Ελ Άλτο για ανατροπή της πραξικοπηματικής «μεταβατικής κυβέρνησης» ηττήθηκε. Δίνει τη θέση του στην προσπάθεια (μέσω διαπραγματεύσεων και της «απειλής» κινητοποιήσεων) να υποχρεωθεί αυτή να συμπεριφερθεί όντως ως αποκλειστικά «μεταβατική». Όμως η κυβέρνηση Άνιεζ έχει προλάβει να διορίσει νέα ηγεσία στις ένοπλες δυνάμεις αλλά και να αναδιοργανώσει διοικήσεις σε δήμους, δημόσιες επιχειρήσεις κ.λπ., να στείλει πρέσβη στις ΗΠΑ, να διώξει Κουβανούς εθελοντές από τη χώρα κ.ο.κ. Με αυτή την έννοια, ήδη δημιουργεί τετελεσμένα και συσχετισμούς και δεν μπορεί κανείς να έχει εμπιστοσύνη ότι θα αποδειχτεί πρόθυμη στη συνέχεια να οδηγήσει τη χώρα σε ελεύθερες, ανεπηρέαστες εκλογές.

Όπως και να εξελιχθούν τα πράγματα, επαναλαμβάνουμε ότι οι όποιες υποχωρήσεις τής επιβλήθηκαν οφείλονται σε όσους-ες την τρόμαξαν με τη διάθεση να συγκρουστούν μαζί της, «κόβοντας το βήχα» των αρχικών διαθέσεων για άγρια κατασταλτική ρεβάνς, και όχι στη «σωφροσύνη» των διαπραγματευτών που επεδίωξαν τη «συνεννόηση».

Χιλή: Η αντιπαράθεση για το νέο σύνταγμα

Στη Χιλή ο αγώνας ενάντια στην κυβέρνηση συνεχίζεται, με μεγάλες διαδηλώσεις, απεργίες (είτε κλαδικές είτε γενικές), ακτιβισμούς όπως η «χορογραφία» των φεμινιστριών ενάντια στην κρατική-σεξιστική βία, την «παρέλαση» των θυμάτων της καταστολής κ.ο.κ.

Οι πάνω από 20 νεκροί, οι εκατοντάδες σοβαρά τραυματίες, οι χιλιάδες συλληφθέντες, τα δεκάδες περιστατικά σεξουαλικής βίας, βασανιστηρίων, εξαφανίσεων, σκόπιμων πυροβολισμών στα μάτια έχουν κάνει το «Fuera Piniera» (να φύγει ο Πινιέρα) κεντρικό αίτημα που συναντά κανείς σε κάθε δρόμο του Σαντιάγκο, του Βαλπαραΐζο, της Κονσεπσιόν. Η δημοτικότητα του προέδρου βρίσκεται στο 7%, ενώ σύμφωνα με δημοσκόπηση ενός φιλικού του Μέσου βρίσκεται στο… 12%. Αλλά ο Πινιέρα δεν έχει καμία διάθεση να παραιτηθεί.

Αντίθετα, συζητά μια εκ νέου ανάπτυξη του στρατού στους δρόμους (είχε υποχρεωθεί να τον αποσύρει υπό την πίεση των μαζικών απεργιών) με μια μεταρρύθμιση που θα «νομιμοποιεί» ως μόνιμη την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ στο τραπέζι πέφτουν κι άλλες ιδέες για ενίσχυση του κατασταλτικού μηχανισμού.

Αυτά θα έπρεπε να αρκούν για να μη γίνει δεκτή καμία συμμετοχή της αντιπολίτευσης στον ελιγμό του δημοψηφίσματος για νέο σύνταγμα τον Απρίλη. Είναι μια υποχώρηση απέναντι στη μαζική δημοφιλία του αιτήματος «Νέο Σύνταγμα!» αλλά που χρησιμοποιείται ως μέσο ανώδυνης εκτόνωσης των κινητοποιήσεων.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα στήριξε την κυβερνητική πρωτοβουλία και μαζί με άλλες δυνάμεις όπως οι Χριστιανοδημοκράτες προσανατολίζονται σε μια τυπική, κοινοβουλευτικού τύπου «συνταγματική μεταρρύθμιση». Το ΚΚ Χιλής, αν και δηλώνει ότι θα παρακολουθεί τις εξελίξεις, εγείρει ενστάσεις για το τι τύπου συντακτική διαδικασία, και κράτησε αποστάσεις από την πρωτοβουλία Πινιέρα (δεν συμμετείχε στην «εθνική συνεννόηση»). Το Frente Amplio (Πλατύ Μέτωπο) διχάστηκε πάνω στο ζήτημα, με την πιο φιλελεύθερη πτέρυγα να συμμετέχει στον σχετικό «διάλογο» και την πιο αριστερή-κινηματική να καταγγέλλει τους σχεδιασμούς Πινιέρα. Η πιθανότητα ενός δεύτερου δημοψηφίσματος, «για τη μέθοδο» ίσως χρησιμοποιηθεί ως «τυράκι» για να καμφθούν οι αντιστάσεις των αριστερών δυνάμεων που ως τώρα διατηρούν το ένα πόδι στο κίνημα.

Απέναντι σε αυτούς τους ελιγμούς, υψώνεται το σύνθημα για «Ελεύθερη, Κυρίαρχη, Λαϊκή» Συντακτική Συνέλευση, που θα επιχειρεί να συγκροτηθεί «από τα κάτω». Κάποιες δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν κλίμα και λαϊκές διαθέσεις. Ο γενικός στόχος για «νέο Σύνταγμα» υποστηρίζεται από συντριπτικά ποσοστά (80-90%). Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι ότι μια πλειοψηφία (55-60%) θεωρεί τη «Συντακτική Συνέλευση» ως κάτι διαφορετικό και ανεξάρτητο από τους κοινοβουλευτικούς μηχανισμούς.

Η οικοδόμηση μιας διαφορετικής προοπτικής από τις δυνάμεις του κινήματος περνάει από τις νέες μορφές αυτοοργάνωσης που έχουν εμφανιστεί και πλέον «σταθεροποιούνται», τα cabildos populares (λαϊκά συμβούλια) στις γειτονιές, όπου ήδη εκτός από τις συζητήσεις για την οργάνωση της αντίστασης άρχισαν και «προγραμματικές» άτυπες συζητήσεις (για το τι θα πρέπει να προβλέπει το νέο Σύνταγμα). Αυτά τα αυτοσχέδια τοπικά όργανα έχουν αναγνωριστεί και γίνεται προσπάθεια να συντονιστούν από την Κοινωνική Ενότητα (Unidad Social). Είναι ο χώρος που συγκροτήθηκε κατά την εξέγερση με τη συμμετοχή της CUT (η γενική εργατική συνομοσπονδία), του κινήματος Νο+AFP (ενάντια στο ιδιωτικό συνταξιοδοτικό σύστημα) και του Συντονισμού 8 Μάρτη (του μαζικότατου και πολύ ριζοσπαστικού φεμινιστικού κινήματος στη Χιλή).

Υπάρχουν εντάσεις και μέσα στην Κοινωνική Ενότητα (σχηματικά θα λέγαμε πως η CUT είναι η «δεξιά πτέρυγα» και ο Συντονισμός 8Μ η «αριστερή», ενώ συνδικάτα όπως των λιμενεργατών παίζουν σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση πιο αριστερών πολιτικών και τακτικών) αλλά και μεταξύ της «κεντρικής» Κοινωνικής Ενότητας και της τάσης των cabildos populares για «αυτονομία από τις κεντρικές οργανώσεις» (καθώς η σχέση μεταξύ των δύο δεν είναι «οργανική» ως τώρα). Παρ’ όλα αυτά, η δράση των αγωνιστών-στριων της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς μέσα σε ένα τέτοιο πλέγμα κινηματικών εργαλείων, τοπικών και κεντρικών, που επιχειρούν να εμπλέξουν άμεσα τις κινητοποιημένες μάζες, μπορούν να δημιουργήσουν δυνατότητες για τη συνέχεια.

Συμβαίνει και στην Κολομβία!

Ο ιός της εξέγερσης έφτασε στη χώρα που θεωρούνταν η πλέον απρόσβλητη, την Κολομβία. Το λεγόμενο «Ισραήλ της Λατινικής Αμερικής» (λόγω των δεσμών του κράτους με το Πεντάγωνο, του ρόλου που παίζει στη Λατινική Αμερική αλλά και της κατασταλτικής αγριότητας που επιβάλλει στο εσωτερικό), το απόλυτο «κάστρο» της δεξιάς αντίδρασης στην υποήπειρο, ζει τις μαζικότερες διαδηλώσεις εδώ και δεκαετίες.

Μια 24ωρη γενική απεργία (ως προληπτική απάντηση σε φημολογούμενα μέτρα λιτότητας) βρήκε ανταπόκριση που δεν περίμεναν ούτε οι διοργανωτές. Πάνω από 250.000 κατέβηκαν στους δρόμους της Μπογκοτά. Και κυρίως συνέχισαν να διαδηλώνουν και τις επόμενες μέρες. Εργαζόμενοι, φοιτητές, αγρότες, συνταξιούχοι, ιθαγενείς, κατεβαίνουν στους δρόμους καθημερινά. Έπειτα από ένα διήμερο άγριων επιθέσεων της αστυνομίας και συγκρούσεων, η σκληρή δεξιά κυβέρνηση Ντούκε «μάζεψε» κάπως τις κατασταλτικές δυνάμεις και οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν μαζικά.

Φυσικά η καταστολή δεν σταμάτησε και σε μία από τις επόμενες διαδηλώσεις, ο 18χρονος Ντίλαν Κρουζ δολοφονήθηκε από δακρυγόνο που έριξαν οι δυνάμεις των ESMAD (κάτι σαν τα ΜΑΤ). Ο πρώτος «μάρτυρας» των μαζικών κινητοποιήσεων έγινε σύμβολο σε μια χώρα που έχει υποφέρει βάναυσα από την κρατική βία. Αυτή λειτουργεί κυρίως στο σκοτάδι (δολοφονίες ακτιβιστών, συνδικαλιστών κ.ά.), αλλά εν μέσω μεγάλων διαδηλώσεων ο 18χρονος διαδηλωτής «έδωσε πρόσωπο» στα θύματα και έγινε σύμβολο της οργής. Τα συνδικάτα κάλεσαν σε νέα πανεθνική απεργία, αυτήν τη φορά μαζί με τις φοιτητικές ενώσεις, με τις οποίες συγκρότησαν από κοινού την Εθνική Απεργιακή Επιτροπή.

Η Εθνική Απεργιακή Επιτροπή έχει συγκροτήσει πλέον μια λίστα αιτημάτων που δεν είναι μόνο «αμυντικά» ενάντια στα φημολογούμενα μέτρα αλλά και «επιθετικά» και αφορούν και την οικονομία, αλλά και το περιβάλλον, και τα δημοκρατικά δικαιώματα – και διαμορφώνονται διαρκώς καθώς διάφορα κοινωνικά στρώματα κατεβαίνουν στους δρόμους για τους δικούς τους λόγους. Για παράδειγμα, μετά τη δολοφονία του Κρουζ η Απεργιακή Επιτροπή απαιτεί πλέον τη διάλυση των ESMAD και την «εκκαθάριση» της αστυνομίας.

Ο Ντούκε, στο φόντο της οργής για τη δολοφονία και της προκήρυξης νέας απεργίας, κάλεσε (την παραμονή της) την ηγεσία του κινήματος σε συνάντηση, αλλά οι εκπρόσωποι της Επιτροπής αποχώρησαν σύντομα («δεν ήρθαμε να κάνουμε γενικώς συζήτηση, καταθέτουμε αιτήματα και περιμένουμε απάντηση») και κάλεσαν τον κόσμο να συμμετέχει στην απεργία – η οποία σημείωσε συγκλονιστική επιτυχία.

Το σύνθημα «Η Κολομβία ξύπνησε!» δείχνει την έμπνευση που έδωσε η Χιλή (όπου υπήρξε το σύνθημα «Η Χιλή ξύπνησε!») αλλά αποτυπώνει και εκεί το ότι ξέσπασε ένα κύμα αγανάκτησης για τη συνολική κατάσταση δεκαετιών – με κεντρικό στην Κολομβία το ζήτημα της «Λευκής Τρομοκρατίας» η οποία όχι μόνο δεν έπαψε μετά την ειρήνη με τους αντάρτες των FARC, αλλά κλιμακώθηκε κατακόρυφα.

Όπως και στη Χιλή, άρχισαν να εμφανίζονται κάποιες συνελεύσεις στις γειτονιές. Αν και αυτές αναπτύχθηκαν αυθόρμητα και έξω από τις υπαρκτές οργανώσεις του κινήματος, η Απεργιακή Επιτροπή κάλεσε πρόσφατα στην «οργάνωση συνδικαλιστικών, κοινοτικών, λαϊκών, τοπικών συνελεύσεων σε όλη τη χώρα, για το συντονισμό των καθηκόντων της κινητοποίησης». Στις 7-8 Δεκέμβρη προγραμματίζεται και μια πανεθνική συνάντηση απεργιακών επιτροπών και κοινωνικών οργανώσεων.

Και εδώ, όπως και στη Χιλή, η σχέση μεταξύ τοπικών και κεντρικών οργάνων έχει εντάσεις, με συνελεύσεις γειτονιάς να δηλώνουν σε αποφάσεις π.χ. ότι «οι πανεθνικές οργανώσεις δεν εκπροσωπούν υποχρεωτικά το κίνημα που εκδηλώνεται» ή να ζητούν «οι διαπραγματεύσεις με τον πρόεδρο να μεταδίδονται δημόσια». Ίσως αυτή η πίεση να οδήγησε σε τόσο σθεναρή στάση και την Απεργιακή Επιτροπή στην τελευταία συνάντηση με τον Ντούκε.

Εν τω μεταξύ τα ρεπορτάζ μιλάνε για κρίση (στα όρια διάσπασης) στο κυβερνητικό κόμμα, που σπαράσσεται και διχάζεται μεταξύ «μετριοπαθών» (διάλογος με το κίνημα, μεταρρυθμίσεις, να εφαρμοστεί η συμφωνία με τις FARC) και «σκληρών» που θεωρούν ότι χρειάζεται ακόμα περισσότερη πυγμή (και συνέχιση της διαρκούς μονομερούς καταστρατήγησης της συμφωνίας με τις FARC).

Το μέλλον είναι ρευστό και οι προοπτικές του κινήματος άγνωστες, αλλά το γεγονός των μαζικότερων και διαρκέστερων κινητοποιήσεων εδώ και δεκαετίες, ειδικά στην Κολομβία, αποκαλύπτει το βάθος του κύματος των εξεγέρσεων και το μέγεθος της κρίσης-σύγκρουσης στη Λατινική Αμερική.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά