Βενεζουέλα: Μετά την τρίτη αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος

Η «προαναγγελία» ήταν εξίσου πομπώδης και φιλόδοξη με εκείνη της 23ης Γενάρη (όταν ο επίδοξος πραξικοπηματίας αυτοανακηρύχθηκε «πρόεδρος» της χώρας) ή με εκείνη της 23ης Φλεβάρη (όταν προμήνυε μια «ανθρώπινη χιονοστιβάδα» στα σύνορα Βενεζουέλας-Κολομβίας, που, συνοδεύοντας την αμερικανική «ανθρωπιστική βοήθεια», θα οδηγούσε σε μαζική ανταρσία του στρατού). Η κατάληξη ήταν εξίσου θλιβερή κι έγινε αντικείμενο χλεύης στα κοινωνικά δίκτυα. Αλλά πέρα από αυτά, ακόμη και τα υποστηρικτικά προς αυτόν δυτικά ΜΜΕ (τα πιο σοβαρά) παραδέχθηκαν ότι η δεξιά αντιπολίτευση «βγαίνει πιο αδύναμη» από αυτή την περιπέτεια.

Το φιάσκο της 30ής Απρίλη, όπως και τα προηγούμενα, εγείρουν ερωτήματα για τη στρατηγική των επίδοξων πραξικοπηματιών και των χορηγών τους στο Λευκό Οίκο.

Τα γεγονότα

Νωρίς το πρωί, ο Χουάν Γκουαϊδό εμφανίστηκε με ένστολους στο πλευρό του έξω από τη στρατιωτική βάση «Καρλότα». Υποσχέθηκε στους οπαδούς του την «τελική φάση» της «Επιχείρησης Ελευθερία», δήλωσε βέβαιος για την υποστήριξη σοβαρού τμήματος της στρατιωτικής ηγεσίας και κάλεσε σε ένοπλη ανταρσία κατά της κυβέρνησης. Λίγο νωρίτερα, ο διαβόητος Λεοπόλδο Λόπεζ είχε απελευθερωθεί από τον κατ’ οίκον περιορισμό του για να βρεθεί στο πλευρό του Γκουαϊδό –σε μια προσπάθεια να εμφανιστεί στο δρόμο ο πραγματικός ηγέτης της σκληρής Δεξιάς, που λειτουργεί ως «σύμβολο» καλύτερα από τη μαριονέτα που διάλεξαν στην Ουάσινγκτον. Οι οπαδοί της αντιπολίτευσης κατέβηκαν στους δρόμους, ενώ από την Ουάσινγκτον οι αρμόδιοι (Μπόλτον, Έιμπραμς κλπ) εξέπεμπαν μηνύματα για επικείμενη διαφυγή του Μαδούρο στην Κούβα, για συμφωνία με ανώτερα κυβερνητικά-κρατικά στελέχη κ.ο.κ.

Λίγες ώρες αργότερα, η πολλά υποσχόμενη για τους πραξικοπηματίες επιχείρηση είχε εξελιχθεί σε φιάσκο. Οι ένοπλες δυνάμεις στο πλευρό του Γκουαϊδό ήταν απειροελάχιστες, ενώ δεν είχε καταλάβει καν τον έλεγχο της «Καρλότα», απλά μετέδωσε το μήνυμά του απέξω. Μια προσπάθεια να προσεγγιστεί/καταληφθεί η βάση από τους στασιαστές έληξε σύντομα κι άδοξα. Ένα σοβαρό τμήμα ακόμα κι εκείνων των στρατιωτών που κινητοποιήθηκαν, αποστασιοποιήθηκε πολύ γρήγορα –οι περισσότεροι ισχυρίστηκαν ότι είχαν πέσει θύματα απάτης, ότι ανώτεροι αξιωματικοί τούς κινητοποίησαν για «επιχειρήσεις» (καταστολή εξέγερσης σε φυλακές, κλείσιμο ενός δρόμου), χωρίς περεταίρω πληροφορίες για το επικείμενο πραξικόπημα. Μια προσπάθεια του Γκουαϊδό να κατευθύνει τους διαδηλωτές προς το προεδρικό μέγαρο Μιραφλόρες ανακόπηκε με σχετική ευκολία από την Εθνοφρουρά και τις επόμενες ώρες η παρουσία στο δρόμο φυλλορρόησε. Ο πρόσφατα «απελευθερωμένος» Λόπεζ και άλλοι στασιαστές κατέφυγαν σε ξένες πρεσβείες για άσυλο.

Το επόμενο μεγάλο στοίχημα του Γκουαϊδό ήταν η πρωτομαγιάτικη διαδήλωση που προγραμματιζόταν καιρό πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος, καθώς είχε προαναγγελθεί ως «η μεγαλύτερη πορεία στην ιστορία της Βενεζουέλας». Παρά τον όγκο της αντικυβερνητικής διαδήλωσης, δεν ήταν αρκετή για να επισκιάσει την πρωτομαγιάτικη διαδήλωση των «τσαβίστας» ή να δώσει νέα ώθηση στην αντιπολίτευση.

Θέλοντας να δώσει συνέχεια στην υπόσχεσή του για «τελική φάση», ο Γκουαϊδό κάλεσε σε «κυλιόμενες, κλιμακούμενες απεργίες» από την Πέμπτη 2 Μάη. Οι γραμμές αυτές γράφονται τη Δευτέρα 6 Μάη και ως τώρα ούτε το πιο ακραιφνές αντιπολιτευτικό σάιτ δεν έχει αποτολμήσει να αναφέρει κάτι σχετικά με την επιτυχία αυτής της «απεργίας».

Με όρους «άμεσου χρόνου», φαίνεται ότι μία ακόμη απόπειρα απέτυχε.

Τι συνέβη;

Η αγαρμποσύνη κι οι αποτυχίες της στρατηγικής των ΗΠΑ και της Βενεζουελάνικης Δεξιάς έχουν προκαλέσει από τις αρχές του 2019 και την εκδήλωση του «υφέρποντος πραξικοπήματος» πολλή συζήτηση και ερωτηματικά για τις αιτίες. Η 30ή Απρίλη επανέφερε αυτά τα ερωτηματικά.

Αν ήταν προσπάθεια να επαναληφθεί το πραξικόπημα του Απρίλη του 2002, τότε πρόκειται εμφανώς για την περίπτωση που η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Οι στρατιωτικές βάσεις, τα ΜΜΕ και άλλα «σημεία κλειδιά» δεν είχαν τεθεί υπό έλεγχο. Η συνεργασία σοβαρού τμήματος του κρατικού μηχανισμού δεν είχε διασφαλιστεί. Ακόμα και το σχέδιο μιας πορείας προς το Μιραφλόρες (που θα μπορούσε να αποτελέσει έδαφος για σύγκρουση, προβοκάτσιες, κρίση κλπ) δεν προχώρησε σοβαρά. Χωρίς όλα αυτά, ο Γκουαϊδό ανακοίνωσε μέσω φέισμπουκ την «ένοπλη εξέγερση»! Όσο κι αν παίζουν κομβικό ρόλο στην εποχή μας τα κοινωνικά δίκτυα, εκτιμούμε ότι μια σοβαρή στρατιωτική ανταρσία δεν ξεκινάει με μια πρωινή ανάρτηση στο φέισμπουκ.

Η «κακή προετοιμασία» δεν επαρκεί ως εξήγηση. Κάποιες πιθανές ερμηνείες (που όλες μπορεί να έχουν δόσεις αλήθειας) έχουν ενδιαφέρον για να εκτιμήσουμε και τη συνέχεια.

Μια πρώτη εκδοχή είναι ότι οι πραξικοπηματίες έχουν πιστέψει τον ίδιο τους τον «μύθο». Ότι τάχα υπάρχει μαζική λαϊκή στήριξη στον στόχο ανατροπής του Μαδούρο κι ότι ο στρατός είναι έτοιμος να «σπάσει» υπό το βάρος μιας μαζικής αντικυβερνητικής κινητοποίησης. Το ότι αποδεικνύεται μύθος εξηγεί εν μέρει όλα τα μέχρι σήμερα αυτογκόλ σε κάθε προσπάθεια της Δεξιάς.  

Μια δεύτερη είναι ότι είχε γίνει σαφές ότι η πρωτομαγιάτικη αντιπολιτευτική διαδήλωση δεν θα πήγαινε καλά και η απόπειρα πραξικοπήματος την παραμονή είχε στόχο να «ανάψει τα αίματα» και να αναθερμάνει το κλίμα στις γραμμές της αντιπολίτευσης.

Αυτές οι ερμηνείες αναδεικνύουν μια θετική πραγματικότητα –την απουσία λαϊκής στήριξης στο πραξικόπημα, ακόμα κι από όσους δυσφορούν για τη διακυβέρνηση Μαδούρο, που όμως αρνούνται να κινητοποιηθούν υπέρ των σχεδίων Τραμπ-Γκουαϊδό.

Ωστόσο άλλες πιθανές ερμηνείες οφείλουν να προκαλέσουν επαγρύπνηση. Για παράδειγμα, η φήμη ότι το πραξικόπημα είχε σχεδιαστεί για τις 2 Μάη, αλλά επιταχύνθηκε (λόγω της εκτίμησης ότι η πρωτομαγιάτικη διαδήλωση δεν θα ήταν επιτυχημένη). Σύμφωνα με αυτή την εκτίμηση, η «επιτάχυνση» εξηγεί την ανοργανωσιά. Αλλά από αυτή την εκτίμηση προκύπτει και το ενδεχόμενο ο σχεδιασμός για τις 2 Μάη να ήταν πολύ πιο σοβαρός κι επικίνδυνος.

Αυτό το ενδεχόμενο επικοινωνεί με μια άλλη εκτίμηση που λέει ότι τμήμα του κράτους και του στρατού έχει ανοίξει διαύλους και «παζαρεύει». Οι σχετικές διαρροές (ή κι επίσημες δηλώσεις) της Ουάσινγκτον, του Γκουαϊδό, του Λόπεζ μπορεί να έχουν στόχο να φτιάξουν κλίμα ή να δημιουργήσουν καχυποψίες, αλλά δεν αποκλείεται να έχουν βάση και η κάστα των στρατιωτικών να υπόσχεται πολλά σε πολλούς ταυτόχρονα, εκτιμώντας κάθε φορά πώς πρέπει να πράξει «την κρίσιμη στιγμή». Άλλωστε είναι γεγονός ότι η αντίστοιχη ΕΥΠ της Βενεζουέλας έπαιξε ρόλο (απελευθέρωσε τον Λόπεζ, ενώ φαντάροι δηλώνουν ότι μεταφέρθηκαν σε εγκαταστάσεις της για να εξοπλιστούν), ενώ δεν θα κουραστούμε να επαναλαμβάνουμε την ανάγκη πλήρους έλλειψης εμπιστοσύνης στην κάστα των στρατιωτικών, που στηρίζουν τον Μαδούρο μόνο και όσο αυτός προστατεύει καλύτερα τα συμφέροντά τους.

Μια τελευταία ερμηνεία για το «σόου» της 30ής Απρίλη είναι ότι επρόκειτο ακριβώς γι’ αυτό: Ένα σόου. Που στόχο είχε να καλλιεργήσει εντυπώσεις και να προκαλέσει εντάσεις, που θα «δικαιολογούσαν» μια ξένη επέμβαση. Η σπουδή με την οποία πολλά δυτικά ΜΜΕ έσπευσαν να γράψουν για «πρόθυρα εμφυλίου» μέσα σε λίγες ώρες είναι ενδεικτική.

Με λίγα λόγια, σε «άμεσο χρόνο» οι ΗΠΑ και η Δεξιά κατέγραψαν μια ακόμα ήττα, αλλά σε «μακρύ χρόνο» γίνεται σαφές ότι ξεδιπλώνεται ένας σχεδιασμός που δεν χάνει ευκαιρίες να επιχειρεί ξανά και ξανά να βρει τρόπους να κλιμακώσει επικίνδυνα την επιθετικότητά του. Λίγο μετά το φιάσκο, ο Economist κυκλοφόρησε με άρθρο που είχε ως κεντρικό μότο «Μια απόπειρα ανατροπής του δικτάτορα δείχνει να απέτυχε. Ξαναπροσπαθείστε».

Και ο μπολιβαριανισμός;

Τις μέρες της κρίσης, σχολιάστηκε πολύ η αδράνεια ή μετριοπάθεια της κυβέρνησης. Για τους αστούς αναλυτές είναι «μονά-ζυγά δικά μας». Όταν κινείται κατασταλτικά, ο Μαδούρο αποδεικνύει ότι είναι «δικτάτορας». Όταν κινείται διαλλακτικά, αποδεικνύει ότι «είναι αδύναμος». 

Το σίγουρο είναι ότι μόνο «δικτάτορας» δεν μπορεί να θεωρείται κάποιος που για οποιονδήποτε –σωστό ή λάθος– λόγο δίνει τέτοιο «χώρο κινήσεων» σε επίδοξους πραξικοπηματίες. Από κει και πέρα, είναι ερωτηματικό αν η κυβέρνηση απλά θέλησε να αποφύγει την καταστολή, αν αδράνησε αγνοώντας ποια είναι η πραγματική έκταση της στρατιωτικής συνωμοσίας ή επέλεξε να μη δώσει αφορμή στις ΗΠΑ για ξένη επέμβαση (δεν λείπουν οι αναλύσεις που λένε ότι ο Γκουαϊδό θα είναι πολύ πιο χρήσιμος στις ΗΠΑ νεκρός ή φυλακισμένος).

Σε κάθε περίπτωση, τις πρώτες κρίσιμες ώρες, η εικόνα ήταν αποκαλυπτική. Ενώ η διαθεσιμότητα και η πολιτική στάση του στρατού, αλλά και κυβερνητικών στελεχών ήταν αντικείμενο εκτιμήσεων, οι φτωχοί κατέβηκαν για να υπερασπιστούν το Μιραφλόρες. Και στη συγκέντρωση και τις ομιλίες τον τόνο έδιναν οι αγωνιστές της βάσης κι όχι οι στρατηγοί ή οι κρατικοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι. Η απόκρουση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης και της πραξικοπηματικής απειλής, αλλά και η διάσωση της «μπολιβαριανής διαδικασίας» από το αδιέξοδο και τον εκφυλισμό που την οδηγεί η κυβέρνηση Μαδούρο, βρίσκονται στα χέρια αυτών των αγωνιστών…

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά