Brexit: πλήγμα για το σύστημα, ευκαιρία για την Αριστερά, αλλά όχι «-exit να ’ναι κι ό,τι να ’ναι»

«Δυστυχώς ηττηθήκαμε. Αυτό το σημερινό λάθος της ιστορίας ελπίζουμε πως η ίδια η ιστορία θα το διορθώσει το συντομότερο».
(Tο Ποτάμι)

Ο κόσμος του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού θλίβεται, πενθεί, αισθάνεται και συμπεριφέρεται σαν να υπέστη βαρύ πλήγμα - μαζί και οι δικοί μας «Μένουμε Ευρώπη». Οι κραταιές αγορές τους (των μετοχών, των ομολόγων, των εμπορευμάτων, των παραγώγων) γνωρίζουν στιγμές κατάρρευσης και πανικού. Στον αντίποδα, ο κόσμος της Αριστεράς και των κινημάτων χαίρεται και πανηγυρίζει - και δικαίως, αφού αισθάνεται ότι ο αντίπαλος κάποια σοβαρή ζημιά έχει υποστεί για να πενθεί με αυτόν τον τρόπο. Μια εικόνα γνήσιας ταξικής πόλωσης στο επίπεδο των… συναισθημάτων. Περνώντας τώρα από το επίπεδο των πηγαίων συναισθημάτων στο επίπεδο της συνειδητής πολιτικής, πάλι πρέπει να ξεκινήσουμε απ’ αυτό: Brexit; Καλώς ήρθε! Όχι μόνο δεν αδιαφορούμε, όχι μόνο δεν θα πούμε όπως η Αλέκα Παπαρρήγα με κάποια άλλη αφορμή «Ούτε κλαίμε ούτε γελάμε», αλλά το χαιρετίζουμε!

Ο προφανής λόγος είναι ότι το Brexit -σε αντίθεση με το Bremain- προκαλεί μεγάλα προβλήματα στο κεφάλαιο και τον ιμπεριαλισμό. Και ό,τι είναι πρόβλημα για τον αντίπαλο, είναι κατ’ αρχάς ευκαιρία, μια εν δυνάμει δυνατότητα για το κίνημα και την Αριστερά. Όμως, αυτή η καταρχήν πολιτική στάση είναι μεν αναγκαία αλλά όχι ικανή, όχι επαρκής πολιτική προϋπόθεση για να εξοπλίσει και προσανατολίσει την Αριστερά και τα κινήματα αντίστασης. Το 2008, ύστερα από το ξέσπασμα της δομικής καπιταλιστικής κρίσης, επίσης δικαίως ο κόσμος της Αριστεράς και των κινημάτων πανηγύριζε για την κατρακύλα των αγορών και τον πανικού στα οικονομικά και πολιτικά επιτελεία του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού και επεδείκνυε σαν λάφυρο νίκης το τρομοκρατημένο πρωτοσέλιδο της «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε» με πηχιαίο τίτλο «Ο καπιταλισμός καταρρέει». Στα επόμενα χρόνια όμως αποδείχτηκε ότι η κρίση ήταν απλώς μια ευκαιρία για την Αριστερά, που μπορούσε να μεταφραστεί σε συγκεκριμένα κέρδη για τον κόσμο της εργασίας και της Αριστεράς μόνο μέσα από την πάλη. Ο κόσμος του κεφαλαίου, απ’ τη μεριά του, ύστερα από το αρχικό σοκ, εφαρμόζοντας το δόγμα «η κρίση είναι κίνδυνος και ευκαιρία» και εμπνεόμενος από το «δόγμα του σοκ» (ότι ακριβώς σε συνθήκες κρίσης και μαζικής ανασφάλειας που αυτή γεννά, είναι πιο εύκολο να ασκηθούν οι πιο αποτελεσματικοί και ανελέητοι εκβιασμοί ενάντια στην εργαζόμενη κοινωνική πλειοψηφία), αξιοποίησε καλύτερα από την Αριστερά το στοιχείο της «ευκαιρίας» που προσέφερε η κρίση. 

Με αφορμή λοιπόν το Brexit, όπως και κάθε άλλο γεγονός που καταρχήν και προσωρινά αποδιοργανώνει τους μηχανισμούς του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού, καταθέτουμε μερικά βασικά σημεία πολιτικού προσανατολισμού για την Αριστερά. 

1. Η ταξική πάλη είναι πάντα συγκεκριμένη και διεξάγεται πάνω σε σημεία που κάθε φορά συμπυκνώνονται οι πολιτικές διακυβεύσεις. Ποτέ δεν διεξάγεται κάτω από τη σημαία αφηρημένων, ιδεολογικών συνθημάτων - αυτά τα τελευταία άλλη χρησιμότητα έχουν. Οι πολιτικές διακυβεύσεις είναι πολλές και ποικίλες και καμιά τους δεν είναι αδιάφορη, υπό μία απόλυτη προϋπόθεση: να μην είναι αποκλειστικά υπόθεση μανούβρας και μηχανορραφίας των μηχανισμών του συστήματος ή κατασκευασμένων «μειζόνων ζητημάτων» που δεν δημιουργούν ευρύτερες και «ανοιχτές»-μη ελεγχόμενες δυναμικές, δεν αγγίζουν το συναίσθημα ή το ενδιαφέρον του κόσμου της εργασίας. Σε κάθε περίπτωση που αυτά τα τελευταία συμβαίνουν, η Αριστερά όχι μόνο δεν πρέπει να αδιαφορήσει, αλλά οφείλει να μπει στη μάχη.

Το βρετανικό δημοψήφισμα δεν το επέβαλε η λαϊκή πίεση, αλλά ένα σχίσμα μέσα στο μπλοκ της βρετανικής άρχουσας τάξης. Αν είχε μείνει μόνο στα όρια ενός τέτοιου ενδοαστικού εμφυλίου, η Αριστερά δεν είχε κανένα λόγο ούτε να εμπλακεί ούτε καν να ενδιαφερθεί. Όμως, απέκτησε μια δυναμική πολύ πέρα από τα όρια του ενδοαστικού εμφυλίου, «ανοιχτή» και ανεξέλεγκτη, ενώ «άγγιξε» την εργαζόμενη λαϊκή πλειοψηφία. (Τα ισχνά διαθέσιμα στοιχεία, δείχνουν ότι η ψήφος υπέρ του Brexit ήταν πλειοψηφική στα λαϊκά στρώματα).

Η βρετανική Αριστερά, λοιπόν, πολύ καλά έκανε και ενεπλάκη. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ότι η δυναμική έπαυε να είναι αδιάφορη και ουδέτερη στο ισοζύγιο της ταξικής πάλης, τα καλύτερα τμήματα της βρετανικής Αριστεράς, πολύ ορθά πράττοντας, συμμετείχαν στη μάχη κάτω από τη σημαία «Αριστερή έξοδος», με διπλό στόχο: αφενός να δοθεί ένα πλήγμα στην ιμπεριαλιστική Ευρωπαϊκή Ένωση, στο κυρίαρχο τμήμα της βρετανικής αστικής τάξης αλλά και στον ιμπεριαλισμό, και αφετέρου να εκφραστεί η λαϊκή δυσαρέσκεια ενάντια στην ευρωλιτότητα και τις πολιτικές που τους περιθωριοποιούν.       

2. Έχοντας όμως πει αυτό, δεν είναι καθόλου αδιάφορο το γεγονός ότι το στοιχείο του εμφυλίου μέσα στη βρετανική αστική τάξη κυριάρχησε πολιτικά, ενώ η «Αριστερή έξοδος» ήταν πολύ αδύναμη για να εκφράσει ένα μαζικό, διακριτό ρεύμα. Παρόλο λοιπόν που το Brexit είναι με ένα γενικό τρόπο μια στιγμή προβλημάτων και αστάθειας για το σύστημα και άρα μια ευκαιρία για την Αριστερά, ο συγκεκριμένος συσχετισμός δύναμης αναγκάζει τη βρετανική Αριστερά να ξεκινήσει από πολύ πίσω, από πολύ δυσμενείς θέσεις την προσπάθεια να αξιοποιήσει αυτή την ευκαιρία. (Βεβαίως, αν δεν έκανε ούτε αυτό, αν δεν έμπαινε στη μάχη κάτω από τη σημαία της «αριστερής εξόδου», όπως το έκαναν τα καλύτερα τμήματά της, τα πράγματα γι’ αυτήν θα ήταν ακόμη χειρότερα, θα κινδύνευε από πλήρη διάλυση και πολιτική χρεοκοπία.)

Αυτό σημαίνει ότι θα ήταν μεγάλο λάθος μια πολιτική ψυχολογία και στάση που θα εμπνέεται από την αναμονή «αυτόματων» και «αυτονόητων» θετικών εξελίξεων και συνεπειών λόγω του Brexit. Τίποτε δεν είναι «αυτόματο» ούτε «αυτονόητο»: τα πραγματικά, ουσιαστικά, μεσοπρόθεσμα κι όχι βραχυπρόθεσμα, αποτελέσματα του Brexit -και μας ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα που αφορούν τη ζωή των εργαζόμενων τάξεων και το ρόλο της Αριστεράς- θα κριθούν μέσα στην πάλη.

3. Από αυτή την άποψη, δεν πρέπει να υπάρχει καμία αυταπάτη ότι και οι δύο μερίδες της βρετανικής αστικής τάξης που συγκρούστηκαν στο δημοψήφισμα, με ενότητα και ανταγωνισμό, θα διαχειριστούν τις συνέπειές του σε μια κατεύθυνση που δεν θα αμφισβητεί αλλά θα κάνει πιο επιθετικό το «μίγμα» λιτότητας, ρατσισμού και εθνικισμού.

Απαγορεύεται λοιπόν «διά ροπάλου» για την Αριστερά που θέλει να λέγεται και να παραμένει Αριστερά, να υποτιμά τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει το άλλο «-exit»: της λιτότητας («να κάνουμε όσες θυσίες χρειαστούν για να ανακτήσουμε την εθνική κυριαρχία»), του εθνικισμού («Ευρώπη των κυρίαρχων εθνών»), του ρατσισμού («να ελέγξουμε τα σύνορά μας»). Η Αριστερά πρέπει να σταθεί στον αντίποδα αυτής της πολιτικής ατζέντας του ακροδεξιού «-exit»: ανατροπή της λιτότητας (καμία θυσία ούτε για τις Βρυξέλλες ούτε για τα εγχώρια αφεντικά), καταγγελία του εθνικισμού (θέλουμε τη διάλυση της ιμπεριαλιστικής «φυλακής των λαών» που λέγεται Ευρωζώνη και ΕΕ όχι για να ξανακάνουμε τον καπιταλισμό πιο «λειτουργικό», πιο «ανθρώπινο», πιο «αναπτυξιακό», αλλά για να ανοίξουμε το δρόμο για μια αντικαπιταλιστική διέξοδο με στρατηγικό στόχο την εθελοντική συνένωση σε μια ευρωπαϊκή σοσιαλιστική ομοσπονδία), καταγγελία του ρατσισμού (να ξηλώσουμε τη ρατσιστική «Ευρώπη φρούριο»).

Είναι δύο προγράμματα στον αντίποδα, το ένα απολύτως ανταγωνιστικό του άλλου. Και γι’ αυτό, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για συναγωνιστικά «αισθήματα», για λογικές «κοινού μετώπου», για λογικές του τύπου «αφού δεν μπορεί η Αριστερά, ας το κάνει η ακροδεξιά»: η σχέση της Αριστεράς με το ακροδεξιό «-exit» είναι απολύτως ανταγωνιστική, στο «συναισθηματικό», στο προγραμματικό και στο πολιτικό επίπεδο!           

4. Ξεκινήσαμε λέγοντας, στο πρώτο σημείο, ότι η ταξική πάλη είναι πάντα συγκεκριμένη, συμπυκνώνεται πάνω σε συγκεκριμένες διακυβεύσεις. Είναι η μισή αλήθεια. Πρέπει λοιπόν να ειπωθεί και η άλλη μισή, που συνήθως αγνοείται η υποτιμάται από σημαντικά τμήματα της Αριστεράς. Σε όλες τις συγκεκριμένες διακυβεύσεις της ταξικής πάλης, η Αριστερά παρεμβαίνει με ένα απόλυτο κριτήριο: τα άμεσα αλλά και ιστορικά συμφέροντα της εργατικής τάξης. Και με μεθόδους παρέμβασης που να αναδεικνύουν το ταξικό υπόβαθρο όλων των συγκρούσεων και όλων των λύσεων. Τα «ερωτήματα» της ταξικής πάλης μπορούν να είναι -και είναι- πολλά και ποικίλα, αλλά η απάντηση είναι μόνο μία: ταξική. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα προβλήματα θα λυθούν με την… αύξηση των μισθών και των συντάξεων – αυτό είναι μια κατασκευασμένη καρικατούρα, ένας εκχυδαϊσμός, και συχνά ένας ανέντιμος τρόπος πολιτικής αντιπαράθεσης. Η απάντηση σε όλα τα «ερωτήματα» είναι ταξική, σημαίνει ότι κανένα σοβαρό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με οποιαδήποτε άλλη μέθοδο παρά με τη μέθοδο της ταξικής πάλης, ότι δεν υπάρχουν προβλήματα για τα οποία μπορούν να ισχύσουν ταξικά ουδέτερες λύσεις. Δεν υπάρχουν δημοκρατικές λύσεις και δημοκρατικές συμμαχίες για τα δημοκρατικά προβλήματα ούτε πατριωτικές λύσεις και πατριωτικές συμμαχίες για τα εθνικά προβλήματα. Όλα θα λυθούν με την ταξική πάλη (ιδού ο κυρίαρχος ρόλος του ταξικού) ανάμεσα σε αντίπαλα ταξικά στρατόπεδα.

Είναι δουλειά των δυνάμεων του συστήματος να κρύβουν τον ταξικό, ανταγωνιστικό χαρακτήρα της πάλης για όλα τα προβλήματα και τις διακυβεύσεις. Είναι δουλειά των δυνάμεων του συστήματος να αναδεικνύουν τους κοινούς, «εθνικούς» ή «πατριωτικούς» παρονομαστές και να αποκρύβουν τον ταξικό χαρακτήρα της σύγκρουσης και των λύσεων για όλες τις σημαντικές διακυβεύσεις. Είναι δική τους δουλειά να εφευρίσκουν κοινά συμφέροντα για όλο το έθνος και να καλούν σε εθνικές συμμαχίες στο όνομα αυτών των κοινών συμφερόντων, να μιλούν για δημοκρατικές λύσεις στα προβλήματα δημοκρατίας μέσα από συμμαχίες όλων των «δημοκρατικών δυνάμεων» κ.λπ. κ.λπ. Η Αριστερά οφείλει να ξεσκεπάζει την υποτιθέμενη κοινότητα συμφερόντων -και λύσεων- να αποκαλύπτει την ταξική ρίζα όλων των προβλημάτων και να διακηρύσσει ότι κανένα από αυτά δεν πρόκειται να λυθεί παρά μόνο μέσα από την ταξική πάλη. Αν και η Αριστερά «εθνικοποιεί» το ταξικό, τότε τι μένει στη Δεξιά για να κάνει και πώς θα ορίσει τις διαχωριστικές της με τη Δεξιά;  

5. Αυτά ισχύουν απολύτως και όσον αφορά το «-exit»: δεν είναι από μόνο του θετικό, αλλά το αποτέλεσμά του εξαρτάται απόλυτα από το ποιοι θα ηγηθούν σε αυτό ώστε να καθορίσουν και το αποτέλεσμά του. Αυτό το να «ηγηθούν», παραπέμπει σε ένα ταξικό συσχετισμό δύναμης και σε ταξικά εργαλεία επιβολής πολιτικής. Η «Αριστερή έξοδος», το Left-exit, προϋποθέτει ταξική και διεθνιστική ατζέντα και ταξικό μπλοκ δυνάμεων που θα παλέψει γι’ αυτήν σε απόλυτο ανταγωνισμό με τις δυνάμεις του συστήματος και το ακροδεξιό –exit.

Η Αριστερά στην Ευρώπη είναι δυστυχώς πολύ πίσω στη συγκέντρωση αυτών των προϋποθέσεων, αλλά και στη δημιουργία συσχετισμών δύναμης στη βάση αυτών. Το αποτέλεσμα είναι ότι ηγεμονεύει το ακροδεξιό –exit. Πρέπει να συγκεντρώσουμε όλες μας τις δυνάμεις στις πρωτοβουλίες, παρεμβάσεις και δράσεις, στις επιμέρους χώρες αλλά και πανευρωπαϊκά, που θα αλλάξουν αυτή τη συνθήκη.