Το σύντομο καλοκαίρι του νέου «Κέντρου»

Μετά τη συ­γκρά­τη­ση της Ακρο­δε­ξιάς στις εκλο­γές της Αυ­στρί­ας και της Ολ­λαν­δί­ας, ήρθε η πολύ ση­μα­ντι­κό­τε­ρη νίκη του «κε­ντρώ­ου» Μα­κρόν στη Γαλ­λία. Ενός πο­λι­τι­κού που δια­κτι­νί­στη­κε από το τί­πο­τα στο Ελιζέ, βάζει το χέρι στην καρ­διά, μι­μού­με­νος τους Αμε­ρι­κα­νούς προ­έ­δρους, στην ανά­κρου­ση της Μασ­σα­λιώ­τι­δας και υπο­βάλ­λει, την επο­μέ­νη της εκλο­γής του, τα δια­πι­στευ­τή­ριά του στην κ. Μέρ­κελ, στο Βε­ρο­λί­νο.

Οι οπα­δοί της πλα­νη­τι­κής Ορ­θο­δο­ξί­ας ανα­πτε­ρώ­θη­καν και από την έκ­βα­ση των βρε­τα­νι­κών εκλο­γών. Η Τε­ρέ­ζα Μέι είναι ήδη πρω­θυ­πουρ­γός με ημε­ρο­μη­νία λήξης και ο αντι­κα­τα­στά­της της, με ή χωρίς νέες εκλο­γές, πι­θα­νό­τα­τα θα πει­θα­να­γκα­στεί να εγκα­τα­λεί­ψει το «σκλη­ρό Brexit» και να κρα­τή­σει τη Βρε­τα­νία του­λά­χι­στον στην Ενιαία Αγορά. Όσο για τον Τραμπ, έχει ήδη τεθεί σε κα­ρα­ντί­να και είναι αμ­φί­βο­λο αν ελέγ­χει πολλά πράγ­μα­τα, πέρα από τον προ­σω­πι­κό λο­γα­ρια­σμό του στο Twitter, στις ατέ­λειω­τες, μο­να­χι­κές ώρες του, στη Δυ­τι­κή Πτέ­ρυ­γα του Λευ­κού Οίκου. Για την απί­θα­νη πε­ρί­πτω­ση που θα τα στυ­λώ­σει σε καί­ρια ζη­τή­μα­τα, η Δα­μό­κλειος Σπάθη της κα­θαί­ρε­σης, είτε ως ενερ­γού­με­νου της Μό­σχας, είτε και ως μι­σό­τρε­λου, κρέ­με­ται διαρ­κώς πάνω από το κε­φά­λι του. Τα φα­ντά­σμα­τα του δε­ξιού και αρι­στε­ρού «λαϊ­κι­σμού» έχουν εξορ­κι­στεί και τα χρό­νια της οργής φαί­νε­ται να είναι πίσω μας- ή μήπως όχι;

Στο πο­λι­τι­κό επί­πε­δο, οι πα­νη­γυ­ρι­σμοί για «επι­στρο­φή στην κα­νο­νι­κό­τη­τα» ακού­γο­νται του­λά­χι­στον πρό­ω­ροι. Είναι αλή­θεια ότι οι πρό­σφα­τες ανα­με­τρή­σεις επι­βε­βαί­ω­σαν την τάση των πο­λι­τών να κα­τα­βρο­χθί­ζουν τις κυ­βερ­νώ­ντες, ακόμη κι αν αυτοί εν­δύ­ο­νται τη λε­ο­ντή των «αντι­συ­στη­μι­κών»- αλλά τί­πο­τα πε­ρισ­σό­τε­ρο. Στην πιο πρό­σφα­τη πε­ρί­πτω­ση της Βρε­τα­νί­ας, δεν έχασε το Brexit, καθώς όλα τα κόμ­μα­τα- με μόνη εξαί­ρε­ση τους Φι­λε­λεύ­θε­ρους που πά­τω­σαν, πα­ρό­τι υπο­στη­ρί­χθη­καν ανοι­χτά από τον Τόνι Μπλερ- το απο­δέ­χο­νταν ως τε­τε­λε­σμέ­νο. Δεν έχα­σαν ούτε καν οι Συ­ντη­ρη­τι­κοί, που αύ­ξη­σαν το πο­σο­στό τους κατά 5,5% σε σύ­γκρι­ση με τις προ­γού­με­νες εκλο­γές. «Απλώς» εκτι­νά­χθη­καν οι Ερ­γα­τι­κοί του Τζέ­ρε­μι Κόρ­μπιν, με ένα πρό­γραμ­μα αντι­λι­τό­τη­τας και εθνι­κο­ποι­ή­σε­ων, που θα το χα­ρα­κτη­ρί­ζα­με σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό τη δε­κα­ε­τία του 1970, αλλά φα­ντά­ζει σχε­δόν επα­να­στα­τι­κό στην εποχή του πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νου και αχα­λί­νω­του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού.

Για κάθε σκε­πτό­με­νο αρι­στε­ρό, το γρή­γο­ρο ξε­φού­σκω­μα του δε­ξιού, εθνι­κι­στι­κού ρεύ­μα­τος δεν μπο­ρεί, βέ­βαια, να προ­κα­λεί με­λαγ­χο­λία- γιατί μόνο η ακραία απελ­πι­σία θα οδη­γού­σε κά­ποιον να σκε­φτεί ότι ένας Τραμπ, μία Μέι ή ακόμη και μια Λεπέν θα μπο­ρού­σαν να δρά­σουν ως χρή­σι­μοι ηλί­θιοι, που θα μας απαλ­λά­ξουν από τους βρό­χους της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης, της ΕΕ και των Μνη­μο­νί­ων. Άλλο τόσο, η εξέ­λι­ξη αυτή δεν μπο­ρεί να προ­κα­λεί έκ­πλη­ξη σε όσους διέ­κρι­ναν στοι­χειω­δώς ρε­α­λι­στι­κά τα ιστο­ρι­κά και τα­ξι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά αυτού του ρεύ­μα­τος.

Όπως ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός υπήρ­ξε η αστι­κή, αντι­δρα­στι­κή απά­ντη­ση στην εξά­ντλη­ση του προη­γού­με­νου, Κεϋν­σια­νού κα­θε­στώ­τος κε­φα­λαια­κής συσ­σώ­ρευ­σης, η οποία εκ­δη­λώ­θη­κε ανά­γλυ­φα με την κρίση της δε­κα­ε­τί­ας του 1970, έτσι και το νέο ρεύμα του δε­ξιού εθνι­κι­σμού- προ­στα­τευ­τι­σμού απο­τε­λεί από­πει­ρα αστι­κής, αντι­δρα­στι­κής απά­ντη­σης στην εξά­ντλη­ση του πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νου νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού και της χρη­μα­το­ποί­η­σης, που οδή­γη­σε στη δρα­μα­τι­κή κρίση του 2008. Τα «αι­ρε­τι­κά» αστι­κά ρεύ­μα­τα έγι­ναν πιο ισχυ­ρά σε ΗΠΑ και Βρε­τα­νία γιατί οι δύο τε­λευ­ταί­ες πα­γκό­σμιες αυ­το­κρα­το­ρί­ες αφ’ ενός μεν αι­σθά­νο­νταν με πιο έντο­νο τρόπο την πίεση των ανα­δυό­με­νων δυ­νά­με­ων που επω­φε­λού­νταν από την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση- κυ­ρί­ως Γερ­μα­νία και Κίνα- αφ΄ετέ­ρου δε γιατί συ­γκέ­ντρω­ναν την κρί­σι­μη (οι­κο­νο­μι­κή, στρα­τιω­τι­κή και πο­λι­τι­στι­κή) μάζα της «Αγ­γλό­σφαι­ρας» που θα τους επέ­τρε­πε να ανα­ζη­τή­σουν πιο εύ­κο­λα βιώ­σι­μες εναλ­λα­κτι­κές λύ­σεις.

Η καί­ρια δια­φο­ρά με τη στρο­φή του Ρί­γκαν και της Θά­τσερ είναι ότι, ενώ ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός είχε ήδη ανα­δει­χθεί σε συ­γκρο­τη­μέ­νο, συ­νε­κτι­κό σύ­στη­μα ύστε­ρα από δε­κα­ε­τί­ες επώ­α­σης και ωρί­μαν­σης στα αστι­κά επι­τε­λεία, οι θια­σώ­τες του νέου, δε­ξιού εθνι­κι­σμού- προ­στα­τευ­τι­σμού δί­νουν την ει­κό­να μα­θη­τευό­με­νων μάγων. Ξέ­ρουν τι δεν θέ­λουν, αλλά δεν ξέ­ρουν τι ακρι­βώς θέ­λουν και πώς θα το πε­τύ­χουν. Ο κύ­ριος λόγος γι αυτό βρί­σκε­ται στις βα­θειές αλ­λα­γές που έχουν συ­ντε­λε­στεί στην πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία στα χρό­νια της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης ηγε­μο­νί­ας και οι οποί­ες κα­θι­στούν εξαι­ρε­τι­κά δύ­σκο­λη την προ­σφυ­γή σε κά­ποιου εί­δους προ­στα­τευ­τι­σμό.

Η ση­με­ρι­νή πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση δεν συ­νί­στα­ται απλώς στη δια­σύν­δε­ση εθνο­κε­ντρι­κών κα­πι­τα­λι­σμών μέσω της πα­γκό­σμιας αγο­ράς, στη μεί­ω­ση των εμπο­ρι­κών φραγ­μών ή ακόμη και στις πο­λυ­ε­θνι­κές επι­χει­ρή­σεις πα­λαιού τύπου (πο­λυ­κλα­δι­κών μο­νο­πω­λί­ων με έδρα σε μία χώρα, συ­νή­θως μη­τρο­πο­λι­τι­κή και θυ­γα­τρι­κές σε διά­φο­ρες άλλες). Το ποιο­τι­κά νέο στοι­χείο της «πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης 2.0» είναι η διε­θνο­ποί­η­ση της ίδιας της πα­ρα­γω­γι­κής δια­δι­κα­σί­ας, η δη­μιουρ­γία διε­θνών αλυ­σί­δων κα­τα­κερ­μα­τι­σμέ­νης πα­ρα­γω­γής του ενός ή του άλλου προ­ϊ­ό­ντος (ιδίως στις τε­χνο­λο­γί­ες αιχ­μής) που δια­τρέ­χουν ολό­κλη­ρη σειρά χωρών. Το iphone σχε­διά­ζε­ται και ελέγ­χε­ται στην Κοι­λά­δα του Πυ­ρι­τί­ου, αλλά συ­ναρ­μο­λο­γεί­ται στην Κίνα, με εξαρ­τή­μα­τα που έχουν πα­ρα­χθεί σε δε­κά­δες χώρες. Όποιος από τους με­γά­λους διε­θνείς παί­κτες σπά­σει αυτές τις αλυ­σί­δες, κιν­δυ­νεύ­ει να πυ­ρο­βο­λή­σει τα ίδια τα πόδια του.

Επό­με­νο είναι οι πο­λι­τι­κοί εκ­πρό­σω­ποι του δήθεν «αντι­συ­στη­μι­κού», δε­ξιού, εθνι­κι­στι­κού ρεύ­μα­τος να τρο­μο­κρα­τού­νται από τις επι­πτώ­σεις των ίδιων των δι­στα­κτι­κών επι­λο­γών τους και να ανα­δι­πλώ­νο­νται άτα­κτα, δί­νο­ντας μια ει­κό­να τρα­γε­λα­φι­κής σύγ­χυ­σης στους «επάνω» και προ­δο­σί­ας των δη­μα­γω­γι­κά φι­λο­λαϊ­κών υπο­σχέ­σε­ων στους «κάτω». Ο Τραμπ φτιά­χνει μια κυ­βέρ­νη­ση στρα­τη­γών και δι­σε­κα­τομ­μυ­ριού­χων που απο­δο­μεί τη (μισή) με­ταρ­ρύθ­μι­ση Ομπά­μα στην Υγεία, αλλά ανα­κρού­ει πρύ­μνα ένα­ντι της Κίνας και της Γερ­μα­νί­ας. Η Μέι ανα­κοι­νώ­νει επι­βα­ρύν­σεις στους ηλι­κιω­μέ­νους για την ασφά­λι­ση υγεί­ας στη μέση της προ­ε­κλο­γι­κής πε­ριό­δου. Και η Λεπέν, επι­διώ­κο­ντας την ανοχή του συ­στή­μα­τος στη στρα­τη­γι­κή της επι­δί­ω­ξη να ανα­δει­χθεί στον νέο, βα­σι­κό πόλο της γαλ­λι­κής Δε­ξιάς, ετοι­μά­ζε­ται να εγκα­τα­λεί­ψει τη θέση για έξοδο από το ευρώ.

Τού­των δο­θέ­ντων, οδεύ­ου­με όχι προς μια μα­κρο­πρό­θε­σμα βιώ­σι­μη επα­να­στα­θε­ρο­ποί­η­ση του διε­θνούς συ­στή­μα­τος, αλλά προς την απο­στα­θε­ρο­ποί­η­ση και των αστι­κών, εναλ­λα­κτι­κών απα­ντή­σε­ων στην κρίση του- κάτι που μπο­ρεί να ση­μά­νει ακόμη πιο δρα­μα­τι­κές, αν και δια­φο­ρε­τι­κού τύπου, ανα­τρο­πές στο όχι μα­κρι­νό μέλ­λον. Με τον κίν­δυ­νο να γί­νου­με πλη­κτι­κοί, θα επα­να­λά­βου­με ότι η εποχή μας θυ­μί­ζει αυτό που ο Γκράμ­σι χα­ρα­κτή­ρι­ζε ως interregnum, δη­λα­δή με­σο­βα­σι­λεία ή με­σο­διά­στη­μα: μια αρ­κε­τά πα­ρα­τε­τα­μέ­νη πε­ρί­ο­δος, όπου η παλιά τάξη πε­θαί­νει, αλλά δεν έχει ακόμη πε­θά­νει και η και­νούρ­για πα­σχί­ζει να γεν­νη­θεί, αλλά δεν έχει ακόμη εμ­φα­νι­στεί. Σε τέ­τοιες επο­χές, έγρα­φε ο Γκράμ­σι, οι συ­νή­θεις αι­τια­κές σχέ­σεις ανα­στέλ­λο­νται, το απρό­βλε­πτο εγ­γρά­φε­ται στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη και πολλά «νο­ση­ρά συμ­πτώ­μα­τα» εμ­φα­νί­ζο­νται.

Οι εξε­λί­ξεις στην πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία είναι πι­θα­νό να κα­τα­λύ­σουν θε­τι­κά αυτές τις τά­σεις. Στο κύριο άρθρο του, στο τε­λευ­ταίο τεύ­χος της Le MondeDiplomatique, ο διευ­θυ­ντής του γνω­στού πε­ριο­δι­κού, Σερζ Αλιμί, πα­ραλ­λη­λί­ζει τη ση­με­ρι­νή φάση με τα «τρελ­λά χρό­νια» της δε­κα­ε­τί­ας του 1920- πε­ρί­ο­δο ισχυ­ρής οι­κο­νο­μι­κής ανά­πτυ­ξης και πο­λι­τι­κής στα­θε­ρο­ποί­η­σης του διε­θνούς κα­πι­τα­λι­σμού, η οποία ανα­κό­πη­κε βίαια με το κραχ του 1929 και όσα Απο­κα­λυ­πτι­κά και κο­σμο­γο­νι­κά ακο­λού­θη­σαν.

Σή­με­ρα, είναι γε­γο­νός ότι η χρό­νια κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης που εκ­δη­λώ­θη­κε δρα­μα­τι­κά το 2008 έχει εν μέρει εκτο­νω­θεί με τη μα­ζι­κή κα­τα­στρο­φή πα­ρα­γω­γι­κών δυ­νά­με­ων, ότι τα μη­τρο­πο­λι­τι­κά μέτρα έχουν δη­μιουρ­γή­σει απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρους μη­χα­νι­σμούς άμυ­νας και ότι η οι­κο­νο­μι­κή με­γέ­θυν­ση σε ΗΠΑ και Ευ­ρώ­πη έχει επα­νέλ­θει σε όχι αξιο­ζή­λευ­τους, πά­ντως αρ­κε­τά τα­χύ­τε­ρους από πριν ρυθ­μούς. Ωστό­σο τα σο­βα­ρά, δο­μι­κά προ­βλή­μα­τα- χρέος, δρα­μα­τι­κές ανι­σορ­ρο­πί­ες στα ισο­ζύ­για, τρά­πε­ζες- ζόμπι (ει­δι­κά στην Ιτα­λία, τον με­γά­λο αδύ­να­μο κρίκο της ευ­ρω­ζώ­νης) κ.α.- δεν έχουν αντι­με­τω­πι­στεί, αντί­θε­τα επι­δει­νώ­νο­νται, έστω κι αν έχουν μπει κάτω από το χαλί. Η άνο­δος των χρη­μα­τι­στη­ρί­ων χωρίς αντι­στοι­χία με τα επι­χει­ρη­μα­τι­κά κέρδη, οι νέες φού­σκες στις αγο­ρές ακι­νή­των και η υπερ­βάλ­λου­σα πα­ρα­γω­γι­κή ικα­νό­τη­τα επι­χει­ρή­σε­ων και κρα­τών προ­οιω­νί­ζο­νται μια νέα, διε­θνή κρίση, την έκτα­ση και τον χρόνο της οποί­ας δεν μπο­ρού­με, βέ­βαια, να προ­βλέ­ψου­με. (Οι συ­ντο­νι­σμέ­νες κι­νή­σεις των Κε­ντρι­κών Τρα­πε­ζών για αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων και συρ­ρί­κνω­ση της πο­σο­τι­κής επέ­κτα­σης απο­τε­λούν προ­λη­πτι­κά μέτρα εν όψει ακρι­βώς του εν­δε­χό­με­νου της νέας κρί­σης).

Στο με­σο­διά­στη­μα που δια­νύ­ου­με, οι λαοί με­τα­βολ­λί­ζουν τις πλού­σιες εμπει­ρί­ες που συσ­σώ­ρευ­σαν από τα βά­σα­να, τα κι­νή­μα­τα, τις πο­λι­τι­κές από­πει­ρες αλ­λα­γής και τις απο­τυ­χί­ες της προ­γού­με­νης πε­ριό­δου. Αυτό δεν ση­μαί­νει ότι βρί­σκο­νται σε κα­τά­στα­ση αφα­σί­ας ή από­λυ­της πα­ρά­δο­σης, όπως με με­γά­λη ευ­κο­λία λέ­γε­ται και γρά­φε­ται από αν­θρώ­πους που προ­βάλ­λουν στην κοι­νω­νία τη δική τους πο­λι­τι­κή ή προ­σω­πι­κή απο­θάρ­ρυν­ση. Άφθο­να διε­θνή πα­ρα­δείγ­μα­τα δεί­χνουν ότι η κρίση της πο­λι­τι­κής είναι κρίση από την πλευ­ρά της προ­σφο­ράς, όχι από εκεί­νη της λαϊ­κής ζή­τη­σης.

Η «επι­στρο­φή των κα­τα­πιε­σμέ­νων» από το πε­ρι­θώ­ριο στο κέ­ντρο της πο­λι­τι­κής απο­τε­λεί ένα από τα πιο ελ­πι­δο­φό­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της πε­ριό­δου. Οι νέοι και οι με­γα­λύ­τε­ροι, κυ­ρί­ως των ερ­γα­τι­κών- λαϊ­κών στρω­μά­των, που είχαν απο­γοη­τευ­θεί από την πο­λι­τι­κή και απεί­χαν από κάθε σχε­τι­κή δια­δι­κα­σία, είναι αυτοί που χά­ρι­σαν τη με­γά­λη εκτί­να­ξη στον Κόρ­μπιν, όπως και στον Με­λαν­σόν και τον Σά­ντερς. Όχι γιατί είχαν τυφλή εμπι­στο­σύ­νη σε κά­ποιον «Μεσ­σία», αλλά γιατί είδαν στα προ­γράμ­μα­τα, τα πο­λι­τι­κά ρεύ­μα­τα και τις προ­σω­πι­κό­τη­τές τους τα ερ­γα­λεία για να σώ­σουν ό,τι μπο­ρούν να σώ­σουν και να αρ­χί­σουν να διεκ­δι­κούν ξανά ένα δια­φο­ρε­τι­κό μέλ­λον. Χί­λιες δυο κρι­τι­κές πα­ρα­τη­ρή­σεις θα μπο­ρού­σε να εγεί­ρει κα­νείς γιαυ­τά τα αντι­φα­τι­κά πο­λι­τι­κά φαι­νό­με­να και κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα- τον «υδραρ­γυ­ρι­κό» χα­ρα­κτή­ρα τους, την έλ­λει­ψη στα­θε­ρό­τη­τας και συ­νέ­χειας, τις προ­γραμ­μα­τι­κές ανε­πάρ­κειες και κυ­ρί­ως την έλ­λει­ψη ενός αρ­θρω­μέ­νου, πο­λυ­τα­σι­κού πο­λι­τι­κού φορέα των υπο­τε­λών τά­ξε­ων. Θέ­λου­με να πι­στεύ­ου­με, όμως, ότι απο­τε­λούν μόνο πρό­δρο­μα φαι­νό­με­να ελ­πι­δο­φό­ρων ανα­τρο­πών, τις οποί­ες κα­λού­μα­στε όλοι να συν­δια­μορ­φώ­σου­με, εγκα­τα­λεί­πο­ντας άγο­νες εμ­μο­νές και πε­ρι­χα­ρα­κώ­σεις.