Οι τράπεζες, το 1,2 τρισ. «κόκκινα» δάνεια και ένα πανευρωπαϊκό πλιάτσικο

Μπορεί το δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης να μονοπωλεί το επίσημο ενδιαφέρον της ευρωκρατίας επί επτά χρόνια, αλλά από άποψη μεγεθών το μεγαλύτερο πρόβλημά της είναι το ιδιωτικό χρέος. Κυμαίνεται από το επίπεδο του 87% του ΑΕΠ στη Σλοβενία, μέχρι το 335% του ΑΕΠ στο Λουξεμβούργο. Υπάρχει βέβαια το ρεκόρ της Κύπρου, με 355% του ΑΕΠ χρέος ιδιωτικού τομέα, αλλά τη διαφορά την κάνουν τα απόλυτα μεγέθη: το ιδιωτικό χρέος Γαλλίας και Γερμανίας έχει ξεπεράσει προ πολλού τα 3 τρισ. ευρώ σε καθεμιά. 

Και πάλι, όμως, η γενική έννοια «χρέος ιδιωτικού τομέα» θολώνει την εικόνα, γιατί σ’ αυτό το γενικό μέγεθος αθροίζονται νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η πραγματική απειλή αφορά το χρέος των επιχειρήσεων, που κινείται από 50% του ΑΕΠ στη Λιθουανία, μέχρι 280% στο Λουξεμβούργο, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία. Συνολικά, το ιδιωτικό χρέος στην Ευρωζώνη τον περασμένο Απρίλιο ξεπέρασε τα 13 τρισ. ευρώ (106% του ΑΕΠ). Απ’ αυτό το ιλιγγιώδες ποσό, πάνω από 10 τρισ. ευρώ αντιστοιχούν σε δανεισμό από τα πιστωτικά ιδρύματα. Κι απ’ αυτά, 1,2 τρισ. χαρακτηρίζονται «μη εξυπηρετούμενα δάνεια» (NPL). Πάνω από τα μισά αντιστοιχούν σε δάνεια προς τον επιχειρηματικό τομέα. 

Ευρωπαϊκό Σωφρονιστήριο Δανειοληπτών

Αυτό το τελευταίο μέγεθος, το 1,2 τρισ. «κόκκινα» δάνεια, είναι ο άξονας γύρω από τον οποίο καταστρώνεται ένα τεράστιο σχέδιο αναδιάρθρωσης τόσο του χρηματοπιστωτικού όσο και του «παραγωγικού» τομέα στην Ευρωζώνη. Στην τελευταία συνεδρίαση του Eurogroup καταρτίστηκε ένας οδικός χάρτης ενεργειών μέχρι το τέλος του 2018, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό αξιοποιεί τη μνημονιακή εμπειρία της Ελλάδας. Τις αναλαμβάνουν η Κομισιόν, η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή. Οι υπό διαμόρφωση «ενέργειες» αποσκοπούν σε κοινούς κανόνες διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, προληπτικούς, ώστε να μη δημιουργηθεί νέα γενιά NPLs, και κατασταλτικούς για την αντιμετώπιση όσων ήδη υπάρχουν. 

Οι νέοι κοινοί κανόνες διαχείρισης των κόκκινων δανείων καταρτίζονται στο πλαίσιο της Τραπεζικής Ένωσης, ως κορωνίδα της οποίας είχε προβληθεί το περίφημο Ευρωπαϊκό Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων. Αυτό όμως έχει σχεδόν εξαφανιστεί από το προσκήνιο, κυρίως λόγω γερμανικής δυστροπίας. Αντ’ αυτού, οργανώνεται ένα Ευρωπαϊκό… Σωφρονιστήριο Δανειοληπτών. 

Πολλά από τα εργαλεία που έχουν θεσπιστεί και δοκιμάζονται ήδη στην Ελλάδα, οδηγώντας στη ριζική αναμόρφωση του επιχειρηματικού χάρτη και στη ρευστοποίηση-απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων δεκάδων δισ., διαπερνούν τα σχέδια του Ιερατείου της Ευρωζώνης για την πανευρωπαϊκή διαχείριση των κόκκινων δανείων: πώληση μη εξυπηρετούμενων δανείων σε μη τραπεζικά ιδρύματα και funds, πλήρης απελευθέρωση της δευτερογενούς αγοράς δανείων, εναρμόνιση των εθνικών κανόνων αφερεγγυότητας και  αναγκαστικής εκτέλεσης, ώστε να διευκολύνονται οι πλειστηριασμοί ενυπόθηκων περιουσιακών στοιχείων και οι ανακτήσεις ενεχύρων, αφαίρεση των «κόκκινων δανείων» από τον υπολογισμό των ίδιων κεφαλαίων των τραπεζών, που μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη ανακεφαλαίωσης, κανόνες και ποινές στις διοικήσεις των τραπεζών για δημιουργία προβλέψεων έναντι επισφαλών δανείων, δημιουργία εθνικών bad banks και ενδεχομένως μιας πανευρωπαϊκής με τη μορφή μιας Εταιρείας Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων στην οποία θα συγκεντρωθεί ένα σημαντικό χαρτοφυλάκιο NPLs, αυστηρότερα κριτήρια χορήγησης νέων δανείων κ.ά. 

Συγκεντροποίηση κεφαλαίου

Το εγχείρημα είναι τεράστιο και πιθανότατα θα απαιτήσει πολλή δουλειά, πολλές ζυμώσεις και πολλές συγκρούσεις μεταξύ των τεχνοκρατών της Ευρωζώνης και των «εθνικών» πολιτικών, τραπεζικών και επιχειρηματικών ελίτ, καθεμιά από τις οποίες δεν θέλει να εκθέσει στις άλλες τους «σκελετούς» που κρύβει στις ντουλάπες της. Ωστόσο, ακόμη κι αν οι «εθνικοί» ανταγωνισμοί οδηγήσουν σε έναν συμβιβασμό ανάμεσα σε πανευρωπαϊκούς κανόνες διαχείρισης των «κόκκινων» δανείων που θα εφαρμόζονται όμως από «εθνικές» αρχές, το σχέδιο καταλήγει σε μια πρωτοφανών διαστάσεων καπιταλιστική αναδιάρθρωση στο πλαίσιο της Ευρωζώνης με τα εξής τρία χαρακτηριστικά:

1. Ευνοείται η συγκεντροποίηση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, καθώς πολλές τράπεζες με τα μεγαλύτερα φορτία μη εξυπηρετούμενων δανείων θα οδηγηθούν σε κάποιας μορφής εκκαθάριση, είτε με τη μορφή του bail in είτε με «εθνικού» τύπου εξαγορές και αναγκαστικές συγχωνεύσεις, όπως συνέβη πρόσφατα με τις βενετσιάνικες τράπεζες στην Ιταλία. Από μια άποψη, η Ελλάδα αποτελεί μοντέλο συγκεντροποίησης, με μόλις 4 συστημικές τράπεζες μεταξύ των 27 της Ευρωζώνης, που συνολικά «φιλοξενεί» πάνω από 5.000 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ο ίδιος ο Ντράγκι, αλλά και η Ντανιέλ Νουί, πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, έχουν διακηρύξει ως στόχο μιας «πραγματικής τραπεζικής ένωσης» τις ευρύτατες διασυνοριακές συγχωνεύσεις και εξαγορές τραπεζών. Μετά το too big to fail, έρχεται το too many to stay…

2. Προωθείται μια αντίστοιχη βίαιη συγκεντροποίηση του βιομηχανικού και εμπορευματικού κεφαλαίου (με όλες τις ενδιάμεσες εκδοχές τους) που είναι εκτεθειμένα στην τραπεζική πίστη με δάνεια έναντι  υποθηκών και ενεχύρων σε πάγια και άυλα περιουσιακά στοιχεία. Πέραν της προϊούσας συρρίκνωσης της περίφημης μεσαίας τάξης και του μεγάλου πλιάτσικου στα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών (ιδιαίτερα στα ακίνητα), η διαχείριση των κόκκινων δανείων επιτρέπει να αλλάξουν χέρια –ή απλώς να ρευστοποιηθούν– μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, ακόμη και πολυεθνικοί καπιταλιστικοί όμιλοι, με παραγωγικές δομές εκατοντάδων δισεκατομμυρίων και, φυσικά, με εκατομμύρια θέσεις εργασίας υπό κατάργηση. Με την εδραίωση, μάλιστα, ενός διασυνοριακού μηχανισμού «αναδιανομής του κεφαλαίου», αυτή η συγκεντροποίηση θα λειτουργήσει κυρίως υπέρ των επιχειρηματικών ελίτ των ισχυρότερων χωρών, που θα ενισχύσουν την αποικιακή τους επέκταση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. 

3. Είτε με bail in (διάσωση τραπεζών ή επιχειρήσεων με «ίδια» μέσα) είτε με bail out (κρατική διάσωση), η εξυγίανση –ή εκκαθάριση– των πιστωτών και των οφειλετών τους καταλήγει σε ένα θεσμοθετημένο, μόνιμο μηχανισμό κοινωνικοποίησης των ζημιών της καπιταλιστικής ελίτ, είτε πρόκειται για την «παρασιτική» τραπεζική είτε για την «παραγωγική» βιομηχανική, εμπορική, εφοπλιστική κ.ά. ελίτ. 

Η ώσμωση πιστωτών και οφειλετών

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η δρομολογούμενη παράλληλη αναδιάρθρωση πιστωτών και οφειλετών, χρηματοπιστωτικού και «παραγωγικού» κεφαλαίου, γίνεται στην πραγματικότητα εντός ενός συστήματος συγκοινωνούντων δοχείων, αφού η σύμφυση και σύγχυση των μεν με τους δε στην πράξη έχει καταργήσει τις μεταξύ τους διαχωριστικές γραμμές, ιδιαίτερα στο επίπεδο των μεγάλων, πολυεθνικών ομίλων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες της Ευρωζώνης, BNP Paribas και Deutsche Bank, με σχεδόν 300.000 υπαλλήλους σε 75 χώρες στον κόσμο και με ενεργητικό 2,5 τρισ. η πρώτη και 1,5 τρισ. η δεύτερη. Διαθέτουν μικρά ή μεγάλα μερίδια στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές, αμερικανικές και ασιατικές τράπεζες, ενώ αθροίζουν συμμετοχές σε πάνω από 10.000 επιχειρήσεις κάθε είδους στην Ευρωζώνη και σε όλο τον κόσμο. Πολλοί από τους «αφερέγγυους» οφειλέτες τους ταυτόχρονα τους ανήκουν εν μέρει, επομένως μπορούν να χειραγωγήσουν τις μετοχές τους και να απαξιώσουν ή να απογειώσουν τα υποθηκευμένα περιουσιακά τους στοιχεία. Κι αν λάβει υπόψη κανείς και τα κράτη μεγαλομετόχους τους –το βελγικό στη BNP, το Κατάρ στη DB– αντιλαμβάνεται ότι η διαπλοκή αποκτά και απροσδιόριστες γεωπολιτικές διαστάσεις. Σε κάθε περίπτωση, στο μεγάλο πλιάτσικο που ανοίγει μέσω των «κόκκινων» επιχειρηματικών δανείων «θύτες» και «θύματα» διαπλέκονται κι εναλλάσσονται γλυκά, σ’ ένα παιχνίδι όπου… Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει, αλλά ο ανώνυμος Ευρωπαίος πληρώνει.