Σε τι κόσμο θα βγούμε μετά την πανδημία;

Όποιοι διάβασαν το κύριο άρθρο των Financial Times στις 4 Απριλίου είχαν την αίσθηση της Οβιδιακής μεταμόρφωσης ανθρώπων που είδαν το φως στον δικό τους δρόμο προς τη Δαμασκό. Ιδού τι έγραψε για τη δέουσα απάντηση στην κρίση που φέρνει η πανδημία όχι κάποιος μεμονωμένος συντάκτης, αλλά η ίδια η διεύθυνση αυτού του προμαχώνα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού:

«Οι θυσίες είναι αναπόφευκτες, αλλά κάθε κοινωνία πρέπει να δείξει ότι θα αποκαταστήσει τη θέση εκείνων που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος στην εθνική προσπάθεια. Ριζικές μεταρρυθμίσεις με αντιστροφή της επικρατούσας πολιτικής κατεύθυνσης των τεσσάρων τελευταίων δεκαετιών (σ.σ. δηλαδή του νεοφιλελευθερισμού) πρέπει να μπουν στην ημερήσια διάταξη. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην οικονομία. Οφείλουν να δουν τις δημόσιες υπηρεσίες ως εθνικό κεφάλαιο και όχι ως παθητικό, όπως οφείλουν να καταπολεμήσουν την επισφάλεια στην αγορά εργασίας. Η αναδιανομή του πλούτου θα μπει πάλι στην ατζέντα. Τα προνόμια των πλουσίων και των ηλικιωμένων (sic) θα αμφισβητηθούν. Πολιτικές που μέχρι τώρα θεωρούνταν εκκεντρικές, όπως η καθιέρωση βασικού εισοδήματος για όλους τους πολίτες και ο φόρος στον πλούτο, θα βρίσκονται μέσα στο μείγμα των απαντήσεων»[1].

Αν εξαιρέσει κανείς την αναφορά στα υποτιθέμενα «προνόμια των ηλικιωμένων» (εντελώς άτοπη, καθώς η πλειονότητα των συνταξιούχων υφίσταται εδώ και χρόνια επώδυνες περικοπές), τα υπόλοιπα θα μπορούσαν να είχαν ειπωθεί από πολιτικούς σαν τον Τζέρεμι Κόρμπιν και τον Μπέρνι Σάντερς. Ποια μύγα τσίμπησε τη διεύθυνση της εφημερίδας του Σίτι και την ώθησε να σηκώσει αυτή τη σημαία ενός «νέου κοινωνικού συμβολαίου» που έμεινε ορφανή, ύστερα από την ήττα και την απόσυρση των δύο πολιτικών από την κεντρική σκηνή;

Στο ίδιο έργο θεατές

Γεγονός είναι ότι παρόμοιες μεταμορφώσεις- ή μεταμφιέσεις για τους πιο καχύποπτους- αρχίζουν να πυκνώνουν. Ήδη στα πρώτα  διαγγέλματά του προς το γαλλικό έθνος, στις 12 και 16 Μαρτίου, ο Εμανουέλ Μακρόν είχε διακηρύξει, σε γλώσσα Ζαν- Λικ Μελανσόν, ότι «η δημόσια υγεία δεν έχει τιμή», ότι «η υγεία και το κοινωνικό κράτος είναι πολύτιμες κατακτήσεις», ότι «θεμελιώδη δημόσια αγαθά πρέπει να μένουν έξω από τους νόμους της αγοράς» κι άλλα αριστερούτσικα, που ακούγονται ευχάριστα στ΄ αυτιά της λαϊκής πλειοψηφίας[2].

Παρόμοιες τοποθετήσεις ζέσταναν τις φαντασιώσεις όσων είναι έτοιμοι να πιστέψουν εκείνο που θέλουν να πιστέψουν κι όχι εκείνο που θα έπρεπε να τους υπαγορεύει η ιστορική πείρα και η απλή λογική. Όταν περάσει η θύελλα του Covid-19, αυτό το παράλογο σύστημα θα αναγκαστεί να έρθει στα συγκαλά του, θα διδαχτεί από τις τόσο απροκάλυπτες αποτυχίες του και θα αναγκαστεί να αντικαταστήσει την αγριότητα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με ένα καινούργιο (πράσινο, κατά προτίμηση) New Deal- να τι ακούμε και διαβάζουμε κατά κόρον τελευταία.

Όπως μας θυμίζει, όμως, ο διευθυντής της Le Monde Diplomatique Σερζ Αλιμί, παρόμοιες παραμυθίες μπαίνουν σε κυκλοφορία κάθε φορά που το σύστημα δοκιμάζεται από οικονομικά σοκ μεγάλης κλίμακας (χρηματιστηριακή κρίση του 1987, χρηματοπιστωτικές του 1997 και του 2007-8, κρίση χρέους το 2010-11), αλλά μόνο για να ξεχαστούν πολύ γρήγορα[3]. Αρκετοί θα θυμούνται ότι ακόμη κι ο Νικολά Σαρκοζί ξιφουλκούσε πάνω στην κρίση του 2008 εναντίον του «αγλλοσαξωνικού μοντέλου», μαστίγωνε την «οικονομία της ρέντας και της κερδοσκοπίας» και τασσόταν υπέρ μιας ριζικής «επανίδρυσης του καπιταλισμού» με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης[4]. Το τι είδους «επανίδρυση» ακολούθησε, το γνωρίζουν πάρα πολύ καλά οι Έλληνες και αρκετά καλά οι Γάλλοι. Το κράτος έσωσε τις τράπεζες με τα χρήματα των πολλών, κι ύστερα έστειλε στους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους το λογαριασμό για την αποπληρωμή των αστρονομικών χρεών που συσσωρεύτηκαν.

Περιμένοντας τον λογαριασμό

Κάτι ανάλογο, ίσως σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, απειλείται να γίνει στην υπό εξέλιξη κρίση. Τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη ρίχνουν τεράστια ποσά για να αντιμετωπίσουν την οικονομική καταστροφή (στην Ιαπωνία φτάνουν το 20% του ΑΕΠ, στην Αμερική και τη Γερμανία το 10%), αλλά οι κυρίως ωφελημένοι από αυτόν τον πακτωλό χρημάτων είναι οι τράπεζες και οι μεγάλες επιχειρήσεις με τα αναγκαία περιουσιακά στοιχεία για να αντλήσουν ρευστότητα υπό ευνοϊκούς όρους. Καθώς μικρές επιχειρήσεις αφανίζονται σε μαζική κλίμακα, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι ένα καινούργιο άλμα στη συγκέντρωση του κεφαλαίου.

Την ίδια ώρα, για τα δεκάδες εκατομμύρια των εργαζομένων που χάνουν τις δουλειές τους (17 εκατομμύρια μόνο στις ΗΠΑ μέσα σε τρεις εβδομάδες), το όφελος είναι ένα ενισχυμένο επίδομα ανεργίας, ώστε να συντηρείται στοιχειωδώς η κατανάλωση. Ακόμη και στις χώρες όπου το κράτος πληρώνει σε μεγάλη έκταση το μεγαλύτερο τμήμα των μισθών για να περιοριστούν οι απολύσεις (Γαλλία, Βρετανία, Δανία κ.α.), ο λογαριασμός είναι βέβαιο ότι θα έρθει όταν κοπάσει η μπόρα, καθώς το χρέος θα έχει εκτοξευθεί στα ουράνια. Στο μεταξύ, η γενίκευση της τηλεργασίας και της ημιανεργίας που προωθούνται στις έκτακτες συνθήκες της καραντίνας, δημιουργούν ακόμη περισσότερο δυστοπικό περιβάλλον στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων. Το βασικό κοινωνικό εισόδημα, που εισηγούνται και οι Financial Times, αν και όπου καθιερωθεί, θα συντηρεί απλώς τη φτώχια στο όριο της επιβίωσης, σε κοινωνίες μαζικής ανεργίας, ώστε να μην καταρρεύσει η κατανάλωση. Δεν είναι τυχαίο από τους πιο προβεβλημένους υποστηρικτές αυτού του μέτρου ήταν ο ιδρυτής- πατέρας του νεοφιλελευθερισμού, Μίλτον Φρίντμαν.

Φυσικά, η έκταση της οικονομικής καταστροφής θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια της πανδημίας, από το αν υπάρξει ή όχι δεύτερο κύμα κι από το πόσο γρήγορα θα βρεθούν αποτελεσματικά φάρμακα και, τελικά, εμβόλιο για τον ιό. Οι επιστήμονες ακόμη δεν είναι βέβαιοι, εμείς ακόμη λιγότερο.

Όνειρα θερινής νυκτός

Σε κάθε περίπτωση, το να προσδοκά κανείς ένα καινούργιο New Deal και μάλιστα οικουμενικών διαστάσεων στο σημερινό κόσμο είναι σαν να περιμένει τον Άη Βασίλη. Το New Deal του Φράνκλιν Ντέλανο Ρούζβελτ έγινε δυνατό ως εξαίρεση στην καπιταλιστική κανονικότητα, λόγω των εξαιρετικών συνθηκών της Αμερικής, την επαύριον της κρίσης του 1929-33 (τεράστιο αναξιοποίητο παραγωγικό δυναμικό που απαιτούσε ισχυρή κρατική παρέμβαση για επανεκκίνηση, ανάγκη συσπείρωσης του έθνους καθώς ο Χίλτερ φάνταζε ήδη ως μακρινή, αλλά ταχέως αυξανόμενη απειλή, ισχυρή επιρροή των σοσιαλιστικών ιδεών). Ακόμη περισσότερο εξαιρετικές ήταν οι συνθήκες που επέτρεψαν τη γενίκευση αυτών των πολιτικών στον διεθνή καπιταλισμό μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Αμερική είχε βγει με αλώβητο τον παραγωγικό μηχανισμό της, αντιπροσώπευε το 50% της παγκόσμιας οικονομίας και διέθετε τεράστια κεφάλαια που αδημονούσαν να επενδυθούν σε μια κατεστραμμένη Ευρώπη. Το σχέδιο Μάρσαλ προσέφερε τα αναγκαία κεφάλαια για την ανοικοδόμηση, ενώ η οικοδόμηση του λεγόμενου κοινωνικού κράτους ήταν το κόστος που καλούνταν να πληρώσουν οι κυρίαρχες τάξεις για να αμυνθούν απέναντι σε ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα και επαναστατικά ρεύματα, που είχαν ενισχυθεί ραγδαία στα χρόνια του αντιφασιστικού αγώνα.

Η σημερινή κοινωνική, γεωοικονομική και γεωπολιτική πραγματικότητα είναι διαμετρικά αντίθετη από εκείνη του 1945. Μπήκαμε στην κρίση του κορωνοϊού ύστερα από τέσσερις δεκαετίες αποδόμησης των εργατικών κατακτήσεων, συρρίκνωσης των συνδικάτων και αποδυνάμωσης της Αριστεράς, σε όλες τις εκδοχές της. Ούτε η Αμερική, ούτε η Κίνα, ούτε κανένας άλλος μεγάλος κινητήρας της παγκόσμιας οικονομίας έχει τη δύναμη να ρυμουλκήσει τους υπόλοιπους έξω από την κρίση, η οποία, για πρώτη φορά στην Ιστορία, τους πλήττει όλους ταυτόχρονα και βαριά.

Περισσότερο ρεαλιστής από τους αθεράπευτα φαντασιόπληκτους θιασώτες μιας Αριστεράς- light, που πιστεύει διαρκώς και ακράδαντα ότι η νεκρανάσταση του Κέινς μας περιμένει στην πρώτη γωνία, εμφανίζονται απολύτως συστημικοί αναλυτές, όπως ο Ρίτσαρντ Χάας, επικεφαλής ενός από τα σημαντικότερα think tanks της Αμερικής. Σε πρόσφατο άρθρο του στο Foreign Affairs, ο Χάας αποκρούει την ιδέα ότι η πανδημία θα αναμορφώσει εκ βάθρων τον σύγχρονο κόσμο. Αλλαγές θα υπάρξουν, ίσως είναι και μεγάλης κλίμακας, αλλά θα πρόκειται περισσότερο για επιτάχυνση τάσεων που ήταν ήδη σε εξέλιξη ή βρίσκονταν σε λανθάνουσα κατάσταση, και όχι για ριζική αλλαγή παραδείγματος εκ του μηδενός[5].

Τρεις ανατροπές που ετοιμάζονταν από καιρό

Ανάμεσα στις μεταλλάξεις του καπιταλισμού που εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη, ξεχωρίζουμε κάποιες ως πιθανότερες και σημαντικότερες:

1. Επιταχυνόμενη αποδιάρθρωση της παγκοσμιοποίησης. Η ενίσχυση των εθνικών κρατών, η εξασφάλιση στοιχειώδους αυτάρκειας σε τομείς ζωτικής σημασίας όπως η Υγεία και η διατροφή, το σπάσιμο αρκετών διεθνών παραγωγικών αλυσίδων και ο επαναπατρισμός επιχειρήσεων πιθανότατα θα επιβιώσουν της υγειονομικής κρίσης. Άλλωστε η τάση της μερικής απο- παγκοσμιοποίησης ήταν ήδη ορατή προ κορωνοϊού, καθώς η Κίνα ολοένα και λιγότερο στηριζόταν στα χαμηλά μεροκάματα και ανέβαινε στην κλίμακα της υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Τίποτα δεν εγγυάται, όμως, ότι η αποδιάρθρωση της παγκοσμιοποίησης θα έχει προοδευτικό χαρακτήρα. Το σοκ της κρίσης αντιμετωπίζεται ως ουρανόπεμπτη ευκαιρία από τις δυνάμεις της «εναλλακτικής Δεξιάς» (Alt- Right, όπως τη λέει ο Στιβ Μπάνον, ιδεολογικός γκουρού του Τραμπ) για την προώθηση μιας αυταρχικής, εθνικιστικής «μη φιλελεύθερης Δημοκρατίας», τύπου Όρμπαν. Οι άνθρωποι αυτοί είδαν τον Covid-19 ως τιμωρία της Ιστορίας για τα κακά της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, όπως αρκετοί θρησκόληπτοι συντηρητικοί είχαν δει την 11η Σεπτεμβρίου ως θεϊκή τιμωρία για τη φιλελευθεροποίηση των ηθών. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο υπουργός Υγείας του Νετανιάχου, στο Ισραήλ, μίλησε για «θεϊκή τιμωρία για την πορείες των γκέι» (προτού προσβληθεί και ο ίδιος από τον ιό)[6]. Η παράνοια του φόβου θρέφει ρατσιστικά φαινόμενα στις ΗΠΑ, με τον πολλαπλασιασμό των κρουσμάτων επιθέσεων εναντίον Ασιατών και ιδίως Κινέζων[7]. Ανάλογα φαινόμενα εκδηλώθηκαν στο Παρίσι, όπου Γάλλοι πολίτες ασιατικής προέλευσης ανέβαζαν βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φορώντας T- shirt που έγραφαν «Δεν είμαι ιός». Αλλά και «έντυπα κύρους», όπως το βρετανικό περιοδικό Economist και το γερμανικό Der Spiegel, κυκλοφορούσαν με ρατσιστικά, αντικινεζικά εξώφυλλα, συμπίπτοντας απολύτως με τον Τραμπ (τον οποίο κατά τα άλλα καθυβρίζουν) για τα περί «κινεζικού ιού». Το πρώτο εμφάνιζε τη Γη καλυμμένη με μάσκα στα χρώματα της κινεζικής σημαίας και το δεύτερο είχε έναν άνθρωπο με προστατευτική στολή και μάσκα να κοιτάει το κινητό του, που έγραφε MADE IN CHINA.

2.  Υποχώρηση της Δύσης σε έναν εκρηκτικά ασταθή κόσμο. Η Αμερική είχε πάψει να είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας ενός σχετικά ευσταθούς διεθνούς συστήματος καιρό πριν. Βγαίνοντας από την πανδημία, η διεθνής θέση της θα έχει εξασθενήσει ακόμη περισσότερο. Ο κόσμος όλος είδε μια κυνική Αμερική να ασκεί διεθνή πειρατεία σε βάρος της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Καναδά και του Μεξικού για να εξασφαλίσει αγωνιωδώς μάσκες των 75 σεντς που της έλλειπαν. Στην πιο κοσμοπολίτικη μεγαλούπολη της πιο ισχυρής δύναμης του πλανήτη, τη Νέα Υόρκη, τα κρούσματα είναι περισσότερα από κάθε χώρα, ενώ οι νεκροί στοιβάζονται σε φορτηγά ψυγεία έξω από τα νοσοκομεία και θάβονται σε ομαδικούς τάφους στο Χαρτ Άιλαντ, έξω από το Μπρονξ. Καταπίνοντας κάθε ίχνος εθνικής περηφάνειας, ο εθνικιστής Τραμπ αναγκάζεται να δεχτεί βοήθεια από τη Ρωσία και την Κίνα.

Έχοντας ήδη υποστεί ρωγμές στην κρίση του 2010-15 και βαθύ ακρωτηριασμό με το Brexit, η Ε.Ε. όχι μόνο αδυνατεί να διεκδικήσει τον ηγεμονικό ρόλο που εγκαταλείπει η Αμερική, αλλά κινδυνεύει κυριολεκτικά να διαλυθεί από την παρούσα κρίση. Γενιές Ιταλών θα θυμούνται και θα μαθαίνουν ότι, την ώρα που η χώρα τους γινόταν Δαντικό Καθαρτήριο, η Γερμανία αρνούνταν κάθε ουσιώδες μέτρο κοινοτικής αλληλεγγύης, με εφημερίδες επιρροής, όπως η Die Welt, να γράφουν ότι δεν μπορούμε να τους δώσουμε τα λεφτά μας, γιατί θα τα πάρει η Μαφία.

Η Κίνα εμφανίζεται για την ώρα σε σχετικά καλύτερη θέση, αλλά ο τελικός απολογισμός δεν έχει ακόμη γραφτεί και δεν είναι βέβαιο ότι θα αποφύγει ένα δεύτερο, φονικό κύμα της πανδημίας με την εσπευσμένη επιστροφή στην εργασιακή κανονικότητα- κάτι που ήδη έπαθε η μικρή Σιγκαπούρη. Σε κάθε περίπτωση, η αρχική εξάπλωση της επιδημίας από του Γουχάν στην επαρχία Χουμπέι και από εκεί σε όλο τον κόσμο ανέδειξαν τις χρόνιες παθολογίες του κινεζικού κοινωνικού σχηματισμού, πράγματα που δεν θα ξεχαστούν από τη διπλωματία της μάσκας και των γαντιών. Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας καταστολής της ζήτησης θα πλήξουν ισχυρά την κινεζική βιομηχανία, ενώ το κράτος δεν θα διαθέτει τη δυνατότητα αστρονομικών επενδύσεων για τόνωση της παραγωγής, όπως στην προηγούμενη κρίση.

Με τη συμπίεση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, σημαντικές χώρες- αντίπαλοι των ΗΠΑ, όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Βενεζουέλα, θα αντιμετωπίσουν μεγάλες δυσκολίες. Ήδη το Ιράν αναγκάστηκε να ζητήσει δάνειο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για πρώτη φορά ύστερα από την επανάσταση του 1979. Αποτελεί τεράστιο σκάνδαλο το γεγονός ότι οι ΗΠΑ συνεχίζουν την πολιτική των κυρώσεων εναντίον αυτών των χωρών σε συνθήκες πανδημίας, γεγονός που ισοδυναμεί με οικονομική γενοκτονία, στην προσπάθειά τους για αλλαγές καθεστώτων. Το αθροιστικό αποτέλεσμα όλων αυτών θα είναι ένας εκρηκτικά ασταθής κόσμος, αυξανόμενων ανταγωνισμών, χωρίς ηγεμονική δύναμη- ένας κόσμος που θα μοιάζει λιγότερο με το 1945 και περισσότερο με τον μεσοπόλεμο.

3. Επέλαση του ψηφιακού καπιταλισμού. Έχοντας ήδη αναδειχθεί στον πιο δυναμικό κινητήρα της οικονομικής ανάπτυξης, τα υπερμονοπώλια της ψηφιακής οικονομίας, οι διαβόητες GAFA στην Αμερική (Google, Amazon, Facebook, Apple) και οι αντίστοιχες ΒΑΤΧ στην Κίνα (Baidu, Alibaba, Tencent, Xiaomi) θα είναι οι βασικοί κερδισμένοι αυτής της κρίσης. Η γενίκευση της τηλεργασίας, των αγορών μέσω Ίντερνετ, της τηλεϊατρικής, των αγορών μέσω Ίντερνετ, της καθολικής επιτήρησης μέσω εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας και drones θα δώσει νέα ώθηση στο Στρατιωτικό- Ψηφιακό Σύμπλεγμα κράτους- ψηφιακών μονοπωλίων, επιταχύνοντας την ανάδυση ενός είδους “κατασκοπευτικού καπιταλισμού”[8].  Στα χέρια των κυρίαρχων τάξεων, οι τεράστιες απελευθερωτικές δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες απειλούν να μετατραπούν στο αντίθετό τους, σε νέα, ισχυρότατα εργαλεία εργασιακής απορρύθμισης και περιστολής των ελευθεριών στις μετα- δημοκρατίες της Δύσης.

Υπάρχει ελπίδα;

Προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τις αλλαγές που εγκυμονεί αυτή η τρομερή κρίση, δεν ήταν στις προθέσεις μας να μαυρίσουμε κι άλλο την ψυχή των ανθρώπων που προσδοκούν ένα φως στην άκρη του τούνελ. Αλλά η αισιοδοξία δεν μπορεί να στηρίζεται πάνω σε εκτός τόπου και χρόνου αυταπάτες. Όπως έγραφε στα Τετράδια της Φυλακής ο Αντόνιο Γκράμσι…

«… πολύ συχνά η αισιοδοξία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τρόπος να υπερασπίζεται κανείς την τεμπελιά του, την ανευθυνότητά του, τη θέλησή του να μην κάνει τίποτα. Είναι επίσης μια μορφή μοιρολατρείας και μηχανιστικής αντίληψης. Υπολογίζει κανείς πάνω σε παράγοντες έξω από τη θέλησή του και τη δραστηριότητά του, τους εξυψώνει, φαίνεται πως φλέγεται από ιερό ενθουσιασμό. Και ο ενθουσιασμός δεν είναι παρά η εξωτερική λατρεία των φετίχ. Απαραίτητη η αντίδραση που πρέπει να έχει σαν αφετηρία τη λογική. Ο μόνος δικαιολογημένος ενθουσιασμός είναι εκείνος που συνοδεύει την ικανή θέληση, την ικανή δράση, την πλούσια εφευρετικότητα σε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες που μεταβάλλουν την υπάρχουσα πραγματικότητα»[9].

Τι μορφή και τι κατεύθυνση θα πάρει ο μετα- κορωνοϊό κόσμος δεν είναι εκ των προτέρων δοσμένο, ούτε εξαρτάται μόνο από τη δύναμη και τη βούληση των κυρίαρχων. Θα κριθεί, τελικά, από τη βούληση και τη δύναμη των κυριαρχούμενων. Η αναμέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει στις δύσκολες συνθήκες της καραντίνας. Οι ζωντανές δυνάμεις της Αριστεράς που συνδέονται ή θέλουν να συνδέονται με τον κόσμο της εργασίας, καλούνται να επενδύσουν όχι σε εγκεφαλικά στρατηγικά σχέδια παντός καιρού, αλλά στις πιο θετικές πλευρές της λαϊκής συνείδησης, έτσι όπως αυτή διαμορφώνεται στο σκληρό τοπίο της υγειονομικής κρίσης και της οικονομικής καταστροφής.

Αποφασιστική στήριξη του δημόσιου συστήματος υγείας και των ανθρώπων του, με καθολική ασφάλεια υγείας. Εξασφάλιση στοιχειώδους εθνικής αυτάρκειας σε φάρμακα, υγειονομικό εξοπλισμό και τρόφιμα, με ικανά αποθέματα για καταστάσεις πανδημίας. Ανάταξη της αγροτικής οικονομίας και της βιομηχανίας με υιοθέτηση επιλεκτικού εμπορικού προστατευτισμού και ενίσχυση της τοπικής παραγωγής, υπερβαίνοντας την παρασιτική υπερδιόγκωση των υπηρεσιών, ιδιαίτερα των χρηματοπιστωτικών. Αντιμετώπιση της πανδημίας της ανεργίας με μεγάλες κρατικές επενδύσεις, κυρίως στις δημόσιες υποδομές. Αναδιανομή του πλούτου με δραστική φορολόγηση των ανώτερων εισοδημάτων και των μη επενδυόμενων κερδών. Δίωξη και παραδειγματική τιμωρία των σύγχρονων μαυραγοριτών, που θρέφονται από τη δυστυχία των πολλών. Αντιμετώπιση της οικολογικής καταστροφής και της κλιματικής αλλαγής, που ευνοούν και την εξάπλωση φονικών ιών. Υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων από τα προσωπικά μας δεδομένα μέχρι το χώρο εργασίας και τη δημόσια σφαίρα. Αλληλεγγύη με τους πιο ευάλωτους, τους ανθρώπους που χάνουν τις δουλειές τους, τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, τα θύματα του ρατσισμού και της εθνικιστικής τύφλωσης. Αυτά είναι τα οδικά σήματα, που υψώνονται σε κοινή θέα και μπορούν να μας βγάλουν από τον σημερινό ζόφο σε ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον.

[1] Editorial Board, “Virus lays bare the fragility of the social contract”, Financial Times, 4 April 2020.

[2] Jean- Claude Monod, “Macron et le mirage de l’ Etat social”, Liberation, 25 mars 2020.

[3] Serge Halimi, “Dès maintenant!”, Le Monde Diplomatique, avril 2020.

[4] Antoine Guiral et Grégoire Biseau, «Le jour où... Sarkozy a voulu refonder le capitalism», Liberation, 17 septembre 2009.

[5] Richard Haas, “The pandemic will accelerate history rather than reshape it”, Foreign Affairs, April 7, 2020.

[6] «Israeli rabbi: Coronavirus outbreak is divine punishment for gay pride parades», Times of Israel, 8 March 2020.

[7] Srecko Horvat, “Why the coronavirus presents a global political danger”, New Statesman, 19 February 2020.

[8] Shoshana Zuboff, “The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power”, PublicAffairs, 2019.

[9] Αντόνιο Γκράμσι, «Παρελθόν και Παρόν», Στοχαστής, 1974.