9 Μάη: Η επέτειος του τέλους του Δεύτερου Παγκοσµίου Πολέµου

Όποιος επι­θυ­µεί την ει­ρή­νη, ας προ­ε­τοι­µά­ζει την κοι­νω­νι­κή ανα­τρο­πή

9 Μάη: Η επέ­τειος του τέ­λους του Δεύ­τε­ρου Πα­γκο­σµί­ου Πο­λέ­µου

Αν και επι­σή­µως ο 2ος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος τε­ρµα­τί­στη­κε στις 2 Σε­πτέ­µβρη του 1945, όταν η Ια­πω­νία υπέ­γρα­ψε την άνευ όρων πα­ρά­δο­σή της, οι λαοί της Ευ­ρώ­πης γιορ­τά­ζουν το τέλος αυτής της ατε­λεί­ω­της σφα­γής στις 9 του Μάη: τη µέρα που το 1945 η ηγε­σία του γε­ρµα­νι­κού στρα­τού υπέ­γρα­ψε την άνευ όρων συν­θη­κο­λό­γη­ση και πα­ρα­δό­θη­κε στους «Συ­µµά­χους» (τις ΗΠΑ, Βρε­τα­νία, Γαλ­λία και την ΕΣΣΔ). Λίγες µέρες νω­ρί­τε­ρα, στις 30 Απρί­λη, είχε αυ­το­κτο­νή­σει ο Αδόλ­φος Χί­τλερ, ση­µα­το­δο­τώ­ντας την κα­τάρ­ρευ­ση του να­ζι­στι­κού κα­θε­στώ­τος.

Έκτο­τε η 9η Μάη ήταν κυ­ρί­ως για τη Ρωσία µια µέρα πα­νη­γυ­ρι­σµού της δύ­να­µής της. Κατά τον Ψυχρό Πό­λε­µο, που ακο­λού­θη­σε µετά το 1945, στις τε­ρά­στιες στρα­τιω­τι­κές πα­ρε­λά­σεις µε τις οποί­ες γιορ­τα­ζό­ταν η νίκη, η ΕΣΣΔ πα­ρου­σί­α­ζε τα­κτι­κά τη δύ­να­µη του στρα­τού της, υπεν­θυ­µί­ζο­ντας σε όλους το ρόλο της στον 2ο Π.Π. αλλά και στέλ­νο­ντας µή­νυ­µα ότι κα­νείς δεν µπο­ρεί να την υπο­τι­µή­σει. Το κα­θε­στώς του κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σµού, που είχε επι­βλη­θεί στη Ρωσία µε την άνοδο του Στά­λιν, µε­τέ­τρε­ψε την 9η Μάη σε ηµέ­ρα-σύ­µβο­λο της «ρω­σι­κής δύ­να­µης», ένα σύ­µβο­λο που εν­σω­µά­τω­νε ανα­φο­ρές στον Ιβάν τον Τρο­µε­ρό, τον Τσάρο Πέτρο τον Μέγα, για να φτά­νει προ­φα­νώς στον Ιωσήφ Στά­λιν. Το διάγ­γε­λµα του Πού­τιν, που προ­α­νάγ­γει­λε τη ρω­σι­κή ει­σβο­λή στην Ου­κρα­νία, απο­δει­κνύ­ει ότι το ση­µε­ρι­νό κα­θε­στώς έχει κλη­ρο­νο­µή­σει και προ­σπα­θεί να ανα­ζω­ο­γο­νή­σει αυτές τις ιδέες, δια­χω­ρί­ζο­ντας αυτή την εθνι­κή αφή­γη­ση από την «εξαί­ρε­ση» της επο­χής του Λένιν, της επο­χής που κατά τον Πού­τιν κυ­ριάρ­χη­σαν «προ­σω­ρι­νά, οι ρο­µα­ντι­κές, αφε­λείς, αλλά και επι­κίν­δυ­νες ιδέες της Επα­νά­στα­σης του 1917».

Κατά τα επί­ση­µα ρω­σι­κά ΜΜΕ, ο Πού­τιν σχε­δί­α­ζε τη φε­τι­νή 9η Μάη να πα­ρου­σιά­σει µε τυ­µπα­νο­κρου­σί­ες τη «νίκη στην Ου­κρα­νία». Αντ’ αυτού, ο πό­λε­µος στην Ου­κρα­νία έχει βαλ­τώ­σει σε µια κα­τά­στα­ση εξαι­ρε­τι­κά επι­κίν­δυ­νη. Η κλι­µά­κω­σή του (και χει­ρό­τε­ρα µια εν­δε­χό­µε­νη επέ­κτα­σή του πέρα από το ου­κρα­νι­κό έδα­φος) ζω­γρα­φί­ζουν ήδη τον κίν­δυ­νο να µε­τα­τρα­πεί σε µια διε­θνή ανε­ξέ­λεγ­κτη σύ­γκρου­ση. Ο Νόαµ Τσό­µσκι δή­λω­σε εύ­στο­χα ότι «η αν­θρω­πό­τη­τα προ­σεγ­γί­ζει το πιο επι­κίν­δυ­νο ση­µείο στην ιστο­ρία της».

Όταν όλοι, ακόµα και αυτοί που τυ­πι­κά δη­λώ­νουν ότι επι­θυ­µούν την ει­ρή­νη, προ­ε­τοι­µά­ζο­νται για πό­λε­µο, τότε ο πό­λε­µος γί­νε­ται πι­θα­νός. Για µια ακόµα φορά στην ιστο­ρία, απο­δει­κνύ­ε­ται ότι η πι­θα­νό­τη­τα ενός ανε­ξέ­λεγ­κτου κα­τα­στρε­πτι­κού πο­λέ­µου είναι απο­λύ­τως σύ­µφυ­τη µε την άγρια και επί­σης ανε­ξέ­λεγ­κτη δια­δι­κα­σία ανά­πτυ­ξης του κα­πι­τα­λι­σµού στην τρέ­χου­σα ιστο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο, δη­λα­δή στην πε­ρί­ο­δο του ιµπε­ρια­λι­σµού.

Σε αυτή την πε­ρί­ο­δο, πα­ρα­φρά­ζο­ντας ένα κα­θε­στω­τι­κό κλισέ (όποιος επι­θυ­µεί την ει­ρή­νη, ας προ­ε­τοι­µά­ζε­ται για πό­λε­µο…) οφεί­λου­µε να συ­νει­δη­το­ποι­ή­σου­µε ότι όποιος επι­θυ­µεί την ει­ρή­νη (και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο µια διαρ­κή και δί­καιη ει­ρή­νη) οφεί­λει να προ­ε­τοι­µά­ζει την κοι­νω­νι­κή, αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή-σο­σια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση. Γιατί το σύ­στη­µα διε­θνώς έχει µπει σε µια εποχή νέας ηγε­µο­νι­κής σύ­γκρου­σης και δεν δια­θέ­τει «λο­γι­κή» και µη­χα­νι­σµούς για ει­ρη­νι­κή λύση. Το δί­λη­µµα που προ­δρο­µι­κά πε­ριέ­γρα­ψε η Ρόζα Λού­ξε­µπουργκ, το «σο­σια­λι­σµός ή βαρ­βα­ρό­τη­τα» έρ­χε­ται κατά πάνω µας µε τα­χύ­τη­τα.

Υπό αυτό το σκλη­ρό πρί­σµα οφεί­λου­µε φέτος να στο­χα­στού­µε για το τέλος του Δεύ­τε­ρου Πα­γκο­σµί­ου Πο­λέ­µου.

Το µοί­ρα­σµα και το ξα­να­µοί­ρα­σµα του κό­σµου

Ο 2ος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος υπήρ­ξε η συ­νέ­χεια της µε­γά­λης σύ­γκρου­σης κατά τον 1ο Π.Π.

Το πρώτο κύµα κα­πι­τα­λι­στι­κής πα­γκο­σµιο­ποί­η­σης, η πε­ρί­ο­δος του laissez faire – laissez passer στα τέλη του 19ου αιώνα, είχε κα­ταρ­ρεύ­σει και µαζί της κα­τέρ­ρευ­σαν οι φι­λε­λεύ­θε­ρες ιδέες που έλε­γαν ότι η «ελευ­θε­ρία του εµπο­ρί­ου» µπο­ρεί να είναι η βάση για µια διαρ­κή ει­ρή­νη. Στη θέση της ανα­δεί­χθη­κε η τάση για πε­ρι­φρου­ρη­µέ­νες ζώνες επιρ­ρο­ής και τε­λι­κά η αποι­κιο­κρα­τία. Όµως η µοι­ρα­σιά του κό­σµου ήταν εξαι­ρε­τι­κά αστα­θής. Η σύ­γκρου­ση (κατά τον Λένιν) ανά­µε­σα στους «χορ­τά­τους» και τους «πει­να­σµέ­νους» ιµπε­ρια­λι­στές, έγινε ανα­πό­φευ­κτη και η αν­θρω­πό­τη­τα την πλή­ρω­σε µε δε­κά­δες εκα­το­µµύ­ρια νε­κρούς και ανεί­πω­τες κα­τα­στρο­φές µε­τα­ξύ του 1914-18.

Η ιστο­ρι­κή ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά της επο­χής, η Δεύ­τε­ρη Διε­θνής, δια­σπά­στη­κε µπρο­στά σε αυτή τη δο­κι­µα­σία. Η αντι­πο­λε­µι­κή-αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά που δια­µορ­φώ­θη­κε µε αφε­τη­ρία το Τσί­µερ­βαλντ, µας άφησε δύο κε­ντρι­κής ση­µα­σί­ας πα­ρα­κα­τα­θή­κες: Αφε­νός, τη µαρ­ξι­στι­κή ανά­λυ­ση για τον ιµπε­ρια­λι­σµό, που συ­νέ­δε­σε την αυ­θό­ρµη­τη απέ­χθεια στον πό­λε­µο και στο µι­λι­τα­ρι­σµό µε την οι­κο­νο­µι­κή τους βάση στις σύγ­χρο­νες κοι­νω­νί­ες, µε τη δια­δι­κα­σία ανά­πτυ­ξης του κα­πι­τα­λι­σµού (όχι τυ­χαία, ο Λένιν στο διά­ση­µο βι­βλίο του για τον Ιµπε­ρια­λι­σµό έδωσε τον υπό­τι­τλο: Το Ανώ­τα­το Στά­διο του Κα­πι­τα­λι­σµού). Αφε­τέ­ρου, και κατά συ­νέ­πεια, η σύν­δε­ση της αντι­πο­λε­µι­κής γρα­µµής µε τη γε­νι­κό­τε­ρη επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή: Πάλη για µε­τα­τρο­πή του πο­λέ­µου σε κοι­νω­νι­κή-σο­σια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση! Σε αυτή τη δια­δι­κα­σία, για τον Λένιν και τον Τρό­τσκι, για τη Λού­ξε­µπουργκ και τον Λί­µπ­κνε­χτ, η ανε­ξαρ­τη­σία του ερ­γα­τι­κού κι­νή­µα­τος και της Αρι­στε­ράς απέ­να­ντι σε όλα τα στρα­τό­πε­δα που συ­γκρού­ο­νταν για το µοί­ρα­σµα του κό­σµου, έγινε αξία αδια­πρα­γµά­τευ­τη, ανα­δεί­χθη­κε ως θέση αρχής.

Οι προ­βλέ­ψεις τους ήταν σω­στές. Ο Πρώ­τος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος τε­λεί­ω­σε µε τη νι­κη­φό­ρα ρω­σι­κή επα­νά­στα­ση, τις επα­να­στά­σεις στη Γε­ρµα­νία, την Ουγ­γα­ρία και αλλού, δη­λα­δή µε το κο­ρυ­φαίο επα­να­στα­τι­κό κύµα στην ιστο­ρία. Το κύµα που δη­µιούρ­γη­σε την Τρίτη Διε­θνή και τα ΚΚ σε όλο τον πλα­νή­τη.

Όµως οι συ­γκε­κρι­µέ­νες ρυ­θµί­σεις του τέ­λους του ΑΠΠ ήταν κάθε άλλο παρά στα­θε­ρές. Οι ητ­τη­µέ­νοι ιµπε­ρια­λι­στές δεν µπο­ρού­σαν να απο­δε­χθούν µα­κρο­πρό­θε­σµα τους όρους που απο­δέ­χθη­καν κατά τη στι­γµή της ήττας τους. Οι νι­κη­τές θα δυ­σκο­λεύ­ο­νταν να δια­τη­ρή­σουν τα λε­ό­ντεια µε­ρί­δια που απέ­νει­µαν στον εαυτό τους κατά τη στι­γµή της νίκης τους. Μια νέα ηγε­µο­νι­κή σύ­γκρου­ση γι­νό­ταν στα­δια­κά ανα­πό­φευ­κτη.

Αυτοί οι αντα­γω­νι­σµοί ενι­σχύ­θη­καν στο δια­πα­σών, µε τη διε­θνή κρίση του κα­πι­τα­λι­σµού που ξέ­σπα­σε το 1929. Και ενι­σχύ­θη­καν πο­λι­τι­κά µε την ανά­πτυ­ξη του φα­σι­σµού.

Η ήττα της γε­ρµα­νι­κής επα­νά­στα­σης (1918-23) και της «κόκ­κι­νης διε­τί­ας» (1919-21) στην Ιτα­λία, είχαν ως απο­τέ­λε­σµα την απο­µό­νω­ση της ρω­σι­κής επα­νά­στα­σης, αλλά και τη δη­µιουρ­γία των συν­θη­κών για τη νίκη των Ναζί στη Γε­ρµα­νία και των φα­σι­στών στην Ιτα­λία. Στο κέ­ντρο της πο­λι­τι­κής του Χί­τλερ ήταν η συ­στη­µα­τι­κή προ­ε­τοι­µα­σία για ένα «δεύ­τε­ρο γύρο» της ανα­µέ­τρη­σης του ΑΠΠ, µε στόχο αυτή τη φορά τη «γε­ρµα­νι­κή νίκη». Όλες οι οι­κο­νο­µι­κές, ιδε­ο­λο­γι­κές, πο­λι­τι­κές δυ­νά­µεις του γε­ρµα­νι­κού κε­φα­λαί­ου και κρά­τους ενο­ποι­ή­θη­καν στα­δια­κά προς αυτόν το στόχο.

Η τα­κτι­κή των νι­κη­τών του ΑΠΠ απέ­να­ντι σε αυτή τη νέα προ­ο­πτι­κή ήταν αντι­φα­τι­κή, δι­στα­κτι­κή και τε­λι­κά απο­λύ­τως ανε­παρ­κής. Δι­χά­ζο­νταν από τους αντα­γω­νι­σµούς µε­τα­ξύ τους. Δι­χά­ζο­νταν από τον «πει­ρα­σµό» να αξιο­ποι­ή­σουν το να­ζι­σµό/φα­σι­σµό ως ρό­πα­λο συ­ντρι­βής των επα­να­στα­τι­κών κι­νη­µά­των (πχ Ισπα­νία). Δι­χά­ζο­νταν από τον «πει­ρα­σµό» να στρέ­ψουν τον Χί­τλερ κυ­ρί­ως κατά της ΕΣΣΔ. Έτρε­µαν το εν­δε­χό­µε­νο ενός νέου γε­νι­κευ­µέ­νου πο­λέ­µου, γιατί είχαν νωπή την πείρα του επα­να­στα­τι­κού κύ­µα­τος που ση­µά­δε­ψε το τέλος του ΑΠΠ. Έτσι επέ­τρε­ψαν στον Χί­τλερ να κα­τα­πιεί την Αυ­στρία, να κα­τα­λά­βει την Τσε­χο­σλο­βα­κία (µε πρό­σχη­µα την «απε­λευ­θέ­ρω­ση» της γε­ρµα­νό­φω­νης µειο­νό­τη­τας…) και να ετοι­µα­στεί να εξα­πο­λύ­σει τις στρα­τιές της Βέ­ρµα­χτ στην Ευ­ρώ­πη και στον κόσµο.

Την 1η Σε­πτέ­µβρη του 1939, όταν η Γε­ρµα­νία ει­σέ­βαλ­λε στην Πο­λω­νία, ξε­κί­νη­σε επι­σή­µως ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος. Η αν­θρω­πό­τη­τα πλή­ρω­σε τους εν­δοϊ­µπε­ρια­λι­στι­κούς αντα­γω­νι­σµούς µε δε­κά­δες εκα­το­µµύ­ρια νε­κρούς και σα­κα­τε­µέ­νους στρα­τιώ­τες, µε ακόµα πε­ρισ­σό­τε­ρα θύ­µα­τα µε­τα­ξύ των αµά­χων πλη­θυ­σµών, µε πρω­το­φα­νείς κα­τα­στρο­φές στις πό­λεις και στις υπο­δο­µές. Ο πό­λε­µος αυτός ση­µα­δεύ­τη­κε από τη βαρ­βα­ρό­τη­τα των µα­ζι­κών εγκλη­µά­των. Το µε­ρί­διο του λέ­ο­ντος ανή­κει στους Ναζί, που µε το Ολο­καύ­τω­µα επι­δί­ω­ξαν την πλήρη εξό­ντω­ση των Εβραί­ων, αλλά και των Ροµά, των οµο­φυ­λό­φι­λων, των ανά­πη­ρων κλπ. Όµως και οι «δη­µο­κρά­τες» Σύ­µµα­χοι έχουν το δικό τους µε­ρί­διο: η συ­µπε­ρι­φο­ρά τους απέ­να­ντι στον πλη­θυ­σµό των ητ­τη­µέ­νων γε­ρµα­νι­κών πό­λε­ων ήταν εγκλη­µα­τι­κή (Αµβούρ­γο, Δρέσ­δη, Βε­ρο­λί­νο…) και όταν η Ια­πω­νία είχε πλέον γο­να­τί­σει, οι ΗΠΑ δεν δί­στα­σαν να χρη­σι­µο­ποι­ή­σουν την ατο­µι­κή βόµβα στη Χι­ρο­σί­µα και στη Να­γκα­σά­κι (µε πε­ρί­που 250.000 νε­κρούς) για να ανα­κοι­νώ­σουν στον πλα­νή­τη ότι ο νέος ηγε­µό­νας ήταν ήδη επί σκη­νής…

Ο χα­ρα­κτή­ρας του πο­λέ­µου

Ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος, ως συ­νέ­χεια του Πρώ­του, ήταν ανα­µφι­σβή­τη­τα ένας πό­λε­µος ιµπε­ρια­λι­στι­κός, µε επί­δι­κο το ξα­να­µοί­ρα­σµα της ισχύ­ος και της επιρ­ρο­ής στον κόσµο. Ένας πό­λε­µος που το ερ­γα­τι­κό κί­νη­µα και η Αρι­στε­ρά του όφει­λε να αντι­µε­τω­πί­σει µε τη στρα­τη­γι­κή της µε­τα­τρο­πής του σε κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση, όπως ακρι­βώς πρό­τει­νε ο Λένιν και η Αρι­στε­ρά του Τσί­µερ­βαλντ στα 1914. Κάθε απο­µά­κρυν­ση από αυτή τη στρα­τη­γι­κή και κυ­ρί­ως η κα­τά­τµη­σή της σε «στά­δια» (πρώτα να ητ­τη­θούν οι Ναζί, µετά να ανοι­κο­δο­µη­θεί η πα­ρα­γω­γή και η οι­κο­νο­µία και µετά να τε­θούν τα ζη­τή­µα­τα εξου­σί­ας) επρό­κει­το να πλη­ρω­θεί µε βα­ριές ήττες.

Όµως η ιστο­ρία δεν επα­να­λα­µβά­νε­ται ως φω­το­τυ­πία. Συ­νέ­χεια δεν ση­µαί­νει επα­νά­λη­ψη. Με­τα­ξύ του Πρώ­του και του Δεύ­τε­ρου Πα­γκο­σµί­ου Πο­λέ­µου υπήρ­ξαν κρί­σι­µες κλι­µα­κώ­σεις και βα­θέ­µα­τα, που έθε­ταν κρί­σι­µα ζη­τή­µα­τα τα­κτι­κής. Στον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σµιο Πό­λε­µο, οι συ­γκρουό­µε­νοι στρα­τοί δεν πε­ριο­ρί­στη­καν σε µια «γρα­µµή επα­φής» στα χα­ρα­κώ­µα­τα. Χώρες και πλη­θυ­σµοί βρέ­θη­καν σε κα­θε­στώς ξε­νι­κής κα­το­χής. Ο Τρό­τσκι σε ένα από τα λα­µπρά κεί­µε­νά του, λίγο πριν τη δο­λο­φο­νία του, προει­δο­ποιού­σε τους οπα­δούς του: «Στις ητ­τη­µέ­νες χώρες, η θέση των µαζών θα επι­δει­νω­θεί στο έπα­κρο. Στην κοι­νω­νι­κή κα­τα­πί­ε­ση, προ­στί­θε­ται η εθνι­κή κα­τα­πί­ε­ση, που το βάρος της θα κλη­θούν να ση­κώ­σουν οι ερ­γά­τες. Από όλες τις µορ­φές δι­κτα­το­ρί­ας, η ολο­κλη­ρω­τι­κή δι­κτα­το­ρία ενός ξένου κα­τα­κτη­τή είναι η πιο ανυ­πό­φο­ρη». Οι κα­τα­κτη­µέ­νες χώρες µε­τα­τρά­πη­καν σε πυ­ρι­τι­δα­πο­θή­κες που απει­λού­σαν να µε­τα­τρέ­ψουν σε ήττα τις νίκες των ναζί στα µέ­τω­πα, τις νίκες που η Βέ­ρµα­χτ είχε πε­τύ­χει σε βάρος των «δη­µο­κρα­τι­κών» ιµπε­ρια­λι­στι­κών στρα­τιών.

Στον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σµιο Πό­λε­µο, οι γε­ρµα­νι­κές και ιτα­λι­κές στρα­τιές δεν κου­βα­λού­σαν µόνο τον κίν­δυ­νο της «ξε­νι­κής κα­το­χής», αλλά και ένα πο­λι­τι­κό πρό­γρα­µµα: Αυτό του να­ζι­σµού και του φα­σι­σµού. Η αυ­θό­ρµη­τη αντι­φα­σι­στι­κή διά­θε­ση από τα κάτω, σε συν­δυα­σµό µε τα κα­θή­κο­ντα αντί­στα­σης στη ξε­νι­κή κα­το­χή, λει­τούρ­γη­σε τε­λι­κά ως «κι­νη­τή­ρας» για ενερ­γο­ποί­η­ση των µαζών σε µε­γά­λη κλί­µα­κα.

Αυτά τα συ­γκε­κρι­µέ­να χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά και τα κα­θή­κο­ντα και οι δρά­σεις που προ­έ­κυ­ψαν από αυτά, όχι µόνο δεν είναι σε αντί­θε­ση µε την αντι­πο­λε­µι­κή/επα­να­στα­τι­κή γρα­µµή κατά τον Πρώτο Πα­γκό­σµιο Πό­λε­µο, αλλά αντί­θε­τα συ­νι­στούν το συ­γκε­κρι­µέ­νο τρόπο µε τον οποίο η κρίση του πο­λέ­µου µπο­ρού­σε να µε­τα­τρα­πεί σε κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση, ιδιαί­τε­ρα στην Ευ­ρώ­πη.

Η πιο βαθιά δια­φο­ρά, που τε­λι­κά υπήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή, αφορά τη γρα­µµή και την πα­ρέ­µβα­ση των ορ­γα­νω­µέ­νων δυ­νά­µε­ων των ΚΚ και του «διε­θνούς κέ­ντρου» του ΚΚΣΕ, µετά και από την τε­λι­κή διά­λυ­ση της Τρί­της Διε­θνούς. Αφορά δη­λα­δή το ζή­τη­µα της ηγε­σί­ας στη συ­γκε­κρι­µέ­νη ιστο­ρι­κή «στι­γµή».

Η κυ­ριαρ­χία του στα­λι­νι­σµού δεν ση­µα­δεύ­τη­κε µόνο από τις πιο βα­θιές δο­λο­φο­νι­κές «εκ­κα­θα­ρί­σεις» στο κόµµα, στο κρά­τος και στο στρα­τό στην ΕΣΣΔ. Συν­δυά­στη­κε µε µια συ­στη­µα­τι­κή ανα­τρο­πή της πο­λι­τι­κής της Τρί­της Διε­θνούς της επο­χής του Λένιν. Η γρα­µµή του Ενιαί­ου Με­τώ­που, του 3ου και 4ου συ­νε­δρί­ου της Κο­µι­ντέρν, αντι­στρά­φη­κε -µε την αλ­λο­πρό­σαλ­λη γρα­µµή του «σο­σιαλ­φα­σι­σµού» που διευ­κό­λυ­νε τη νίκη των Ναζί στη Γε­ρµα­νία και πε­ριό­ρι­σε σε ει­κο­νι­κές τις αντι­στά­σεις στο φα­σι­σµό στην Ιτα­λία. Αυτή η αυ­το­κτο­νι­κή «αρι­στε­ρί­στι­κη» γρα­µµή, έδωσε ξαφ­νι­κά τη θέση της στη δεξιά στρο­φή των Λαϊ­κών Με­τώ­πων, που συ­νι­στού­σε τη συ­µµα­χία µε τις αστι­κές δη­µο­κρα­τι­κές δυ­νά­µεις προ­κει­µέ­νου να αντι­µε­τω­πι­στεί ο φα­σι­σµός.

Και στα 1939 ο κό­σµος εµβρό­ντη­τος µά­θαι­νε για το Σύ­µφω­νο Μο­λό­τοφ-Ρί­µπε­ντροπ που, για να µη µένει καµιά αµφι­βο­λία για τη ση­µα­σία του, συ­νο­δεύ­τη­κε από το δια­µε­λι­σµό της Πο­λω­νί­ας µε­τα­ξύ της χι­τλε­ρι­κής Γε­ρµα­νί­ας και της στα­λι­νι­κής ΕΣΣΔ. Αυτές οι «στρο­φές» συ­νο­δεύ­ο­νταν µε συ­στη­µα­τι­κές ανα­τρο­πές και εκ­κα­θα­ρί­σεις στις ηγε­σί­ες των ΚΚ στην Ευ­ρώ­πη, µε κο­ρυ­φαία πράξη τη διά­λυ­ση του ΚΚ Πο­λω­νί­ας το 1938, µε από­φα­ση της στα­λι­νι­κής ηγε­σί­ας της Κο­µι­ντέρν, λί­γους µόλις µήνες πριν την υπο­γρα­φή του Συ­µφώ­νου Μο­λό­τοφ-Ρί­µπε­ντροπ.

Το απο­φα­σι­στι­κό κρι­τή­ριο για τη γρα­µµή που εξέ­πε­µπε πλέον η Τρίτη Διε­θνής δεν ήταν πια τα συ­µφέ­ρο­ντα της πα­γκό­σµιας επα­νά­στα­σης, αλλά η δι­πλω­µα­τι­κή υπο­στή­ρι­ξη του κα­θε­στώ­τος της ΕΣΣΔ. Και οι συ­νέ­πειες ήταν πο­λι­τι­κά κα­θο­ρι­στι­κές για τα κι­νή­µα­τα αντί­στα­σης, για τον πιο δυ­να­µι­κό πα­ρά­γο­ντα που απει­λού­σε να µε­τα­τρέ­ψει τον πό­λε­µο σε κοι­νω­νι­κή επα­νά­στα­ση. Τα ΚΚ πιέ­στη­καν για να δώ­σουν στα κι­νή­µα­τα αντί­στα­σης τον εν γένει «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα» που επι­δί­ω­κε την ήττα του Άξονα σε συ­νερ­γα­σία µε τους «δη­µο­κρα­τι­κούς» Συ­µµά­χους και κα­τέ­λη­ξε σε κυ­βερ­νή­σεις «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» που ανέ­λα­βαν τα κα­θή­κο­ντα της «Εθνι­κής Ανοι­κο­δό­µη­σης» στις φο­βε­ρές συν­θή­κες του 1945. Ο κίν­δυ­νος µιας επα­να­στα­τι­κής κρί­σης στη Γαλ­λία και στην Ιτα­λία, ο κίν­δυ­νος που απο­τε­λού­σε τον εφιάλ­τη της αµε­ρι­κα­νο­αγ­γλι­κής δι­πλω­µα­τί­ας, ξε­πε­ρά­στη­κε µόνο γιατί οι πιο έµπι­στες στα­λι­νι­κές ηγε­σί­ες (του Τορέζ στο ΚΚΓ και του Το­λιά­τι στο ΚΚΙ) συ­νερ­γά­στη­καν συ­στη­µα­τι­κά και χωρίς ανα­στο­λές µε τις αστι­κές ηγε­σί­ες για την απο­κα­τά­στα­ση της (κα­πι­τα­λι­στι­κής) στα­θε­ρό­τη­τας. Σε άλλες χώρες (µε κο­ρυ­φαίο πα­ρά­δει­γµα την Ελ­λά­δα) αυτή η γρα­µµή οδή­γη­σε σε αι­µα­τη­ρές ήττες. Η Γιου­γκο­σλα­βία του Τίτο και η Κίνα του Μάο είναι οι εξαι­ρέ­σεις που επι­βε­βαιώ­νουν τον κα­νό­να: και στις δύο αυτές χώρες, για ιστο­ρι­κούς λό­γους, τα ΚΚ είχαν δια­τη­ρή­σει βα­θµούς αυ­το­νο­µί­ας που τους επέ­τρε­ψαν να «σπά­σουν» τους πε­ριο­ρι­σµούς της Γιάλ­τας και να διεκ­δι­κή­σουν την εξου­σία. Δεν είναι τυ­χαίο ότι και τα δύο αυτά ΚΚ, πολύ σύ­ντο­µα µέσα στις µε­τα­πο­λε­µι­κές συν­θή­κες ήρθαν σε ρήξη µε τη Μόσχα, ανε­ξάρ­τη­τα µε τους ιδε­ο­λο­γι­κούς ρό­λους που προ­έ­βα­λαν για να εξη­γή­σουν την αυ­το­νό­µη­σή τους.

Οι συ­νέ­πειες υπήρ­ξαν βα­ριές και για την ίδια την ΕΣΣΔ, που πλή­ρω­σε δυ­σα­νά­λο­γα βαρύ φόρο απω­λειών στη σύ­γκρου­ση µε τη να­ζι­στι­κή Γε­ρµα­νία, που τε­λι­κά τον Ιούνη του 1941 απο­δεί­χτη­κε ανα­πό­φευ­κτη. Ο ισχυ­ρι­σµός ότι το «Σύ­µφω­νο» ήταν ένας τα­κτι­κός ελι­γµός του Στά­λιν για να κερ­δί­σει χρόνο και να προ­ε­τοι­µά­σει την άµυνα της ΕΣΣΔ, είναι πα­ντε­λώς αστή­ρι­κτος. Ο Ν. Χρου­στσόφ (ο υπεύ­θυ­νος των µα­ζι­κών προ­πο­λε­µι­κών εκ­κα­θα­ρί­σε­ων στην Ου­κρα­νία, ο επι­κε­φα­λής της άµυ­νας στο Στά­λιν­γκραντ, και µέλος της τρι­µε­λούς ηγε­σί­ας του ΠΓ ως το θά­να­το του Στά­λιν) στη δια­βό­η­τη έκ­θε­σή του προς το 20ό συ­νέ­δριο του ΚΚΣΕ απο­κά­λυ­ψε ανα­λυ­τι­κά το πόσο απρο­ε­τοί­µα­στη βρέ­θη­κε η ΕΣΣΔ κατά τη γε­ρµα­νι­κή επί­θε­ση, το πόσο πα­ρα­λυ­τι­κά αιφ­νι­διά­στη­κε η ηγε­σία της, το πόσο βα­ριές ήταν οι συ­νέ­πειες των «εκ­κα­θα­ρί­σε­ων» στο στρα­τό, που είχαν αφα­νί­σει τη συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των εµπει­ρο­πό­λε­µων αξιω­µα­τι­κών της επο­χής του εµφυ­λί­ου, µε την κα­χυ­πο­ψία των «φι­λο-τρο­τσκι­στι­κών» αι­σθη­µά­των µε­τα­ξύ τους.

Αυτά τα ηγε­τι­κά και πο­λι­τι­κά «κενά» πλη­ρώ­θη­καν µε τα 20 εκα­το­µµύ­ρια νε­κρούς των λαών της ΕΣΣΔ προ­κει­µέ­νου να αντι­µε­τω­πι­στεί η να­ζι­στι­κή αγριό­τη­τα που αντι­µε­τώ­πι­ζε τους Σλά­βους ως «υπαν­θρώ­πους».

Ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος κα­τέ­λη­ξε σε µια νέα «µοι­ρα­σιά» του κό­σµου, όπως πε­ρι­γρά­φε­ται στη συ­µφω­νία της Γιάλ­τας µε­τα­ξύ των Ρούζ­βελτ-Τσόρ­τσιλ-Στά­λιν. Η προ­έ­λα­ση του ρω­σι­κού στρα­τού εγκα­τέ­στη­σε µε συ­νο­πτι­κές και από τα πάνω δια­δι­κα­σί­ες τα κα­θε­στώ­τα των «Λαϊ­κών Δη­µο­κρα­τιών» στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη. Στις πε­ρισ­σό­τε­ρες από αυτές, οι εκ­κα­θα­ρί­σεις της πε­ριό­δου 1945-55, «κού­ρε­ψαν» µέσα στα ΚΚ τα ηγε­τι­κά στε­λέ­χη µε προη­γού­µε­νη πα­ρου­σία µέσα στο ερ­γα­τι­κό κί­νη­µα, που θα µπο­ρού­σαν να στα­θούν µε στοι­χειώ­δη αυ­το­νο­µία απέ­να­ντι στη Μόσχα. Το έντο­να αντι­ρω­σι­κό µένος που σή­µε­ρα κυ­ριαρ­χεί µέσα στους πλη­θυ­σµούς τους, δεν οφεί­λε­ται σε κά­ποια ιδιο­µορ­φία στο DNA των Πο­λω­νών, των Ούγ­γρων, των Τσέ­χων κ.ο.κ. ερ­γα­τών, αλλά στις τρα­γι­κές ιστο­ρι­κές εµπει­ρί­ες τους.

Ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σµιος Πό­λε­µος οδή­γη­σε στις συν­θή­κες του Ψυ­χρού Πο­λέ­µου. Μια ιστο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο µε αστά­θειες κι επι­κιν­δυ­νό­τη­τες, αλλά επί­σης µε ένα πλαί­σιο ισορ­ρο­πί­ας και πει­θάρ­χη­σης µε­τα­ξύ των δύο στρα­το­πέ­δων. Ο Ψυ­χρός Πό­λε­µος, µετά το 1989-91, έδωσε τη θέση του στη λε­γό­µε­νη «µε­τα-σο­βιε­τι­κή» εποχή, όπου οι Αµε­ρι­κα­νοί έχτι­ζαν πάνω στην αυ­τα­πά­τη της µα­κράς και ανε­µπό­δι­στης ηγε­µο­νί­ας τους. Οι ήττες τους στο Ιράκ και στο Αφ­γα­νι­στάν, η διε­θνής οι­κο­νο­µι­κή κρίση του συ­στή­µα­τος, η άνο­δος της Κίνας, ση­µά­δε­ψαν τα όρια αυτής της επο­χής.

Η ρω­σι­κή ει­σβο­λή στην Ου­κρα­νία ανα­δει­κνύ­ει το τέλος της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης κα­πι­τα­λι­στι­κής πα­γκο­σµιο­ποί­η­σης, όπως τη γνω­ρί­σα­µε στα τε­λευ­ταία 30-40 χρό­νια. Η «ένο­πλη πα­γκο­σµιο­ποί­η­ση», η τάση προς πε­ρι­φρου­ρη­µέ­νες «ζώνες επιρ­ρο­ής» είναι ξανά πα­ρού­σα, µέσα σε έναν κα­πι­τα­λι­στι­κό κόσµο πιο άναρ­χο, µε πε­ρισ­σό­τε­ρα και πιο ανε­ξέ­λεγ­κτα «ση­µεία επα­φής» µε­τα­ξύ των αντα­γω­νι­ζό­µε­νων µε­γά­λων δυ­νά­µε­ων, αλλά και πολ­λών ισχυ­ρών πλέον πε­ρι­φε­ρεια­κών δυ­νά­µε­ων.

Δίπλα στον τρο­µε­ρό κίν­δυ­νο µιας µε­γά­λης κλι­µα­τι­κής κρί­σης, προ­στί­θε­ται ο κίν­δυ­νος των µε­γά­λων πο­λέ­µων. Οι συ­χνές ανα­φο­ρές, από τα πιο επί­ση­µα χείλη, στα πυ­ρη­νι­κά όπλα δεν πρέ­πει να αντι­µε­τω­πι­στούν µε ελα­φρό­τη­τα. Η κα­θυ­στέ­ρη­ση της υπε­ρώ­ρι­µης και ανα­γκαί­ας κοι­νω­νι­κής ανα­τρο­πής, της συ­στη­µι­κής αλ­λα­γής που είναι ιστο­ρι­κά απα­ραί­τη­τη, µπο­ρεί να πλη­ρω­θεί ακρι­βά. Το δί­λη­µµα «σο­σια­λι­σµός ή βαρ­βα­ρό­τη­τα» γί­νε­ται κα­θο­ρι­στι­κό για την ιστο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο που ανοί­γε­ται µπρο­στά µας.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά