Λωρίδα της Γάζας: Νησί εξορίας, ξηρασίας, εξόντωσης

Παραφράζοντας τον Σάιντ στο «After the last sky», η Γάζα αποτελεί την τελευταία θάλασσα. Η τελευταία θάλασσα έχει αποκλειστεί από το ισραηλινό ναυτικό, το οποίο πυροβολεί καΐκια κατά το δοκούν. Κάθε ψαριά κινδυνεύει να είναι η τελευταία. Σήμερα, η θάλασσα της Παλαιστίνης είναι πεδίο προς κατάκτηση και εξορυκτικού αποικισμού. Οι εξορύξεις για πετρέλαιο γίνονται σε αμφισβητούμενες περιοχές μεταξύ των οποίων και η θάλασσα της Γάζας.

Αποκλεισμένη από θάλασσα, αέρα και στεριά, η Γάζα είναι μια πελώρια Μακρόνησος υπό ανελέητο βομβαρδισμό. Ενα γκέτο συλλογικής τιμωρίας. Ενα νησί μαζικής εξορίας και ξηρασίας αποκομμένο από τον έξω κόσμο εδώ και 20 χρόνια, και ασφυκτικά γεμάτο τριπλοπρόσφυγες, οι οποίοι αποτελούν το 70% των πληθυσμού. Οταν το Ισραήλ κατέλαβε τη Γάζα το 1967, η πρώτη πράξη ήταν η ανατίναξη του σιδηροδρομικού σταθμού που ένωνε τη Γάζα με την Αίγυπτο. Σήμερα, η Γάζα είναι ένα πολιορκημένο ξερονήσι με 80% παιδιών να πάσχουν από κάποιας μορφής τραύμα. Μόνο το 10,5% των Παλαιστινίων στη Γάζα είχε πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και τώρα πια κανείς.

Πριν από τον πόλεμο το Ισραήλ κατέστρεφε τις παραγωγικές δυνατότητες της Γάζας, μετατρέποντάς την κυριολεκτικά σε ξερονήσι. Το εμπάργκο μπλοκάρει εισαγωγές, ο διεθνώς απαγορευμένος λευκός φώσφορος καίει καλλιέργειες μόνιμα, η ρίψη βομβών διασποράς στα χωράφια σκοτώνει και τραυματίζει ανθρώπους και ζώα ακόμα και πολλά χρόνια μετά, όπως στον Λίβανο το 2006.

Η Γάζα αποτελεί εργαστήρι αποικιακής διακυβέρνησης και καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, μέσα από την παραγωγή τεχνολογιών παρακολούθησης και αστικού πολέμου τις οποίες το Ισραήλ τεστάρει στα σώματα των Παλαιστινίων, διαφημίζει και εξάγει σε άλλες χώρες. Παράδειγμα τα drones της Elbit πάνω από τα ευρωπαϊκά σύνορα και η τεχνογνωσία των κλειστών καμπ προσφύγων με πύργους ελέγχου, συρματοπλέγματα και κάμερες ασφαλείας.

Η φαντασίωση του ξερονησιού συχνά ξεσαλώνει στα μυαλά των Ισραηλινών ιθυνόντων. Οπως στην πρόταση του υπουργού Κατζ για τη δημιουργία ενός νησιού ασφαλείας έξω από τη Γάζα, όπου το Ισραήλ θα ελέγχει την είσοδο εμπορευμάτων και προσώπων. Σήμερα, στο πλαίσιο του γενοκτονικού πολέμου, το φαντασιακό του νησιού τεμαχίζει την περιοχή σε μικρονήσια «ασφαλείας» όπου οι Παλαιστίνιοι καλούνται να βρουν καταφύγιο από τους συνεχείς βομβαρδισμούς αλλά βομβαρδίζονται παρ’ όλα αυτά.

Στην αποικιοκρατική πολιτική φαντασία, το ξερονήσι υπήρξε ιδανικό πεδίο πειθάρχησης και τιμωρίας αντιστασιακών υποκειμένων. Οι Σεϊχέλες –η μόνη αραβική χώρα μαζί με τη χούντα του Μπαχρέιν στην αμερικανοκεντρική δύναμη ενάντια στην Υεμένη– υπήρξε γαλλική αποικιακή φυλακή από το 1798 ώς το 1814, με εξεγερμένους από τη Ρεϊνιόν και Γάλλους Γιακωβίνους. Από το 1814, όταν πέρασε στους Αγγλους, φυλακίστηκαν εκεί αγωνιστές από Αίγυπτο, Somaliland, αφρικανικά βασίλεια, Αιθιοπία, Gold Coast, Παλαιστίνη από το 1937 και μετά, και Κύπρο. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος φυλακίστηκε εκεί το 1956 για 13 μήνες.

Δυτική Οχθη, ένα αρχιπέλαγος ξερονησιών

Η ξερονησοποίηση της παλαιστινιακής γης δεν αφορά μόνο τη Γάζα. Συνεχίζεται συστηματικά στη Δυτική Οχθη. Εκεί, τα παλαιστινιακά χωριά και πόλεις, περιτριγυρισμένα από το τείχος, αποκομμένα μεταξύ τους από αλλεπάλληλα ισραηλινά φυλάκια και δρόμους αποκλειστικά για εποίκους, αποτελούν ένα αρχιπέλαγος από δυνητικά νησιά εξορίας και ξηρασίας στη στεριά.

Το 1950, το Ισραήλ πέρασε τον νόμο περί ιδιοκτησίας απόντων δημεύοντας την περιουσία των 800.000 Παλαιστινίων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους μεταξύ 1947 και 1949 λόγω της Νάκμπα. Ο νόμος περιλάμβανε όσους Παλαιστίνιους εκτοπίστηκαν στη Δυτική Οχθη, στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, στη Γάζα ή σε γειτονικές χώρες. Το Ισραήλ ισχυρίστηκε ότι ο νόμος ήταν για την προστασία των περιουσιών μέχρι να επιστρέψουν οι πρόσφυγες, αλλά ταυτόχρονα τους απαγόρευσε να επιστρέψουν και πούλησε τη γη τους σε Εβραίους Ισραηλινούς.

Μετά τον πόλεμο του 1967 και την κατοχή της Δυτικής Οχθης, το Ισραήλ εφάρμοσε αυτόν τον νόμο με τη μορφή στρατιωτικής διαταγής που προέβλεπε τη μεταβίβαση όλης της περιουσίας που ανήκε σε Παλαιστίνιους πρόσφυγες που έφυγαν από τη Δυτική Οχθη το 1967 στην ισραηλινή κυβέρνηση. Το 2015, η ισραηλινή κυβέρνηση επέκτεινε τον νόμο στην Ανατολική Ιερουσαλήμ για να δεσμεύσει ιδιωτικές περιουσίες προσφύγων της Ιερουσαλήμ στη Δυτική Οχθη ή τη Γάζα, στους οποίους απαγορεύεται να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Η νομοθεσία αυτή είναι παράνομη βάσει του διεθνούς δικαίου, που ορίζει την ανάγκη σεβασμού του δικαιώματος της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και απαγορεύει την απαλλοτρίωσή της μετά τη λήξη του πολέμου.

Από το 1967, οι ισραηλινές αρχές έχουν κατεδαφίσει πάνω από 27.000 παλαιστινιακά σπίτια στα κατεχόμενα εδάφη. Μεταξύ 2000 και 2007, οι ισραηλινές αρχές απέρριψαν πάνω από το 94% των αιτημάτων για άδεια στην Περιοχή Γ. Το 2019, τουλάχιστον 547 Παλαιστίνιοι έχασαν τα σπίτια τους λόγω κατεδαφίσεων στη Δυτική Οχθη. Οι κατεδαφίσεις σπιτιών και άλλων κατασκευών που εκτοπίζουν βίαια Παλαιστίνιους ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου.

Το Ισραήλ ελέγχει περίπου το 90%, περίπου έξι φορές περισσότερο, των υδάτινων πόρων στη Δυτική Οχθη. Οι Ισραηλινοί έποικοι χρησιμοποιούν περίπου έξι φορές περισσότερο νερό από ό,τι τα 3,1 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι στην περιοχή. Στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, το 44% των Παλαιστινίων είναι συνδεδεμένο με το δίκτυο ύδρευσης. Η καταστροφή της γης από ένοπλους εποίκους, η κλοπή του νερού από το επίσημο ισραηλινό κράτος, οι συχνές επιδρομές από τον στρατό, αλλά και η ίδια η αποικιακή τοπογραφία -όπως έχει δείξει ο Eyal Weizman και η ομάδα του Forensic Architecture- στιγματίζει τη γη σε μια εναλλαγή από ξερονήσια στις κοιλάδες αλλά και εξωτικών νησίδων εποικισμού στους λόφους.

Εποικισμοί - νησιά αποικιακής/εξωτικής δυστοπικότητας

Στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη ή την Ιερουσαλήμ, οι ισραηλινοί εποικισμοί από μακριά φαίνονται απλώς ως συνοικισμοί σε λόφους. Από κοντά, οι κατοικίες αυτές, περιτριγυρισμένες από όμορφα στολισμένους πράσινους χλοοτάπητες, μοιάζουν με σπίτια αμερικανικού προαστίου (suburbs). Χτισμένες γρήγορα σε πλέγματα ομοιόμορφων μονάδων, στέκονται ψηλά σαν πολυτελή οχυρά, σε άμεση αντίθεση με τα αχανή ασβεστολιθικά σπίτια των Παλαιστινίων από κάτω.

Το 2018 πάνω από 600.000 Ισραηλινοί έποικοι ζουν σε πάνω από 250 οικισμούς στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Ο μεγαλύτερος οικισμός, το Modi'in Illit, στεγάζει περισσότερους από 70.000 Ισραηλινούς Εβραίους στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη. Εχει τον δικό του δήμαρχο, σχολεία, εμπορικά κέντρα και ιατρικά κέντρα. Κάποιοι οικισμοί έχουν ακόμη και δικά τους πανεπιστήμια. Σήμερα, σχεδόν 750.000 Ισραηλινοί ζουν σε αυτούς τους μεγάλους οικισμούς, ποσοστό που ισοδυναμεί με περίπου το 11% του συνολικού εβραϊκού ισραηλινού πληθυσμού. Ζουν πέρα από τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα του κράτους τους, σε παλαιστινιακή γη που κατέλαβε το Ισραήλ το 1967. Εκτοτε, η ισραηλινή κυβέρνηση χρηματοδότησε ανοιχτά και έχτισε οικισμούς για να ζήσουν εκεί οι έποικοι, προσφέροντας κίνητρα και επιδοτούμενες κατοικίες.

Προσφέρει ωστόσο και ιδεολογικές φόρμες για όλα τα γούστα. Ως σύγχρονες Κιβωτοί του Νώε –ή και κυριολεκτικά νησιά σε περίπτωση κατακλυσμού– οι εποικισμοί αντανακλώνται στη φονταμενταλιστική ανάγνωση της εβραϊκής θεολογίας από τους φανατικούς εποίκους. Ως κομμούνες και προπλάσματα της αγρο-σοσιαλιστικής κοινωνίας, οι εποικισμοί με τη μορφή των κιμπούτς αντανακλούν τις εξωτικές φαντασιώσεις κάποιων κομματιών της δυτικής Αριστεράς. Τα κιμπούτς στην πραγματικότητα αποτελούν νησιά λευκής καθαρότητας όπου δυναστείες λευκών ρατσιστών έδιωξαν τους Αραβες και τους εκτόπισαν από τα εδάφη τους. Είναι επίσης τροφοδότες του στρατού κατοχής, μιας και μόνο λόγω του γεγονότος ότι προέρχονται από κιμπούτς μέλη τους υπηρετούν σε επίλεκτες μονάδες του στρατού, γίνονται πιλότοι ή αξιωματικοί πληροφοριών. Κάποια από αυτά τα κιμπούτς έγιναν στόχος την 7η Οκτωβρίου.

Το εξωτικό νησί ήταν βασικό όχημα της οριενταλιστικής φαντασίας και αποικιακής ιδεολογίας. Τα μικρά τροπικά νησιά ως απομονωμένοι παράδεισοι κυριαρχούν σε σημαντικά μυθιστορήματα της νεωτερικότητας/αποικιακότητας. Ο «Ροβινσώνας Κρούσος» του Ντεφόε (1719), το «Νησί των θησαυρών» του Στίβενσον (1883), το «Νησί των κοραλιών» του Μπαλάντιν (1857) προώθησαν μια αποικιακή αφήγηση, χορογραφώντας αυτοκρατορικές γεωγραφίες, κατακτητικές φιλοδοξίες και κοινωνικο-θρησκευτικές, φυλετικές και έμφυλες ιεραρχίες. Το νησί του Ροβινσώνα Κρούσου ήταν μια ουτοπία της βρετανικής προτεσταντικής μεσαίας τάξης, μια φυλετική κοσμοθεωρία με τον Λευκό Αντρα που πρέπει να υποτάξει τη φύση και τον άγριο για να κυριαρχήσει στον απομονωμένο Παράδεισο. Το σχήμα είναι ανεξάντλητο. Μια ισραηλινή εταιρεία διαφημίζει μελλοντικές βίλες πάνω στην κατεστραμμένη Γάζα με την επιγραφή «Ξυπνήστε! Ενα σπίτι στην παραλία δεν είναι (πια) όνειρο!»

Απο-αποικιακά αρχιπελάγη

Το «Αρχιπέλαγος» είναι μια μεταξοτυπία της Bouchra Khalili, Μαροκινογαλλίδας καλλιτέχνιδας. Επικεντρώνεται στην περίοδο μεταξύ 1962 και 1972, όταν το Αλγέρι ως «Μέκκα των επαναστατών» φιλοξένησε εκπροσώπους απελευθερωτικών κινημάτων από την Αφρική, την Ασία και την Αμερική, συμπεριλαμβανομένου του διεθνούς τμήματος του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου του Νέλσον Μαντέλα και του Αφρικανικού Κόμματος για την Ανεξαρτησία της Γουινέας και του Πράσινου Ακρωτηρίου, με επικεφαλής τον Amilcar Cabral. Λαμβάνοντας ως αφετηρία αυτή τη συχνά ξεχασμένη ιστορία του διεθνισμού μετά την ανεξαρτησία, ο αρχιπελαγικός χάρτης του Αλγερίου βασίζεται στη γεωγραφική κατανομή των αρχηγείων των απελευθερωτικών κινημάτων σε όλη την πόλη - μεταφράζονται σε νησιωτικούς σχηματισμούς των οποίων τα σχήματα αντικατοπτρίζουν την αρχιτεκτονική δομή των κεντρικών γραφείων κάθε οργάνωσης.

Οι Ανσαρουλάχ της Υεμένης (Χούθι) έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 100 επιθέσεις με drone και βαλλιστικούς πυραύλους, με στόχο 10 εμπορικά πλοία στα οποία εμπλέκονταν περισσότερα από 35 διαφορετικά έθνη, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα εγκλήματα του Ισραήλ στη Γάζα. Ως αποτέλεσμα, το θαλάσσιο εμπόριο του Ισραήλ αντιμετωπίζει προκλήσεις μετά το κλείσιμο της Ερυθράς Θάλασσας.

Η κινέζικη OOCL θα σταματήσει την αποδοχή φορτίου από και προς το Ισραήλ με άμεση ισχύ. Η Maersk, η 2η μεγαλύτερη ναυτιλιακή εταιρεία στον κόσμο, μόλις ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει τη διέλευση όλων των πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων από την Ερυθρά Θάλασσα λόγω των απειλών των Ενόπλων Δυνάμεων της Υεμένης. Η Μαλαισία ανακοινώνει ότι όλα τα «ισραηλινά» πλοία και τα πλοία που προορίζονται για το «Ισραήλ» απαγορεύεται να ελλιμενιστούν στα λιμάνια της Μαλαισίας.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του αντι-αποικιακού αντάρτικου του '60-'70 και των σημερινών σχημάτων σε Παλαιστίνη, Λίβανο, Υεμένη, Ιράκ και αλλού; Σήμερα οι αντι-αποικιακές δυνάμεις δείχνουν να είναι πιο αποφασισμένες, οργανωμένες, συγκροτημένες, αδιάφθορες, διαβασμένες. Αλλά και αντιμέτωπες με ένα αδιανόητο κύμα ισλαμοφοβίας και λευκού ρατσισμού που ξεχαρβαλώνει την αλληλεγγύη ως μια αμφίδρομη διαδικασία μέθεξης και μεταμόρφωσης. Αντί λοιπόν να σηκώνουμε το δάχτυλο και να τα βάζουμε στον Προκρούστη της ηθικής του καναπέ μας, ίσως να σκύψουμε και να μάθουμε από τα κινήματα αυτά και τις ταραχώδεις θάλασσές τους.

* Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Πολιτικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού (AUB)