Ενάντια στον υπερτουρισμό και τις επιπτώσεις του

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές χιλιάδες κάτοικοι διαδηλώνουν στην Μάλαγα ενάντια στο μαζικό τουρισμό, ενώ έχουν οργανωθεί αντίστοιχες κινητοποιήσεις στην Γρανάδα και την Σεβίλλη. Πριν λίγες μέρες ο δήμαρχος της Βαρκελώνης ανακοίνωσε πως δε θα δοθούν άλλες άδειες για τουριστικά καταλύματα και δε θα ανανεωθούν οι υπάρχουσες. Νωρίτερα, κάτοικοι κατέλαβαν μαζικά την παραλία Calo des Moro στην Μαγιόρκα, και έδιωχναν τους τουριστες σε μια από τις ομορφότερες παραλίες του κόσμου, ενώ είχαν προηγηθεί κινητοποιήσεις στην Πάλμα. Στην Ίμπιζα και στις Κανάριες Νήσους από τον Απρίλιο μέχρι σήμερα έχουν οργανωθεί πολλές κινητοποιήσεις με συνθήματα όπως “Tourists Go Home” ενώ ακτιβιστές κατέφυγαν ακόμα και σε απεργία πείνας προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή των αρχών και της κοινής γνώμης στο πρόβλημα του υπερτουρισμού. 

Οι επισκέπτες στην Ισπανία αναμένεται φέτος να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια. Οι κάτοικοι σε πολλές τουριστικές περιοχές βλέπουν τη ζωή τους να επιδεινώνεται καθημερινά εξαιτίας της μαζικής προσέλευσης τουριστών. Ιστορικές γειτονιές καταστρέφονται, ο δημόσιος χώρος μειώνεται, τοπικές επιχειρήσεις εξαφανίζονται αλλά το βασικότερο πρόβλημα που αναφέρουν οι κάτοικοι είναι η στέγαση. Με όλο και περισσότερα σπίτια να μετατρέπονται σε τουριστικά καταλύματα το ύψος των ενοικίων έχει γίνει απαγορευτικό για τους μόνιμους κατοίκους. Πλέον οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν στις πόλεις και στις γειτονιές που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Στα Κανάρια Νησιά όπου η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού είναι ακόμα πιο έντονη, ακτιβιστές καταγγέλουν πως η ζωή είναι αφόρητη. Δεν υπάρχει περιθώρια για καμία μη τουριστική επιχειρηματική δραστηριότητα, οι παραλίες και οι δημόσιοι χώροι απολαμβάνονται μόνο από τους τουρίστες ενώ οι ντόπιοι καλούνται να ζήσουν με τον όγκο των σκουπιδιών, το κυκλοφοριακό, την έλλειψη στέγης, τη ξηρασία και όλες τις συνέπειες του τουρισμού. Αξίζει να σημειώσουμε πως τα Κανάρια, ένας από τους ακριβότερους τουριστικούς προορισμούς του κόσμου φιλοξενεί το δεύτερο φτωχότερο πληθυσμό της Ισπανίας με πολλούς εργαζόμενους στο τουρισμό να μένουν σε παράγκες με το μηνιαίο τους οικογενειακό εισόδημα να μην ξεπερνά τα 600 ευρώ. 

Από τη Σαντορίνη ως τη Χαβάη

Αυτές τις εικόνες θα τις βιώσουμε, αν δεν τις βιώνουμε ήδη και στην Ελλάδα. Με την βιομηχανία του τουρισμού να ανέρχεται στο 30% του ΑΕΠ (αντίστοιχα ποσοστά με την Ισπανία) ολόκληρες περιοχές έχουν μετατραπεί σε τουριστικά θέρετρα. Η Μύκονος και η Σαντορίνη είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου η τοπική οικονομία βασίζεται εξολοκλήρου στον τουρισμό. Ακόμα και ο εκλεγμένος με την Ν.Δ. δήμαρχος της Σαντορίνης καταγγέλλει την υπερδόμηση που έχει ξεπεράσει κάθε όριο, καταστρέφοντας την τοπική αρχιτεκτονική και την φυσική ομορφιά της καλντέρας και ρισκάροντας ακόμα και την δομική σταθερότητα του νησιού με τις κατολισθήσεις να είναι όλο και συχνότερες. Βέβαια, δεν έχει παρθεί καμία ουσιαστική πρωτοβουλία για να μπει φρένο στην οικοδόμηση ενώ τα μέτρα που είχαν ανακοινωθεί για την αποσυμφόρηση των σημείων που κινδυνεύουν είτε αναστέλλονται είτε δεν εφαρμόζονται. Παρόλα αυτά υπάρχει ακόμα πρόβλημα στέγασης για τους ντόπιους και τους εποχικά εργαζόμενους ενώ τόσο το νοσοκομείο όσο και τα σχολεία του νησιού έχουν ελλείψεις σε προσωπικό επειδή τα ενοίκια είναι απαγορευτικά για αυτές τις κατηγορίες εργαζομένων. Οι ανάγκες του νησιού σε ρεύμα και νερό ήδη ξεπερνούν τις υπάρχουσες υποδομές, η χωματερή με αισιόδοξους υπολογισμούς θα φτάσει τα όρια της σε ένα χρόνο, η ανακύκλωση είναι πια ανέκδοτο, και το κυκλοφοριακό είναι μια πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν όλοι σε καθημερινή βάση. Ο ίδιος δήμαρχος δηλώνει πως δεν έχει νόημα η βελτίωση των υποδομών, για παράδειγμα των δρόμων αφού δεν μπορεί να αντιστρέψει το πρόβλημα της υπερδόμησης. 

Το κόστος της ανεξέλεγκτης τουριστικής δραστηριότητας για τους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού είναι ακόμα εκτός συζήτησης. Βίλες με πισίνες και τζακούζι περιτριγυρίζουν τους παραδοσιακούς οικισμούς που είναι γεμάτοι με σουβενίρ και τραπεζοκαθίσματα εστιατορίων και μπαρ εκτοπίζοντας τους μόνιμους κάτοικους. Οι λίγοι δημόσιοι χώροι που έχουν απομείνει γεμίζουν καθημερινά από τα γκρουπ των κρουαζιέρων που συνωστίζονται για μια φωτογραφία. Οι κρουαζιέρες θεωρούνται υπαίτιες για πολλά από τα προβλήματα του νησιού. Όχι για τους τόνους λυμάτων και απορριμάτων που αφήνουν στο λιμάνι τα τεράστια πλωτά ξενοδοχεία, ούτε εξαιτίας της κυκλοφοριακής συμφόρησης που προκαλείται από τα δεκάδες πούλμαν που τους ξεναγούν στο νησί, αλλά κυρίως επειδή δεν ξοδεύουν παρά ελάχιστα λεφτά, με τους περισσότερους να αποφεύγουν να αγοράσουν αναψυκτικά, φαγητό, σουβενίρ, κλπ. Ο καθένας από τους χιλιάδες τουρίστες που επισκέπτονται το νησί μέσω κρουαζιέρας έχει ήδη πληρώσει ένα υπέρογκο ποσό για το προνόμιο να βρεθεί για λίγες ώρες στη Σαντορίνη αλλά ένα μικρό μόνο ποσοστό καταλήγει στις τσέπες των ντόπιων επιχειρηματιών. Είναι αρκετό όμως για να κρατήσει τη συζήτηση για τη μείωση του αριθμού των κρουαζιέρων εκτός ημερήσιας διάταξης για χρόνια. 

Οι επιχειρηματίες του τουρισμού κερδοσκοπούν εκμεταλλευόμενοι ένα προϊόν το οποίο όμως δεν θέλουν να συντηρήσουν. Η θέα ενός τόπου, η φυσική ομορφιά, η γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, οι παραλίες, η ιστορική και αρχαιολογική σημασία του, η τοπική κουλτούρα κλπ, προσθέτουν αξία στην τιμή ενός δωματίου ή ακόμα και στην τιμή ενός γεύματος σε ένα εστιατόριο, που καρπώνονται οι επιχειρήσεις. Η επιχειρηματική δραστηριότητα όμως έχει αντίκτυπο στην φυσική ομορφιά. Οι παραλίες σταματούν να είναι ειδυλλιακές όταν είναι γεμάτες σκουπίδια, για παράδειγμα, αλλά οι επιχειρηματίες όχι μόνο δεν θέλουν να επιβαρυνθούν με το κόστος της καθαριότητας αλλά απαιτούν να το αναλάβει το κράτος. Στο παράδειγμα της χωματερής της Σαντορίνης, παρόλο που ο μεγαλύτερος όγκος σκουπιδιών και μπάζων προέρχεται από τις κατασκευές και ανακαινίσεις των ξενοδοχείων, οι ξενοδόχοι ζητούν επιπλέον κίνητρα (φοροελαφρύνσεις, επιδοτήσεις κλπ) για να αναλάβουν κάποια δράση και οι δημοτικές αρχές ζητούν από την πολιτεία (δηλαδή από τα δημόσια ταμεία) να πάρει μέτρα. 

Είναι αλήθεια πως αρκετοί τουριστικοί προορισμοί παγκοσμίως έχουν ωφεληθεί από την τουριστική δραστηριότητα. Πολλά νησιά και χωριά θα είχαν ερημωθεί και εγκαταλειφθεί αν δεν προσέλκυαν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Μακροπρόθεσμα όμως τα οφέλη του τουρισμού στις τοπικές κοινωνίες είναι μικρά σε σχέση με το αντίκτυπο που έχει η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού. Αρκεί να δούμε το πρόσφατο παράδειγμα της Χαβάης, που πέρσι το καλοκαίρι αντιμετώπισε μια από τις φονικότερες πυρκαγιές στην ιστορία των ΗΠΑ. Ένας τόπος προικισμένος από τη φύση με πολλούς υδάτινους πόρους, έχει βρεθεί αντιμέτωπος με σοβαρό πρόβλημα ξηρασίας. Προκειμένου να διαχειριστούν την έλλειψη νερού, υιοθετήθηκαν μέτρα για το περιορισμό της κατανάλωσης με την επιβολή προστίμων τα όποια βάρυναν άνισα τα μικρομεσαία νοικοκυριά. Οι πισίνες των θερέτρων ήταν γεμάτες και τα γκαζόν πάντα ποτισμένα. Αντίθετα, ο μέσος κάτοικος θα έπρεπε να πληρώσει ένα βαρύ πρόστιμο αν ήθελε να κάνει μπάνιο ή να ποτίσει τον κήπο του. Όταν ξέσπασε η φωτιά, η πυροσβεστική δεν μπορούσε να την σταματήσει γιατί οι πυροσβετικοί κρούνοι στέρεψαν. Η φωτιά σταμάτησε μόνο όταν έφτασε στη θάλασσα κοστίζοντας πάνω από 100 ανθρώπινες ζωές ενώ περίπου 13000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί εξαιτίας της. Παρόλα αυτά, στις φετινές συζητήσεις για τη μείωση των τουριστικών καταλυμάτων βαραίνει περισσότερο η απώλεια περίπου 1.6 δις εσόδων από την μείωση της τουριστικής δραστηριότητας. Έσοδα που δε θα έφταναν ποτέ στην πλειοψηφία του τοπικού πληθυσμού. Μπορεί η Χαβάη να είναι ίσως ένα ακραίο τραγικό παράδειγμα αλλά πρόβλημα εξαιτίας της έλλειψης νερού έχουν αναφέρει και πολλές περιοχές της Ισπανίας και πρόσφατα και στην Κρήτη και στη Λέρο όπου συζητιούνται μέτρα για το περιορισμό της κατανάλωσης που αφήνουν στο απυρόβλητο τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες. 

Προβλήματα και προοπτική

Η φετινή σεζόν έχει ξεκινήσει δύσκολα για τον κλάδο του τουρισμού. Παρόλο που οι αφίξεις των τουριστών είναι ελαφρώς ανεβασμένες σε σχέση με πέρσι, υπάρχει εμφανής μείωση στην πληρότητα των ξενοδοχείων και του τζίρου συνολικά. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων σημαίνει μείωση του εργατικού κόστους, με σύνθλιψη των εργατικών δικαιωμάτων, σημαίνει πίεση προς τις αρχές για μείωση της φορολογίας και ακόμα μικρότερο έλεγχο στην δραστηριότητα τους και κυρίως σημαίνει πως οποιαδήποτε ενδιαφέρον για την τοπική κοινωνία ή το περιβάλλον είναι καθαρά υποκριτικό. Στη Σαντορίνη, πχ,δεν είχε κανείς κανένα πρόβλημα με την υπερδόμηση μέχρι που μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι άρχισαν να χτίζουν ολόκληρα χωριά. Υπό το φάντασμα της μείωσης των κερδών οι εργαζόμενοι πιέζονται όλο και περισσότερο να δουλεύουν περισσότερες ώρες χωρίς αύξηση μισθών και να εξυπηρετούν όλες τις ανάγκες των πελατών. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει τη χρήση βεγγαλικών κοντά σε ένα εύφλεκτο δάσος ειδικά όταν οι πελάτες που το απαιτούν είναι εκατομμυριούχοι επιχειρηματίες. Στην τελική οι αρχές και η δικαιοσύνη δε θα κυνηγήσουν ποτέ ούτε τους τουρίστες ούτε όμως και τις επιχειρήσεις που παίζουν με τα όρια των νόμων και των κανονισμών. Οι μόνοι χαμένοι είναι οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί που βλέπουν τη ζωή τους να θυσιάζεται για το καλό του τουρισμού και της οικονομίας. 

Ο μόνος τρόπος να αντιστραφεί αυτή η κατάσταση είναι να ακολουθήσουμε και να βελτιώσουμε το παράδειγμα των Ισπανών διαδηλωτών. Το μόνο που μπορεί να βάλει φρένο στην ασύδοτη δραστηριότητα των ξενοδόχων είναι η ανυπακοή και η αντίσταση των εργαζομένων. Μαζί με τα τοπικά κινήματα πρέπει να βγούμε μαζικά στους δρόμους και να διεκδικήσουμε την προστασία των δημόσιων χώρων, των παραλιών, των δασών. Πρέπει να απαιτήσουμε το κράτος να στελεχώσει όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς ώστε να μπορούν να βάλουν φρένο στις παραβάσεις των επιχειρήσεων. Κυρίως πρέπει να επαναφέρουμε το αίτημα για αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων, πρέπει από τα κέρδη τους να δοθούν λεφτά για να καλυφθούν οι πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Σε αυτή τη μάχη πρέπει να μπει μπροστά η Αριστερά με όλες τις δυνάμεις, να αξιοποιήσει τα σωματεία, τα συνδικάτα, τοπικές επιτροπές και πρωτοβουλίες πολιτών. Ο μόνος τρόπος για να μην γίνουμε ένα τεράστιο θέρετρο είναι να βγούμε στους δρόμους βάζοντας στη συζήτηση τις ζωές μας πάνω από τα κέρδη τους. 

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά