Ένα σχόλιο για την Ελλάδα και τον ΣΥΡΙΖΑ

Στο άρθρο του για το τελευταίο International Socialism, ο Άλεξ Καλλίνικος πρόσφερε μια σύνθετη ανάλυση αυτών των εξελίξεων. 2 Στο γενικότερο επίπεδο, υποστήριξε ότι η συνθηκολόγηση της σοσιαλδημοκρατίας με το νεοφιλελευθερισμό, σε συνδυασμό με την καπιταλιστική κρίση ανοίγει ένα χώρο στα αριστερά της . Υπέδειξε ότι η αιτία της επιτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ και του Μετώπου της Αριστεράς είναι ότι κυριαρχούνται από «αριστερούς ρεφορμιστές». Μιλούν τη γλώσσα μιας παλαιότερης ρεφορμιστικής παράδοσης με βαθιές ρίζες στην εργατική τάξη, και ως εκ τούτου βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από τους επαναστάτες.για να κεφαλαιοποιήσουν τη δυσαρέσκεια των εργαζομένων.

Η ανάλυση αυτή αποτελεί μια κριτική στην ιδέα ότι δεν υπάρχει τίποτα ανάμεσα στην άκρα αριστερά και τη σοσιαλδημοκρατία. Αυτή η διάγνωση μπορεί να ήταν κατάλληλη κατά την περίοδο του ξεκινήματος της επαναστατικής ανάπτυξης το 1968. 3 Η σημερινή περίοδος, που χαρακτηρίζεται από τη μακροχρόνια αποσύνθεση των πάλαι ποτέ κυρίαρχων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, είναι αρκετά διαφορετική. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των αναδυόμενων ριζοσπαστικών αριστερών κομμάτων και συνασπισμών είναι η εμπλοκή σε αυτά ενός αριστερού ρήγματος από τα παλιά ρεφορμιστικά κόμματα, καθώς και μια ευθυγράμμιση μερικών από τα κομμουνιστικά κόμματα που συνδέονται με αυτά. Υπάρχει ένα δομικό χάσμα μεταξύ του τι αντιπροσωπεύουν αυτές οι δυνάμεις στη βάση και του τι μπορούν να παρουσιάσουν στις εκλογές, γεγονός που καθιστά οποιαδήποτε επιτυχία εξαιρετικά εύθραυστη. Παρ 'όλα αυτά, σήμερα υπάρχουν αρκετά σοβαρές δυνάμεις ανάμεσα σε εμάς και τη σοσιαλδημοκρατία. Και σε αυτές τις συνθήκες, αυτό δεν είναι κακό πράγμα.

ΣΥΡΙΖΑ και «αριστερός ρεφορμισμός»

Εκ πρώτης όψεως, ο χαρακτηρισμός ως «αριστερός ρεφορμισμός» αποτελεί μια λογική απεικόνιση των καθαρών συσχετισμών των δυνάμεων, με την προϋπόθεση ότι οι εθνικές ιδιαιτερότητες δεν χάνονται μέσα σε τέτοιες γενικότητες. Δυστυχώς, νομίζω ότι ένα μέρος από τη συζήτηση για την Ελλάδα, και ειδικότερα το ΣΥΡΙΖΑ, συγκαλύπτει κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες.

Πρώτα απ 'όλα, o προσδιορισμός του ΣΥΡΙΖΑ ως «ρεφορμιστικής αριστερής» οργάνωσης δεν καταπιάνεται με πειστικότητα από τον Άλεξ. Αν και αναγνωρίζει την ύπαρξη ενός επαναστατικού πόλου μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ, υποδεικνύει ότι η μόνη λειτουργία του είναι «να επιτρέπει [στο ΣΥΡΙΖΑ] να προβάλει μια πολύ ριζοσπαστική εικόνα όταν βολεύει», παρόλο που «αυτές οι οργανώσεις έχουν μικρή επιρροή στον καθορισμό της πολιτικής». Αυτό το επιχείρημα δύσκολα δικαιώνει αυτή την άποψη. Υποδηλώνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι απλώς ένα περίβλημα του ΣΥΝ, των κυρίαρχων πρώην ευρωκομμουνιστών.

Η απόφαση του ΣΥΝ για την ίδρυση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν μέρος μιας γενικής στροφής προς τα αριστερά κάτω από την επίδραση των αντικαπιταλιστικών και αντιπολεμικών κινημάτων. Για παράδειγμα, ενώ το 1992 ο ΣΥΝ υποστήριξε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, από τη στιγμή που σχηματίστηκε ο ΣΥΡΙΖΑ είχε αποκηρύξει αυτή τη στάση. Αργότερα συμμετείχε στην καμπάνια ενάντια στην Ευρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκη και εντάχθηκε στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ το 2006. Ήταν το μόνο κοινοβουλευτικό κόμμα που στήριξε τις εξεγέρσεις των σπουδαστών το 2009 [στμ: αναφέρεται στην εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008], ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο μαζί με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ στο «κίνημα των πλατειών». Η παραδοσιακά ανοιχτή στάση του ΣΥΝ απέναντι στα κοινωνικά κινήματα έπαιξε σημαντικό ρόλο.

Η επαναστατική αριστερά, όντας μειοψηφία στο ΣΥΡΙΖΑ, δεν είναι καθόλου αμελητέα. Η μαοϊκή οργάνωση, η Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας (ΚΟΕ), είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οργάνωση στο ΣΥΡΙΖΑ. Παράλληλα, υπάρχουν μικρότερες τροτσκιστικές και κομμουνιστικές οργανώσεις, όπως η Διεθνιστική Εργατική Αριστερά (ΔΕΑ). Επιπλέον, ο ΣΥΝ έχει τις δικές του εσωτερικές διαφοροποιήσεις, απόρροια της προσπάθειάς του να δρα ως μία ευρεία στέγη αριστερών δυνάμεων, και το αποτέλεσμα είναι ότι η επαναστατική αριστερά μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ δεν στερείται εντελώς επιρροής. Έχει εκπροσώπηση στα εθνικά σώματα και στην ηγεσία και είναι σε θέση να συνεργαστεί με την αριστερά εντός του ΣΥΝ για να επιτύχει τους στόχους της.4

Ενότητα και συνεργασία της Αριστεράς*

Όποια και αν είναι τα όρια του ΣΥΡΙΖΑ, είναι ανοικτός σε δυνάμεις στα αριστερά του και πρόθυμος να συνεργαστεί μαζί τους με δημοκρατικό τρόπο. Υπό αυτό το πρίσμα, μία παράλειψη, που προκαλεί έκπληξη στη λεπτομερή ανάλυση του Άλεξ Καλλίνικος για την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, είναι ο ρόλος του συνθήματος που καλούσε σε κυβέρνηση μίας ενωμένης αριστεράς για να εμποδιστούν τα μέτρα λιτότητας. Ο Άλεξ επισημαίνει ότι για ένα χρονικό διάστημα πριν την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, η πιο μετριοπαθής Δημοκρατική Αριστερά ήταν μπροστά στις δημοσκοπήσεις. Αλλά από αυτό και μόνο βγάζει το συμπέρασμα ότι η «πολιτική αμφισημία» του ΣΥΡΙΖΑ επιτρέπει στον κόσμο να πιστεύει «ό, τι θέλει να πιστεψει».

Αυτός ο συλλογισμός παραβλέπει το πολύ πιο εμφανές σημείο ότι η ισορροπία έγειρε προς το ΣΥΡΙΖΑ καθώς η κρίση βάθαινε, και το πλεονέκτημα του ΣΥΡΙΖΑ αποκρυσταλλώθηκε ύστερα από το κάλεσμα του Αλέξη Τσίπρα για μια κυβέρνηση της Αριστεράς για να αντισταθεί στα μέτρα λιτότητας.

Το σύνθημα για μια κυβέρνηση της ενωμένης αριστεράς ήταν σύμφωνο με τη γενική αντίληψη του ΣΥΡΙΖΑ για την ενότητα της αριστεράς, σε συνδυασμό με την αντίθεσή του σε μια συμμαχία με τις πολιτικές δυνάμεις που είναι υπέρ της λιτότητας. 5 Αυτό τον διαφοροποίησε από τους δύο βασικούς εκλογικούς του ανταγωνιστές στην αριστερά, τη Δημοκρατική Αριστερά και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Το αποτέλεσμα ήταν ότι και οι δύο έχασαν σημαντικό έδαφος από το ΣΥΡΙΖΑ τόσο στις εκλογές του Μαϊου, όσο και του Ιουνίου.

Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, ο ΣΥΡΙΖΑ συναντήθηκε με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ μετά τις εκλογές της 6ης Μαΐου, για να συζητήσουν τις προοπτικές για ένα εκλογικό ενιαίο μέτωπο. Ο ΣΥΡΙΖΑ εγγυήθηκε την ορατότητα της ΑΝΤΑΡΣΥΑ στην εκλογική καμπάνια και την πολιτική της ανεξαρτησία. Η ΑΝΤΑΡΣΥΑ αρνήθηκε, όπως ήταν δικαίωμά της. Αντίθετα, αποφάσισε να κατέβει στις εκλογές ξεχωριστά, υποστηρίζοντας ότι έτσι θα μπορούσε να αναδείξει ένα πιο συνεκτικό πρόγραμμα για την αντίσταση στη λιτότητα. Ωστόσο, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ δεν ήταν σε θέση να κεφαλαιοποιήσει την παρέμβασή της στους εργατικούς αγώνες μέσω της εκλογικής παρέμβασης, και ήταν αναπόφευκτο να πάρει ένα μικρό ποσοστό των ψήφων. Στην καλύτερη περίπτωση, θα χρησιμοποιούσε τις εκλογές για να αυξήσει την προπαγάνδα της, με μηδενικό όμως αντίκτυπο την ημέρα των εκλογών, και δεν θα ήταν σε θέση να σχετιστεί θετικά με την λαϊκή απαίτηση για μια κυβέρνηση της αριστεράς.6

Το γεγονός ότι η απαίτηση για ενότητα της αριστεράς συνδεόταν με το ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας μπορεί να είναι δύσκολο για τους επαναστάτες. Όμως, πάνω στο έδαφος της απουσίας μιας εξουσίας των σοβιέτ ή οποιοδήποτε άλλου ισοδύναμου, αυτό το αίτημα απέκτησε απήχηση στους Έλληνες εργαζόμενους. Το ίδιο κάλεσμα είναι πιθανό να αντηχήσει και σε άλλες περιπτώσεις, εκεί όπου η λιτότητα συνδυάζεται με την κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατίας. Το να βρούμε έναν τρόπο να απαντήσουμε εποικοδομητικά σε αυτό  είναι εξαιρετικά σημαντικό. Αυτό είναι το πρόβλημα με την ανάλυση που βασίζεται στην τυπολογία του «αριστερού ρεφορμισμού». Δεν είναι θεμελιωδώς λανθασμένη, αλλά ισχύει ακριβώς μέχρι το βαθμό του να επιτρέπει σε κάποιον να εξηγήσει την επιτυχία ορισμένων τύπων σχηματισμών, χωρίς να αναφέρεται συγκεκριμένα στο τι λένε και κάνουν, και οδηγεί στην παράβλεψη ζωτικής σημασίας λεπτομερειών.

«Θεμελιώδης αντίφαση»

Στο επίκεντρο της κριτικής του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ είναι η ασυνεπής θέση του σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπόσχεται την καταπολέμηση των μέτρων λιτότητας στο πλαίσιο της ευρωζώνης, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το νεοφιλελευθερισμό. Συμφωνώ ότι αυτή η «θεμελιώδης αντίφαση», όπως ο Άλεξ Καλλίνικος περιγράφει, είναι ένας πραγματικός περιορισμός στην προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Πρώτα απ' όλα, υπάρχει ένα πραγματικό δίλημμα για τις δυνάμεις της αριστεράς που δραστηριοποιούνται στις «περιφερειακές» χώρες της ευρωζώνης. Όπως υποστήριξε το Ιρλανδικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα:

    Η υποστήριξη της ΕΕ είναι συχνά αρκετά υψηλή σε περιφερειακές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το ευρώ και η συμμετοχή στην ΕΕ συμβολίζουν το ξεπέρασμα μιας υπανάπτυκτης κατάστασης. Πολλοί εργαζόμενοι φοβούνται ότι μια έξοδος θα σημάνει την επιστροφή στη φτώχεια και σε ένα χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η επαναστατική αριστερά πρέπει να συνθηκολογήσει με αυτούς τους φόβους. Αντίθετα, θα πρέπει να «υπερασπιστεί τα συμφέροντα εργασίας-ανεξάρτητα από το τι νομίζει η Ε.Ε».7 Επομένως, τακτικά είναι λογικό για την αριστερά να επικεντρώσει τα συνθήματά της όχι στο ερώτημα της ένταξης στην ευρωζώνη, αλλά αντίθετα στο άμεσο ζήτημα της αντίστασης στα μέτρα λιτότητας, πιέζοντας τα όρια ανοχής της ηγεσίας της ευρωζώνης. Σε αυτή την περίπτωση, η λογική της οργάνωσης μίας ανέλπιδας προεκλογικής εκστρατείας, που διαφοροποιείται κυρίως στο ερώτημα της εθελοντικής εξόδου από την ευρωζώνη, είναι ακόμη πιο μυστηριώδης. Το μόνο αναλυτικό πρόγραμμα για ελληνική έξοδο από την ευρωζώνη (Grexit), με το οποίο εμείς ως κόμμα ή τάση έχουμε ταυτιστεί, είναι αυτό που περιγράφεται από τον Κώστα Λαπαβίτσα και άλλους. 8

Επισήμως, αυτή είναι μία αριστερή-λαϊκίστικη ατζέντα για τη διάσωση του ελληνικού καπιταλισμού μέσω της επανατοποθέτησής του σ' ένα εθνικό μονοπάτι ανασυγκρότησης έξω από την ευρωζώνη. Ωστόσο, ο Άλεξ Καλλίνικος το έχει αναγνωρίσει δυνητικά ως ένα «μεταβατικό πρόγραμμα», καθώς τα αιτήματά του συνεπάγονται μια αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό. Αλλά, όπως έχει προταθεί από την Grace Lally, αυτό εξαρτάται από το πλαίσιο και από το ποιος θέτει αυτά τα αιτήματα. 9 Η Ελλάδα δεν βρίσκεται σε επαναστατική κατάσταση, και οι επαναστάτες δεν είναι σε θέση να αναλάβουν την ηγεσία της εργατικής τάξης. Ούτε αποτελεί η ατζέντα του "Grexit" μια πιθανή βάση για ενιαιομετωπική δράση ή για ένα κυβερνητικό πρόγραμμα. Το ερώτημα λοιπόν είναι ποιο ακριβώς είναι το όφελος από το να καθιστά κανείς μία τέτοια ατζέντα ως διαχωριστική γραμμή μέσα στην αριστερά;

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ασκηθεί κριτική στη θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Μέσα στον ίδιο το ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει αυξανόμενη υποστήριξη για πιο ρηξιακές πολιτικές απέναντι στην ΕΕ-τόσο ανάμεσα στους επαναστάτες, όσο και στην αριστερά του ΣΥΝ. Οι πιο φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις στην πραγματικότητα διασπάστηκαν μαζί με τον Φώτη Κουβέλη για να σχηματίσουν τη Δημοκρατική Αριστερά. Πριν από τις εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ είχε διαμορφώσει τη διατύπωση «καμία θυσία για το ευρώ». Στην πράξη, κορυφαίοι πολιτικοί του ΣΥΡΙΖΑ έτειναν να υιοθετήσουν μία πιο διαλλακτική στάση κατά τη διάρκεια των εκλογών. Αλλά ακόμα και έτσι, υπόκεινται σε δεσμεύσεις, όπως η κατάργηση του μνημονίου, που συνεπάγεται μια αντιπαράθεση με την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεωρώ ότι η επαναστατική αριστερά θα έπρεπε να αρπάξει τις υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ και να παλέψει πρώτα για να γίνει αυτή η αντιπαράθεση πραγματικότητα, υποστηρίζοντας την έκκληση του ΣΥΡΙΖΑ για την εκλογή μιας αριστερής κυβέρνησης.

Συμπέρασμα

Το βασικό πρόβλημα που τίθεται από την παρούσα συγκυρία, όπως το έθεσε ο Στάθης Κουβελάκης, είναι το πως μπορούμε να αρθρώσουμε μια σειρά από «λειτουργικούς ενδιάμεσους στόχους» μεταξύ των ρεφορμιστικών μίνιμουμ προγραμμάτων και του επαναστατικού μαξιμαλισμού. Η συζήτηση σε αυτό το περιοδικό πάνω στα «μεταβατικά προγράμματα» αντιπροσωπεύει μια πιθανή προσπάθεια να τετραγωνίσουμε τον κύκλο. Ωστόσο, κανένας στην αριστερά δεν έχει ακόμη γειώσει μία συνεκτική λύση. Στην πράξη, όλοι ακολουθούμε «αριστερές ρεφορμιστικές» ατζέντες, με την ελπίδα ότι οι αγώνες της εργατικής τάξης, και οι κρίσεις που θα ακολουθήσουν, θα παράσχουν τα μέσα (λαϊκή αυτο-οργάνωση, εργατική εξέγερση), ώστε να μετατραπούν σε εργαλεία για τη μετάβαση. Μέχρι τη στιγμή της ανάδυσης θεσμών λαϊκής εξουσίας, ικανών να αποτελέσουν απειλή για τον καπιταλισμό, το ερώτημα θα επανέρχεται και θα επικεντρώνεται κυρίως στο ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, πιστεύω ότι η απόπειρα του ΣΥΡΙΖΑ να απαντήσει στο ερώτημα, προτείνοντας μια ενωτική κυβέρνηση της αριστεράς είναι ένα πολύτιμο βήμα σε μια παιδαγωγική διαδικασία. Είναι ένα βήμα, το οποίο θεωρώ ότι οι επαναστάτες θα έπρεπε να έχουν υποστηρίξει ανεπιφύλακτα.

*έτσι αποδίδεται ο αγγλικός όρος ecumenicism, ο οποίος, αν και αυτολεξεί παραπέμπει σε θρησκευτικές πρωτοβουλίες για την ενότητα και συνεργασία των χριστιανών, στο κείμενο εννοείται ως μία αντίληψη ενότητας και συνεργασίας των δυνάμεων της Αριστεράς.

*O Richard Seymour είναι στέλεχος του Socialist Workers Party (SWP) στη Βρετανία. Γράφει επίσης συστηματικά στο μπλογκ του, www.leninology.com/
 

Σημειώσεις

1: Kouvelakis, 2011.

2: Callinicos, 2012.

3: Such a political vacuum was part of Chris Harman’s explanation for the growth of the revolutionary left after 1968. See Harman, 1979.

4: For background on Syriza, see Marlière, 2012; Davanellos, 2008; 2012; and MacFhearraigh 2012.

5: See Alexis Tsipras’s comments in Gilson, 2011.

6: Worse than this, the logic of some of Antarsya’s supporters was ridiculously sectarian. Thus Syriza represents “a rather right reformism” and is “the last chance of the national as well as the international system…to save the situation with something akin to ‘normal’ methods”. See Kloke, 2012.

7: SWP Ireland, 2012.

8: See Lapavitsas and others, 2012.

9: Callinicos, 2010; Lally, 2011.

Παραπομπές

Callinicos, Alex, 2010, “Austerity Politics”, International Socialism 128 (autumn), www.isj.org.uk/?id=678

Callinicos, Alex, 2012, “The Second Coming of the Radical Left”, International Socialism 135 (summer), www.isj.org.uk/?id=819

Davanellos, Antonis, 2008, “Greek workers move left”, International Socialist Review, 59 (May-June), www.isreview.org/issues/59/rep-greece.shtml

Davanellos, Antonis, 2012, “Where did Syriza come from?”, Socialist Worker (US) (17 May), http://socialistworker.org/2012/05/17/where-did-syriza-come-from

Gilson, George, 2011, “Warding Off a ‘Social Catastrophe’”, Athens News (2 October), http://www.athensnews.gr/issue/13463/48402

Harman, Chris, 1979, “Crisis of the Revolutionary Left”, International Socialism 4 (spring), www.marxists.org/archive/harman/1979/xx/eurevleft.html

Kloke, Andreas, 2012, “Answer to the statement of the FI on Greece” (1 June), http://4thinternational.blogspot.co.uk/2012/06/andreas-kloke-answer-to-s...

Kouvelakis, Stathis, 2011, “Facing the Crisis: the Strategic Perplexity of the Left”, International Socialism 130 (spring), www.isj.org.uk/?id=727

Lally, Grace, 2011, “Discussing the Alternatives”, International Socialism 129 (winter), www.isj.org.uk/?id=708

Lapavitsas, Costas, and others, 2012, Crisis in the Eurozone (Verso).

MacFhearraigh, Donal, 2012, “SYRIZA and the Rise of Radical Left-Reformism in Europe”, Irish Marxist Review, volume 1, number 2, http://irishmarxistreview.net/index.php/imr/article/view/21

Marlière, Philippe, 2012, “Syriza est l’expression d’une nouvelle radicalité à gauche”, interview with Stathis Kouvélakis, Le blog de Philippe Marlière (6 June), www.blogs.mediapart.fr/blog/philippe-marliere

SWP Ireland, 2012, “Greece and the advance of the left” (21 May), www.swp.ie/content/greece-and-advance-left