«Απελευθέρωση της αγοράς» ενέργειάς ή ο εγκλεισμός αναγκών στην ελευθερία του κέρδους

Η «απε­λευ­θέ­ρω­ση – απορ­ρύθ­μι­ση  των αγο­ρών» και οι ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις απο­τε­λούν δύο από τις «δέκα εντο­λές» της πε­ριώ­νυ­μης « Συ­ναί­νε­σης της Ουά­σινγ­κτον»[1] που κω­δι­κο­ποί­η­σαν τα νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρα (ν/φ) προ­τάγ­μα­τα.

Οι «πιο­νιέ­ροι» του ν/φ «ρί­χνουν» το σύν­θη­μα, «η κρίση ως ευ­και­ρία».

Η Ελ­λά­δα έχει μεί­νει πίσω! Είναι 7η με­τα­ξύ 18 χωρών της ΕΕ στις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις, ως πο­σο­στό  του ΑΕΠ, με­τα­ξύ 1989-2008[2].

Η ενέρ­γεια προ­βάλ­λει ως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα.

Το μέ­γε­θος του δια­κυ­βεύ­μα­τος σκια­γρα­φεί­ται από την ισχύ των εγ­χώ­ριων και διε­θνών ομί­λων που δη­λώ­νουν παρόν. Εν­δει­κτι­κά: όμι­λοι Λάτση, Βαρ­δι­νο­γιάν­νη, Μυ­τι­λη­ναί­ου, Μπό­μπο­λα, Κο­πε­λού­ζου, Πε­ρι­στέ­ρη-Κα­μπά, Μελ­λι­σα­νί­δη, Ρόκα, η Γαλ­λι­κή EDF, η Ιτα­λι­κή Edison, οι Ισπα­νι­κές Iberdrolaκαι Endesa.

Το υπό­βα­θρο της πα­ρα­πά­νω κί­νη­σης αφορά: α) την κερ­δο­φό­ρο διέ­ξο­δο συσ­σω­ρευ­μέ­νων κε­φα­λαί­ων προς τους το­μείς των δη­μο­σί­ων αγα­θών που κα­λύ­πτουν ζω­τι­κές κοι­νω­νι­κές ανά­γκες και συν­δέ­ο­νται με ση­μα­ντι­κές δη­μό­σιες επεν­δύ­σεις και υπο­δο­μές, υψη­λές ανε­λα­στι­κό­τη­τες ζή­τη­σης, πολύ χα­μη­λό επεν­δυ­τι­κό «ρίσκο» και τιμές «δω­ρε­άς», ελέω κρί­σης, β)  την επέ­κτα­ση του ελέγ­χου του κε­φα­λαί­ου στις ζω­τι­κές συν­θή­κες κοι­νω­νι­κής ανα­πα­ρα­γω­γής, γ) την εκ­με­τάλ­λευ­ση κρί­σι­μων φυ­σι­κών δια­θε­σί­μων.

Ηλε­κτρι­κή ενέρ­γεια: η αγορά και ο … «ορ­θο­λο­γι­σμός» της.

Πολύς λόγος γί­νε­ται το τε­λευ­ταίο διά­στη­μα για ανά­γκη εξορ­θο­λο­γι­σμού της αγο­ράς, άρσης των στρε­βλώ­σε­ων, των μο­νο­πω­λια­κών δομών και ολο­κλή­ρω­σης της απε­λευ­θέ­ρω­σης. Εν­δει­κτι­κά, ανα­φέ­ρο­νται τα ελ­λείμ­μα­τα του ΛΑΓΗΕ (Λει­τουρ­γός της Αγο­ράς Ηλε­κτρι­κής Ενέρ­γειας) -  331,5 εκατ. € για το 2012, ενώ σω­ρευ­τι­κά προ­βλέ­πε­ται ότι θα εκτι­να­χθούν στα 473,6 εκατ. € το 2013 και στα 905 εκατ. € το 2014[3]. Τα τα­μεια­κά ελ­λείμ­μα­τα και η αύ­ξη­ση κό­στους της ΔΕΗ που «επέ­βαλ­λαν» αυ­ξή­σεις στα τι­μο­λό­για (2013), αν και προ­βλέ­πο­νταν  στην τε­λευ­ταία έκ­θε­ση της τρόι­κα 11-2012! Η άρση των στρε­βλώ­σε­ων της χον­δρε­μπο­ρι­κής αγο­ράς, π.χ. του Μη­χα­νι­σμού Ανά­κτη­σης Με­τα­βλη­τού Κό­στους (ΜΑΜΚ) ο οποί­ος με την τρο­πο­ποί­η­ση του 2010 εξα­σφά­λι­σε στους με­γά­λους ιδιώ­τες πα­ρα­γω­γούς από φυ­σι­κό αέριο (φ/α) αμοι­βή βάσει του με­τα­βλη­τού κό­στους τους, συν ένα 10%, προ­κα­λώ­ντας στη ΔΕΗ ζημιά 270 εκατ. € το 2012 και της  λια­νι­κής αγο­ράς με κα­τάρ­γη­ση των σταυ­ροει­δών επι­δο­τή­σε­ων και πλήρη απε­λευ­θέ­ρω­ση των τι­μο­λο­γί­ων την 1-7-2013, ώστε «[…] κάθε κα­τα­να­λω­τής {να}τι­μο­λο­γεί­ται με βάση το κό­στος που προ­κα­λεί.»[4] με ταυ­τό­χρο­νη, βέ­βαια, πρό­βλε­ψη ότι ««η ανο­δι­κή αυτή πο­ρεία του κό­στους […] θα συ­νε­χι­σθεί μέχρι το 2030.»[5]

Ποια είναι όμως η κύρια όψη των πραγ­μά­των;

Η ει­σα­γω­γή ιδιω­τών πα­ρα­γω­γών στην ηλε­κτρι­κή ενέρ­γεια απαί­τη­σε ισχυ­ρή επι­δό­τη­ση από το κρά­τος προ­κει­μέ­νου να εξα­σφα­λι­στεί η κερ­δο­φο­ρία των επεν­δύ­σε­ων. Έτσι ερ­μη­νεύ­ο­νται, με­τα­ξύ άλλων, ο ΜΑΜΚ και το σύ­στη­μα εγ­γυ­η­μέ­νων τιμών (FeedinTariff–FIT) στις ΑΠΕ για την εξα­σφά­λι­ση υψη­λής κερ­δο­φο­ρί­ας, με ταυ­τό­χρο­νη άρση κάθε χω­ρο­τα­ξι­κής ρύθ­μι­σης και πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής προ­στα­σί­ας για την προ­ώ­θη­ση της «πρά­σι­νης» επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας και των βιο­μη­χα­νι­κών ΑΠΕ. Ενώ, τα κάθε εί­δους ελ­λείμ­μα­τα (π.χ. ΛΑΓΗΕ), οι διαρ­κείς αυ­ξή­σεις των τι­μο­λο­γί­ων (αύ­ξη­ση της μέσης τιμής πάνω από 80% την πε­ρί­ο­δο 2001-2012) κ.α., δεν απο­τε­λούν, συ­νέ­πειες αστο­χιών, στρε­βλώ­σε­ων και κακών σχε­δια­σμών, που δεν επι­τρέ­πουν την εύ­ρυθ­μη και αντα­γω­νι­στι­κή λει­τουρ­γία της αγο­ράς που θα με­γι­στο­ποι­ή­σει το κοι­νω­νι­κό όφε­λος κατά τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη αφή­γη­ση.

Αντί­θε­τα, απο­τε­λούν τα σχε­δια­σμέ­να με­τα­βα­τι­κά στά­δια προ­ώ­θη­σης της ίδιας της απε­λευ­θέ­ρω­σης της αγο­ράς. Εν­δει­κτι­κά, τα ελ­λείμ­μα­τα του ΛΑΓΗΕ οδή­γη­σαν στην έκτα­κτη ει­σφο­ρά στις ΑΠΕ, στην προ­ώ­θη­ση των με­γά­λων έργων fasttrack, ένα­ντι των μι­κρών (εφό­σον προ­ω­θή­θη­κε η απα­ραί­τη­τη κοι­νω­νι­κή συ­ναί­νε­ση για την «πρά­σι­νη» επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τα και την ύπαρ­ξη της αγο­ράς) και στην έναρ­ξη «εκ­κα­θά­ρι­σης» της «αγο­ράς» υπερ των με­γά­λων ομί­λων και των βιο­μη­χα­νι­κών ΑΠΕ.

Συ­νε­πώς, η ίδια η με­τα­τρο­πή της ενέρ­γειας από δη­μό­σιο κοι­νω­νι­κό αγαθό σε εμπό­ρευ­μα, απαι­τεί όλα τα πα­ρα­πά­νω, με κε­ντρι­κές συ­νι­στώ­σες της την εκτό­ξευ­ση των τι­μο­λο­γί­ων, την απα­ξί­ω­ση και εκ­ποί­η­ση του δη­μό­σιου τομέα (ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΔΕΗ) και την εκ­χώ­ρη­ση δη­μο­σί­ων εκτά­σε­ων, πόρων και υπο­δο­μών για τη δη­μιουρ­γία αντα­γω­νι­στι­κής κερ­δο­φό­ρας αγο­ράς.

Εξάλ­λου, η απά­ντη­ση του «εξορ­θο­λο­γι­σμού»  δί­νε­ται από την ίδια τη ΡΑΕ  με την πλήρη ανα­διάρ­θρω­ση της εγ­χώ­ριας χον­δρε­μπο­ρι­κής και λια­νι­κής αγο­ράς για την προ­σαρ­μο­γή στο Ενιαίο Μο­ντέ­λο Ευ­ρω­παϊ­κής Αγο­ράς (TargetModel), μετά το 2015. Η ση­με­ρι­νή λει­τουρ­γία της υπο­χρε­ω­τι­κής συμ­με­το­χής στη χον­δρε­μπο­ρι­κή αγορά (mandatorypool) αντι­κα­θί­στα­ται από ένα υβρι­δι­κό σύ­στη­μα «ει­κο­νι­κών μο­νά­δων πα­ρα­γω­γής» (VirtualPowerPlant–VPP) και του γαλ­λι­κού συ­στή­μα­τος ΝΟΜΕ, το οποίο απει­λεί­ται με κα­τάρ­ρευ­ση στη Γαλ­λία!  Έτσι, με­τα­ξύ άλλων, προ­ω­θεί­ται η συ­νο­λι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση των τι­μο­λο­γί­ων και η υπο­χρε­ω­τι­κή πρό­σβα­ση ιδιω­τών προ­μη­θευ­τών, πα­ρα­γω­γών και με­γά­λων κα­τα­να­λω­τών στην χα­μη­λού κό­στους ηλε­κτρο­πα­ρα­γω­γή λι­γνι­τι­κών και υδροη­λε­κτρι­κών μο­νά­δων της ΔΕΗ μέσω δη­μο­πρα­σιών 1600 MW,  αί­ρο­ντας το αντα­γω­νι­στι­κό πλε­ο­νέ­κτη­μα της ΔΕΗ, αλλά και τη δυ­να­τό­τη­τα με­τα­κύ­λη­σης του υψη­λού «κέρ­δους σπα­νιό­τη­τας» υπέρ των κα­τα­να­λω­τών!!![6]   

Αγορά ενα­ντί­ον δη­μο­κρα­τί­ας, κοι­νω­νι­κών ανα­γκών,  φυ­σι­κού πε­ρι­βάλ­λο­ντος

Η αγορά δεν είναι ένας «ου­δέ­τε­ρος» χώρος, ένα τε­χνι­κό μέσο, που απλώς ρυθ­μί­ζει το ύψος των τιμών, τον τρόπο δια­νο­μής και την πο­σό­τη­τα των πα­ρα­γό­με­νων αγα­θών/υπη­ρε­σιών. Είναι ο χώρος στον οποίο «πραγ­μα­το­ποιεί­ται» η υπε­ρα­ξία και το κέρ­δος, σύμ­φω­να με τους όρους του αντα­γω­νι­σμού, συ­μπυ­κνώ­νο­ντας αξίες και δο­μι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της κα­πι­τα­λι­στι­κής κοι­νω­νι­κής ορ­γά­νω­σης. Το «εμπό­ρευ­μα» ενέρ­γεια θα πα­ρά­γε­ται με βάση τις «τιμές πα­ρα­γω­γής», δη­λα­δή το κό­στος πα­ρα­γω­γής πολ­λα­πλα­σια­σμέ­νο με το μέσο πο­σο­στό κέρ­δους της οι­κο­νο­μί­ας.

Ο εν­δο­κλα­δι­κός αντα­γω­νι­σμός θα «απο­φα­σί­σει» για τη χω­ρο­θέ­τη­ση, το ενερ­γεια­κό ισο­ζύ­γιο, το βαθμό απο­κέ­ντρω­σης, τις πηγές ενέρ­γειας, τις τε­χνο­λο­γί­ες, την κλί­μα­κα, τις επεν­δύ­σεις, τα δί­κτυα κ.λ.π. Ενώ η «βιώ­σι­μη» απο­δο­τι­κό­τη­τα των επεν­δύ­σε­ων θα κα­θο­ρί­σει, σε τε­λι­κή ανά­λυ­ση, τα επί­πε­δα πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής προ­στα­σί­ας. Οι επεν­δυ­τές θα κα­ταρ­τί­σουν, τε­λι­κά, τον Μα­κρο­χρό­νιο Ενερ­γεια­κό Σχε­δια­σμό,  «[…] το απο­τέ­λε­σμα κα­τάρ­τι­σης ενός Εθνι­κού Ενερ­γεια­κού Σχε­δια­σμού στο πλαί­σιο της ελεύ­θε­ρης αγο­ράς στην οποία οι ορι­στι­κές απο­φά­σεις ανή­κουν στη δι­καιο­δο­σία της αγο­ράς δεν μπο­ρεί να έχει την ορι­στι­κό­τη­τα που χα­ρα­κτή­ρι­ζε τα πα­ρα­δο­σια­κά προ­γράμ­μα­τα των δη­μο­σί­ων επι­χει­ρή­σε­ων […]»[7].

Η όποια κρα­τι­κή πα­ρέμ­βα­ση - ρύθ­μι­ση επέ­χει δευ­τε­ρεύ­ο­ντα ρόλο, ενώ τα κι­νή­μα­τα, οι το­πι­κές κοι­νω­νί­ες, οι ερ­γα­ζό­με­νοι και η δη­μο­κρα­τία στον σχε­δια­σμό, στην πα­ρα­γω­γή, στη δια­νο­μή τί­θε­νται εκτός πλαι­σί­ου.    

Στον αντί­πο­δα, η υπε­ρά­σπι­ση της ενέρ­γειας ως δη­μό­σιου κοι­νω­νι­κού αγα­θού, με κρι­τή­ρια όπως: α) εκτε­τα­μέ­νη ενερ­γεια­κή εξοι­κο­νό­μη­ση, β)  αξιο­βί­ω­τη ικα­νο­ποί­η­ση και κα­θο­ρι­σμός των ενερ­γεια­κών ανα­γκών, γ) δια­σφά­λι­ση κα­θο­λι­κής πρό­σβα­σης, δ) απο­κε­ντρω­μέ­νη πα­ρα­γω­γή, ε) δη­μο­κρα­τι­κός έλεγ­χος των πηγών, του σχε­δια­σμού και της χω­ρο­θέ­τη­σης, στ) δρα­στι­κή διείσ­δυ­ση των ΑΠΕ με κοι­νω­νι­κά και οι­κο­λο­γι­κά κρι­τή­ρια και στα­δια­κή απε­ξάρ­τη­ση από τα ορυ­κτά καύ­σι­μα για την ανά­σχε­ση της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής, ζ) επι­λο­γή κα­τάλ­λη­λων δια­τά­ξε­ων, κλί­μα­κας και δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νης τε­χνο­λο­γί­ας με σε­βα­σμό στις το­πι­κές χρή­σεις και στα οι­κο­συ­στή­μα­τα, συ­νι­στά ένα πλή­ρως αντι­θε­τι­κό, της αγο­ράς, υπό­δειγ­μα, που προ­ϋ­πο­θέ­τει τη δη­μό­σια ιδιο­κτη­σία –εθνι­κο­ποί­η­ση- του τομέα της ενέρ­γειας.     

Η ενέρ­γεια απο­τε­λεί ιδιαί­τε­ρα κρί­σι­μο κοι­νω­νι­κό αγαθό για να πα­ρα­δο­θεί στο μο­νο­διά­στα­το, ενε­στω­τι­κό, μο­νε­τα­ρι­στι­κό κρι­τή­ριο της αγο­ράς και των επεν­δυ­τών.

Η κρα­τι­κή μορφή ιδιο­κτη­σί­ας απο­τε­λεί την ανα­γκαία συν­θή­κη - την αφε­τη­ρία -  την οποία  ο έλεγ­χος και η ου­σια­στι­κή συμ­με­το­χή των ερ­γα­ζο­μέ­νων, των το­πι­κών κοι­νω­νιών και των κι­νη­μά­των με την αξιο­ποί­η­ση ρι­ζο­σπα­στι­κών  οι­κο­λο­γι­κών/τα­ξι­κών επε­ξερ­γα­σιών μπο­ρούν να με­τα­τρέ­ψουν σε ικανή, στο­χεύ­ο­ντας στον κοι­νω­νι­κο­ποι­η­μέ­νο ρι­ζι­κό κοι­νω­νι­κό-οι­κο­λο­γι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό του ενερ­γεια­κού μο­ντέ­λου που επι­βάλ­λουν οι συν­θή­κες της συν­δυα­σμέ­νης οι­κο­νο­μι­κής και οι­κο­λο­γι­κής κρί­σης.  

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Στη Γερ­μα­νία από το 2007 πάνω από 44 νέες δη­μο­τι­κές ενερ­γεια­κές επι­χει­ρή­σεις (Stadwerke) έχουν συ­στα­θεί και πάνω από 100 εκ­χω­ρή­σεις δι­καιω­μά­των δια­νο­μής, προ­μή­θειας και υπη­ρε­σιών ενέρ­γειας έχουν επι­στρέ­ψει στο δη­μό­σιο. Σύ­μπρα­ξη 6 δήμων στη Βό­ρεια Ρη­να­νία-Βε­στφα­λία αγό­ρα­σε, το 2010, την 5η με­γα­λύ­τε­ρη εται­ρία πα­ρα­γω­γής ενέρ­γειας Evonik-Steagα­ντί 649 εκατ. €. Έως το 2016 σχε­δόν το σύ­νο­λο των συμ­βά­σε­ων πα­ρα­χώ­ρη­σης με­τα­ξύ δήμων και ιδιω­τών εκ­πνέ­ουν. Τα δύο τρίτα των Γερ­μα­νι­κών δήμων, με­τα­ξύ των οποί­ων η Στουτ­γάρ­δη, η Φραν­κφούρ­τη και το Βε­ρο­λί­νο,  προ­σα­να­το­λί­ζο­νται στην 100% επα­να­φο­ρά της προ­μή­θειας και των δι­κτύ­ων δια­νο­μής υπό δη­μό­σιο έλεγ­χο. Στην κα­τεύ­θυν­ση αυτή ορ­γα­νώ­νο­νται μα­ζι­κές κα­μπά­νιες και δη­μο­ψη­φί­σμα­τα ευ­ρεί­ας κοι­νω­νι­κής υπο­στή­ρι­ξης.

1.​Terhorst P. and Hall D., Re-municipalisation of the Germany energy sector, October 2011

http://​www.​epsu.​org/​IMG/​pdf/​Germany_​Energy_​Sector_​Rem​unic​ipal​isat​ion.​pdf

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Το πα­ρά­δειγ­μα της Κα­λι­φόρ­νια ανα­δει­κνύ­ει γλα­φυ­ρά τις συ­νέ­πειες ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης της ενέρ­γειας. Ένα καρ­τέλ τριών εται­ρειών PacificGasandElectric, SouthernCaliforniaEdison, SanDiegoGasandElectric, με τη «συμ­βο­λή» της πε­ρί­φη­μης Enron, «κα­τά­φε­ρε» μέσα σε 4 χρό­νια, μέσω χει­ρα­γώ­γη­σης τιμών,  να επι­βάλ­λει αυ­ξή­σεις τιμών στη χον­δρε­μπο­ρι­κή αγορά πάνω από 1000% (από ~ 0,04 σε  ~0,4 $/kwh) και  ~ 300% στη λια­νι­κή - SanDiego, πλή­ρως απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη.  Μέσα σε ένα χρόνο η συ­νο­λι­κή αξία του ρεύ­μα­τος που πω­λή­θη­κε εκτι­νά­χθη­κε από 7.43 δις $ σε 27.97 δις $. Οι προ­σπά­θειες χει­ρα­γώ­γη­σης των τιμών με «από­συρ­ση» δια­θέ­σι­μης ισχύ­ος οδή­γη­σαν, τον Μάρτη του 2001, σε αλ­λε­πάλ­λη­λα μπλα­κά­ουτ, αφή­νο­ντας 1,5 εκατ. αν­θρώ­πους χωρίς ρεύμα.

1. International Socialist Review, California’s energy crisis: Power to the people, Issue 16, 2001

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1]Williamson, ed. J. Williamson,What Washington Means by Policy Reform in Latin American Adjustment: How Much Has Happened?, Washington Institute for International Economics, 1990.

[2]Privatization Barometer (2010), http://​www.​pri​vati​zati​onba​rome​ter.​net/​index.​php, accessed 16 June 2010.

[3]Μη­νιαίο Δελ­τίο Ει­δι­κού Λο­γα­ρια­σμού ΑΠΕ&ΣΗΘΥΑ, ΛΑΓΗΕ ΑΕ, Ια­νουά­ριος 2013

[4] ΡΑΕ, Τε­λι­κές προ­τά­σεις της ρυθ­μι­στι­κής αρχής ενέρ­γειας για την ανα­διορ­γά­νω­ση της εγ­χώ­ριας αγο­ράς ηλε­κτρι­κής ενέρ­γειας, Νο­έμ­βριος 2012, σελ. 18

[5] Εθνι­κός Ενερ­γεια­κός Σχε­δια­σμός, Οδι­κός χάρ­της για το 2050, Μάρ­τιος 2012, σελ. 29

[6]ΡΑΕ, Τε­λι­κές προ­τά­σεις της ρυθ­μι­στι­κής αρχής ενέρ­γειας για την ανα­διορ­γά­νω­ση της εγ­χώ­ριας αγο­ράς ηλε­κτρι­κής ενέρ­γειας, Νο­έμ­βριος 2012, σελ. 1-14, και 26

[7]Συμ­βού­λιο Εθνι­κής Ενερ­γεια­κής Στρα­τη­γι­κής, Μέτρα και μέσα για μια βιώ­σι­μη και αντα­γω­νι­στι­κή ενερ­γεια­κή πο­λι­τι­κή, Αθήνα 2008