1. Η συνδυασμένη και ανισόμετρη ανάπτυξη
Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, η οποία ουσιαστικά ολοκληρώθηκε το 1929, διατυπώθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της ρώσικης επανάστασης του 1905, ενώ παρουσιάστηκε συστηματικά το 1906 στην μπροσούρα του Τρότσκι με τίτλο, Αποτελέσματα και Προοπτικές.
Ο Λέον Τρότσκι, συστηματοποιώντας όλη τη μέχρι τότε μαρξιστική σκέψη, καθώς επίσης την πείρα από τις εξελίξεις στην Ευρώπη και βασιζόμενος στη θεωρία της συνδυασμένης και ανισομερούς ανάπτυξης, μας έδωσε την κορωνίδα της θεωρητικής του συνεισφοράς, την θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης ως μιας αδιάκοπης, συνεχούς, εξακολουθητικής, ασταμάτητης, αστάθμητης πορείας, εθνικής και διεθνικής. Με βάση αυτή την προσέγγιση απορρέει η ανισότητα ή ανισομέρεια όχι μόνο μεταξύ εθνών, αλλά και μεταξύ των διαφόρων κλάδων της οικονομίας, των διαφόρων τάξεων, των διαφόρων κοινωνικών θεσμών και των ποικίλων στοιχείων της κουλτούρας κάθε εθνικού κοινωνικού τύπου.
Ο Τρότσκι, κάνοντας κριτική στην σοσιαλδημοκρατική παράδοση, η οποία πίστευε στην εξελικτική αντίληψη της ιστορίας ως διαδοχή σαφώς προκαθορισμένων σταδίων, υποστήριζε ότι η εξέλιξη δεν είναι αποκλειστικά μια συνεχής και βαθμιαία διαδικασία. Αντίθετα, έδωσε έμφαση στις ασυνέχειες, στα άλματα, στις αντιφατικές συνενώσεις και καταστροφές, που έκφρασή τους αποτελεί η θεωρία της συνδυασμένης και ανισομερούς ανάπτυξης.
2. Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης
Ο Τρότσκι, λοιπόν, στηριζόμενος σε προγενέστερες εργασίες των Μαρξ- Ένγκελς, επεξεργάστηκε ακόμη περισσότερο τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης σε ρήξη με τον χυδαίο υλισμό της σοσιαλδημοκρατίας, δείχνοντας -μέσω της ανάλυσης της φύσης του ιμπεριαλισμού της εποχής του- ότι οι καθυστερημένες χώρες (στην προκειμένη περίπτωση η Ρωσία), καθώς επίσης οι αποικιακές και μισοαποικιακές χώρες, δεν μπορούν να βρουν τη λύση των άλυτων αστικοδημοκρατικών προβλημάτων τους, παρά μονάχα όταν η επανάσταση καθοδηγηθεί από την εργατική τάξη, η οποία θα βάλει τις βάσεις της εξουσίας της στηριγμένη στη συμμαχία της φτωχής αγροτιάς. Ταυτόχρονα, αφού η εργατική τάξη με τους συμμάχους της καταλάβει την εξουσία, στη συνέχεια θα είναι υποχρεωμένη να πάρει μέτρα όχι μόνο αστικοδημοκρατικής ολοκλήρωσης (αγροτική μεταρρύθμιση, δημοκρατική ανασυγκρότηση του κράτους, πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες κτλ), αλλά και σοσιαλιστικού χαρακτήρα, όπως η απαλλοτρίωση της μεγάλης γαιοκτησίας και η εθνικοποίηση των βασικών τομέων της οικονομίας. Βέβαια, την ίδια στιγμή ο Τρότσκι, διακήρυττε πως για να μπορέσει το ρώσικο προλεταριάτο να διατηρήσει την εξουσία του και να προχωρήσει στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, απαραίτητος όρος ήταν να ακολουθήσει το παράδειγμά του η εργατική τάξη των αναπτυγμένων χωρών, όπου η οικονομία τους είναι εντελώς ώριμη για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό. Με αυτή την έννοια η επανάσταση γίνεται διαρκής, συνεχής, δηλαδή αρχίζει στο εθνικό επίπεδο, αναπτύσσεται στο διεθνικό και ολοκληρώνεται στο παγκόσμιο με την οριστική νίκη της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας πάνω σε όλο τον πλανήτη.
Αντίθετα, η θεωρία της επανάστασης κατά στάδια υπήρξε όχι μόνο η αγνόηση των βασικών αρχών του μαρξισμού, αλλά και η αγνόηση της ίδιας της ιστορικής πείρας της Ρώσικης επανάστασης. Η εργατική τάξη εγκατάλειψε το πρόγραμμά της και το αντικατέστησε με το μικροαστικό πρόγραμμα της αντιιμπεριαλιστικής δημοκρατίας και έτσι, αντί να αγωνιστεί ενάντια στην ιδεολογική ηγεμονία της άρχουσας τάξης υποτάχτηκε σ’ αυτήν. Ο σταλινισμός, αγνοώντας την ταυτότητα των ταξικών συμφερόντων των διαφόρων μερίδων της αστικής τάξης με τον ιμπεριαλισμό, ο οποίος εκφράζεται και μέσα από τους διεθνείς οικονομικούς και στρατιωτικούς συνασπισμούς, έκανε μόνιμη επιδίωξή του τη συμμαχία με τη λεγόμενη εθνική αστική τάξη ή μερίδες αυτής ενάντια στον ιμπεριαλισμό, παραβλέποντας ότι μια ουσιαστική πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό είναι συνδεδεμένη με την πάλη ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις ή ταξικές μερίδες κάθε χώρας, η οποία δεν είναι παρά ένας κρίκος της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας.
3. Ποια η στρατηγική της μετάβασης σήμερα;
Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι η Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης δεν προσφέρει μια έτοιμη λύση για τα προβλήματα στρατηγικής σε όλες τις χώρες. Απεναντίας, προσφέρει ένα θεωρητικό εργαλείο για την επίλυση των στρατηγικών προβλημάτων, κυρίως, στις καθυστερημένες και υπανάπτυκτες χώρες.
Έτσι, το πρόβλημα της μετάβασης στον σοσιαλισμό στις προηγμένες καπιταλιστικά χώρες, όπου η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων συνοδεύεται και από μια υπερανάπτυξη των εποικοδομημάτων, κάνει πιο δύσκολη την εν λόγω διαδικασία. Υπό αυτήν την έννοια, η Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, για τις χώρες του προηγμένου καπιταλισμού, παρουσιάζει θεωρητικό κενό.
Η αποδοχή αυτή μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ουσιαστική φύση και διαφορά του σημερινού αστικού κράτους σε σχέση με το τσαρικό: Είναι πιο ισχυρό, επειδή στηρίζεται όχι μόνο σε πιο ανώτερο κατασταλτικό μηχανισμό, αλλά επίσης και στην κοινωνική συναίνεση.
Θεωρώ, λοιπόν, ότι η εργατική τάξη στον αγώνα της ενάντια στο κεφάλαιο, είναι αναγκαίο να υιοθετήσει και να επεξεργαστεί μια στρατηγική φθοράς, έως ότου δημιουργηθούν οι όροι της μετάβασης στη στρατηγική ανατροπής. Η υιοθέτηση της πρώτης στρατηγικής δεν σημαίνει ατολμία ή συνθηκολόγηση απέναντι στο αστικό κράτος, ούτε δικαιολογία για ν’ ανακόψουμε ή να απορρίψουμε τους κοινωνικούς αγώνες σε κάθε επίπεδο, οι οποίοι θα πρέπει να είναι μέρος της στρατηγικής φθοράς. Απεναντίας, τη στρατηγική φθοράς θα πρέπει να την εκλάβουμε ως μια ενδιάμεση στιγμή στην διαδικασία μετάβασης.
Έτσι, η στρατηγική φθοράς αντιστοιχεί στην τακτική του Ενιαίου Μετώπου που είχε επεξεργαστεί ο Τρότσκι και στον πόλεμο θέσεων που είχε αναπτύξει ο Γκράμσι. Υπό αυτή την έννοια, η στρατηγική της μετάβασης θα είναι μια μακρά διαδικασία, η οποία θα γνωρίζει προόδους, αλλά και οπισθοδρομήσεις.
Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα θεωρώ ότι οι συζητήσεις για τα ζητήματα της θεωρίας, των πρακτικών προβλημάτων και των στρατηγικών ζητημάτων θα πρέπει συνεχώς να διεξάγονται είτε σε περιόδους ανάπτυξης της πάλης των τάξεων είτε σε περιόδους υποχώρησης ή και ήττας του εργατικού κινήματος, επειδή είναι ο πιο ορθός τρόπος για την επαλήθευση της θεωρίας και τη διόρθωση των λαθών.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Eagleton T., «Οι έννοιες της ιδεολογίας και της ηγεμονίας στον Γκράμσι», περιοδικό Ουτοπία, Μάιος-Ιούνιος 1994.
- Λένιν Β. Ι., Ο Λένιν για τη διαρκή επανάσταση (Οι Θέσεις του Απρίλη), εκδόσεις Αλλαγή, Αθήνα 1975.
- Sabado F., Για την επαναστατική στρατηγική σήμερα, εκδόσεις Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006.
- Κατσορίδας Δ., Η Αντι-Ηγεμονία. Ζητήματα σχετικά με τη στρατηγική της μετάβασης, εκδόσεις Καμύλη/Ρωγμή, Αθήνα 2009.
- Τρότσκι Λ., Η Διαρκής Επανάσταση, εκδόσεις Αλλαγή, Αθήνα 1982.
- Τρότσκι Λ., Αποτελέσματα και προοπτικές, εκδόσεις Εργατική Εξουσία, Αθήνα 2003.
