Αφού καταργήσουμε το μνημόνιο, θα καταγγείλουμε και το ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο;

«Ανεπαισθήτως», δηλαδή χωρίς να επισημανθεί, να αξιολογηθεί και να συζητηθεί με στοιχειώδη επάρκεια από την Αριστερά, η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. έχουν μετατραπεί στα χρόνια της κρίσης και ιδιαίτερα την τελευταία διετία σε σύγχρονη καπιταλιστική - ιμπεριαλιστική Ιερή Συμμαχία, σε φυλακή υψίστης ασφαλείας για τους λαούς. Αν την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα τέθηκαν τα θεμέλια της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης (με άξονα αναφοράς το Μάαστριχτ) και αν στην πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα, με το ενιαίο νόμισμα, υπήρξε εμβάθυνση της νεοφιλελεύθερης οικοδόμησης μέσα από ένα πυκνό δίχτυ ρυθμίσεων για το συντονισμό των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και την απελευθέρωση των αγορών σε μια σειρά τομείς, στα χρόνια της κρίσης και ιδιαίτερα από το 2010 και ύστερα, η ΟΝΕ και η Ε.Ε. οικοδομήθηκαν και οικοδομούνται σαν επιθετικοί ιμπεριαλιστικοί «μηχανισμοί εκτάκτου ανάγκης» του κεφαλαίου ενάντια στην εργασία.

Ενώ λοιπόν κάποιοι χώροι της Αριστεράς εξακολουθούν να θέτουν στερεότυπα το ζήτημα των «ελλειμμάτων στην αρχιτεκτονική» της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. σαν να βρισκόμαστε ακόμη στην πρώτη δεκαετία εισαγωγής του ευρώ ή και ακόμη πιο πίσω, οι ηγεμονικές ευρωπαϊκές αστικές τάξεις απαντούν με τον καπιταλιστικό και ιμπεριαλιστικό τρόπο (πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει;) στο ζήτημα της «αρχιτεκτονικής», οικοδομώντας μια «φυλακή των λαών» με πλήρη και συμπαγή «αρχιτεκτονική»… Βεβαίως το μέλλον του οικοδομήματος δεν είναι καθόλου ευοίωνο, αλλά αυτό καθόλου δεν αλλάζει το συμπέρασμα: τα ελλείμματα «αρχιτεκτονικής» συμπληρώνονται στην προδιαγεγραμμένη από το Μάαστριχτ κατεύθυνση και με κλιμακούμενη επιθετικότητα στο πλαίσιο της δομικής καπιταλιστικής κρίσης, στη βάση του κοινού αγώνα των αστικών τάξεων της Ευρώπης ενάντια στην εργατική τάξη και τους ευρωπαϊκούς λαούς. Για όσο καιρό υπάρξει, η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. θα έχουν αυτά τα αποκρουστικά χαρακτηριστικά: ενός μεγα-μηχανισμού ηπειρωτικής κλίμακας, του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού, που θα ασκεί ιμπεριαλιστική επιβολή και «ταξική τρομοκρατία» ενάντια στους «από κάτω» αλλά και όσους «απειθαρχούν» (κινήματα, συνδικάτα, κόμματα της Αριστεράς, αριστερές κυβερνήσεις, κράτη).

Η συμπλήρωση των «κενών» της ευρωπαϊκής «αρχιτεκτονικής» με τον καπιταλιστικό - ιμπεριαλιστικό τρόπο έχει ήδη θεσμοποιήσει ένα νέο, πανευρωπαϊκό «υπερ-μνημόνιο», του οποίου παρουσιάζουμε τη βασική δομή και τις βασικές προβλέψεις αμέσως παρακάτω.

Το νέο ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο

Το νέο ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο (η νέα δομή της ΟΝΕ) αναδύθηκε μέσα στην κρίση, αρχίζοντας από το 2010 και με επιταχυνόμενους ρυθμούς στα επόμενα χρόνια μέχρι σήμερα. Αποτελεί εξειδίκευση και προσαρμογή μέσα στην κρίση της πανευρωπαϊκής λιτότητας, με πιο βαριά δοσολογία και θωρακισμένης με σκληρούς τιμωρητικούς μηχανισμούς. Τα βάθρα του είναι 4: Τα μνημόνια στις επιμέρους χώρες, η ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση και το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο και το νέο πλαίσιο της ευρωπαϊκής τραπεζικής «ενοποίησης» και εποπτείας. (1)

Τα βασικά νέα στοιχεία που προκύπτουν στο πλαίσιο αυτό, είναι τα εξής:

1. Προληπτικός έλεγχος των προϋπολογισμών όλων των χωρών-μελών και τετραετή Προγράμματα Σταθερότητας και Ανάπτυξης:

Κάθε χώρα-μέλος οφείλει πλέον να καταθέτει κάθε άνοιξη στην Κομισιόν το προσχέδιο του προϋπολογισμού της για τον επόμενο χρόνο. Η Κομισιόν θα τον ελέγχει προληπτικά και θα δίνει οδηγίες για την τελική του κατάρτιση, ώστε όταν κατατεθεί στο αντίστοιχο εθνικό κοινοβούλιο να είναι διορθωμένος από τις Βρυξέλλες.

Με λίγα λόγια, στον εκ των υστέρων έλεγχο των μακρο-οικονομικών αποκλίσεων (σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές νόρμες), προστίθεται ο προληπτικός έλεγχος των προϋπολογισμών.

Οι προϋπολογισμοί υλοποιούν σε ετήσια βάση τις προβλέψεις τετραετών Προγραμμάτων Σταθερότητας και Ανάπτυξης που επικαιροποιούνται κάθε χρόνο και ενσωματώνουν τις βασικές προβλέψεις για την οικονομία, το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο (π.χ. αύξηση πρωτογενών πλεονασμάτων, ισοσκέλιση ή πλεόνασμα στον προϋπολογισμό Γενικής Κυβέρνησης), καθώς και τα μέτρα με τα οποία θα επιτυγχάνονται αυτοί οι μεσοπρόθεσμοι στόχοι. Πρόκειται για τετραετή κυλιόμενα μνημόνια - κάτι ανάλογο με τα δικά μας μνημονιακά τετραετή Μεσοπρόθεσμα πλαίσια.

2. Η επέκταση και αυστηροποίηση του ελέγχου των μακρο-οικονομικών ανισορροπιών των χωρών-μελών, με βάση το αυστηροποιημένο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης:

Στους παλιούς γνωστούς δείκτες (έλλειμμα κάτω από 3% του ΑΕΠ και κρατικό χρέος μέχρι 60% του ΑΕΠ) προστίθενται τώρα μια σειρά νέοι δείκτες: ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (-4 έως +6% του ΑΕΠ), καθαρή επενδυτική θέση (έως 35% του ΑΕΠ), Μοναδιαίο κόστος εργασίας (έως +9%), τιμές ακινήτων (έωψς +6%), πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα (έως +15%), Χρέος ιδιωτικού τομέα (έως 160% του ΑΕΠ), παθητικό χρηματοπιστωτικού τομέα (έως +16,5%), μερίδιο εξαγωγών (έως -6%), ανεργία (έως +10%).

Δεν μιλάμε πλέον για δύο βασικούς δημοσιονομικούς δείκτες (έλλειμμα, χρέος) που θεωρητικά επιτρέπουν την άσκηση διαφορετικών πολιτικών για την επίτευξή τους, αλλά για ένα συνολικό και αναλυτικό οικονομικό υπόδειγμα, ένα "καλούπι" στο οποίο πρέπει να χωρέσουν όλες οι οικονομίες! Εδώ ο "χασάπης" του νεοφιλελευθερισμού φόρεσε τη στολή για "σατανιστικές" μαγγανείες!

Πρόκειται για τόσο "στενό κορσέ", ώστε είναι πλέον παντελώς αδύνατο να φανταστεί κανείς ότι ένα άλλο υπόδειγμα (ανατροπής της λιτότητας - για να μη μιλήσουμε για σοσιαλισμό) να ευδοκιμεί σε αυτό το πλαίσιο!

3. Χρέος, έλλειμμα:

Προβλέπεται ότι οι προϋπολογισμοί των κρατών-μελών πρέπει να είναι πλεονασματικοί ή ισοσκελισμένοι. Ορίζεται ανώτατο πλαφόν για το διαρθρωτικό έλλειμμα το 0,5% του ΑΕΠ!

Όσον αφορά το χρέος, κάθε κράτος-μέλος πρέπει να μειώνει το χρέος του που υπερβαίνει το το όριο του 60% του ΑΕΠ κατά 5% ετησίως!

Οι παραπάνω αλλαγές θα πρέπει να ενταχτούν στην εθνική νομοθεσία των χωρών-μελών και κατά προτίμηση στο Σύνταγμα!

Μπροστά σε αυτές τις νέες ρυθμίσεις, τα παλιά ανώτατα όρια του Μάαστριχτ (έλλειμμα 3% του ΑΕΠ και χρέος 60% του ΑΕΠ) μοιάζουν με "χάδια"...

4. Ενισχυμένη εποπτεία:

Για τα κράτη-μέλη που βρίσκονται σε καθεστώς μνημονίου ή αντιμετωπίζουν δυσκολίες αναφορικά με τη χρηματο-οικονομική σταθερότητα που μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς τα άλλα κράτη-μέλη ή την Ε.Ε. σαν σύνολο, επιβάλλεται καθεστώς "ενισχυμένης εποπτείας". Στο πλαίσιο αυτό:

-Η Κομισιόν, η ΕΚΤ ή και το ΔΝΤ (εάν ζητηθεί από τα ευρωπαϊκά όργανα η συνδρομή του) αποστέλλουν κλιμάκια για τριμηνιαίες επιθεωρήσεις. Θεσμοθετείται επίσης η αποστολή τεχνικής βοήθειας με τη μορφή "task force".

-Τα μέτρα που κάθε κράτος-μέλος οφείλει να πάρει για τη διόρθωση των μακρο-οικονομικών ανισορροπιών αποτυπώνονται σε πολυετές Πρόγραμμα Μακρο-οικονομικής Προσαρμογής το οποίο εγκρίνεται από την Κομισιόν και το Συμβούλιο.

-Το καθεστώς της "ενισχυμένης εποπτείας" διατηρείται για τη χώρα μέχρι να αποπληρώσει το 75% της βοήθειας που έχει λάβει.

Με λίγα λόγια, με τη μορφή της «ενισχυμένης εποπτείας", τα μνημόνια ενσωματώνονται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

5. Δάνεια ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας):

Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) έχει μόνιμο χαρακτήρα και αποτελεί μετεξέλιξη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), που είχε προσωρινό χαρακτήρα. Με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2011:

- Θεσπίζεται ως ο μοναδικός μόνιμος μηχανισμός στην ΟΝΕ που έχει την αποκλειστική ευθύνη να παρέχει ρευστότητα στα κράτη-μέλη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες (είτε αυτές αφορούν τα δημοσιονομικά είτε τις τράπεζες).

- Μπορεί να παρεμβαίνει τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή αγορά ομολόγων και παρέχει δάνεια σε χώρες που δεν μπορούν να δανειστούν από τις αγορές ή για την ανακεφαλαίωση τραπεζών.

- Σε περίπτωση δανείων για ανακεφαλαίωση τραπεζών, τα δανειακά κεφάλαια δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλο σκοπό.

- Ο ρόλος του ως πιστωτή προσομοιάζει με αυτόν του ΔΝΤ: έχει καθεστώς πιστωτή υψηλής εξασφάλισης (πιστωτής πρώτης προαίρεσης) και τα στελέχη του απολαμβάνουν ασυλία από δικαστικές έρευνες!

Με λίγα λόγια, η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. έχουν το δικό τους ΔΝΤ!

6. Τραπεζική "ενοποίηση" και εποπτεία:

Η διαδικασία της τραπεζικής ενοποίησης και εποπτείας βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Κεντρικός της πυλώνας είναι η τραπεζική "εκκαθάριση", δηλαδή η οργανωμένη πτώχευση ή ανακεφαλαίωση τραπεζών χωρίς να επιβαρυνθεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), δηλαδή τα κράτη-πιστωτές. Ενώ λοιπόν ο ESM έχει "προικισθεί" με τη δικαιοδοσία να χρηματοδοτεί ανακεφαλαιώσεις τραπεζών, με την τραπεζική εκκαθάριση (που είναι ο δεύτερος πυλώνας της τραπεζικής "ενοποίησης" αλλά στην πραγματικότητα η απόλυτη προϋπόθεσή της), απαλλάσσεται τέτοιων βαρών, αφού το Eurogroup της 19ης Δεκεμβρίου 2013 αποφάσισε ότι σε περίπτωση ανακεφαλάιωσης ή πτώχευσης τραπεζών τα βάρη θα επωμιστούν κατά σειρά οι ιδιώτες μέτοχοι των τραπεζών, οι ομολογιούχοι και οι καταθέτες τους - το γνωστό "bail-in". Στο πλαίσιο του δεύτερου αυτού πυλώνα της τραπεζικής ενοποίησης θα σχηματιστεί ειδικό Ταμείο, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί σταδιακά από τις τράπεζες και θασ συμβάλλει στα κόστη ανακεφαλαίωσης τραπεζών που αντιμετωπίζουν κρίση. Το Ταμείο αυτό θα αρχίσει να λειτουργεί σταδιακά από το 2016 αλλά θα είναι πλήρως επιχειρησιακό σε μία δεκαετία.

Ο πρώτος πυλώνας της «τραπεζικής ενοποίησης» (η εποπτεία, από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) αναμένεται να τεθεί σε ισχύ στο τέλος του 2014, ενώ ο μηχανισμός των αποφάσεων θα αρχίσει να λειτουργεί από το 2015, με άμεση εφαρμογή τις 130 πιο σημαντικές ευρωπαϊκές τράπεζες.

Με όλα αυτά, θεσμοθετείται η "κυπριακή μέθοδος" για την οργανωμένη πτώχευση ή αναχρηματοδότηση "προβληματικών" τραπεζών, κυρίως δε το "κούρεμα" των καταθέσεων - αυτό είναι το μόνο σίγουρο και χειροπιαστό όσον αφορά τη λεγόμενη ευρωπαϊκή τραπεζική "ενοποίηση". Ο γερμανικός καπιταλισμός - ιμπεριαλισμός επέβαλε και εδώ το "νόμο" του.

Τέλος, και αυτή η διαδικασία προχωρεί με τη μέθοδο της διακυβερνητικής συμφωνίας -κατά τα πρότυπα του Δημοσιονομικού Συμφώνου- και όχι εντός των ευρωπαϊκών θεσμών. (2)

7. Ποινές για τα "απείθαρχα" κράτη-μέλη:

Στο θεσμικό πλαίσιο της ΟΝΕ και της Ε.Ε. εντάσσεται πλέον ένα συστηματικό ποινολόγιο για τα "απείθαρχα" κράτη-μέλη, στο πλαίσιο του οποίου οι ποινές επιβάλλονται ταχύτατα και με σχεδόν αυτοματοποιημένη διαδικασία.

Το ποινολόγιο αυτό κλιμακώνεται ως εξής:

-Για μη ανάληψη δράσης από το κράτος-μέλος για τη διόρθωση των αποκλίσεων στο Πρόγραμμα Σταθερότητας, επιβάλλεται η τοκοφόρος κατάθεση (δηλαδή δέσμευση ποσού) ίση με το 0,2% του ΑΕΠ.

-Εάν έχει διαπιστωθεί υπερβολικό έλλειμμα και ταυτόχρονα το κράτος-μέλος παραβιάζει τις υποχρεώσεις δημοσιονομικής προσαρμογής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, τότε επιβάλλεται από το Συμβούλιο εντός 20 ημερών άτοκη κατάθεση ίση με το 0,2% του ΑΕΠ.

-Εάν το κράτος-μέλος εξακολουθεί να μη λαμβάνει μέτρα, τότε το Συμβούλιο επιβάλλει εντός 20 ημερών πρόστιμο ίσο με το 0,2% του ΑΕΠ.

-Σε περαιτέρω μη συμμόρφωση του κράτους-μέλους, επιβάλλεται πρόστιμο 0,2% του ΑΕΠ συν τη διαφορά του ελλείμματος του κράτους-μέλους με το 3% του ΑΕΠ. Ταυτόχρονα, παγώνει ο δανεισμός από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και Ανάπτυξης (ΕΤΕπ).

-Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2014-2020 (κοινοτικό πλαίσιο στήριξης γι' αυτή την επταετία), που είναι στην πορεία έγκρισής του από το Ευρωκοινοβούλιο, προβλέπεται μέχρι και η πλήρης αναστολή χρηματοδοτήσεων προς το απείθαρχο κράτος-μέλος. Συγκεκριμένα, προβλέπεται η αναστολή μέρους ή του συνόλου των δεσμεύσεων και πληρωμών (σ.σ. δηλαδή των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων) εάν ένα κράτος-μέλος «δεν έχει αναλάβει επαρκή δράση στο πλαίσιο: α) ειδικών μέτρων που απευθύνονται ρος τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης δυνάμει του άρθρου 136.1, β) της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, γ) της διαδικασίας μακρο-οικονομικών ανισορροπιών, δ) του προγράμματος στο πλαίσιο διευκόλυνσης για το μεσοπρόθεσμο ισοζύγιο πληρωμών, ε) του προγράμνματος στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματο-οικονομικής Σταθεροποίησης (σ.σ. EFSF), στ) της χρηματοδοτικής συνδρομής στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού ΜΗχανισμού Σταθερότητας (σ.σ. ESM)».

Ελλάδα: η μετάβαση από το μνημόνιο στο ευρωπαϊκό

υπερ-μνημόνιο: πώς απαντάει η Αριστερά;

Καθώς λοιπόν ολοκληρώνεται η δομή του νέου ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου, είμαστε στη φάση της μετάβασης από τα καθ’ ημάς μνημόνια σε αυτό. Βαδίζοντας προς τις πιο κρίσιμες ευρωεκλογές στην ιστορία της Ε.Ε., όπου η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. σαν «φυλακή των λαών» αναμένεται να γνωρίσουν μαζική αμφισβήτηση τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά, (3) η γραφειοκρατία των Βρυξελλών έστησε μια επιτροπή έρευνας στο πλαίσιο του Ευρωκοινοβουλίου για τα πεπραγμένα της τρόικας στις χώρες όπου επιβλήθηκαν μνημόνια, ενώ οι ευρωβουλευτές που μετέχουν στην Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών του Ευρωκοινοβουλίου σε έκθεσή τους εξαπέλυσαν μύδρους κατά της τρόικας. Ο Ισπανός ευρωβουλευτής πρόφερε την «ατάκα του μήνα» λέγοντας ότι η τρόικα «αντί να λειτουργήσει σαν χειρουργός, συμπεριφέρθηκε σαν χασάπης». Ταυτόχρονα, ωριμάζουν οι συνθήκες για την αποχώρηση του ΔΝΤ από τα ευρωπαϊκά «προγράμματα προσαρμογής». (4) Και με λίγα λόγια, αφού η στο εξής η ad hoc λύση της τρόικας έβγαλε τη «βρόμικη δουλειά» για μία σχεδόν τετραετία (άνοιξη 2010-άνοιξη 2014), τώρα «είναι σε αποδρομή». (5) Βεβαίως, ειδικά για την Ελλάδα, την πιο «βεβαρημένη» περίπτωση χώρας-μέλους σε κρίση, η μεταβατική περίοδος ενδεχομένως θα διαρκέσει μέχρι και τα τέλη του 2015. (6)

Αφήνοντας όμως στην άκρη τα ζητήματα μετάβασης από τα μνημόνια όπως τα ξέρουμε στη νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα, το νέο ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο θέτει άμεσα και πιεστικά το εξής πολιτικό ζήτημα: πώς θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση της Αριστεράς την «αυτόματη μετάπτωση» από τις ρυθμίσεις του ελληνικού μνημονίου στις ρυθμίσεις του ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου, ύστερα από την κατάργηση του πρώτου (βάσει της ρητής δέσμευσης του ΣΥΡΙΖΑ); (7) Και για να θέσουμε το ίδιο ερώτημα διαφορετικά: υπάρχει δυνατότητα ανατροπής της λιτότητας εντός ΟΝΕ και Ε.Ε., όταν έχει θεσμοποιηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ένα τέτοιο υπερ-μνημόνιο; Και επειδή η απάντηση είναι προφανής, ας θέσουμε το ίδιο ερώτημα με πιο άμεσο τρόπο: ύστερα από την κατάργηση του μνημονίου, η κυβέρνηση της Αριστεράς θα καταγγείλει και το ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο αρνούμενη να υπαχθεί στις ρυθμίσεις του; Και να ναι, πώς μπορεί να υπάρξει «ευρωπαϊκή λύση» για την Ελλάδα συμβατή με το στόχο ανατροπής της λιτότητας στο πλαίσιο του νέου ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου;

Οι Σαμαράς - Βενιζέλος ζητούν απεγνωσμένα την απομάκρυνση της τρόικας προεκλογικά και ένα «μεταβατικό δάνειο» για την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού που δεν θα συνοδεύεται από ένα «κλασικό μνημόνιο», επενδύοντας ακριβώς στην άμεση μετάβαση από την τροϊκανή στην ευρωπαϊκή επιτροπεία. Η κυβέρνηση της Αριστεράς, τιμώντας τις δεσμεύσεις της για κατάργηση της λιτότητας, δεν μπορεί προφανώς να έχει ένα τέτοιο σχέδιο μετάβασης από την τροϊκανή στην πανευρωπαϊκά θεσμισμένη ακραία λιτότητα.

Κατά τη γνώμη μας, πάντως, τα συμπεράσματα είναι προφανή: Καταργώντας το μνημόνιο και τη λιτότητα στην Ελλάδα, η σύγκρουση με την Ευρωζώνη και την Ε.Ε. του ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου είναι αναπόφευκτη και θα έρθει σε πρώτο χρόνο. (8) Μέσα σε αυτή την Ευρωζώνη και την Ε.Ε. δεν μπορούν να επιβιώσουν ούτε ήπιες πολιτικές απομάκρυνσης από την «αρχή της λιτότητας».

Το «δόγμα Μονέ»

και η γερμανική ηγεμονία

Το νέο ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο δεν είναι ένα «εξωθεσμικό πραξικόπημα» των ακραίων κύκλων του νεοφιλελευθερισμού, δεν είναι το «εξώγαμο» τέκνο του «μερκελισμού», αλλά το νόμιμο τέκνο του Μάαστριχτ και της «ευρωπαϊκής οικοδόμησης».

Καθοδηγητική αρχή της ευρωπαϊκής οικοδόμησης είναι το «δόγμα Μονέ»: «Η Ευρώπη θα συντίθεται μέσω κρίσεων και δεν θα είναι παρά το άθροισμα των λύσεων που η ίδια θα δίνει στις κρίσεις αυτές». (9) Το δόγμα αυτό δεν ίσχυσε τυχαία: Από τη μια, μόνο οι κρίσεις πειθαναγκάζουν τις αστικές τάξεις των εθνών-κρατών να συμφωνήσουν σε εκχώρηση εξουσιών και εθνικής κυριαρχίας υπέρ του υπερεθνικού μηχανισμού. Από την άλλη, μόνο οι κρίσεις είναι το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να επιβληθεί το πιο επιθετικό πρόγραμμα του κεφαλαίου ενάντια στην εργασία. Δεν είναι πλέον οι μεραρχίες κάποιου στρατού αλλά οι οικονομικές αναγκαιότητες, όπως αυτές επιβάλλονται ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων, που μπορούν να πειθαναγκάσουν με «πειστικό» τρόπο τις αστικές τάξεις των χωρών-μελών να αποδεχτούν μια διαδικασία «ενοποίησης». (10)

Με τη σειρά της η έτσι επιβαλλόμενη από την κρίση «ενοποίηση» προϋποθέτει και επιβάλλει την ιμπεριαλιστική ηγεμονία. Διότι «ενοποίηση» χωρίς ηγεμόνα, ιδιαίτερα μάλιστα μέσα στη δομική καπιταλιστική κρίση, δεν υπάρχει. Εν προκειμένω, όλοι ξέρουμε τον ηγεμόνα: είναι ο γερμανικός ιμπεριαλισμός. Ο οποίος στρογυλοκάθισε πάνω στις τρομερές πιέσεις που δημιούργησε η κρίση όχι μόνο στον ευρωπαϊκό Νότο αλλά και στην Ευρωζώνη ως σύνολο και επομένως και στις ισχυρές αστικές τάξεις της Ευρωζώνης (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία κ.λπ.) και αξιοποίησε την οικονομική του υπεροχή (το πλεονέκτημα της λιτότητας που πρώτος επέβαλε στη δική του εργατική τάξη, αλλά επίσης το πλεονέκτημα της παραγωγικότητας και -στη βάση των δύο προηγούμενων- το δυναμισμό των εξαγωγών του) για να επιβάλει την ηγεμονία του, αφού μόνο αυτός μπορούσε να εγγυηθεί τη «σωτηρία» όλων – φυσικά, με αντάλλαγμα την επιβολή των όρων του. Πρώτα απ’ όλα, τη «σωτηρία» των αστικών τάξεων του Νότου (που χωρίς τα μνημόνια θα χρεοκοπούσαν και η εξουσία τους θα κλυδωνιζόταν), αλλά και τη «σωτηρία» των άλλων ισχυρών αστικών τάξεων (που χωρίς μια "γερμανική λύση" στα προβλήματα του Νότου αλλά και ευρωπαϊκή ‘‘ενοποίηση’’ κατά τα γερμανικά πρότυπα, θα έμπαιναν στο κάδρο της κρίσης και θα πλήρωναν τίμημα πολύ βαρύτερο από το να δεχτούν τη γερμανική ηγεμονία).

Εκτός όμως από την αξιοποίηση της οικονομικής υπεροχής, η γερμανική ηγεμονία στηρίχτηκε επίσης σε κάτι άλλο, πολύ ουσιαστικό: στο γεγονός ότι οι άλλες αστικές τάξεις είχαν πολλούς λόγους να γκρινιάζουν στριμωγμένες από τις «γερμανικές λύσεις» αλλά δεν είχαν συνεκτική εναλλακτική πρόταση που να είναι πραγματικά ρεαλιστική σε συνθήκες δομικής καπιταλιστικής κρίσης. Οι διάφορες προτάσεις «αμοιβαιοποίησης» των βαρών της κρίσης (ευρωομόλογο κ.λπ.) είχαν την αφέλεια ενός ιεραποστολικού πνεύματος «αλληλεγγύης» (μοίρασμα των βαρών που προκαλεί η κρίση) αλλά δεν διακρίνονταν από τον ωμό ρεαλισμό που επιβάλλουν οι συνθήκες της δομικής καπιταλιστικής κρίσης. Αντί για την αφέλεια της «αμοιβαιοποίησης», ο γερμανικός ιμπεριαλισμός κήρυξε ωμά την επιστροφή στις ρίζες, στο Μάαστριχτ και την ιδρυτική αρχή της Ε.Ε.: την πανευρωπαϊκή λιτότητα. Υπενθύμισε στις αστικές τάξεις της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. ότι η ιδρυτική αρχή της συμφωνίας τους ήταν να κερδίζουν όλοι μαζί (καθένας όσο καλύτερα και περισσότερο μπορούσε) από την κοινή επιβολή της πανευρωπαϊκής λιτότητας. Να κερδίζουν όλοι μαζί ξεζουμίζοντας με τις κοινές τους αποφάσεις την εργατική τάξη σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. «Ενοποίηση χωρίς επιβεβαίωση (και, λόγω κρίσης, εμβάθυνση) αυτής της αρχής δεν υπάρχει. Αν δεν συμφωνήσουμε σε αυτό, τότε καθένας ας αντιμετωπίσει την κρίση όπως νομίζει, αλλά μόνος του» - αυτός ήταν ο εκβιασμός που απηύθυνε ο γερμανικός ιμπεριαλισμός στις λοιπές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Ευρωζώνης και της Ε.Ε.

Χωρίς τη στιβαρή βάση της πανευρωπαϊκής λιτότητας, χωρίς τον «κανόνα» «να κερδίζουμε όλοι από το από κοινού ξεζούμισμα της εργασίας», η ΟΝΕ και η Ε.Ε. θα στερούνταν νοήματος, αφού τότε θα έπρεπε κάθε επιμέρους καπιταλισμός, ισχυρός είτε αδύναμος, να έχει σαν μόνο κίνητρο το να επωφεληθεί εις βάρος των άλλων. Αλλά αυτό δεν θα μπορούσε προφανώς να αποτελεί βάση οποιασδήποτε «ευρωπαϊκής ενοποίησης»… Αυτός είναι ο λόγος που οι απόψεις περί μεταρρύθμισης ή επανίδρυσης της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. δεν έχουν καμία βάση και είναι ουτοπικές: μια οποιασδήποτε μορφής ένωση των ευρωπαϊκών καπιταλισμών είτε θα στηρίζεται στον κοινό αγώνα ενάντια σε «τρίτους» (ενάντια στις δικές τους εργατικές τάξεις, ενάντια στον παγκόσμιο Νότο και ενάντια σε άλλους ιμπεριαλισμούς και ιμπεριαλιστικές συμμαχίες) είτε στερείται οποιουδήποτε νοήματος. Όμως, τα οφέλη από τον ανταγωνισμό με άλλους ιμπεριαλιστικούς πόλους και συμμαχίες δεν μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρή βάση συγκρότησης της Ε.Ε. για τον απλούστατο λόγο ότι προϋποθέτουν έναν αναγνωρισμένο ηγεμόνα που να ενοποιεί τα ευρωπαϊκά ιμπεριαλιστικά συμφέροντα υπό την ηγεσία του στο στίβο του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Στην περίπτωση της ευρωπαϊκής «ενοποίησης», αυτή η προϋπόθεση δεν υπήρχε ούτε υπάρχει. Αυτός ήταν ο λόγος που η «ενοποίηση» στηρίχτηκε κατεξοχήν στην οικονομική διαδικασία. Η οποία με τη σειρά της δεν μπορούσε να εμπνέεται από άλλη αρχή παρά από την αρχή της πανευρωπαϊκής λιτότητας – χωρίς αυτό το κοινό κέρδος, θα ήταν παράλογο καπιταλισμοί με διαφορετικά επίπεδα παραγωγικότητας να δεχτούν το ενιαίο νόμισμα και την κατάργηση των προστατευτισμών. Η αρχή της από κοινού κανοναρχούμενης λιτότητας, λοιπόν, της από κοινού απομύζησης των εργατικών τάξεων των χωρών-μελών, είναι η θεμελιώδης βάση της ευρωπαϊκής «ενοποίησης»!

Δεν πρόκειται επομένως για την «ευρωπαϊκή ιδέα» που τη σφετερίστηκαν οι νεοφιλελεύθεροι και τη σφράγισαν με τα δικά τους περιεχόμενα και πολιτικές, αλλά για μια καπιταλιστική - ιμπεριαλιστική συμμαχία που μπορούσε να οικοδομηθεί μόνο στη βάση των κοινών στόχων απέναντι σε «τρίτους», που στην περίπτωση της ευρωπαϊκής «ενοποίησης» είναι κατεξοχήν οι ευρωπαϊκές εργατικές τάξεις.

Ο στόχος λοιπόν να «απελευθερωθεί» η «ιδέα» της ευρωπαϊκής ενοποίησης από τα νεοφιλελεύθερα δεσμά είναι τελείως ανεδαφικός. Η «ευρωπαϊκή ιδέα» δεν υπερίπταται σαν το «πνεύμα» του Χέγκελ πάνω από την Ευρώπη: έχει υποστασιοποιηθεί με το μόνο καπιταλιστικά εφικτό τρόπο στους ευρωπαϊκούς καπιταλιστικούς θεσμούς της ΟΝΕ και της Ε.Ε. Το να γεμίσουμε αυτούς τους θεσμούς με άλλα περιεχόμενα και πολιτικές είναι και πολιτικά αφελές και ουτοπικό.

Φταίει ο «γενετικός κώδικας», ο οποίος

δεν μπορούσε ούτε μπορεί να μεταρρυθμιστεί…

Για να το πούμε κάνοντας μια ιστορική υπόθεση εργασίας: αν η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. συγκροτούνταν στη διάρκεια του μεταπολεμικού «οικονομικού θαύματος», στόχος τους θα ήταν να υποσκάψουν ή μετριάσουν τις εργατικές και λαϊκές κατακτήσεις που συνοψίζονται στην έκφραση «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο» ή «κοινωνικό κράτος» - αλλιώς δεν θα είχαν νόημα. Και ανάποδα: αν σήμερα αμφισβητηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο η αρχή της πανευρωπαϊκής λιτότητας, η Ευρωζώνη και η Ε.Ε. δεν θα έχουν νόημα ύπαρξης και θα μπουν σε διαδικασία διάλυσης! Σε κάθε περίπτωση, για να υποστασιοποιηθεί αλλιώς η «ευρωπαϊκή ιδέα», θα χρειαστεί ένα άλλο, εντελώς νέο «σώμα»: η ευρωπαϊκή σοσιαλιστική ομοσπονδία. (11)

Από πρακτική πολιτική άποψη είναι πλέον αδιάφορο αν η Ε.Ε. ήταν από την αρχή μη μεταρρυθμίσιμη σε φιλολαϊκή κατεύθυνση, από τη στιγμή που το ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο διαλύει κάθε αυταπάτη για τη δυνατότητα μιας τέτοιας μεταρρύθμισής της. Ωστόσο, θεωρητικά είναι λάθος να πιστέψουμε ότι η Ε.Ε. ήταν έστω κάποτε μεταρρυθμίσιμη σε φιλολαϊκή κατεύθυνση - θα ήταν σαν να λέγαμε ότι είναι εφικτό να αλλάξουμε το γενετικό κώδικα κάποιου όταν είναι νέος αλλά όχι όταν ενηλικιωθεί ή γεράσει…

Εκτός από το «δόγμα Μονέ», λοιπόν, το γερμανικό σχέδιο ηγεμόνευσης στηρίχτηκε και στηρίζεται στον ευρωπαϊκό θεμέλιο λίθο της πανευρωπαϊκής λιτότητας, που εδραιώθηκε στο Μάαστριχτ. Αυτά τα δύο «νόμιμα τέκνα» της ευρωπαϊκής «ενοποίησης», που δεν προέκυψαν από την κρίση αλλά προϋπήρξαν αυτής, ενέπνευσαν το μετασχηματισμό της μέσα στην κρίση σε ηπειρωτική - ιμπεριαλιστική «φυλακή των λαών», μέσα από τη νέα δομή της ΟΝΕ και αυτό που αποκαλούμε «ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο».

Επομένως, η νέα δομή της ΟΝΕ, το νέο ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο, δεν είναι μια νεοφιλελεύθερη τερατογένεση της ευρωπαϊκής μήτρας αλλά «τομή μέσα στη συνέχεια» στη διαδικασία της ευρωπαϊκής «ενοποίησης». Που έτσι αποδεικνύεται ότι δεν μπορούσε να είναι ή να γίνει τίποτε άλλο από αυτό που προδιαγράφτηκε από το «γενετικό της υλικό»: μια ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση και, πάνω απ’ όλα, μια «ιερή συμμαχία» του κεφαλαίου ενάντια στην εργασία. Το «δόγμα του σοκ» («δόγμα Μονέ») και η πανευρωπαϊκή λιτότητα είναι η ενιαία - κοινή βάση τόσο της γερμανικής ηγεμονίας όσο και του νέου ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου. (12) Με την προσθήκη όμως ενός τερατώδους καταναγκαστικού και τιμωρητικού μηχανισμού – εξ ου και ο όρος «φυλακή των λαών».

Συμπέρασμα: Ύστερα από την κατάργηση του ελληνικού μνημονίου, η σύγκρουση με την Ευρωζώνη και την Ε.Ε. θα είναι μετωπική και αναπόφευκτη. Η διαχείριση αυτής της σύγκρουσης είναι ένα από τα κορυφαία ζητήματα στο πολιτικό σχέδιο της ανατροπής. Η γενική κατεύθυνση πάντως είναι ότι η απάντηση πρέπει να είναι ταξική και σοσιαλιστική και όχι νομισματική.

Αλλά εδώ πρέπει να τελειώσει αυτό το κείμενο και να ξεκινήσει ένα άλλο…

Σημειώσεις

(1) Η "Ειδική έκδοση 2013 - Η δομή της νέας ΟΝΕ" του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Νίκου Χουντή παρουσιάζει με εξαιρετικά τεκμηριωμένο και αναλυτικό τρόπο όλη τη διαδικασία οικοδόμησης αυτού που αποκαλούμε ευρωπαϊκό υπερ-μνημόνιο.

(2) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εκφράσει αντιρρήσεις γι' αυτό το ζήτημα (απαιτεί ο όλος μηχανισμός να ενταχτεί στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και να τεθεί υπό την εποπτεία της Κομισιόν), με αποτέλεσμα το σχετικό χρονοδιάγραμμα να μετατίθεται ίσως και κατά ένα εξάμηνο.

(3) Η ακροδεξιά αμφισβήτηση αναμένεται να εκφραστεί θεαματικά στη Γαλλία, όπου το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν είναι στην πρώτη θέση στις δημοσκοπήσεις για τις ευρωεκλογές, με σύνθημα ευθέως κατά του ευρώ και υπέρ της επιστροφής στο φράγκο, ενώ η ακροδεξιά αναμένεται να σημειώσει άνοδο συνολικότερα στην Ε.Ε. Η απ’ τ’ αριστερά αμφισβήτηση αναμένεται να εκφραστεί εντυπωσιακά στην Ελλάδα με τη βέβαιη πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ αναμένεται και συνολικότερη άνοδος της Αριστεράς πανευρωπαϊκά.

(4) Στις 17 Φεβρουαρίου, το γερμανικό περιοδικό «Σπίγκελ» αποκάλυψε ότι το 2010 ο Σόιμπλε είχε διαφωνήσει με τη Μέρκελ στη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό μνημόνιο. Σύμφωνα με το περιοδικό, τώρα ο Σόιμπλε διαφωνεί με τη Μέρκελ για τη μετάθεση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους και της νέας χρηματοδοτικής σύμβασης για μετά τις ευρωεκλογές, χωρίς πάντως να διευκρινίζει αν ο Σόιμπλε συνδυάζει τη θέση του αυτή με τη θέση για μη συμμετοχή του ΔΝΤ στο νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα προς την Ελλάδα.

(5) Δανειζόμαστε την έκφραση του Νίκου Παππά από συνέντευξή του στη Real News.

(6) Ο βασικός λόγος είναι ότι η μεταβατική περίοδος συμπίπτει με την περίοδο πιθανότατης εκλογικής νίκης και πολιτικής ανατροπής στην Ελλάδα, ενόψει της οποίας ο γερμανικός και ευρωζωνικός ιμπεριαλισμός θέλει να έχει στο οπλοστάσιό του και το «όπλο» του «κλασικού μνημονίου». Ο άλλος λόγος είναι ότι το άμεσο «διαζύγιο» με το ΔΝΤ μπορεί να προκαλέσει προβλήματα - εξάλλου, το ΔΝΤ θα εκταμιεύει δανειακές δόσεις βάσει του ισχύοντος δεύτερου χρηματοδοτικού προγράμματος μέχρι και το πρώτο τρίμηνο του 2016.

(7) Το ερώτημα έχει φυσικά γενικότερη αξία: πώς πρέπει να αντιμετωπίσει ένα πολιτικό εγχείρημα ανατροπής σε μία χώρα-μέλος τη μέγγενη του ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου;

(8) Κατά τη γνώμη μας, αυτό θα συνέβαινε ούτως ή άλλως ύστερα από την κατάργηση του ελληνικού μνημονίου, αλλά πλέον, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού υπερ-μνημονίου, αυτή η προοπτική είναι αναπότρεπτη.

(9) Είναι φανερό ότι το «δόγμα Μονέ» δεν αποτελεί παρά άλλη εκδοχή του «δόγματος του σοκ»: το σοκ της κρίσης είναι η ευκαιρία να επιβληθούν λύσεις που «υπό κανονικές συνθήκες» δεν θα γίνονταν αποδεκτές.

(10) Βάζουμε τον όρο ενοποίηση σε εισαγωγικά γιατί απλούστατα η χρήση του είναι καταχρηστική: η πραγματική ενοποίηση θα προϋπέθετε την απαλλοτρίωση των επιμέρους αστικών τάξεων για τη δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αστικής τάξης. Ειρηνικός τρόπος για να επιτευχθεί μια τέτοια απαλλοτρίωση των επιμέρους αστικών τάξεων δεν υπάρχει! Γι’ αυτό, ενώ συμπληρώνεται η «ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική» με το νέο υπερ-μνημόνιο, ταυτόχρονα ενισχύονται και τα διακρατικά χαρακτηριστικά αυτής της δομής. Εδώ δεν υπάρχει καμία «ολοκλήρωση», αλλά μόνο ένα -προωθημένο βεβαίως- πλαίσιο διακρατικής συμμαχίας.

(11) Η καπιταλιστική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών είναι ουτοπική γιατί θα προϋπέθετε την απαλλοτρίωση των επιμέρους αστικών τάξεων, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη βία, δηλαδή με κατακτητικό πόλεμο - εκεί που απέτυχε δύο φορές στον 20ό αιώνα ο γερμανικός ιμπεριαλισμός. Δικαιούμαστε έτσι να πούμε ότι ευρωπαϊκή ενοποίηση μπορεί να υπάρξει μόνο υπό έναν άλλο όρο, που είναι ο μόνος ρεαλιστικός: την απαλλοτρίωση των αστικών τάξεων με τη σοσιαλιστική επανάσταση, και την οικοδόμηση της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής ομοσπονδίας.

(12) Στη βάση των παραπάνω, οι θεωρίες κέντρου - περιφέρειας όσον αφορά την Ευρωζώνη αδυνατούν να ερμηνεύσουν την πραγματικότητα που συνδυάζει τη λιτότητα σαν βάση της ιμπεριαλιστικής συμμαχίας, τη γερμανική ηγεμονία, τη βίαιη αναμόρφωση και επαν-ιεράρχηση της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο της κρίκο, το νέο ευρωπαϊκό καπιταλιστικό καταμερισμό εργασίας, τον εσωτερικό ενδο-ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό με την κοινή ιμπεριαλιστική πολιτική απέναντι στον παγκόσμιο Νότο. Τα κλασικά μαρξιστικά εργαλεία της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, του διεθνούς καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας, του ιμπεριαλισμού, του διεθνισμού και της ταξικής πάλης εξακολουθούν να είναι τα κατάλληλα. (Στο θέμα αυτό θα επανέλθουμε προσεχώς)