Ανάπτυξη;

Ας το δούμε ανα­λυ­τι­κό­τε­ρα.

Με ποιο όχημα έρ­χε­ται η ανά­πτυ­ξη;

Η εκτί­μη­ση για επι­στρο­φή της Ελ­λά­δας στην ανά­πτυ­ξη στο β’ εξά­μη­νο αυτής της χρο­νιάς πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στην Έκ­θε­ση της Κο­μι­σιόν που δη­μο­σιο­ποι­ή­θη­κε στις αρχές Μαΐου. Η Ευ­ρω­παϊ­κή Επι­τρο­πή εκτι­μά εκεί ότι μια αύ­ξη­ση του ΑΕΠ στην Ελ­λά­δα θα έρθει φέτος χάρη στην ενί­σχυ­ση της εσω­τε­ρι­κής ζή­τη­σης. Πώς συν­δυά­ζο­νται, όμως, οι έμ­με­σοι φόροι, ο «κό­φτης» δα­πα­νών και μι­σθών, η κα­τάρ­γη­ση του ΕΚΑΣ και τα άλλα μέτρα λι­τό­τη­τας που θε­σπί­ζει το πρό­σφα­το πο­λυ­νο­μο­σχέ­διο, με την τό­νω­ση της εσω­τε­ρι­κής ζή­τη­σης, και δι’ αυτής, με την ανα­θέρ­μαν­ση της οι­κο­νο­μί­ας τους αμέ­σως επό­με­νους μήνες; Ο ίδιος ο υπουρ­γός Οι­κο­νο­μι­κών πα­ρα­δέ­χε­ται ότι δεν συν­δυά­ζο­νται.

Μι­λώ­ντας το πε­ρα­σμέ­νο Σάβ­βα­το στη Βουλή, ο Ευ­κλεί­δης Τσα­κα­λώ­τος είπε συ­γκε­κρι­μέ­να: «Έχω πλήρη κα­τα­νό­η­ση για αυ­τούς που λένε ότι και να πά­ρου­με κάτι για το χρέος, αυτό δεν βοη­θά­ει έναν φτωχό άν­θρω­πο αυτή τη στιγ­μή, που του βά­ζου­με και πε­ρισ­σό­τε­ρους φό­ρους και είναι σε πολύ δύ­σκο­λη κα­τά­στα­ση […] Είναι σωστή αυτή η θέση. Αλλά, από την άλλη μεριά, αν πά­ρου­με κάτι για το χρέος, θα αρ­χί­σει η αντί­στρο­φη πο­ρεία της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας. Γιατί θα είναι ένα σήμα στις αγο­ρές ότι η ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία μπο­ρεί να δια­χει­ρι­στεί το χρέος της, άρα οι επεν­δυ­τές μπο­ρούν να επεν­δύ­σουν και μα­κρο­πρό­θε­σμα. Αυτό από μόνο του θα αντι­σταθ­μί­σει τα υφε­σια­κά μέτρα, που όντως παίρ­νου­με».

Σε όσα ανα­φέ­ρει ο Τσα­κα­λώ­τος, δεν προ­κύ­πτει από που­θε­νά ότι η εκτι­μώ­με­νη επι­στρο­φή στην ανά­πτυ­ξη θα έρθει γε­νι­κώς χάρη στην ενί­σχυ­ση της ζή­τη­σης: ως προς αυτήν, τα μέτρα του πο­λυ­νο­μο­σχε­δί­ου είναι μέτρα που προ­κα­λούν ύφεση. Κατά τον υπουρ­γό Οι­κο­νο­μι­κών, ανά­πτυ­ξη θα υπάρ­ξει, αν υπάρ­ξει, γιατί η ρύθ­μι­ση του χρέ­ους θα φέρει επεν­δύ­σεις. Πού στη­ρί­ζε­ται, όμως, αυτή η εκτί­μη­ση;

Επεν­δύ­σεις χωρίς εγ­γυ­η­μέ­νη κερ­δο­φο­ρία;

Ήδη από το 2008, το πο­σο­στό των ακα­θά­ρι­στων επεν­δύ­σε­ων στο ΑΕΠ του επι­χει­ρη­μα­τι­κού τομέα πα­ρου­σιά­ζει συ­νε­χή πτώση· εξαί­ρε­ση ήταν μόνο το β΄ εξά­μη­νο του 2014 και το α΄ τρί­μη­νο του 2015. Ως γνω­στόν, η συ­νή­θης εξή­γη­ση των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων, και όλο συ­χνό­τε­ρα πια και της κυ­βέρ­νη­σης, είναι ότι γι’ αυτό φταί­ει το αβέ­βαιο πο­λι­τι­κό κλίμα στην Ελ­λά­δα. Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ωστό­σο, είναι δια­φο­ρε­τι­κή. Η ετή­σια Έκ­θε­ση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ για το 2016 λέει ότι, ήδη από το 2009, και κυ­ρί­ως το 2013, τα αδια­νέ­μη­τα κέρδη κυ­μαί­νο­νται σε επί­πε­δο υψη­λό­τε­ρο ένα­ντι αυτού των επεν­δύ­σε­ων: οι επι­χει­ρη­μα­τί­ες προ­τι­μούν να δια­φυ­λά­ξουν τα κέρδη τους, αντί να τα επεν­δύ­σουν στην «πραγ­μα­τι­κή οι­κο­νο­μία». Κι αυτά, ενώ το ει­σό­δη­μα του κε­φα­λαί­ου (κέρδη, τόκοι και πρό­σο­δοι) μειώ­θη­κε στη χώρα, από 19,8 δισ. ευρώ το τε­λευ­ταίο τρί­μη­νο του 2009, σε 17,2 δισ. ευρώ το γ΄ τρί­μη­νο του 2015.

Δεν πρό­κει­ται για ελ­λη­νι­κή ιδιαι­τε­ρό­τη­τα. Οι προ­βλέ­ψεις του ΟΟΣΑ για το 2016, που δη­μο­σιο­ποι­ή­θη­καν τον πε­ρα­σμέ­νο Φε­βρουά­ριο, μι­λούν για πε­ριο­ρι­σμέ­νες επεν­δύ­σεις συ­νο­λι­κά στην Ευ­ρω­ζώ­νη, και επι­πλέ­ον, για υψηλή ανερ­γία: ακόμα και η περ­σι­νή άνο­δος πα­γκο­σμί­ως, σε με­γά­λο βαθμό οφεί­λε­ται σε εται­ρι­κές ανα­διαρ­θρώ­σεις, παρά σε άμε­σες επεν­δύ­σεις. Αβέ­βαιο πο­λι­τι­κό κλίμα, λοι­πόν, μπο­ρεί να υπάρ­χει στην Ελ­λά­δα, αλλά δεν υπήρ­χε πάντα, δεν υπάρ­χει πα­ντού κι είναι πά­ντο­τε ζή­τη­μα χάριν τίνος δια­σφα­λί­ζε­ται η βε­βαιό­τη­τα· αυτό που, αντί­θε­τα, υπάρ­χει πα­ντού, είναι η αβε­βαιό­τη­τα όσον αφορά τα προσ­δο­κώ­με­να κέρδη. Οι επεν­δυ­τές, ως γνω­στόν, δεν κι­νού­νται με βάση τη διά­θε­ση να προ­σφέ­ρουν στο κοι­νω­νι­κό σύ­νο­λο.

Ανά­πτυ­ξη, δη­λα­δή τέλος της κρί­σης;

Τόσο λοι­πόν οι νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ροι οι­κο­νο­μι­κοί ανα­λυ­τές, όσο και η κυ­βέρ­νη­ση που πε­ρι­μέ­νει μαζί τους την έλευ­ση των επεν­δύ­σε­ων, λο­γα­ριά­ζουν ως εάν να ξε­πε­ρά­στη­κε η συ­γκυ­ρία της πα­γκό­σμιας κρί­σης: σα να μην ισχύ­ει πια ότι «το κε­φά­λαιο αδυ­να­τεί να εκ­με­ταλ­λευ­τεί την ερ­γα­σία στο βαθμό εκεί­νο της εκ­με­τάλ­λευ­σης που απαι­τεί η ‘υγι­ή­ς’, η ‘ομα­λή’ ανά­πτυ­ξη της κα­πι­τα­λι­στι­κής δια­δι­κα­σί­ας πα­ρα­γω­γής», όπως γρά­φει ο Μαρξ για την υπερ­συσ­σώ­ρευ­ση. Είναι όμως η κρίση αυτή που θέτει ακόμα σε λει­τουρ­γία μια σειρά από μη­χα­νι­σμούς, με τους οποί­ους προ­ε­τοι­μά­ζε­ται η νέα φάση «ανά­πτυ­ξης», δη­λα­δή κα­πι­τα­λι­στι­κής συσ­σώ­ρευ­σης. Ορι­σμέ­νοι από αυ­τούς μας είναι ιδιαί­τε­ρα γνώ­ρι­μοι:

α. η εκ­κα­θά­ρι­ση των ανε­παρ­κώς αξιο­ποιού­με­νων κε­φα­λαί­ων, η παύση μι­κρών ή με­γά­λων μο­νά­δων πα­ρα­γω­γής, η συ­γκέ­ντρω­ση και η συ­γκε­ντρο­ποί­η­ση κε­φα­λαί­ου. Έχει λοι­πόν ένα δίκιο ο Γιάν­νης Μα­ρί­νος να θρη­νεί πάνω από «το νε­κρο­τα­φείο της ελ­λη­νι­κής επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας, ση­μειώ­νο­ντας ότι, από το 2008 ως το 2015, έχουν κλεί­σει ή εγκα­τα­λεί­ψει την Ελ­λά­δα 244.712 επι­χει­ρή­σεις. Δεν είναι όμως, όπως νο­μί­ζει, λόγω δη­λα­δή «των αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κών εκ­στρα­τειών Αρι­στε­ράς και συν­δι­κα­λι­στών». Η φε­τι­νή Έκ­θε­ση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ υπεν­θυ­μί­ζει πως, με τη δια­δι­κα­σία εκ­κα­θά­ρι­σης των πιο αδύ­να­μων κε­φα­λαί­ων, η υπάρ­χου­σα ζή­τη­ση με­τα­φέ­ρε­ται από τις επι­χει­ρή­σεις που έπαυ­σαν τη λει­τουρ­γία τους στις επι­χει­ρή­σεις που επέ­ζη­σαν μέχρι στιγ­μής – άρα, όπως πάντα συμ­βαί­νει στις κρί­σεις, όταν κά­ποιοι θρη­νούν, άλλοι εκ­στα­σιά­ζο­νται.

β. η άνο­δος της μα­κρο­χρό­νιας και μα­ζι­κής ανερ­γί­ας, η μεί­ω­ση της αγο­ρα­στι­κής δύ­να­μης των μι­σθών, η έντα­ση της πει­θαρ­χί­ας και η με­τα­τρο­πή των όρων πώ­λη­σης της ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης. Στην Ελ­λά­δα της πε­ριό­δου 2010-2015, όπου το ΑΕΠ συρ­ρι­κνώ­θη­κε αθροι­στι­κά κατά 24,2%, η ανερ­γία ακο­λου­θεί μια ξέ­φρε­νη πο­ρεία προς τα πάνω: 12,7% το 2010, 17,9% το 2011, 24,4% το 2012, 27,5% το 2013, 26,5% το 2014 και 25% το 2015. Η αύ­ξη­ση δε της μι­σθω­τής απα­σχό­λη­σης κατά 33.834 νέες θέ­σεις ερ­γα­σί­ας στους πρώ­τους μήνες του 2016, έχει κύριο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό την ευ­ε­λι­ξία. Η γε­νι­κή τάση, όπως τη συ­νο­ψί­ζει η ετή­σια Έκ­θε­ση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, έχει ως εξής: υπο­κα­τά­στα­ση πλή­ρους από με­ρι­κή απα­σχό­λη­ση, υπο­κα­τά­στα­ση προ­σω­ρι­νής απα­σχό­λη­σης από απα­σχό­λη­ση χωρίς απο­ζη­μί­ω­ση από­λυ­σης, υπο­κα­τά­στα­ση αμει­βό­με­νων από μη αμει­βό­με­νες υπε­ρω­ρί­ες.

Στο ίδιο διά­στη­μα, σύμ­φω­να με το Ιν­στι­τού­το, ο πραγ­μα­τι­κός μι­σθός έχει μειω­θεί κατά 28,1%, ενώ η μεί­ω­ση της αγο­ρα­στι­κής δύ­να­μης του πραγ­μα­τι­κού κα­τώ­τα­του μι­σθού «δεν επι­δέ­χε­ται σύ­γκρι­ση με καμία άλλη πε­ρί­πτω­ση ευ­ρω­παϊ­κής χώρας», όντας στο -24,7% για όλους, και στο -34,3% για τους νέους και τις νέες κάτω των 25 ετών.

Ανά­πτυ­ξη, μπο­ρεί. Αλλά για ποιους;

Στο έδα­φος αυτό θα έρθει, αν έρθει, η πο­λυ­πό­θη­τη ανά­πτυ­ξη. Πρό­κει­ται για το έδα­φος που έχει προ­ε­τοι­μά­σει η ανα­γκαία μέσα στην κρίση (και γι’ αυτό εκτε­τα­μέ­νη) ανα­δια­νο­μή ει­σο­δή­μα­τος σε βάρος της ερ­γα­σί­ας – ανα­δια­νο­μή που, ωστό­σο, δεν έχει απο­δει­χτεί ικανή για τη δια­σφά­λι­ση της «ομα­λής» ανά­πτυ­ξης, εξού και πρό­κει­ται να συ­νε­χι­στεί. Στην υπό­θε­ση αυτή επι­στρα­τεύ­ε­ται ο «κό­φτης», για να μην πιέ­ζε­ται με επώ­δυ­να μέτρα η κοι­νο­βου­λευ­τι­κή πλειο­ψη­φία. Και για την υπό­θε­ση αυτή δη­μιουρ­γού­νται οι συν­θή­κες γι’ αυτό που ο Ντέι­βιντ Χάρ­βεϊ ονο­μά­ζει «ανά­πτυ­ξη διά της αφαί­ρε­σης πόρων» ή ο Ντε Άν­τζε­λις «νέες πε­ρι­φρά­ξεις»: η πο­λυα­να­με­νό­με­νη έλευ­ση των επεν­δυ­τών θα πραγ­μα­το­ποι­η­θεί, με τον όρο η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση να τους δια­σφα­λί­σει εγ­γυ­η­μέ­να κέρδη – κι η εγ­γύ­η­ση αυτή περνά από την εκ­χώ­ρη­ση δη­μό­σιων πόρων και στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας επι­χει­ρή­σε­ων, μέσω του υπερ­τα­μεί­ου για τις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις.

Υπό τους όρους λοι­πόν αυ­τούς, μετά τη με­γά­λη βου­τιά της πε­ριό­δου 2010-2015 (απώ­λεια 24,2% το ΑΕΠ), η ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία εν­δέ­χε­ται να «ανα­θερ­μαν­θεί» - στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα: να στα­θε­ρο­ποι­η­θεί, σε ένα ση­μείο πολύ χα­μη­λό­τε­ρο από εκεί­νο προ κρί­σης. Τι θα ση­μά­νει όμως για την κοι­νω­νία και το πε­ρι­βάλ­λον ένα τέ­τοιο «επί­τευγ­μα», οι προ­πα­γαν­δι­στές της κόκ­κι­νης ανά­πτυ­ξης το απο­φεύ­γουν επι­με­λώς. Μάλ­λον γιατί η κόκ­κι­νη ανά­πτυ­ξη είναι πα­νο­μοιό­τυ­πη με τη γα­λά­ζια, με μια κρί­σι­μη ωστό­σο δια­φο­ρά: ότι στην πρώτη, το κόμμα που ζή­τα­γε δια­γρα­φή χρέ­ους, υψηλή φο­ρο­λο­γία του πλού­του, με­γά­λες δη­μό­σιες επεν­δύ­σεις και ενί­σχυ­ση της θέσης των ερ­γα­ζο­μέ­νων στην πα­ρα­γω­γή, σή­με­ρα βα­φτί­ζει το κρέας ψάρι και τον κοι­νω­νι­κό κα­νι­βα­λι­σμό πο­ρεία προς τα μπρος.

___________

Ση­μειώ­σεις

Πρα­κτι­κά Ολο­μέ­λειας της Βου­λής, 21.5.2016 [εδώ]

Εuropean Commission, Spring 2016 Economic Forecast: Staying the course amid high risks [εδώ]

ΟΕCD, Stronger growth remains elusive: Urgent policy response is needed, Interim Economic Outlook, 18 February 2016 [εδώ]

Eurostat, Εθνι­κοί Λο­γα­ρια­σμοί και ΑΕΠ 2004-2014 [εδώ]

ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, Η ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία και η απα­σχό­λη­ση, Ετή­σια Έκ­θε­ση 2016 [εδώ]

Ηλίας Ιω­α­κεί­μο­γλου, «Η θε­ω­ρία της κρί­σης υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης κε­φα­λαί­ου»,  Ceteris paribus, 23.3.2007 [εδώ]

Γιάν­νης Μα­ρί­νος, «Το νε­κρο­τα­φείο της ελ­λη­νι­κής επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας», Το Βήμα 22.5.2016 [εδώ]

Massimo De Angelis, Κοινά, πε­ρι­φρά­ξεις και κρί­σεις (με­τά­φρα­ση: Σω­κρά­της Πα­πά­ζο­γλου, Χάρης Τσα­βδά­ρο­γλου),  Εκ­δό­σεις των Ξένων, Θεσ­σα­λο­νί­κη 2013