Καθώς καταλαγιάζει η σκόνη μετά την COP 30 στο Μπελέμ, η κλίμακα της αποτυχίας γίνεται αδύνατο να αγνοηθεί.
Ο πλανήτης κινείται στο μονοπάτι της καταστροφικής υπερθέρμανσης, τα οικολογικά συστήματα καταρρέουν και εκατομμύρια άνθρωποι στον παγκόσμιο Νότο βρίσκονται αντιμέτωποι με την εξόντωση, όχι σε κάποιο μακρινό μέλλον αλλά σήμερα. Οι παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές ελίτ έφτασαν στον Αμαζόνιο για να διαπραγματευτούν, όταν ο στόχος του 1.5o C έχει ήδη καταστεί ανέφικτος, και αποχώρησαν με ελάχιστα παραπάνω από συμβολικές χειρονομίες. Χωρίς δεσμευτικές μειώσεις στις εκπομπές ρύπων. Χωρίς σοβαρό σχέδιο για την κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Χωρίς ουσιαστική κλιματική χρηματοδότηση για την προσαρμογή [στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης]. Χωρίς λογοδοσία για τον όλεθρο που είναι ήδη σε εξέλιξη.
Το κενό ανάμεσα στην επίσημη διεθνή κλιματική πολιτική και την βιωμένη πραγματικότητα ενός πλανήτη που θερμαίνεται δεν έχει υπάρξει ποτέ μεγαλύτερο. Στο Μπελέμ, αυτό το κενό έγινε χάσμα.
Ο πλανήτης οδεύει προς αύξηση περίπου 2.8o C μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό το σενάριο δεν είναι συμβατό με την αξιοπρεπή ανθρώπινη ύπαρξη –ή ακόμα και με την ίδια την ανθρώπινη ζωή για την πλειοψηφία. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η ακραία ζέστη, η ξηρασία και οι πλημμύρες υπονομεύουν την επισιτιστική ασφάλεια, εκτοπίζουν κοινότητες και οδηγούν την ανισότητα σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Το οικονομικό κόστος των κλιματικών καταστροφών εκτοξεύεται, αλλά το κοινωνικό και ανθρώπινο κόστος είναι ανυπολόγιστο: ζωές χάνονται, μέσα διαβίωσης διαλύονται, η ζημιά στα οικοσυστήματα είναι ανεπανόρθωτη.
Αυτές οι επιδεινούμενες κρίσεις συντελούνται σε ένα κόσμο διαμορφωμένο από την νεοφιλελεύθερη λιτότητα και την εξάρτηση από το χρέος. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν κλιματικές αναταράξεις έχουν εξαναγκαστεί σε περικοπές των κοινωνικών δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων αγαθών και σε παραχώρηση της αυτονομίας τους στους πιστωτές. Οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να ρίχνουν δισεκατομμύρια σε στρατούς, στη χρηματοδότηση ορυκτών καυσίμων και για την ενίσχυση των επιχειρηματικών ελίτ. Η σημερινή πολιτική οικονομία επιταχύνει και την υπερθέρμανση και τον πόλεμο.
Η αυξανόμενη ασημαντότητα της COP
Η COP30 δεν προσέφερε κανένα μηχανισμό επιβολής, κανένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα και κανένα ξεκάθαρο δρόμο ώστε να περιοριστεί η θέρμανση του πλανήτη στον 1.5ο C. Ούτε συμπεριέλαβε κάποια απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα. Οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες μπλόκαραν κάθε δεσμευτική φρασεολογία και η τελική συμφωνία εστίασε αντίθετα σε εθελοντικά σχέδια. Αυτό που προσέφερε όντως ο COP30 ήταν ένας διευρυμένος χώρος για εταιρικούς παράγοντες, εμπόρους διοξειδίου του άνθρακα και εξορυκτικά συμφέροντα που επιχειρούν ένα «πράσινο ξέπλυμα» των εξορυκτικών δραστηριοτήτων τους.
Αυτό που στέκεται μπροστά στα μάτια της κοινωνίας -και που λίγοι επιστήμονες είναι διατεθειμένοι να παραδεχτούν- είναι ότι το καθεστώς κλιματικής κρίσης δεν μπορεί να διαχωριστεί από την λογική του καπιταλισμού. Οι επονομαζόμενες «πράσινες μεταβάσεις» απλώς ανοίγουν νέα πεδία κερδοφορίας ενώ παραμένουν ενσωματωμένες στο ίδιο παγκόσμιο σύστημα συσσώρευσης. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αυξάνονται μεν αλλά δεν αντικαθιστούν τα ορυκτά καύσιμα. Απλώς λειτουργούν προσθετικά στην επέκταση της παραγωγής ενέργειας αντί να προωθούν μια πραγματική μετάβαση.
Οι σύνοδοι για το κλίμα έχουν γίνει μια «βαλβίδα ασφαλείας» για το κεφάλαιο. Προσφέρουν την ψευδαίσθηση της δράσης ενώ επιτρέπουν τη διαιώνιση των βασικών σχέσεων εκμετάλλευσης. Για τον κόσμο της εργασίας και τις κοινότητες που ήδη υποφέρουν από την κλιματική κατάρρευση, είναι αδιαμφισβήτητο πως η COP έχει αποτύχει.
Η απάτη της Δίκαιης Μετάβασης
Η COP30 υιοθέτησε τον Μηχανισμό Δράσης του Μπελέμ για μια Παγκόσμια Δίκαιη Μετάβαση (BAM) –μια θεσμική συμφωνία υπό την αιγίδα του UNFCCC, σχεδιασμένη να αντιμετωπίσει τον υφιστάμενο κατακερματισμό και την ανεπάρκεια των παγκόσμιων προσπαθειών δίκαιης μετάβασης. Οι συνδικαλιστές/τριες και οι εργαζόμενοι/ες δεν πρέπει να έχουν καμία αυταπάτη για αυτό το μηχανισμό. Δεν προβλέπει χρηματοδότηση ούτε κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο για την προστασία των εργαζομένων και των κοινοτήτων που επηρεάζονται από την ενέργεια και τις υπόλοιπες πρωτοβουλίες απομάκρυνσης από τον άνθρακα. Δεν διατίθενται πόροι για μια επαναβιομηχάνιση σε αρμονία με την προστασία της φύσης. Οι εργαζόμενοι/ες και οι υπόλοιποι ευάλωτοι πληθυσμοί θα εγκαταλειφθούν στην τύχη τους. Οι υποσχέσεις και οι πολιτικές των διακηρύξεων της COP είναι φτηνές. Η πραγματικότητα είναι σκληρή.
Γιατί τα μαζικά κινήματα έχουν σημασία -και γιατί οι θεσμοί δεν έχουν
Αν η COP30 δεν μπορεί να προσφέρει τους μηχανισμούς για την κατάργηση του άνθρακα ή για την κοινωνική προστασία, τότε η ελπίδα πρέπει να βρίσκεται στα λαϊκά κινήματα: της εργατικής τάξης, της αγροτιάς, των ιθαγενών λαών, των γυναικών, της νεολαίας, των φτωχών των πόλεων. Τα απαραίτητα βήματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης δεν θα βρεθούν χωρίς ένα παγκόσμιο μαζικό κίνημα με ρίζες στις εθνικές/τοπικές πραγματικότητες. Ένα τέτοιο κίνημα όμως δεν μπορεί να χτιστεί αν αποτύχει να απαντήσει στις άμεσες ανάγκες των εργατικών μαζών και των φτωχών. Η μάχη για την προστασία του κλίματος και την οικολογική δικαιοσύνη πρέπει επομένως να ξεκινήσει με την μάχη για την ίδια τη ζωή –για καθαρό νερό, για αξιοπρεπή στέγη, για εργασία, για σίτιση και για προστασία από τα στοιχεία [της φύσης].
Οι δεξιοί αρνητές της κλιματικής κρίσης εκμεταλλεύονται την απελπισία των φτωχών για να δημιουργήσουν ένα ρήγμα ανάμεσα στους καθημερινούς ανθρώπους και τη δράση για το κλίμα. Παρουσιάζουν την οικολογία ως μια απειλή για τα μέσα διαβίωσης και όχι ως το δρόμο προς την επιβίωση. Για να κερδίζουμε την πλειοψηφία, το κίνημά μας πρέπει να συνδέσει τον οικολογικό μετασχηματισμό με την κοινωνική δικαιοσύνη. Πρέπει να απαιτήσουμε την αναδιανομή του πλούτου και της εξουσίας από τους δισεκατομμυριούχους, τις μεγάλες εταιρίες των νέων τεχνολογιών και τις άρχουσες τάξεις που λεηλατούν τον πλανήτη για το κέρδος.
