Είναι μοντέλο η ΕΔΑ;

Οι δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα για τη διεκδίκηση «πλατιών» συμμαχιών –και από το χώρο της Κεντροαριστεράς– προκειμένου να ανατρέψουμε τη μνημονιακή κυβέρνηση, πήραν μεγάλη δημοσιότητα, γιατί το τι θα γίνει απασχολεί τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού.

«Θα πρέπει να αποφύγουμε το ιστορικό προηγούμενο της ΕΔΑ το ’58, όπου, ενώ είχε αναδειχθεί δεύτερη δύναμη, απέφυγε να ενσωματώσει το κέντρο, με αποτέλεσμα το ’61 να πέσει από το 24% στο 14%», δήλωσε ο πρόεδρος, ενώ σε άλλη εσωκομματική τοποθέτησή του έφερε σαν αντιπαράδειγμα στην ΕΔΑ, το ΠΑΣΟΚ του 1977 που «ενσωμάτωσε το κέντρο, με αποτέλεσμα το 1981 να γίνει κυβέρνηση με 48%».

Είναι σωστή η παραίνεση του Τσίπρα να μαθαίνουμε από τα λάθη του παρελθόντος. Αλλά, κατά τη γνώμη μας, τα λάθη δεν ήταν αυτά που επισημαίνονται, αλλά τα ανάποδα. Ιστορικό λάθος της ΕΔΑ ήταν το σύρσιμο πίσω από τις δυνάμεις του Κέντρου. 

Η δημιουργία της ΕΔΑ

Η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, 1951-1967) ήταν το πιο επιτυχημένο αριστερό κόμμα στην ελληνική ιστορία (με εξαίρεση την περίοδο της Αντίστασης), μέχρι την εμφάνιση και επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ, μισό αιώνα μετά.

Ο εμφύλιος στην Ελλάδα τέλειωσε στις 30/8/1949, με στρατιωτική και πολιτική ήττα της Αριστεράς. Ακολούθησε κύμα διώξεων, φυλακίσεων, εξοριών και εκτελέσεων. 

Μέσα σε τέτοιες συνθήκες ήταν ηρωική η δημιουργία της ΕΔΑ στις 3/8/1951 (ένα μήνα πριν τις εκλογές). Ιδρύθηκε σαν συνασπισμός κομμάτων, με στόχο να αποτελέσει το νέο φορέα της Αριστεράς και να αγωνιστεί για τα μεγάλα αιτήματα της εποχής: Ειρήνη, Δημοκρατία, Αμνηστία. Το ιδρυτικό της υπέγραψαν μια σειρά μικρά αριστερά κόμματα που ήταν νόμιμα εκείνη την περίοδο. Το ΚΚΕ, όντας παράνομο από το 1947, δεν μπορούσε να συνυπογράψει. Όμως, το βασικό κομμάτι των στελεχών της ΕΔΑ ήταν μέλη του ΚΚΕ. 

Αμέσως χιλιάδες άνδρες και γυναίκες της Αριστεράς την πλαισίωσαν και έκαναν πράξη με τη ζωντανή παρουσία τους το εγχείρημα: Εξόριστοι και φυλακισμένοι που απελευθερώνονταν, εργαζόμενοι και αγρότες που είχαν έρθει στις πόλεις γιατί τα χωριά τους είχαν καταστραφεί από τον εμφύλιο, ή γιατί δεν μπορούσαν να ζήσουν σε αυτά λόγω των διώξεων, συγγενείς και φίλοι των εξόριστων και των φυλακισμένων, καλλιτέχνες, στρατιώτες, φοιτητές και μαθητές, εργαζόμενη νεολαία. Παλιοί ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες, αλλά και καινούργια κομμάτια. Και ταυτόχρονα άνθρωποι που στον εμφύλιο είχαν «αποστρατευτεί» ή είχαν υποκύψει στην τρομοκρατία, υπογράφοντας δήλωση μετανοίας, έσπευσαν να στηρίξουν την ΕΔΑ στον προεκλογικό της αγώνα και να πλαισιώσουν τις οργανώσεις της.

Έτσι έγινε φανερό ότι υπήρχε ένα πεδίο όπου η Αριστερά δεν είχε ηττηθεί στον εμφύλιο. Ήταν το πεδίο των ιδεών, με τις οποίες εξέφραζε τη διάθεση του κόσμου για μια άλλη κοινωνία, ελεύθερη και δίκαιη.

Στις εκλογές του επόμενου μήνα (Σεπτέμβρης 1951) η ΕΔΑ πήρε 10,5%. Ήταν ένας απίστευτος άθλος σε μια εποχή τρομοκρατίας, διώξεων και βίας.

Εκλογές 1958

Η δεκαετία του ’50 είναι η εποχή που ο ελληνικός καπιταλισμός αναρρώνει από τις καταστροφές ενός δεκαετούς πολέμου και μπαίνει σε τροχιά έντονης ανάπτυξης –με την οικονομική «βοήθεια» των ΗΠΑ, το λεγόμενο «σχέδιο Μάρσαλ».

Ταυτόχρονα, όμως, «αναρρώνει» και το κίνημα. Η εσωτερική μετανάστευση τροφοδοτεί μια νέα εργατική τάξη, ιδιαίτερα στην Αθήνα, αλλά και στις άλλες μεγάλες πόλεις. Το 1956-57 το απεργιακό κύμα φουσκώνει. Το ’56 είναι η χρονιά που κάνει την εμφάνισή του και το φοιτητικό κίνημα.

Η ΕΔΑ έπαιξε κεντρικό ρόλο σε όλες αυτές τις κινητοποιήσεις. Έτσι η επιρροή της μεγαλώνει. Ενόψει των εκλογών του 1958 οι συγκεντρώσεις της ΕΔΑ προκαλούν εντύπωση με τον όγκο και τον ενθουσιασμό του κόσμου, αλλά και ανησυχία στην κυβέρνηση και τα κόμματα του Κέντρου.

Τα αποτελέσματα των εκλογών του 1958 προκάλεσαν σοκ στην άρχουσα τάξη. Δέκα χρόνια μετά από μια συντριπτική ήττα, η Αριστερά καταφέρνει να πάρει το 24,4% των ψήφων και να αναδειχτεί σε αξιωματική αντιπολίτευση.

Ιουλιανά

Στην επιτυχία της Αριστεράς, η Δεξιά απάντησε με καινούργιες διώξεις και νέα τρομοκρατία.

Αυτή η ζοφερή για την πλειοψηφία του λαού κατάσταση, μαζί με τις ίντριγκες του παλατιού, τη δολοφονία του Λαμπράκη και μετά του Πέτρουλα, ξεσηκώνουν ένα μαζικό ριζοσπαστικό κίνημα.

Έτσι η δεκαετία του ’60 είναι η περίοδος όπου η άρχουσα τάξη γνωρίζει πολιτική κρίση, ενώ αντίθετα το κίνημα περνά από την ανασύνταξη στην έφοδο, με αποκορύφωμα τα Ιουλιανά του 1965.

Η αρχή έγινε το Δεκέμβρη του 1960, με την απεργία των οικοδόμων και τις συγκρούσεις τους με την αστυνομία. Ακολούθησε ο «ανένδοτος αγώνας», η κλιμάκωση των απεργιών, η συγκρότηση της «κίνησης των 115» σωματείων, που σύντομα έγιναν 400, και τα Ιουλιανά του 1965, όταν στις 70 μέρες που κράτησαν, έγιναν 400 λαϊκές συγκεντρώσεις με συμμετοχή δεκάδων, πολλές φορές και εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που αγνοούσαν το ξύλο, την τρομοκρατία, τις συλλήψεις, τους τραυματισμούς και ήταν κάθε μέρα στο δρόμο.

Όλη αυτή η κοινωνική έκρηξη, παρόλη την τεράστια αυθόρμητη δράση του κόσμου, έμεινε χωρίς οργάνωση, χωρίς ηγεσία και κάποια στιγμή υποχώρησε. Παρόλο που οι κυβερνήσεις των αποστατών έπεφταν η μία πίσω από την άλλη, ούτε η Ένωση Κέντρου, ούτε η ΕΔΑ έβαλαν ζήτημα ανατροπής της βασιλείας. Στα Ιουλιανά υπάρχει μια ολοένα εντεινόμενη απόκλιση του ζωντανού κινήματος από την πολιτική των ηγεσιών (ΕΔΑ και ΕΚ).

Απέναντι σε αυτό το τεράστιο κίνημα η ΕΔΑ απαρνήθηκε ουσιαστικά το ρόλο της πρωτοπορίας και περιορίστηκε κύρια στην κοινοβουλευτική δράση. Στρατηγική της ήταν η «Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή», η οποία, για να επιτευχθεί, είχε πλήθος «στάδια» που έπρεπε να περάσει! Και στο τέλος, δεν υπήρχε καν η προοπτική του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, που δεν περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα της ΕΔΑ.    Για να μην «τρομάξει» τους υποτιθέμενους μελλοντικούς συμμάχους της, η ηγεσία της ΕΔΑ όχι απλώς παρέμεινε κατώτερη των περιστάσεων και των απαιτήσεων αυτού του φανταστικού κινήματος, αλλά πολλές φορές  προσπάθησε και να το «μαζέψει».

Η υποτίμηση του ταξικού  χαρακτήρα του κινήματος, όπως και η έλλειψη εμπιστοσύνης στον εξεγερμένο κόσμο –λόγω της επιλογής για συμμαχίες με τις «δυνάμεις του Κέντρου»– οδήγησαν την ΕΔΑ να συρθεί πίσω από την ΕΚ.

Βεβαίως, μεγάλη ευθύνη γι’ αυτή τη στάση της ΕΔΑ έχει και το (παράνομο) ΚΚΕ, αφού στο 8ο Συνέδριό του (Μάης του 1961) έθεσε ως άμεσο στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή. Ο συγκεκριμένος στόχος άφηνε ως μοναδικό ανοικτό ενδεχόμενο για τη δραστηριότητα της ΕΔΑ την απόπειρα συνεργασίας με το Κέντρο. Και αυτό έκανε η ΕΔΑ, ακόμα και με πριμοδότηση των ψηφοδελτίων της ΕΚ σε βάρος της.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ουδέποτε θέλησε συμμαχία με την Αριστερά. Το 1963, μετά την νίκη του στις εκλογές, επειδή δεν πέτυχε αυτοδυναμία στη Βουλή, προτίμησε να παραιτηθεί και να προκηρύξει νέες εκλογές το Φεβρουάριο του 1964, παρά να κάνει κυβέρνηση συνεργασίας με την ΕΔΑ. Αυτό το Κέντρο απέτυχε να «ενσωματώσει» η ΕΔΑ…

Μοντέλο;

Κατά τη γνώμη μας, η Αριστερά που χρειαζόμαστε, και οραματιζόμαστε, θα θέλαμε να έχει τα μαζικά χαρακτηριστικά της ΕΔΑ. Τον ηρωισμό και την αγωνιστικότητα των μελών της, την πολιτιστική παραγωγή και επιρροή, τις νίκες, την απήχηση που είχε στις πόλεις και τις γειτονιές, στους εργαζόμενους/ες, τους φοιτητές και τη νεολαία, στην ελληνική κοινωνία. 

Αλλά δεν θέλουμε να έχει κάποια από τα πολιτικά χαρακτηριστικά της. Και όχι αυτά που «ξορκίζουν» διάφορα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ σήμερα. Με όλο το σεβασμό και τον θαυμασμό στους αγωνιστές/ριες της ΕΔΑ, και εκτιμώντας τον άθλο που στην ουσία πέτυχαν αμέσως μετά τον Εμφύλιο, είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι η ακμή της ΕΔΑ ήταν η ακμή ενός κινήματος που την πλαισίωσε, πάλεψε μαζί της και στην ουσία προχώρησε παραπέρα.

Η ηγεσία όμως της ΕΔΑ σπατάλησε αυτό το κίνημα με την κοινοβουλευτική στρατηγική-εμμονή της και με την πολιτική της «Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής», που στην ουσία ήταν η άποψη του ΚΚΕ για τα στάδια και τα λαϊκά μέτωπα (δηλ. συνεργασία με την Εθνική Αστική τάξη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τους λίγους «ξενόδουλους» μεγαλοαστούς και το παλάτι) και το οδήγησε τελικά στην ουρά των «Κεντρώων» αστικών πολιτικών δυνάμεων, που τότε εκφράζονταν με την Ένωση Κέντρου.

Αυτή η πολιτική είχε σαν αποτέλεσμα την ήττα αυτού του κινήματος και την αποτυχία του να αποτρέψει τη Χούντα της 21ης Απριλίου 1967.