Για το Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα

1. Η παγίδα του κράτους

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ελλάδα και την Ευρώπη. Και αυτό είναι το φάντασμα της Ιστορίας, η οποία μας καλεί να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Θα είμαστε υπόλογοι στην ιστορία αν, ως ΣΥΡΙΖΑ, δεν στηριχτούμε πρωτίστως στις αστείρευτες δυνάμεις του λαού και δεν υλοποιήσουμε το Πρόγραμμά μας. Και δεν θα υλοποιήσουμε το Πρόγραμμά μας, εάν πέσουμε στην παγίδα της διαχείρισης του κράτους, εάν αφομοιωθούμε από αυτό και γίνουμε ένα κόμμα του κράτους.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται από τη μέχρι τώρα εμπειρία διακυβέρνησης από κόμματα της Αριστεράς, είναι το ακόλουθο: Γιατί η συμμετοχή αυτών των κομμάτων στην εξουσία δεν καταλήγει, σχεδόν ποτέ, σε δυσλειτουργίες του καπιταλιστικού συστήματος και γιατί, κόμματα με στόχους σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, όταν έρχονται στην εξουσία μεταλλάσσονται;

Η απάντηση είναι απλή: Η αποδοχή των κανόνων, από μέρους των κομμάτων της Αριστεράς, του υπάρχοντος αστικού πολιτικού παιχνιδιού, η ιδεολογική αποστείρωση, η αποκοπή της ηγεσίας από την κοινωνική βάση και η αντίληψή τους για το κράτος, είναι οι παράγοντες που τα αναγκάζουν να μη λειτουργούν ανταγωνιστικά προς το καπιταλιστικό σύστημα και το κράτος και φυσικά να μη φτάνουν ποτέ σε ριζοσπαστικές ανατροπές.[1]

Αντιθέτως, ένα κόμμα της Αριστεράς, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, θα πρέπει από θέση αρχής να λειτουργεί ανταγωνιστικά προς το αστικό σύστημα και την αστική ιδεολογία, και να λειτουργεί ως αυτό που πραγματικά θα πρέπει να είναι και ορίζει ο τίτλος του: μια οργάνωση διεξαγωγής του ταξικού αγώνα, δηλαδή μια πραγματική Ριζοσπαστική Αριστερά. Με βάση αυτήν την αρχή, αν σε μια δεδομένη στιγμή και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες αναλάβει, η Αριστερά, τη διακυβέρνηση της χώρας, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση και υπό κανενός είδους συνθήκες να οριστεί ως διαχειριστής των αστικών υποθέσεων. Αντίθετα, θα πρέπει πολύ γρήγορα να βρει για κέντρο βάρους της τις οργανώσεις δυαδικής εξουσίας. Στην αντίθετη περίπτωση μια κυβέρνηση στης Αριστεράς είτε θα βουλιάξει είτε θα γίνει όμηρος των αστικών θεσμών.[2] Το σημείο αυτό είναι αποφασιστικής σημασίας, όπως επισημαίνει ο Αλτουσέρ.«Διότι ένα κομμουνιστικό κόμμα δεν μπορεί ποτέ να μπει στην κυβέρνηση ενός αστικού κράτους... για να ‘’διαχειριστεί’’ τις υποθέσεις του αστικού κράτους. Μπαίνει στην κυβέρνηση, μόνο για να δυναμώσει τον ταξικό αγώνα και να προετοιμάσει την ανατροπή του αστικού κράτους... Διότι το να είναι ‘’κόμμα διακυβέρνησης’’ σημαίνει να είναι ένακρατικό κόμμα».[3] Το οποίο σημαίνει πως είτε υπηρετεί το αστικό κρατικό σύστημα είτε αν συγχωνευτεί με το κράτος, όπως συνέβη με τις χώρες του τέως λεγόμενου «σοσιαλισμού», διαιωνίζει την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας, ενώ αυτό που θα πρέπει να γίνει είναι να συμβάλλει στη συντριβή της κρατικής εξουσίας.   

Στην Αριστερά δεν είμαστε «κρατιστές», όπως μας κατηγορούν. Ως Αριστεροί θέλουμε τον μαρασμό του κράτους και γι’ αυτό είμαστε υπέρ των δημοσίων αγαθών, της Κοινωνικοποίησης και της Αυτοδιαχείρισης.  Για να μπορέσουμε, λοιπόν, να αλλάζουμε συνεχώς τους συσχετισμoύς των δυνάμεων υπέρ μας, δεν πρέπει να αντιγράφουμε το ιεραρχικό μοντέλο του κράτους και βεβαίως να μην ταυτιζόμαστε μαζί του.

2. Προς μια Γενικευμένη Κοινωνική Αυτοδιαχείριση

Κατά συνέπεια, θέλουμε ένα Πρόγραμμα, το οποίο με κατανοητό τρόπο θα θέτει τους βασικούς άξονες και θα δείχνει ότι ο μόνος τρόπος για να επιφέρουμε δυσλειτουργίες στο αστικό κράτος, ώστε να μην αφομοιωθούμε και να μη διαφθαρούμε από αυτό, είναι οι εγγυήσεις ότι μόλις, η Αριστερά, αναλάβει κυβερνητικά καθήκοντα, θα προχωρήσει σε μέτρα υπέρ των εργαζομένων και της κοινωνικής συμμαχίας που εκπροσωπεί:

Ø  Κατοχυρώνοντας νέους θεσμούς λαϊκής συμμετοχής, οι οποίοι θα έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες, δεσμευτικές για μια κυβέρνηση της Αριστεράς,[4] όπως είναι οι λαϊκές συνελεύσεις, τα συνοικιακά συμβούλια, τα συμβούλια εργαζομένων και η άμεση δημοκρατία, όπου όλοι θα έχουν περιορισμένες θητείες λειτουργίας είτε είναι σε κρατικές θέσεις (όπως οι Βουλευτές, γραμματείς κ.ά.) είτε σε κοινωνικές είτε σε κομματικές και φυσικά θα εναλλάσσονται. Έτσι, αν όλοι περάσουν από την θέση του γραφειοκράτη κανείς δεν θα είναι γραφειοκράτης, όπως έλεγε ο Λένιν.

Ø  Θεσπίζοντας τον εργατικό και κοινωνικό έλεγχο στην παραγωγή, χτυπώντας με αυτόν τον τρόπο την εργοδοτική αυθαιρεσία και την αδιαφάνεια. Διότι, σε μια κοινωνία όπου περνάμε το 1/3 της ζωής μας στους χώρους εργασίας, δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική αυτοκυβέρνηση εάν αυτή δεν είναι αυτοκυβέρνηση των κοινωνών χώρων εργασίας, δηλαδή εάν δεν υπάρξει συλλογική διεύθυνση της παραγωγής[5] και αυτοδιαχείριση.

Ø  Κατοχυρώνοντας τις δημοκρατικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες στον στρατό, προωθώντας ρήξεις στους θεσμούς και τους μηχανισμούς τους αστικού κράτους, όπως στη δημόσια διοίκηση, στη δικαστική εξουσία και στις δυνάμεις καταστολής με τη διάλυση των ΜΑΤ, καθώς και των άλλων ομάδων καταστολής (π.χ. ΔΕΛΤΑ).

Ø  Προβαίνοντας σε δραστική μείωση του χρόνου εργασίας, ως αντίδοτο για τη μείωση της ανεργίας, προβάλλοντας ταυτόχρονα την κουλτούρα του ελεύθερου χρόνου, ο οποίοςθα επιτρέπει στους εργαζόμενους να αφιερώνουν περισσότερες ώρες για ανάπαυση, για προσωπική ανάπτυξη, για μόρφωση, για οικογενειακή διασκέδαση, για ψυχαγωγία και ονειροπόληση, καθώς επίσης, για να αναλάβουν από μόνοι τους τη διαχείριση των δικών τους υποθέσεων και να μην τις αναθέτουν κάθε φορά σε εκλεγμένους, αλλά γραφειοκρατικοποιημένους αντιπροσώπους.

Ø  Προωθώντας νέες μορφές κοινωνικοποιημένης οικονομίας σε όλους τους τομείς της οικονομικής ζωής, μέσω ενός σχεδιασμένου δημοκρατικού προγραμματισμού και της γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης.[6]

Ø  Θεσπίζοντας ένα σχολείο δημιουργικό και ανοιχτό στην κοινωνία, κύτταρο πολιτιστικής δράσης, το οποίο θα αποτελεί κέντρο αναφοράς στη συνοικία για συζητήσεις, διαλέξεις, εκθέσεις, τόπο συνάντησης πολιτιστικών συλλόγων, συνδικάτων και συνεταιρισμών μαζί με τον πληθυσμό, και αυτοδιοικούμενο από το εκπαιδευτικό προσωπικό, τους γονείς, τους μαθητές ή σπουδαστές και την τοπική αυτοδιοίκηση. Διότι αυτό είναι παιδεία: η εκπαίδευση των πολιτών σε ανθρώπους ελεύθερους, υπεύθυνους και ικανούς να αποφασίζουν και να συμμετέχουν στην άσκηση της εξουσίας.

Ø  Προωθώντας μια νέα πολιτιστική επανάσταση απέναντι στα παρακμιακά φαινόμενα που επικρατούν, δημιουργώντας παντού Πολιτιστικά Στέκια και Κοινότητες Νέων, που θα διαθέτουν βιβλιοθήκες, μουσική, παιχνίδια, ζωγραφική κλπ.

Τέλος, όλα τα παραπάνω θα κατοχυρωθούν από ένα νέο δημοκρατικό-σοσιαλιστικό Σύνταγμα, όπου θα είναι εξασφαλισμένη η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ισότητα για όλους.

3. Η ιστορική ευκαιρία

Ο ΣΥΡΙΖΑ, σε αυτή τη συγκυρία, εκφράζει την ανάγκη για μια «Ιστορική Επανασυνάντηση» και συγκέντρωση όλων των δημιουργικών πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που θέλουν κοινωνική αλλαγή: την παραδοσιακή και νέα εργατική τάξη, τους άνεργους, τη φτωχή αγροτιά, τους νέους, τις γυναίκες, τους επιστήμονες, τους προοδευτικούς διανοούμενους, τα αντιπολεμικά κινήματα, τις οικολογικές ομάδες, τις εθνικές μειονότητες, και άλλα κοινωνικά κινήματα.

Υπό αυτήν την έννοια, δημιουργείται η ανάγκη για:

Ø  ένα επιθετικό Πρόγραμμα, το οποίο δεν θα είναι «ρεαλιστικό», σύμφωνα με τις αστικές ανάγκες, και το οποίο δεν θα καθορίζεται από την καλή συμπεριφορά της Αριστεράς στο αστικό σύστημα, αλλά θα είναι ρεαλιστικό σύμφωνα με τις ανάγκες των δυνάμεων της εργασίας. Δηλαδή, θέλουμε ένα Πρόγραμμα σοσιαλιστικής προοπτικής.

Ø  να διαπαιδαγωγούνται τα στελέχη και τα μέλη μας, ώστε να είναι πρότυπα ήθους για την κοινωνία, φορείς ενός νέου ανώτερου πολιτισμού συλλογικότητας και αλληλεγγύης, προσπαθώντας να ανεβάζουν συνεχώς το μορφωτικό επίπεδο τόσο το δικό τους όσο και της κοινωνίας· που θα  αντλούν το ηθικό τους κύρος όχι από την γραφειοκρατική κατάληψη ηγετικών θέσεων, αλλά από τη σεμνότητα και τις σχέσεις τους με την κοινωνία.

Η ιστορική ευκαιρία για τον ΣΥΡΙΖΑ και συνολικά για την Αριστερά είναι να λειτουργήσουν ως παράδειγμα για μια αλλαγή των συσχετισμών σε διεθνές επίπεδο. Διότι, τέτοιες ευκαιρίες δεν παρουσιάζονται παρά μία ή δύο φορές στη διάρκεια ζωής της κάθε γενιάς και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μην παρουσιαστεί ούτε μία φορά. Θεωρώ ότι το δικό μας παράδειγμα είναι να μπορέσουμε να καταγραφούμε στην ιστορία ως αυτοί που ανοίξαμε τον δρόμο για το Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα στην Ευρώπη. Με λίγα λόγια, να καταγραφούμε στην ιστορία ως ένα γεγονός παρόμοιο με αυτό της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και της ΕΑΜικής Αντίστασης.[7]

4. Για την Αυτόνομη Κοινωνία και την Άμεση Δημοκρατία

Κατά συνέπεια, μια κυβέρνηση της Αριστεράς από την πρώτη στιγμή θα πρέπει να κάνει ριζοσπαστικές παρεμβάσεις, επειδή οι αντιδραστικές δυνάμεις θα βρίσκονται σε αμυντική στάση και υπό αυτήν την έννοια μπορούν να γίνουν άμεσες οικονομικές και θεσμικές παροχές με τη στήριξη, πάντα, του λαϊκού παράγοντα.   

Αυτό σημαίνει ότι από πριν η Αριστερά θα πρέπει να έχει διαμορφώσει τους ανάλογους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς δυνάμεων, καθώς επίσης τους νέους κοινωνικούς θεσμούς λαϊκής συμμετοχής, για να μπορέσει να διεκδικήσει την ιδεολογική ηγεμονίακαι να εγγυηθεί ότι αυτοί οι θεσμοίθα έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες. Διότι, η άμεση δημοκρατία είναι δυνατή μόνο αν υπάρχει αποκέντρωση των λειτουργιών και τα πράγματα καθορίζονται από γενικές συνελεύσεις των συλλογικοτήτων, από αιρετά και ανακλητά συμβούλια εκπροσώπων, με περιορισμένες θητείες, ενώ θα εκπροσωπούνται σε εθνικό επίπεδο, όπου οι αποφάσεις τους θα είναι δεσμευτικές για μια Αριστερή κυβέρνηση. Ο κανόνας είναι ότι όλες οι σημαντικές αποφάσεις θα λαμβάνονται από το λαό μέσω δημοψηφισμάτων και κατόπιν επαρκούς συζήτησης και επαρκούς ενημέρωσης.[8] Ως τέτοιοι θεσμοί είναι, για παράδειγμα, οι Κοινότητες Νέων, οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι, οι λαϊκές συνελεύσεις, τα συνοικιακά συμβούλια, οι επιτροπές εργαζομένων στους χώρους εργασίας, το κίνημα για το στρατό, οι επιτροπές καταναλωτών, οι επιτροπές λαϊκής επιμόρφωσης, οι ομάδες πρωτοβουλίας για τη διάσωση του περιβάλλοντος, οι αυτοδιαχειριζόμενοι συνεταιρισμοί λαϊκής βάσης και άλλα πολλά που μπορούν μέσα από την εμπειρία να δημιουργηθούν, ως έμβρυα μιας νέας λαϊκής εξουσίας, τα οποία θα αποτελέσουν τις βάσεις και τις εγγυήσεις σε μια στρατηγική μετάβασης. Εν τω μεταξύ, θα δείχνουν εν δυνάμει την εναλλακτική μορφή κοινωνίας που επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε, αφού δεν κρινόμαστε μόνο από τους στόχους, αλλά και από την πράξη.   

[1]Για περισσότερα δες Δ. Κατσορίδας, Η Αντι-Ηγεμονία, εκδόσεις Καμπύλη/Ρηγμή, Αθήνα 2009. Επίσης, δες το κεφάλαιο: «Κράτος, κόμμα, κοινωνία και η συντηρητική εξέλιξη των εργατικών κομμάτων», στο Δ. Κατσορίδας, ΠΑΣΟΚ: από την αλλαγή στη μετάλλαξη, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2006, σελ. 29-37.

[2]Για περισσότερα δες F. Sabado, Για την επαναστατική στρατηγική σήμερα, εκδόσεις Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006, σελ. 42.

[3]Λ. Αλτουσέρ, «Σημείωση σχετικά με τους Ιδεολογικούς Μηχανισμούς του κράτους (ΙΜΚ)», περιοδικό Θέσεις, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1987, τεύχος 21, σελ. 44.

[4]Δ. Κατσορίδας, «Ως τι θέλουμε να καταγραφούμε στην Ιστορία;». Το εν λόγω κείμενο αποτέλεσε συμβολή στο διάλογο για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, 30/11 έως  1 και 2/12/2012.

[5]Κ. Καστοριάδης, Η δυνατότητα μιας αυτόνομης κοινωνίας, εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, χ.χ., χ.τ., σελ. 23.

[6]Μ. Ράπτης-Πάμπλο, Αυτοδιαχείριση-Σοσιαλισμός.Πολιτικά Κείμενα, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006, σελ. 130 και 177.

[7]Δ. Κατσορίδας, «Ως τι θέλουμε να καταγραφούμε στην Ιστορία;», ό.π..

[8]Για περισσότερα δες Κ. Καστοριάδης, Η δυνατότητα μιας αυτόνομης κοινωνίας, ό.π.