H εξέγερση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη στέλνει «μηνύματα» στα Βαλκάνια

Ξεκίνησε από τον αγώνα των απολυμένων εργατών στην Τούζλα, αγκαλιάστηκε από τη νεολαία και τα λαϊκά στρώματα, εξαπλώθηκε στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, προκάλεσε αίσθηση όταν ξέσπασε οργισμένα ενάντια στα κυβερνητικά και τα κομματικά κτίρια, προκάλεσε παραιτήσεις αρκετών τοπικών κυβερνήσεων (στα καντόνια), αλλά η πιο ενδιαφέρουσα και ελπιδοφόρα πτυχή του έχει αποσιωπηθεί: Οι διαδικασίες που αναπτύσσει, τα αιτήματα που διατυπώνει και το συνολικότερο πολιτικό του μήνυμα για την περιοχή, είναι τεράστιας σημασίας.

Οι «Ολομέλειες»

Στην Τούζλα, το «λίκνο» της εξέγερσης, οι «εργάτες και πολίτες της Τούζλα», αμέσως μετά την ανατροπή της κυβέρνησης του καντονιού, συγκρότησαν το λεγόμενο «Plenum» («Ολομέλεια») της πόλης. Σύντομα αντίστοιχες «Ολομέλειες» (ή απόπειρες για κάτι παρεμφερές) ξεπετάχθηκαν σε μια σειρά πόλεις: Στο Σαράγεβο, το Μπρίτσκο, το Μόσταρ, το Μπίχατς, τη Ζένιτσα.

Οι «Ολομέλειες» είναι λαϊκές συνελεύσεις, οι οποίες γίνονται τακτικά, στις οποίες συμμετέχει και παίρνει το λόγο όποιος το επιθυμεί, οι οποίες αποφασίζουν με ψηφοφορίες και ορίζουν οι ίδιες τους «εκπροσώπους» τους -όταν κάτι τέτοιο χρειάζεται (κυρίως για τις δηλώσεις στα μίντια). Πρόκειται για εργαλεία αυτό-οργάνωσης και αυτό-εκπαίδευσης των «από κάτω» τα οποία αν σταθεροποιηθούν και διευρυνθούν μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο για τη συνέχεια του κινήματος.

Σε αντίθεση με το όνομά τους, φυσικά δεν εμπλέκουν το «σύνολο του πληθυσμού», αντίθετα σε αυτές συμμετέχουν οι αγωνιστικές μειοψηφίες. Αλλά δεν πρόκειται για αμελητέες μειοψηφίες (πχ μια χούφτα ακτιβιστών ή πανεπιστημιακών). Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι συμμετέχουν και η ταξική σύνθεση που τους δίνουν, καθορίζει σε ένα βαθμό και το περιεχόμενό τους. Η Μαρίνα Άντιτς, σε άρθρο κριτικής προς την εμμονή των μίντια να παρουσιάζουν μόνο τις απόψεις κάποιων διανοουμένων για τo τι είναι τα «πλένουμ» («συλλογική αυτοκάθαρση» και άλλα ευάερα και ευήλια) το θέτει εξαιρετικά:

«Γι’ αυτό, φαντάζομαι, κανείς δεν σκέφτηκε τη σύνδεση ανάμεσα σε όσα έγιναν στο πλένουμ στο Σαράγεβο και στην απεργία των 140 εργαζομένων στο ξενοδοχείο Holiday. Δηλαδή να δείξει ότι αυτά τα πλένουμ δημιουργήθηκαν ακριβώς με στόχο να οργανώσουν ένα πιο εποικοδομητικό είδος εξέγερσης από την αρχική αυθόρμητη που αγκάλιασε όλη τη Βοσνία την περασμένη βδομάδα. Και με μια τέτοια οργάνωση, να προκαλέσουν βασικές αλλαγές στην κοινωνία όπως το να μην επιτρέπεται πια σε έναν ξενοδόχο να κρατά 140 εργαζόμενους σαν σκλάβους επί μήνες! Δεν σκέφτηκε επίσης κανένας να συνδέσει το πλένουμ του Μόσταρ με την ντροπιαστική, δειλή επίθεση στον Γιόζιπ Μίλιτς, τον πρόεδρο της Ένωσης Ανεξάρτητων Εργατικών Συνδικάτων στην Ομοσπονδία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Ενώ οι φασίστες με τα ρόπαλα καταλαβαίνουν πολύ καλά ποιοι, γιατί και πώς είναι υπεύθυνοι για την εξέγερση, αυτό το μάθημα διαφεύγει από τα Βοσνιακά μίντια. Το ίδιο και στην Τούζλα, όπου μπορείς να βρεις δεκάδες δηλώσεις του καθηγητή Νταμίρ Αρσένιεβιτς, πριν ακούσεις έστω μια συνέντευξη με τους εργάτες της Dita ή με κάποιο άλλο θύμα αυτού του συστήματος. 

Αυτό που χάνεται είναι πως το πλένουμ είναι πρώτα και κύρια μια συνάντηση πολιτών, όχι με στόχο την ίδια τη συνάντηση, αλλά ρητά για την επίτευξη κάποιου άλλου στόχου. Αυτοί οι άνθρωποι στα πλένουμ δεν συμμετέχουν για να “συμπληρώσουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία”, ούτε για να πουν τα παράπονά τους –αυτό το τελευταίο είναι ένα άθλημα τόσο καλά ανεπτυγμένο στις καφετέριες του Σαράγεβο που οι άνθρωποι δεν χρειάζονται αφορμή για να ασχοληθούν με αυτό. Αυτές οι χιλιάδες άνθρωποι που εμφανίστηκαν απόψε στην Αίθουσα Νέων στο Σαράγεβο ήρθαν για να σχεδιάσουν την επόμενη κίνησή τους: Η φωτιά άναψε στην Τούζλα πριν μια βδομάδα: Οι άνθρωποι βρίσκονται στους δρόμους εδώ και 8 μέρες: Αλλά τώρα ο αυθορμητισμός πρέπει να οργανωθεί σε ένα πρόγραμμα, σε ένα σχέδιο με το οποίο οι άνθρωποι θα μπορέσουν να κατακτήσουν τα αιτήματα τα οποία διατύπωσαν χτες.

Τα αιτήματα είναι ένα πράγμα: ο δρόμος για την υλοποίησή τους είναι άλλο. Και αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός του πλένουμ: να οργανώσει το πλήθος που βρίσκεται στους δρόμους, αλλά το πιο σημαντικό, να βρει έναν τρόπο να οργανώσει το 93% (στην Ομοσπονδία) ή το 88% (συνολικά στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη) που υποστηρίζει την εξέγερση, αλλά ακόμα περιμένει «στις άκρες», από φόβο ή από δυσπιστία για το αν αυτό θα μπορούσε να πετύχει. Να τους οργανώσει ώστε να συμμετέχουν στις διαδηλώσεις και σε ένα κίνημα που θα δημιουργήσει ένα άλλο σύστημα που μπορεί να είναι πιο δίκαιο από το σημερινό. Αλλά αυτό το νέο σύστημα δεν έρθει ουρανοκατέβατο σε ένα από τα πλένουμ: αντίθετα, ο μικρός στρατός που συγκεντρώθηκε στα πλένουμ θα το οργανώσει στους δρόμους και τις πλατείες, στους χώρους δουλειάς και τα συνδικάτα, στα πανεπιστήμια και τα λύκεια, και σε τελική ανάλυση, στα σπίτια και τις ζωές εκείνου του σιωπηλού 88% των πολιτών της Βοσνίας».

Με λίγα λόγια, οι «Ολομέλειες» είναι πολύτιμοι χώροι «συγκέντρωσης δυνάμεων», μέσα από τους οποίους μπορεί να συντονιστεί για πρώτη φορά ένα εργατικό, πρωτοπόρο δυναμικό, ενώ προοπτικά (θα εξαρτηθεί από πολλά, ανάμεσά τους και η δράση αυτών των μειοψηφιών) μπορούν να γίνουν όργανα αυτό-οργάνωσης στα χέρια της λαϊκής πλειοψηφίας.

Πέρα από τις «Ολομέλειες», ή τις συχνές «διακηρύξεις πολιτών» που βγαίνουν από διαδηλωτές, η εικόνα μια κοινωνίας που «βγαίνει από το λήθαργο» είναι συνολικότερη. Από το «Δίκτυο Γυναικών» που δραστηριοποιείται στο κίνημα, ανακοινώνοντας πως «Ανεξάρτητα από το αν μιλάμε για νέους, συνταξιούχους, νέες μητέρες, άτομα με ειδικές ανάγκες, παραμελημένους και εξαπατημένους εργάτες, άντρες ή γυναίκες, για τους ανθρώπους από όλες αυτές τις ομάδες η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχει γίνει μια χώρα που δεν τους διασφαλίζει τα βασικά κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά δικαιώματα» μέχρι το κάλεσμα της Ένωσης Δημοσιογράφων προς τα μέλη της να μην «ρίχνουν το βάρος σε λιγότερο σημαντικές λεπτομέρειες εις βάρος της ουσίας της κοινωνικής αναταραχής… να μην γίνουν φερέφωνα των πολιτικών, της αστυνομίας…» με την υπενθύμιση ότι «η υποχρέωση των εργαζόμενων στα μίντια είναι να βρίσκονται στο πλευρό των αδύναμων και των στερημένων αυτής της χώρας».

Πρόκειται για μια «συλλογική αφύπνιση» που –όπως το έθεσε ο ακτιβιστής Εμίν Εμινάγκιτς «μπορεί να είναι η ευκαιρία που περιμέναμε εδώ και πολύ καιρό για να επανεισαχθεί η ιδέα της ταξικής πάλης στην κοινωνία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης».

Τα πολιτικά αιτήματα και η στάση απέναντι στην εξουσία

Από την πρώτη σχεδόν στιγμή, η εξέγερση έχει ξεπεράσει την λογική της απεύθυνσης αιτημάτων προς τις Αρχές για να ικανοποιηθούν. Όλες οι «Ολομέλειες» συμπεριλαμβάνουν στα αιτήματά τους την πτώση της τοπικής τους κυβέρνησης, ενώ πολλές καλούν και σε ανατροπή της κεντρικής κυβέρνησης. Εν τω μεταξύ, στον πολιτικό λόγο των εξεγερμένων, δεν στοχοποιείται κάποιο κυβερνητικό κόμμα, αλλά όλο το πολιτικό σύστημα. Η απάντηση που δίνεται ως τώρα στο ζήτημα της εξουσίας -τόσο στη συγκρότηση οργάνων που θα καλύψουν το κενό εξουσίας όπου ανατράπηκε η τοπική κυβέρνηση, όσο και στο θέμα της αντικατάστασης της υπαρκτής κεντρικής κυβέρνησης- δίνει την έμφαση στην επιλογή «ακομμάτιστων», «ικανών», «ασυμβίβαστων» προσώπων, που «δεν έχουν ασκήσει κυβερνητική εξουσία σε κανένα επίπεδο».

Πρόκειται για το μαζικό φαινόμενο της «αντι-πολιτικής» που έχει χαρακτηρίσει πολλά κινήματα διεθνώς τα τελευταία χρόνια. Οι διαδηλωτές δεν στρέφονται τόσο ενάντια σε μια συγκεκριμένη πολιτική ενός δεδομένου κυβερνητικού κόμματος, όσο στο σύνολο μιας «πολιτικής ελίτ», την οποία βλέπουν ως τελείως ξένο -και εχθρικό- σώμα ως προς το κοινωνικό σύνολο. Είναι αποτέλεσμα της μετάλλαξης των κυβερνητικών κομμάτων που για να υπηρετήσουν τις πολιτικές του κεφαλαίου στο σύγχρονο καπιταλισμό υποχρεώνονται να διαρρήξουν κάθε δεσμό με την κοινωνική τους βάση. Είναι ταυτόχρονα δείγμα της δύναμης της κυρίαρχης ιδεολογίας, η οποία δεν εξαφανίζεται αυτόματα ακόμα και μέσα σε εξεγέρσεις: μετά από χρόνια νεοφιλελευθερισμού, ο μύθος του «ικανού τεχνοκράτη» παραμένει η λογική εναλλακτική στους «πολιτικούς» στα μυαλά πολλών ανθρώπων.

Ένα εχέγγυο απέναντι στους κινδύνους που εγκυμονεί αυτή η αντίφαση είναι πως το αίτημα για «ικανούς» συνοδεύεται συνήθως από την επιθυμία για περισσότερη και πραγματική δημοκρατία.

Στην περίπτωση της Βοσνίας, αυτή η τάση είναι εντυπωσιακή, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, όπου φαίνεται πιο «υλοποιήσιμη»: Στην Τούζλα, η Συνέλευση απαιτεί η τοπική προσωρινή κυβέρνηση τεχνοκρατών «να υποβάλλει εβδομαδιαία σχέδια και αναφορές για τις εργασίες της». Στο Σαράγεβο, απαιτήθηκε «να μην γίνει τίποτε ως προς την σύνθεση της νέας κυβέρνησης του καντονιού έως ότου οργανωθεί το Πλένουμ και μπορέσει να θέσει τις γνώμες και τα αιτήματά του» και η νέα τοπική κυβέρνηση «θα πρέπει να συντονίζεται με τα αιτήματα των πολιτών». Στο Μπρίτσκο, το Πλένουμ ζητά «κυβέρνηση ειδικών», αλλά τη συνοδεύει με την εξής επιχειρηματολογία: «Ας πούμε ΟΧΙ στα πολιτικά παζάρια! Δεν θα υπάρξουν συμφωνίες πίσω από κλειστές πόρτες, δεν θα υπάρξουν εκλεκτοί. Υπάρχει μόνο το Πλένουμ, όπου οι πολίτες μπορούν μαζί να αποφασίσουν για τις λύσεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε όλοι μας».

Το δεύτερο εχέγγυο είναι ο ταξικός χαρακτήρας του κινήματος που διαμορφώνει αντίστοιχα κοινωνικά αιτήματα.

Το «πρόγραμμα» της εξέγερσης

Οι «Ολομέλειες» συνοδεύουν το αίτημα για μια νέα κυβέρνηση, με το πρόγραμμα που περιμένουν αυτή να υλοποιήσει. Και η κατεύθυνση αυτού του προγράμματος κινείται σε μια κατεύθυνση «οικονομικής ισότητας». Σταχυολογώντας από τις λίστες αιτημάτων διαφορετικών «Ολομελειών» βρίσκουμε ανάμεσα σε άλλα:

Αναγνώριση των συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων των εργατών, έρευνα για τα οικονομικά εγκλήματα, κατάσχεση παρανόμως αποκτημένης ιδιοκτησίας, ακύρωση των προωθούμενων ιδιωτικοποιήσεων, αναθεώρηση/επανεξέταση των ολοκληρωμένων ιδιωτικοποιήσεων, αποκατάσταση των εργατών των κατεστραμμένων επιχειρήσεων, πρόσληψη κοινωνικών λειτουργών στα σχολεία, πόροι για τις άνεργες μητέρες, αύξηση συντάξεων, αύξηση της απασχόλησης, δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για οργάνωση ανεξάρτητων συνδικάτων σε όλες τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, τέρμα σε κάθε είδους συμμετοχή στο κόστος των υπηρεσιών υγείας.

Ωστόσο ένα αίτημα, από την Τούζλα, έχει ξεχωριστή βαρύτητα: Να επιστραφούν τα εργοστάσια στους εργάτες, να τεθούν υπό δημόσιο έλεγχο και να ξαναρχίσει η παραγωγή. Η βαρύτητα του συνθήματος έχει να κάνει με την ανθεκτικότητα των φιλελεύθερων ιδεών, ιδιαίτερα σε πρώην σοβιετικές χώρες παρότι ο νεοφιλελευθερισμός τις λεηλάτησε. Σε αυτές τις χώρες (και όχι μόνο), συχνά αυθεντικά κινήματα που ζητούσαν «κοινωνική δικαιοσύνη» κατέληξαν στα χέρια φιλελεύθερων, που προέβαλλαν τον «υγιή ανταγωνισμό» ως εναλλακτική στις «ολιγαρχίες». Συχνά στις πρώην σοβιετικές χώρες, τη λαϊκή οργή εκμεταλλεύτηκαν αστοί πολιτικοί που ασκούσαν τάχα κριτική στις «παράνομες» ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν με «διαφθορά» και «έλλειμμα διαφάνειας», για να αντιπροτείνουν μια κάποια «πραγματικά ελεύθερη αγορά» ή έναν «υγιή, κανονικό καπιταλισμό». Γι’ αυτό και -μετά από χρόνια νεοφιλελεύθερων επιθέσεων και ιδεολογικής ηγεμονίας- το σαφές αίτημα «να επιστραφούν τα εργοστάσια στους εργάτες» αποτελεί μια σπουδαία παρακαταθήκη για το εργατικό κίνημα και την Αριστερά στα Βαλκάνια, στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και διεθνώς.

Η αντιεθνικιστική προοπτική

Αυτός ο ταξικός χαρακτήρας της εξέγερσης, στέλνει και ένα άλλο σημαντικό μήνυμα στα Βαλκάνια, αυτό του διεθνισμού. Πολλές εξεγέρσεις σε διάφορες χώρες βρέθηκαν γρήγορα αντιμέτωπες με «θεωρίες συνωμοσίας» που είχαν στο επίκεντρο την «εθνική» ανάγνωση της ιστορίας. Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου ο εθνικισμός είναι χρόνια τώρα το βασικό πολιτικό χαρτί όλων των ελίτ (σερβικών, κροατικών, βοσνιακών), αυτές οι θεωρίες αναπτύχθηκαν άμεσα, αλλά με τις αντιφάσεις τους έγιναν ανέκδοτο. Βόσνιοι Μουσουλμάνοι πολιτικοί ισχυρίζονται πως «είναι μια συνωμοσία ενάντια στο Βοσνιακό κράτος!». Κροάτες πολιτικοί καλούν την «κροατική κοινότητα» σε επιφυλακή. Οι ηγέτες της Σερβικής Δημοκρατίας προειδοποιούν πως οι διαδηλώσεις «υποκινούνται με στόχο τη διάλυση της Σερβικής Δημοκρατίας!».Όλοι μαζί, επικαλούνται κάποια διαφορετικά «κέντρα εξουσίας», τα οποία προφανώς συντονίστηκαν κατά τύχη για να υλοποιήσουν απολύτως αντιφατικούς στόχους. Απέναντι σε αυτήν την απίθανη μυθοπλασία απαντά το -διάσημο πια- πανό στο Μόσταρ: Πεινάμε σε τρεις γλώσσες!

Η εξέγερση εξελίσσεται -αντικειμενικά- και ενάντια στο κατασκεύασμα της Συμφωνίας του Ντέιτον, που εμπέδωσε τους εθνικιστικούς διαχωρισμούς που αιματοκύλισαν τη Βοσνία, εγκαθιδρύοντας ένα πολύπλοκο σύστημα εκπροσώπησης/διακυβέρνησης που έκανε όλη την πολιτική ζωή έρμαιο των «εθνικών» κομμάτων και άφηνε στην ΕΕ τον πανίσχυρο ρόλο του «διαιτητή». Συμμετέχουν κυρίως Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, αλλά αυτό έχει να κάνει και με το γεγονός ότι είναι μια εργατική εξέγερση στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα που θίχτηκαν περισσότερο από την «αναδιάρθρωση» και σε αυτά τα κέντρα οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι είναι η πλειοψηφία. Ωστόσο, στο «μικτό» Μόσταρ, Κροάτες και Μουσουλμάνοι έκαψαν μαζί τα γραφεία των αντίστοιχων «εθνικών» τους κομμάτων. Οι Κροάτες διαδηλώνουν στο Λίβνο και το Οράσγε, ενώ ένα σερβοβοσνιακό συνδικάτο στην Ντρβαρ δήλωσε την αλληλεγγύη τους στους Κροάτες διαδηλωτές του Λίβνο. Στην Σερβική Δημοκρατία, έγινε διαδήλωση στη Μπιάνα Λούκα, βγήκε ανακοίνωση αλληλεγγύης στην εξέγερση αλλά και διατύπωσης αντίστοιχων αιτημάτων στην Μπιέλινα, ενώ η ένωση των Σερβοβόσνιων βετεράνων απαίτησε άμεσα μέτρα αν ο πρόεδρος δεν θέλει να εξαπλωθεί και εκεί η εξέγερση. Παντού τα αιτήματα είναι ταξικά και ξεπερνούν τους εθνικούς διαχωρισμούς που κυριαρχούσαν στο πολιτικό σύστημα της χώρας και επέτρεπαν στις ελίτ ενώ ρημάζουν τους «από κάτω» να έχουν πάντα κάποιον άλλο να κατηγορήσουν.

Δεν είναι υπερβολή αυτό που είπε ο καλλιτέχνης Νταμίρ Νίκσιτς: «Είναι ένα νέο παράδειγμα, ένα νέο Βοσνιακό παράδειγμα. Με άλλα λόγια, δεν μιλάμε πια για εθνικότητες, φυλές, ράτσες και έθνη. Τώρα μιλάμε για τους προλετάριους, τους ανέργους, τον εφεδρικό στρατό της εργασίας».

Μεταδοτικότητα

Η βαρύτητα αυτού του μηνύματος ξεπερνά την ίδια τη Βοσνία. Η Τούζλα δείχνει το δρόμο στην Ποντγκόριτσα, το Ζάγκρεμπ και το Βελιγράδι. Τα πρώτα «σκιρτήματα» έχουν υπάρξει. Μια διαδήλωση στην πόλη των Σκοπίων, κινητοποιήσεις στο Ζάγκρεμπ με το σύνθημα «Μία εργατική τάξη – ένας κοινός αγώνας!», μια ανακοίνωση αλληλεγγύης-κάλεσμα σε μετάδοση της εξέγερσης που υπογράφεται από δεκάδες κοινωνικές, πολιτικές, συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Κροατία, ακόμα και η ανακοίνωση του σωματείου των αστυνομικών του Βελιγραδίου πως αν η «βοσνιακή άνοιξη» μεταδοθεί στη Σερβία, δεν θα την καταστείλουν. Για τις δυνατότητες που ανοίγει η εμπειρία της Βοσνίας, αξίζει να έχουμε υπόψη ένα ιστορικό προηγούμενο: η ιδέα του «Πλένουμ» ως σώμα δημοκρατικής λήψης αποφάσεων γεννήθηκε από το φοιτητικό κίνημα στο Βελιγράδι το 2006 και πέρασε στις φοιτητικές καταλήψεις στην Κροατία το 2009, για να γίνει σήμερα εργαλείο των εργατών στη Βοσνία.

Θα ήταν αφελές να ισχυριστεί κανείς πως όλα θα εξελιχθούν αυτόματα προς το καλύτερο στη Βοσνία και αυτομάτως σε όλα τα Βαλκάνια.  Ωστόσο τέτοιες στιγμές -έμπρακτα παραδείγματα αυτό-οργάνωσης, ταξικής πολιτικής, διεθνισμού- είναι ζωτικές. Είναι εύστοχος ο παραλληλισμός που έκανε ο Σλαβόι Ζίζεκ με τα πρώτα περιστατικά συμφιλίωσης των στρατιωτών στα χαρακώματα του Α Παγκοσμίου Πολέμου, για να καταδείξει τη σημασία τέτοιων «στιγμών» ως ενδείξεις για τις δυνατότητες που ανοίγει το μέλλον.

Μια τέτοια εξέλιξη δεν θα είναι εύκολη στο «δύσβατο» για την Αριστερά βαλκανικό τοπίο, αλλά η δυναμική υπάρχει. Η Κροατία έζησε τις δικές της «διαδηλώσεις μέσω φέισμπουκ» το Μάρτη του 2011, δίνοντας για πρώτη φορά «ακροατήριο» στην αντικαπιταλιστική Αριστερά σε μια χώρα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το 2012-13 μια «Σλοβενική εξέγερση» έριξε την κυβέρνηση και οδήγησε στη γέννηση νέων δυνάμεων (όπως η Πρωτοβουλία για Δημοκρατικό Σοσιαλισμό). Κυβερνήσεις έχουν ανατραπεί τα τελευταία χρόνια στη Βουλγαρία. Στη Σερβία η πάλη ενάντια στην νέα αντεργατική νομοθεσία που απαιτεί η ΕΕ δημιουργεί για πρώτη φορά τις συνθήκες για να συναντηθούν οι ομάδες της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς και με κάποια πιο μαχητικά συνδικάτα που υπάρχουν στη χώρα. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη ήρθε ως το πιο προωθημένο βήμα αυτού του αναβρασμού.

Η Ευρώπη, τα Βαλκάνια και ο διεθνισμός

Αυτή η υπαρκτή δυναμική μπορεί να ξανανοίξει με πιο πραγματικούς όρους μια συζήτηση που διακόπηκε βίαια στο παρελθόν, την αναγκαία συζήτηση για την ανεξάρτητη, αριστερή πολιτική στα Βαλκάνια.

Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αριστεροί ακτιβιστές θέτουν το ζήτημα πως για να νικήσει ο αγώνας που ξεκινά, πρέπει να μπει ο στόχος της ανατροπής του κράτους-Ντέιτον, το οποίο διαιωνίζει τις εθνικιστικές διαμάχες και το στάτους ιμπεριαλιστικού προτεκτοράτου, προς όφελος των τοπικών ελίτ και των Μεγάλων Δυνάμεων. Αυτή η ανάγκη αφορά όλα τα Βαλκάνια. Από τα τέλη του 19ου αιώνα και την εποχή του «Ανατολικού Ζητήματος» μέχρι σήμερα, η περιοχή βασανίστηκε από αυτήν τη διπλή (και αλληλοτροφοδοτούμενη) μάστιγα των ανταγωνισμών μεταξύ των τοπικών αστικών τάξεων και των εκτεταμένων παρεμβάσεων των ιμπεριαλιστών.

Οι απειλές του Βαλεντίν Ίντζκο, Ανώτατου Αντιπροσώπου των Δυτικών Δυνάμεων να στείλει τα στρατεύματα της ΕΕ στη Βοσνία, είναι η άλλη όψη της Συμφωνίας Ελευθέρου Εμπορίου στα δυτικά Βαλκάνια (Σερβία, Κροατία, Βοσνία, Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Αλβανία, Κόσσοβο και Μολδαβία) και των προγραμμάτων λιτότητας που επιβάλλει το ΔΝΤ σε Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία, Σερβία. Οι αστικές τάξεις της περιοχής έχουν αποδεχθεί αυτήν την προοπτική και κοιτάνε να μετριάσουν τις (καταστροφικές) συνέπειές της, μέσα από την όξυνση του μεταξύ τους οικονομικού ανταγωνισμού.

Μόνο η άνοδος των εργατικών αγώνων και η αναγέννηση της Αριστεράς μπορούν να σπάσουν αυτόν το φαύλο κύκλο. Στα υπόλοιπα Βαλκάνια, τμήματα της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς προσπαθούν να ξαναπιάσουν το -κομμένο- νήμα των παραδόσεων των Βαλκάνιων επαναστατών μαρξιστών των αρχών του 20ου αιώνα που έβλεπαν στην ενότητα της εργατικής τάξης των Βαλκανίων την απάντηση και στον ανταγωνισμό των ντόπιων αστικών τάξεων και στην διαρκή παρέμβαση των ιμπεριαλιστών υποστηρικτών τους, είτε από τη Δύση είτε από την Ανατολή.   

Όσο μακρινή κι αν δείχνει μια τέτοια προοπτική, αξίζει να ξαναμπεί στο τραπέζι. Γι’ αυτό και την εντοπίζουν οι Βαλκάνιοι σύντροφοι, αλλά και διεθνείς αριστεροί αρθρογράφοι. Και οι μεν και οι δε, καταπιανόμενοι με τις προοπτικές των Βαλκανίων, φυλάνε μια ξεχωριστή θέση για το ρόλο που μπορεί να παίξει το κίνημα και η Αριστερά στην Ελλάδα, και σωστά. Αλλά το παράδοξο είναι πως η αυτή η συζήτηση απουσιάζει παντελώς στην Ελλάδα.

Ο Μάτε Κάποβιτς, Κροάτης αριστερός αγωνιστής, σχολίασε πως «εμφανώς η εξέγερση των εργατών και των ανέργων δεν είναι πολύ θετική εξέλιξη από την σκοπιά του Ευρωπαϊκού νεοφιλελεύθερου στάτους κβο, ειδικά καθώς η γειτονική Κροατία είναι το νεότερο μέλλος της ΕΕ. Αλλά αυτό που είναι περίεργο, είναι πως η Ευρωπαϊκή Αριστερά παραμένει πολύ σιωπηλή. Αυτό δεν είναι πολύ τιμητικό για μια πολιτική δύναμη που αυταρέσκεται για το διεθνισμό της».

Η επισήμανση είναι καίρια. Η ευρωπαϊκή Αριστερά ταύτισε την Ευρώπη με την ΕΕ, και συχνά οι επικλήσεις στο διεθνισμό εξαντλούνται εντός της ΕΕ, μιας επιλογής που τελικά είναι των «δικών μας» αστικών τάξεων.

Η παρατήρηση του συντρόφου από την Κροατία είναι ένας άλλος τρόπος να τεθεί ένα ερώτημα που έχουμε ξαναθέσει: Από πότε το «Δ» του διεθνισμού ταυτίζεται με το «Δ» της Δύσης;