Η κρίση που έρχεται

Σω­ρευ­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες οδη­γούν σε επι­βρά­δυν­ση της ανά­πτυ­ξης και  κα­θο­ρί­ζουν την κί­νη­ση της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας τόσο στις χώρες του ΟΟΣΑ (Βό­ρεια Αμε­ρι­κή και Ευ­ρώ­πη) [1] όσο και στην Κίνα, ενώ η Βρα­ζι­λία πα­ρα­μέ­νει σε μα­ρα­σμό και η Αρ­γε­ντι­νή βρί­σκε­ται σε ύφεση κ.λπ. Μόνο ορι­σμέ­νες χώρες, οι οποί­ες βρί­σκο­νται σε πο­ρεία κά­λυ­ψης της υστέ­ρη­σης (όπως η Ινδία), δια­τη­ρούν για την ώρα μια ανά­πτυ­ξη, σχε­δόν χωρίς σύν­νε­φα (αν εξαι­ρέ­σου­με τις ανι­σό­τη­τες και τις πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κές κα­τα­στρο­φές). Η υπερ­πα­ρα­γω­γή είναι προ­φα­νής στη σι­δη­ρουρ­γία και η ανά­πτυ­ξη στην πα­γκό­σμια αγορά αυ­το­κι­νή­των θα είναι σχε­δόν μη­δε­νι­κή για το 2019.

Αν και τα πο­σο­στά κέρ­δους δεν πα­ρου­σιά­ζουν ορατή τάση να βυ­θι­στούν, δεν φαί­νε­ται ωστό­σο να έχουν ξα­να­βρεί το επί­πε­δο του 2007. Ωστό­σο, οι μι­σθοί μέ­νουν στά­σι­μοι (εκτός από τους μι­σθούς ανώ­τε­ρων κα­τη­γο­ριών σε συ­γκε­κρι­μέ­νους κλά­δους) στις ανα­πτυγ­μέ­νες οι­κο­νο­μί­ες, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων και εκεί­νων που επι­δει­κνύ­ουν χα­μη­λά πο­σο­στά ανερ­γί­ας, όπως η Γερ­μα­νία και οι ΗΠΑ (στην τε­λευ­ταία αυτή χώρα υπάρ­χει πρό­βλη­μα εκτί­μη­σης της πραγ­μα­τι­κής ανερ­γί­ας: εκτός από τους ερ­γα­ζό­με­νους με με­ρι­κή απα­σχό­λη­ση που θα ήθε­λαν να δου­λεύ­ουν πε­ρισ­σό­τε­ρο, πολ­λοί ενή­λι­κοι έχουν στα­μα­τή­σει να ψά­χνουν για δου­λειά και άρα έχουν βγει από τις στα­τι­στι­κές, γε­γο­νός που με­τα­φρά­ζε­ται σε πτώση του πο­σο­στού συμ­με­το­χής στην αγορά ερ­γα­σί­ας). Τα κέρδη που προ­έ­κυ­ψαν για τις εται­ρεί­ες στρά­φη­καν κυ­ρί­ως στις συγ­χω­νεύ­σεις, στις αγο­ρές με­το­χών και τις κα­τα­νο­μές με­ρι­σμά­των, ή ακόμη πα­ρέ­μει­ναν σε ρευ­στό­τη­τα, ενώ οι ιδιω­τι­κές επεν­δύ­σεις πα­ρα­μέ­νουν πε­ριο­ρι­σμέ­νες. Οι δη­μό­σιες επεν­δύ­σεις είναι υπό πε­ριο­ρι­σμό από τις πο­λι­τι­κές λι­τό­τη­τας.

Ο κα­πι­τα­λι­σμός είναι πε­ρισ­σό­τε­ρο από ποτέ χρη­μα­το­πι­στω­τι­κο­ποι­η­μέ­νος. Οι χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες  συ­νε­χί­ζουν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα να αυ­ξά­νο­νται, μετά το σοκ του 2007-2009. Η πα­γκό­σμια κε­φα­λαιο­ποί­η­ση της χρη­μα­τι­στη­ρια­κής αγο­ράς (η χρη­μα­τι­στη­ρια­κή αξία των με­το­χών όλων των ει­σηγ­μέ­νων εται­ρειών στις χρη­μα­τι­στη­ρια­κές αγο­ρές) είχε φτά­σει σε επί­πε­δο ρεκόρ το 2017. Μειώ­θη­κε κατά 15% το 2018, γε­γο­νός που απο­τυ­πώ­νει ταυ­τό­χρο­να την ανη­συ­χία των ανα­λυ­τών μπρο­στά στα επί­πε­δα απο­σύν­δε­σης των με­το­χών από την πο­ρεία των πραγ­μα­τι­κών εται­ρι­κών επι­δό­σε­ων, καθώς και την αβε­βαιό­τη­τα που απορ­ρέ­ει από το διε­θνές κλίμα. Είναι αξιο­ση­μεί­ω­το ότι οι ση­μα­ντι­κό­τε­ρες κε­φα­λαιο­ποι­ή­σεις στην αγορά είναι πλέον των GAFA (ΣτΜ: Gang of Four: οι με­γα­λύ­τε­ρες πο­λυ­ε­θνι­κές πα­ρο­χής online υπη­ρε­σιών ή λο­γι­σμι­κού. Πρό­κει­ται για τις Google, Amazon, Facebook, Apple και ενί­ο­τε συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νε­ται και η Microsoft) και όχι οι βιο­μη­χα­νι­κές επι­χει­ρή­σεις. Η άνο­δος των τιμών των με­το­χών δια­τη­ρή­θη­κε λόγω της πο­λι­τι­κής των κε­ντρι­κών τρα­πε­ζών, οι οποί­ες από το 2009 έχουν διο­χε­τεύ­σει στις τρά­πε­ζες δω­ρε­άν ή σχε­δόν δω­ρε­άν ρευ­στό­τη­τα. Από το 2015, οι κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες έχουν προ­σπα­θή­σει δι­στα­κτι­κά να πε­ριο­ρί­σουν τις εν λόγω πο­λι­τι­κές (χα­μη­λά επι­τό­κια και «πο­σο­τι­κή χα­λά­ρω­ση», δη­λα­δή επα­να­γο­ρά ομο­λό­γων), όμως αυτό δεν θα μπο­ρού­σε να διαρ­κέ­σει.

Στην Ευ­ρώ­πη, η επι­μο­νή στα χα­μη­λά επι­τό­κια που εφαρ­μό­ζο­νται από την Ευ­ρω­παϊ­κή Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα είχε αντι­φα­τι­κές συ­νέ­πειες: από τη μία επέ­φε­ρε αύ­ξη­ση του δα­νει­σμού, από την άλλη, καθώς τα επι­τό­κια της Κε­ντρι­κής Τρά­πε­ζας δια­χέ­ο­νται στο σύ­νο­λο των επι­το­κί­ων, τα πε­ρι­θώ­ρια στα επι­τό­κια που ει­σπράτ­τουν οι τρά­πε­ζες από τα δά­νεια μειώ­θη­καν, γε­γο­νός που επι­βα­ρύ­νει την κερ­δο­φο­ρία τους (απ’ όπου ερ­μη­νεύ­ε­ται και μια πτώση των τιμών των τρα­πε­ζι­κών με­το­χών). Γε­νι­κά, η κα­τά­στα­ση αυτή δεν θα έθετε σε κίν­δυ­νο την υγεία των τρα­πε­ζών [2], εκτός από ιδιαί­τε­ρες πε­ρι­πτώ­σεις. Όμως θα επη­ρε­α­ζό­ταν από μια επι­βρά­δυν­ση της δρα­στη­ριό­τη­τας που θα επέ­φε­ρε μια αύ­ξη­ση των μη εξο­φλού­με­νων δα­νεί­ων.

Επι­πλέ­ον, το χρέος των κρα­τών και κυ­ρί­ως των μη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών εται­ρειών (επι­χει­ρή­σεις) αυ­ξή­θη­κε και πάλι. Το πα­γκό­σμιο άθροι­σμα  ομο­λό­γων που εκ­δό­θη­καν από τις μη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις έφτα­σε στο ρεκόρ των 13.000 δι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων αμε­ρι­κα­νι­κών δο­λα­ρί­ων στο τέλος του 2018. Αυτό αντι­κα­το­πτρί­ζει, σύμ­φω­να με τον ΟΟΣΑ, το δι­πλά­σιο του δα­νει­σμού τους, σε πραγ­μα­τι­κές τιμές, πριν από την οι­κο­νο­μι­κή κρίση του 2008. Πάντα σύμ­φω­να με τον ΟΟΣΑ, υπάρ­χει ένας εκ­φυ­λι­σμός της ποιό­τη­τας των ομο­λό­γων που εκ­δό­θη­καν από τις επι­χει­ρή­σεις, που θα μπο­ρού­σε να οδη­γή­σει σε πε­ρί­πτω­ση οι­κο­νο­μι­κής ύφε­σης σε αύ­ξη­ση της απο­τυ­χί­ας ή της απο­φυ­γής απο­πλη­ρω­μής των δα­νεί­ων. Η φε­ρεγ­γυό­τη­τα των δα­νει­ζο­μέ­νων είναι πράγ­μα­τι με­τα­βλη­τή: μια πα­ρα­τε­τα­μέ­νη οι­κο­νο­μι­κή ύφεση ή μια βίαιη επι­δεί­νω­ση των οι­κο­νο­μι­κών συν­θη­κών, θα μπο­ρού­σε να βα­ρύ­νει πάνω στη δυ­να­τό­τη­τα των χρε­ω­μέ­νων εται­ρειών να απο­πλη­ρώ­σουν τα χρέη τους. Αυτό είναι ένα μεί­ζον ση­μείο της αστά­θειας της κα­τά­στα­σης. Σύμ­φω­να με την Τρά­πε­ζα Διε­θνών Δια­κα­νο­νι­σμών, πα­ρα­κο­λου­θού­με μετά από το 2008, τον πολ­λα­πλα­σια­σμό των «εται­ρειών ζόμπι», που επι­βιώ­νουν μόνο χάρη στα χρέη και εκ­με­ταλ­λευό­με­νες τα χα­μη­λά επι­τό­κια: το με­ρί­διο των εται­ρειών ζόμπι εκτι­μά­ται στο 6% κατά μέσο όρο στις 14 με­γα­λύ­τε­ρες ανα­πτυγ­μέ­νες χώρες.

Τέλος, αυτό που απο­κα­λού­με «shadow banking», δη­λα­δή οι χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές ανταλ­λα­γές που δεν υπό­κει­νται στον τρα­πε­ζι­κό δια­κα­νο­νι­σμό (κάτι που δεν ση­μαί­νει ότι πρό­κει­ται ανα­γκα­στι­κά για πα­ρά­νο­μες δρα­στη­ριό­τη­τες), έχει αυ­ξη­θεί έντο­να, ιδιαί­τε­ρα στην Κίνα. Αντι­προ­σώ­πευε, στο τέλος του 2017, το 14% των πα­γκό­σμιων χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών δρα­στη­ριο­τή­των. Σαν να μην έφτα­ναν αυτά, πα­ρα­κο­λου­θού­με την επι­στρο­φή, με και­νούρ­γιες μορ­φές, των «δο­μη­μέ­νων προ­ϊ­ό­ντων» που πυ­ρο­δό­τη­σαν την οι­κο­νο­μι­κή κρίση του 2007-2008, δη­λα­δή των προ­ϊ­ό­ντων που συν­θέ­τουν σχε­τι­κά ασφα­λείς τί­τλους μαζί με πλή­θος άλλων χα­μη­λό­τε­ρης δια­σφά­λι­σης, με ισχυ­ρό πι­θα­νό ρίσκο για εκεί­νους που τα αγο­ρά­ζουν (λόγω των υψη­λών απο­δό­σε­ών τους).

Ολό­κλη­ρος ο κό­σμος βρί­σκε­ται δυ­στυ­χώς κάτω από την κυ­ριαρ­χία του κε­φα­λαί­ου: δεν υπάρ­χουν πια νέες πε­ριο­χές των οποί­ων το «άνοιγ­μα» θα μπο­ρού­σε να αυ­ξή­σει ση­μα­ντι­κά το μέσο πο­σο­στό κέρ­δους (κάτι που δεν ση­μαί­νει ότι πολ­λές βιο­μη­χα­νί­ες δεν θα συ­νε­χί­σουν το κυ­νή­γι των κα­τώ­τα­των μι­σθών, όπως οι κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ες που με­τα­φέ­ρο­νται στην Αι­θιο­πία). Σή­με­ρα, ένα νέο επε­κτα­τι­κό «μακρύ κύμα» θα προ­ϋ­πέ­θε­τε νέες τε­χνο­λο­γί­ες, που απαι­τούν εξ ορι­σμού υψη­λές επεν­δύ­σεις, ικα­νές να απο­δώ­σουν αύ­ξη­ση πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας και να δη­μιουρ­γή­σουν θέ­σεις ερ­γα­σί­ας σε μια πολύ ση­μα­ντι­κή κλί­μα­κα. Τα ηλε­κτρι­κά-αυ­τό­νο­μα οχή­μα­τα, για πα­ρά­δειγ­μα, δεν μπο­ρούν εκ φύ­σε­ως να στη­ρί­ξουν μια τέ­τοια δια­δι­κα­σία, ενώ θα προ­κα­λέ­σουν ανα­τα­ρά­ξεις στην αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νία (πα­ρα­γω­γούς και κα­τα­σκευα­στές εξαρ­τη­μά­των), όπου μαζί με τους επω­φε­λού­με­νους –τα ορυ­χεία (για τα ορυ­κτά που χρη­σι­μο­ποιού­νται για τις μπα­τα­ρί­ες) και τους πα­ρα­γω­γούς ηλε­κτρι­κής ενέρ­γειας– θα υπάρ­ξουν και οι χα­μέ­νοι της δια­δι­κα­σί­ας (οι πε­τρε­λαιά­δες) [3].

Μπρο­στά σε αυτήν την κα­τά­στα­ση, ένας ορι­σμέ­νος αριθ­μός ανα­λυ­τών έχει την τάση να υπο­γραμ­μί­ζει ότι εάν ξε­σπά­σει ένα νέο οι­κο­νο­μι­κό κραχ, τα κράτη θα έχουν λι­γό­τε­ρα μέσα απ’ ό,τι το 2009 για να το αντι­με­τω­πί­σουν: τα δη­μό­σια χρέη είναι ήδη υψηλά (γε­γο­νός που θα  απα­γό­ρευε να βου­τή­ξουν στα δη­μο­σιο­νο­μι­κά ελ­λείμ­μα­τα) και τα επι­τό­κια των κε­ντρι­κών τρα­πε­ζών δεν θα μπο­ρού­σαν να μειω­θούν πε­ραι­τέ­ρω παρά μόνο ορια­κά [4]. Αυτή η υπό­θε­ση της ανι­κα­νό­τη­τας των κρα­τών (που ανα­πτύσ­σε­ται από διά­φο­ρους οι­κο­νο­μο­λό­γους, όπως ο Nouriel Roubini που προ­α­ναγ­γέλ­λει την επό­με­νη κρίση για το 2020) [5] είναι συ­ζη­τή­σι­μη: εάν μια κρίση έθετε σε σο­βα­ρό κίν­δυ­νο την οι­κο­νο­μι­κή στα­θε­ρό­τη­τα, μπο­ρού­με να θε­ω­ρή­σου­με πι­θα­νό ότι τα κράτη και οι κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες δεν θα δί­στα­ζαν να «απε­λευ­θε­ρω­θούν» από αυ­τούς τους πε­ριο­ρι­σμούς, δυ­σα­ρε­στώ­ντας τους πιο φι­λε­λεύ­θε­ρους και εφαρ­μό­ζο­ντας στιγ­μιαία ορι­σμέ­να απο­λύ­τως «ετε­ρό­δο­ξα» και δυ­σά­ρε­στα μέτρα σε συ­γκε­κρι­μέ­νους χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κούς θε­σμούς. Εξάλ­λου, τόσο η Ευ­ρω­παϊ­κή Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα όσο και η Ομο­σπον­δια­κή Τρά­πε­ζα των ΗΠΑ επα­γρυ­πνούν και είναι έτοι­μες να επα­να­λά­βουν τη μεί­ω­ση των επι­το­κί­ων και τις εξα­γο­ρές ομο­λό­γων. Όσον αφορά την Κίνα, ανα­κοί­νω­σε πολλά μέτρα υπο­στή­ρι­ξης της οι­κο­νο­μί­ας, από την αρχή του έτους.

Ωστό­σο, τί­θε­ται ένα άλλο ερώ­τη­μα: υπάρ­χει ακόμη πι­λό­τος στο πα­γκό­σμιο αε­ρο­πλά­νο ικα­νός να ανα­λά­βει την τό­νω­ση­συ­ντο­νι­σμέ­νων δρά­σε­ων; Πριν από κά­ποιες δε­κα­ε­τί­ες, ο Αμε­ρι­κα­νός οι­κο­νο­μο­λό­γος Charles Kindleberger ανέ­δει­ξε μια εν­δια­φέ­ρου­σα ανά­λυ­ση [6] ανα­φο­ρι­κά με τις αι­τί­ες που η κρίση του 1929 ήταν τόσο πα­ρα­τε­τα­μέ­νη και βαθιά: γι’ αυτόν η κρίση δια­τη­ρή­θη­κε από τους δι­σταγ­μούς των ΗΠΑ να ανα­λά­βουν την ηγε­σία της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας τη στιγ­μή που, μετά τον Α' Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, η Με­γά­λη Βρε­τα­νία δεν μπο­ρού­σε πια να επω­μι­στεί αυτόν το ρόλο. Σύμ­φω­να με τον Kindleberger, η πα­γκό­σμια κα­πι­τα­λι­στι­κή οι­κο­νο­μία έχει ανά­γκη από κά­ποιον που θα τη στα­θε­ρο­ποιεί, από ένα ηγε­τι­κό κρά­τος. Στα χνά­ρια του Kindleberger, άλλοι οι­κο­νο­μο­λό­γοι όρι­σαν τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά που θα έπρε­πε να έχει ένα τέ­τοιο κρά­τος: ικα­νό­τη­τα να δη­μιουρ­γεί διε­θνείς νό­μους και να επι­βάλ­λει το σε­βα­σμό σε αυ­τούς, θέ­λη­ση να το κάνει, κυ­ριαρ­χία σε οι­κο­νο­μι­κούς, τε­χνο­λο­γι­κούς και στρα­τιω­τι­κούς το­μείς.

Οι ΗΠΑ έχουν δια­δρα­μα­τί­σει έναν τέ­τοιο ρόλο μετά τον Β' Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο (και το εκ­με­ταλ­λεύ­τη­καν). Σή­με­ρα, αδιαμ­φι­σβή­τη­τα βρί­σκο­νται σε σχε­τι­κή πτώση, αν και δια­τη­ρούν την πρώτη θέση. Ο Τραμπ χρη­σι­μο­ποιεί κάθε μέσο για να υπε­ρα­σπι­στεί το κα­θε­στώς και τα συμ­φέ­ρο­ντα του αμε­ρι­κα­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, τόσο τα οι­κο­νο­μι­κά όσο και τα πο­λι­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά. Πολ­λα­πλα­σιά­ζει τις μο­νο­με­ρείς πρω­το­βου­λί­ες και δεν δι­στά­ζει να πυ­ρο­δο­τεί δια­μά­χες ανά­με­σα στους αντι­πά­λους και τους συμ­μά­χους των ΗΠΑ, επι­βε­βαιώ­νο­ντας για πα­ρά­δειγ­μα τις επα­να­λαμ­βα­νό­με­νες δη­λώ­σεις υπέρ ενός σκλη­ρού «Brexit». Ιδιαί­τε­ρα, οι ΗΠΑ αντι­πα­ρα­τί­θε­νται με την Κίνα, την ανερ­χό­με­νη δύ­να­μη: σκο­πός τους είναι να πε­ριο­ρί­σουν το αμε­ρι­κα­νι­κό εμπο­ρι­κό έλ­λειμ­μα, να ανα­κό­ψουν τη με­τα­φο­ρά αμε­ρι­κα­νι­κών τε­χνο­λο­γιών προς την Κίνα, να βά­λουν τέλος στις επι­χο­ρη­γή­σεις προς τις κρα­τι­κές επι­χει­ρή­σεις, καθώς και στις συμ­φω­νί­ες για τις συ­ναλ­λαγ­μα­τι­κές ισο­τι­μί­ες και να συ­νε­χί­σουν να δια­τη­ρούν τη στρα­τιω­τι­κή υπε­ρο­χή στη ζώνη Ασί­ας-Ει­ρη­νι­κού. Και σε αυτό το πλαί­σιο, οι ΗΠΑ σχε­τι­κο­ποιούν δρα­στι­κά το ρόλο των διε­θνών θε­σμών, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων εκεί­νων όπου μόνο τα με­γά­λα κράτη εκ­προ­σω­πού­νται (G7 και G20). Οι Αμε­ρι­κα­νοί εξα­κο­λου­θούν να έχουν τη δύ­να­μη να επι­βά­λουν ορι­σμέ­νους κα­νό­νες, όπως μέσω του ρόλου του δο­λα­ρί­ου, γε­γο­νός που τους επέ­τρε­ψε να επι­βά­λουν τη δια­κο­πή των σχέ­σε­ων με το Ιράν καθώς επί­σης και με τις επι­χει­ρή­σεις κρα­τών που θε­ω­ρούν ότι η πυ­ρη­νι­κή συμ­φω­νία δεν πα­ρα­βιά­στη­κε. Ωστό­σο, δεν κα­τα­φέρ­νουν να ακυ­ρώ­σουν το κι­νε­ζι­κό πρό­γραμ­μα του νέου «δρό­μου του με­τα­ξιού» και δεν είναι βέ­βαιο ότι θα επι­τύ­χουν στην επί­θε­σή τους, με σκοπό να μπλο­κά­ρουν σε ολό­κλη­ρο τον κόσμο την επέ­κτα­ση της Huawei.

Δεν είναι επο­μέ­νως σί­γου­ρο ότι, σε πε­ρί­πτω­ση νέων χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών κρί­σε­ων, οι ΗΠΑ θα έχουν την δυ­να­τό­τη­τα ή και τη θέ­λη­ση να συ­γκε­ντρώ­σουν υπό την αι­γί­δα τους τα άλλα κα­πι­τα­λι­στι­κά κράτη, ή αντί­θε­τα θα ορ­θώ­σουν εμπό­δια στις προ­σπά­θειες συ­νερ­γα­σί­ας για να κα­λυ­φθούν τα κενά... Αυτό θα μπο­ρού­σε να είναι (όπως ήταν στην  πε­ρί­πτω­ση του 1929, και χωρίς να θέ­λου­με να εξο­μοιώ­σου­με τις δύο κα­τα­στά­σεις) ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας εμ­βά­θυν­σης της κρί­σης.

[1] Από τον Ιού­νιο του 2009, οι ΗΠΑ γνώ­ρι­σαν 10 χρό­νια αδιά­κο­πης  ανά­πτυ­ξης, κατά τη διάρ­κεια των οποί­ων το ΑΕΠ αυ­ξή­θη­κε αθροι­στι­κά κατά 22%. Είναι σί­γου­ρα μία από τις επε­κτα­τι­κές πε­ριό­δους στην αμε­ρι­κα­νι­κή ιστο­ρία, όμως κατά την προη­γού­με­νη δε­κα­ε­τία συ­νε­χούς ανά­πτυ­ξης, το ΑΕΠ των ΗΠΑ είχε αυ­ξη­θεί κατά 45%...

[2] Τα τε­λευ­ταία χρό­νια ενερ­γο­ποι­ή­θη­καν με­γά­λες επι­χει­ρή­σεις διά­σω­σης ση­μα­ντι­κών ιδιω­τι­κών τρα­πε­ζών, κυ­ρί­ως στην Ευ­ρώ­πη (Αυ­στρία, Ισπα­νία, Πορ­το­γα­λία, Ιτα­λία...).

[3] Η Goldman Sachs χα­ρα­κτη­ρί­ζει το λίθιο ως «και­νούρ­για βεν­ζί­νη». Με ορί­ζο­ντα το 2025, η πα­γκό­σμια ζή­τη­ση σε λίθιο θα μπο­ρού­σε να φτά­σει στους 150.000 - 180.000 τό­νους, με μέση αύ­ξη­ση 18% ανά έτος.

[4] Η συ­γκέ­ντρω­ση του τρα­πε­ζι­κού συ­στή­μα­τος έχει αυ­ξη­θεί από το 2008 στις ΗΠΑ, όπως και στην Ευ­ρώ­πη. Τρά­πε­ζες-με­γι­στά­νες έχουν ανα­πτυ­χθεί. Αν χρεια­στεί να σώ­σουν αυτές τις τρά­πε­ζες θα έπρε­πε να μπο­ρούν να  κι­νη­το­ποι­ή­σουν ση­μα­ντι­κούς πό­ρους.

[5] Γρά­φει: «Τέλος, μόλις εμ­φα­νι­στεί η εν λόγω κα­ται­γί­δα, τα πο­λι­τι­κά μέσα που μπο­ρούν να βοη­θή­σουν μοι­ραία θα λεί­πουν. Το πε­ρι­θώ­ριο κι­νη­το­ποί­η­σης των προ­ϋ­πο­λο­γι­σμών έχει ήδη μειω­θεί από ένα ογκώ­δες δη­μό­σιο χρέος. Η δυ­να­τό­τη­τα νέων μη συμ­βα­τι­κών νο­μι­σμα­τι­κών πο­λι­τι­κών θα είναι πε­ριο­ρι­σμέ­νη από υπερ­τρο­φι­κούς ισο­λο­γι­σμούς και από την έλ­λει­ψη δυ­να­τό­τη­τας μεί­ω­σης των επι­το­κί­ων. Επι­πλέ­ον, οι δια­σώ­σεις στον οι­κο­νο­μι­κό τομέα θα είναι αφό­ρη­τες για τις χώρες που χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται από την επα­νεμ­φά­νι­ση λαϊκών κι­νη­μά­των και κα­θο­δη­γού­νται από κυ­βερ­νή­σεις οι οποί­ες βρί­σκο­νται σχε­δόν σε πτώ­χευ­ση».

https://​www.​les-​crises.​fr/​les-​ingredients-​dune-​recession-​et-​crise-​financiere-​dici-​2020-​par-​nouriel-​roubini-​brunello-​rosa/

[6] «La Grande Crise mondiale 1929-1939», πρώτη αμε­ρι­κα­νι­κή έκ­δο­ση το 1973.