Η νεοφιλελεύθερη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων απέναντι στις κοινωνικές ανάγκες

Διάφορες κρατικές λειτουργίες-πρόνοιες όπως η εκπαίδευση, το σύστηµα υγείας, η κοινωνική ασφάλιση, οι υποδοµές, οι δηµόσιες µεταφορές κλπ δεν είναι αναγκαίο να είναι πλέον υπό τον έλεγχο και την ιδιοκτησία του κράτους και του δηµοσίου αλλά αντίθετα µπορούν να αξιοποιηθούν από το κεφάλαιο για την απόσπαση µεγαλύτερων κερδών.

Σε αυτά τα πενήντα χρόνια οι ιδιωτικοποιήσεις έχουν αποτελέσει κεντρικό σηµείο της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής. Το µοτίβο των ιδιωτικοποιήσεων σε όλο τον κόσµο είναι πάντα το ίδιο. Το πρώτο βήµα είναι η αποχρηµατοδότηση και η υποβάθµιση µιας δηµόσιας υπηρεσίας, ενός δηµόσιου φορέα κλπ. Το δεύτερο βήµα είναι η πολιτική κατασυκοφάντηση του δηµοσίου ως ανίκανου να διαχειριστεί τις διάφορες υποδοµές. Το τρίτο βήµα είναι η ανάπτυξη µίας επαναλαµβανόµενης επιχειρηµατολογίας που δείχνει την ιδιωτικοποίηση ως µόνη λύση, µε δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος είναι ότι η ιδιωτικοποίηση θα αφαιρέσει οικονοµικά βάρη από το κράτος. Ο δεύτερος είναι ότι οι παρεχόµενες υπηρεσίες θα είναι ποιοτικότερες και φθηνότερες για τους ανθρώπους. Το τέταρτο βήµα είναι η ολοκλήρωση της ιδιωτικοποίησης.

Είναι πλέον γνωστό ότι οι ιδιωτικοποιήσεις δεν κάνουν ποτέ αυτό το οποίο υπόσχονται, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Κάθε ιστορία ιδιωτικοποίησης κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών έχει ως αποτέλεσµα χειρότερες παρεχόµενες υπηρεσίες και πιο ακριβές που συνεπάγεται ανισότητα στην πρόσβαση. Και επιειδή πολλές φορές οι ιδιωτικοποιήσεις αφορούν υπηρεσίες που άµεσα ή έµµεσα έχουν να κάνουν µε την προστασία της ανθρώπινης ζωής -και της κοινωνικής αναπαραγωγής- κοστίζουν ανθρώπινες ζωές. Το πιο τρανταχτό παράδειγµα στην Ελλάδα είναι το κρατικό έγκληµα των Τεµπών το Φλεβάρη του 2023. Μπορεί κανείς να δει τις τραγικές συνέπειες που έχει η πλήρης ιδιωτικοποίηση του συστήµατος υγείας στις ΗΠΑ, όπου οι πιο φτωχοί άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώδη ιατροφαρµακευτική περίθαλψη επειδή δεν µπορούν να αντέξουν το κόστος.

Οι στρατηγικές των ιδιωτικοποιήσεων

Η νεοφιλελεύθερη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων είναι ενάντια στην ικανοποίηση ακόµα και των στοιχειωδών κοινωνικών αναγκών και επικίνδυνη για τις ανθρώπινες ζωές. Τα αποτελέσµατα των ιδιωτικοποιήσεων στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα των πιο φτωχών είναι πολύ σκληρά. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη -σε συνέχεια προηγούµενων κυβερνητικών επιλογών- έχει αποδειχθεί ο καλύτερος υποστηρικτής των ιδιωτικοποιήσεων και γενικότερα της παραχώρησης σε ιδιώτες τµηµάτων πολιτικής – κοινωνικής ευθύνης του κράτους. Οι βασικές συστηµικές επιλογές για τον ελληνικό καπιταλισµό δεν αµφισβητήθηκαν από κυβερνητικές εναλλαγές.

Πριν την κυβέρνηση Μητσοτάκη, την περίοδο της σκληρής µνηµονιακής λιτότητας έγινε ένα πρωτοφανές πλιάτσικο στη δηµόσια περιουσία, µε ξεπούληµα δηµόσιας ιδιοκτησίας και υποθήκες στο διαβόητο υπερταµείο, τάχα για την αποπληρωµή του χρέους, το οποίο σήµερα είναι µεγαλύτερο από ότι ήταν δεκατέσσερα χρόνια πριν, όταν ξεκίνησε η εφαρµογή των µνηµονίων. Ακόµα και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν αµφισβήτησε ούτε στο ελάχιστο την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων. Επί των ηµερών του άλλωστε ολοκληρώθηκε µία από τις µεγαλύτερες ιδιωτικοποιήσεις, αυτή του Ελληνικού.

Τα τελευταία χρόνια οι σαρωτικές ιδιωτικοποιήσεις οδηγούν στη δηµιουργία ενός ούλτρα νεοφιλελεύθερου µοντέλου κρατικής διαχείρισης. Το δηµόσιο αποσύρεται από κάθε κοινωνική υποχρέωση, παραχωρώντας υπηρεσίες, πόρους και αγαθά σε ιδιώτες ενώ κρατάει για τον εαυτό του τις θεµελιακές, σκληρές λειτουργίες του κράτους, όπως η αστυνοµία, ο στρατός, η δικαιοσύνη. Οι τρόποι που αυτό επιχειρείται είναι διαφορετικοί, σε πολλαπλά επίπεδα και κάποιοι είναι περισσότερο εµφανείς από κάποιους άλλους.

Οι άµεσες ιδιωτικοποιήσεις, δηλαδή το πέρασµα εξ ολοκλήρου δηµόσιων αγαθών και υπηρεσιών σε ιδιώτες είναι η πιο κραυγαλέα µορφή. Ήδη η ενέργεια, ο σιδηρόδροµος, οι ακτοπλοϊκές µεταφορές κα είναι πλήρως ιδιωτικοποιηµένα και λειτουργούν µε τους σκληρούς κανόνες της αγοράς και του κέρδους. Η ανεξέλεγκτη λειτουργία του χρηµατιστηρίου ενέργειας έχουν µετατρέψει την πρόσβαση στη θέρµανση και τον κλιµατισµό σε ένα ακριβό εµπόρευµα, που όπως όλα τα εµπορεύµατα όποιος δεν µπορεί να το πληρώσει δεν µπορεί και να έχει πρόσβαση σε αυτό.

Οι πιο επικίνδυνες µορφές ιδιωτικοποιήσεων είναι αυτές που γίνονται κεκαλυµµένα, µε έµµεσους τρόπους. Τέτοια είναι η διαφαινόµενη προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού. Τον περασµένο Απρίλιο µε νόµο η κυβέρνηση της ΝΔ µετονόµασε τη Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας σε Ρυθµιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, δηµιουργώντας στην πραγµατικότητα µία νέα «αγορά νερού». Μία ενδεχόµενη ιδιωτικοποίηση του νερού, ενός αγαθού απολύτως απαραίτητου για την ανθρώπινη ζωή θα έχει ολέθριες συνέπειες. Σε όλο τον κόσµο, όπου ιδιωτικοποιήθηκε το νερό οι τιµές αυξήθηκαν πάνω από 40%, τα δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης εµφάνιζαν µονίµως βλάβες, αναγκάζοντας ακόµα και νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε επανακρατικοποιήσεις, κάτι που αποτελεί και διεθνή τάση.

Άλλες έµµεσες µορφές ιδιωτικοποιήσεων είναι τα περίφηµα ΣΔΙΤ, δηλαδή οι συµπράξεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Όλα τα έργα υποδοµών παραχωρούνται σε ιδιώτες εργολάβους. Οι µεγάλες κατασκευαστικές (ΤΕΡΝΑ, ΜΕΤΚΑ, ΙΝΤΡΑΚΑΤ κλπ) που παρουσιάζουν πρωτοφανή κέρδη αναλαµβάνουν την υλοποίηση έργων υποδοµών µε πόρους του δηµοσίου. Το εθνικό οδικό δίκτυο είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγµατα, όπου οι εργολάβοι έχουν αναλάβει και τη διαχείριση των δρόµων, αυγατίζοντας τα κέρδη τους από τα διόδια αλλά και από τις εισφορές και τις αποζηµιώσεις του δηµοσίου, ενώ δε φροντίζουν για τα στοιχειώδη, µε αποτέλεσµα πριν δύο χρόνια στην Αττική Οδό να εγκλωβιστούν επί ώρες εκατοντάδες άνθρωποι λόγω της έντονης χιονόπτωσης. Αντίστοιχα, η κατασκευή των αντιπληµµυρικών έργων στη Θεσσαλία µετά τις πλληµµύρες του 2020 ανατέθηκε στην ΤΕΡΝΑ, η οποία ενώ έλαβε όλο το ποσό που προβλεπόταν στη σύµβαση µε το ελληνικό δηµόσιο, µέσα σε τρία χρόνια ολοκλήρωσε µόνο το 40% των προβλεπόµενων εργασιών µε καταστροφικά αποτελέσµατα το Σεπτέµβρη του 2023.

Δεν είναι µόνο οι υποδοµές. Λειτουργίες του δηµοσίου και των υπουργείων παραχωρούνται µε συµβάσεις σε εργολάβους, ολόκληρες λειτουργίες των δήµων παραχωρούνται σε ιδιώτες, όπως η αποκοµιδή των απορριµάτων, η συντήρηση του πρασίνου κ.ά.

Υπάρχει και µία άλλη µορφή ιδιωτικοποίησης, η οποία είναι ακόµα πιο «ύπουλη». Είναι η δηµιουργία παράλληλων συστηµάτων, ιδιωτικών και δηµοσίων. Σε αυτή την κατηγορία εµπίπτουν το δηµόσιο σύστηµα υγείας και το δηµόσιο σύστηµα παιδείας. Και στις δύο περιπτώσεις, έχει επιτραπεί η παράλληλη λειτουργία ιδιωτικών οργανισµών, χωρίς να υπάρχει άµεση ιδιωτικοποίηση.

Το παράδειγµα των ιδιωτικών φροντιστηρίων στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγµα για την παιδεία. Η ανάθεση στην αγορά να καλύψει τα κενά σε προσωπικό και υποδοµές των δηµόσιων σχολείων αποτελεί µία τεράστια και ανεξάντλητη πηγή κερδοφορίας. Με το νόµο που ψηφίστηκε πέρσι για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων και µε δεδοµένη την υποχρηµατοδότηση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης δηµιουργείται η συνθήκη όπου τα δηµόσια πανεπιστήµια θα είναι υποβαθµισµένα, για αυτούς που δεν έχουν να πληρώσουν τα δίδακτρα των ιδιωτικών δίνοντας την ευκαιρία σε επιχειρηµατικούς οµίλους να πλουτίσουν από την ίδρυση αµφιβόλου ποιότητας ιδιωτικών πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων, τα οποία προφανώς και θα λειτουργούν µε γνώµονα το κέρδος, όπως κάνουν τόσα χρόνια τα κάθε λογής ιδιωτικά ΙΕΚ.

Επίσης στη δηµόσια υγεία λειτουργούν εδώ και δεκαετίες ιδιωτικά νοσοκοµεία, τα οποία όµως ήταν πολύ κατώτερα από άποψη υποδοµών, προσωπικού (µε εµπειρία και ειδίκευση) σε σχέση µε τα δηµόσια, τα οποία έχουν κρατηθεί όρθια µε τις ηρωικές προσπάθειες των εργαζοµένων. Βέβαια, πλέον η κατάσταση των δηµόσιων νοσοκοµείων είναι απελπιστική: ιδιωτικοποιούνται τα απογευµατινά χειρουργεία ενώ και η αναµονή για κάποιο χειρουργείο είναι τεράστια, υποβαθµίζονται τα τακτικά ιατρεία, υποβαθµίζονται οι εφηµερίες, εξουθενώνεται το νοσηλευτικό προσωπικό, το ιατρικό προσωπικό ωθείται σε διπλές και τριπλές βάρδιες. Στην πραγµατικότητα το ΕΣΥ µετατρέπεται σε σύστηµα αντιµετώπισης έκτακτων περιστατικών ενώ η συστηµατική ιατροφαρµακευτική περίθαλψη παραχωρείται στους ιδιώτες, δηλαδή παραχωρείται η φροντίδα της ανθρώπινης ζωής στο βωµό του κέρδους.

Να αµφισβητήσουµε το «ιερό δισκοπότηρο» των ιδιωτικοποιήσεων

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει κάνει δόγµα την «ατοµική ευθύνη» για κάθε κοινωνικό πρόβληµα. Το δόγµα είναι βαθιά νεοφιλελεύθερο: «δεν υπάρχει κοινωνία παρά µόνο άτοµα» που είχε πει η Θάτσερ. Εάν το δόγµα είναι ατοµική ευθύνη παντού (στον covid, στις φωτιές, στις πληµµύρες κλπ) τότε η απόσυρης του κράτους από τις κοινωνικές του υποχρεώσεις φαντάζει συνεπής. Όµως είναι δυστοπική για την κοινωνία.

Οι ιδιωτικοποιήσεις δηµοσιών αγαθών και υπηρεσιών που είναι απαραίτητες για τη ζωή των ανθρώπων και δεν αφορούν βέβαια κάποια δήθεν προνόµια, µεταφέρουν όλο το βάρος της κοινωνικής αναπαραγωγής στη σφαίρα του ιδιωτικού, µέσα σε µία κοινωνική ζούγκλα που θα θυµίζει ολοένα περισσότερο «Hunger Games». Η επιβίωση του καθενός και της καθεµιάς θα είναι απολύτως ιδιωτική υπόθεση χωρίς καµία κοινωνική πρόνοια. Η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας δε θα είναι για όλους, η πρόσβαση στην εκπαίδευση δε θα είναι για όλους, η πρόσβαση στο ρεύµα δε θα είναι ίδια για όλους, το νερό δε θα είναι για όλους και από όλα αυτά θα πλουτίζει το ιδιωτικό κεφάλαιο. Και θα το κάνει πάνω στις δικές µας ζωές.

Η αµφισβήτηση του «ιερού δισκοπότηρου» των ιδιωτικοποιήσεων είναι κοµβικής σηµασίας για την προστασία τις ανθρώπινης ζωής. «Οι ζωές µας πάνω από τα κέρδη» ήταν το κεντρικό σύνθηµα των διαδηλώσεων µετά το έγκληµα των Τεµπών, αναδεικνύοντας αυτό ακριβώς. Ήταν η στιγµή που το «ιερό δισκοπότηρο» αµφισβητήθηκε µαζικά. Η ριζοσπαστική-αντικαπιταλιστική Αριστερά και το εργατικό κίνηµα οφείλουν να έχουν πολύ ψηλά στις προτεραιότητες τους τον αγώνα ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις παντού, για την προστασία της ανθρώπινης ζωής.

Είναι ανάγκη να πάµε και ένα βήµα παραπέρα. Όσο απαραίτητο είναι το µπλοκάρισµα κάθε νέας ιδιωτικοποίησης άλλο τόσο απαραίτητη είναι η ανατροπή των ιδιωτικοποιήσεων που έχουν ήδη συντελεστεί. Και ο µόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να επιστρέψουν τα ιδιωτικοποιηµένα αγαθά και υπηρεσίες στον έλεγχο του δηµοσίου, χωρίς καµία αποζηµίωση στους ιδιώτες επιχειρηµατίες, µε τον έλεγχο των εργαζοµένων και της κοινωνίας. Η απόσπαση των δηµόσιων αγαθών και των κοινωνικών υπηρεσιών από το ιδιωτικό κεφάλαιο και την αγορά, θα συνιστούσε µία κολοσσιαία αλλαγή στον κοινωνικό συσχετισµό και µία απολύτως απαραίτητη ενέργεια για να προστατέψουµε τις ζωές µας από τα κέρδη που που σκοτώνουν. Και αυτή είναι µία πολύ σοβαρή υποχρέωση για το εργατικό κίνηµα, για τα συνδικάτα, για τα κινήµατα, για την αντικαπιταλιστική Αριστερά.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά