Η σημασία της Ιντλίμπ και οι ρωσοτουρκικές σχέσεις

Στην επαρ­χία της Ιντλίμπ δο­κι­μά­ζε­ται αυτές τις μέρες ο άμα­χος πλη­θυ­σμός που παίρ­νει για άλλη μια φορά το δρόμο της προ­σφυ­γιάς και κιν­δυ­νεύ­ει είτε από βομ­βαρ­δι­σμούς, είτε από το κρύο στους αυ­το­σχέ­διους κα­ταυ­λι­σμούς στα σύ­νο­ρα Συ­ρί­ας-Τουρ­κί­ας. Αλλά συγ­χρό­νως δο­κι­μά­ζε­ται και η διά­τα­ξη των συμ­μα­χιών στην πε­ριο­χή. Είναι μια επαρ­χία που «συ­μπυ­κνώ­νει» τη φάση στην οποία βρί­σκε­ται ο πό­λε­μος στη Συρία και οι εξε­λί­ξεις σε αυτή κρί­νουν και τη συ­νέ­χειά του.

Το 2017, οι δυ­νά­μεις του «μπλοκ της Άστα­να» (Ρωσία, Ιράν, Τουρ­κία) είχαν συμ­φω­νή­σει στη δη­μιουρ­γία τεσ­σά­ρων «ζωνών απο­κλι­μά­κω­σης». Στη διάρ­κεια ενός χρό­νου, η μία μετά την άλλη ανα­κα­τα­λή­φθη­καν από τις ένο­πλες δυ­νά­μεις του Μπα­σάρ Αλ Άσαντ. Το 2018, ο Ερ­ντο­γάν επε­νέ­βη (πο­λι­τι­κά) για να δια­σώ­σει την τε­λευ­ταία «ζώνη απο­κλι­μά­κω­σης», που είχε απο­μεί­νει στον έλεγ­χο των αντι­κα­θε­στω­τι­κών, την Ιντλίμπ. Με τη συμ­φω­νία του Σότσι (με­τα­ξύ Ρω­σί­ας-Τουρ­κί­ας) απο­φα­σί­στη­κε η εγκα­θί­δρυ­ση μιας «απο­στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νης ζώνης», υπό την επο­πτεία  τουρ­κι­κών και ρω­σι­κών στρα­τιω­τι­κών φυ­λα­κί­ων. Για τον Ερ­ντο­γάν, η πα­ρέμ­βα­ση στην Ιντλίμπ είχε ξε­χω­ρι­στή ση­μα­σία για μια σειρά λό­γους.

α) Σε αυτήν έχουν συ­γκε­ντρω­θεί εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες εσω­τε­ρι­κοί πρό­σφυ­γες, που προ­τι­μού­σαν να δια­φύ­γουν από την «επι­στρο­φή του κα­θε­στώ­τος» σε άλλες πό­λεις. Μια και­νούρ­για «έξο­δός» τους –χωρίς άλλο μέρος να πάνε πλέον– θα δη­μιουρ­γού­σε νέα «πίεση» στα σύ­νο­ρα της Τουρ­κί­ας (στο εσω­τε­ρι­κό της οποί­ας η αρ­χι­κή στάση φι­λο­ξε­νί­ας έχει με­τα­στρα­φεί σε κλίμα εχθρό­τη­τας και πί­ε­σης «να επι­στρέ­ψουν επι­τέ­λους στη Συρία»).

β) Είναι η τε­λευ­ταία επαρ­χία όπου δρουν αντι­κα­θε­στω­τι­κές δυ­νά­μεις φι­λι­κές με την Άγκυ­ρα (π.χ. Αδελ­φοί Μου­σουλ­μά­νοι). Η συ­ντή­ρη­ση αυτής της κα­τά­στα­σης –του­λά­χι­στον μέχρι την κα­τά­λη­ξη της δια­δι­κα­σί­ας «πο­λι­τι­κής λύσης»– θα επέ­τρε­πε στον Ερ­ντο­γάν να δια­σκε­δά­σει τις εντυ­πώ­σεις στις γραμ­μές των αντι­κα­θε­στω­τι­κών, που αι­σθά­νο­νταν «προ­δο­μέ­νοι» (αυτό το αί­σθη­μα εξη­γεί εν μέρει την πε­ρε­ταί­ρω ενί­σχυ­ση της σκλη­ρής κι ανε­ξέ­λεγ­κτης τζι­χα­ντι­στι­κής συμ­μα­χί­ας Hayet Tahrir Al Sham όλο αυτό το διά­στη­μα), και να συ­νε­χί­σει να εμ­φα­νί­ζε­ται ως «προ­στά­της» τους.

γ) Σε συ­νάρ­τη­ση με τα πα­ρα­πά­νω, η Ιντλίμπ απο­τε­λού­σε «χαρτί» του Ερ­ντο­γάν στη δια­πραγ­μά­τευ­ση με τον Άσαντ για το ρόλο της Τουρ­κί­ας στη με­τα­πο­λε­μι­κή Συρία. Ο Τούρ­κος πρό­ε­δρος θα δια­τη­ρού­σε «πόδι» στη χώρα και ταυ­τό­χρο­να θα «που­λού­σε» το ότι αυτός απάλ­λα­ξε τον Άσαντ από τους τζι­χα­ντι­στές.

Η συμ­φω­νία του Σότσι προ­έ­βλε­πε με­τα­ξύ άλλων «την απο­κα­τά­στα­ση της διέ­λευ­σης στις λε­ω­φό­ρους Μ4 (Αλέ­πο-Λα­τά­κια) και Μ5 (Αλέ­πο-Χά­μα-Δα­μα­σκός)». Αυτό το «ση­μείο 8» της συμ­φω­νί­ας ξε­κί­νη­σε να υλο­ποιεί ο στρα­τός του Άσαντ εδώ και πάρα πολ­λούς μήνες –και με με­γα­λύ­τε­ρη έντα­ση από τα τέλη Δε­κέμ­βρη.

Αξί­ζει να ση­μειω­θούν οι εξαι­ρε­τι­κά χα­μη­λοί τόνοι της Άγκυ­ρας επί μήνες, αλλά και οι χλια­ρές «προει­δο­ποι­ή­σεις για πι­θα­νό νέο προ­σφυ­γι­κό κύμα» τις εβδο­μά­δες μετά το Δε­κέμ­βρη, την ίδια ώρα που οι άμυ­νες των αντι­κα­θε­στω­τι­κών κα­τέρ­ρε­αν. Ο ρη­το­ρι­κός «καη­μός» για τους πρό­σφυ­γες δεν απο­τε­λεί αντί­δρα­ση κρά­τους που απει­λού­νται ζω­τι­κά του συμ­φέ­ρο­ντα. Με αυτή την έν­νοια, επί βδο­μά­δες αυτό που εξε­λισ­σό­ταν θύ­μι­ζε πε­ρισ­σό­τε­ρο μια απλή «υλο­ποί­η­ση του ση­μεί­ου 8».

Οι τόνοι ανέ­βη­καν στις αρχές Φλε­βά­ρη. Συ­νέ­βη, όταν προ­έ­κυ­ψαν οι πρώ­τες απώ­λειες Τούρ­κων στρα­τιω­τών, που ήταν σταθ­μευ­μέ­νοι στην Ιντλίμπ –ένα γε­γο­νός που από μόνο του άσκη­σε τε­ρά­στια (εσω­τε­ρι­κή) πίεση στον Ερ­ντο­γάν να αντι­δρά­σει. Επί­σης συ­νέ­βη αφό­του οι αντι­κα­θε­στω­τι­κές γραμ­μές είχαν κα­ταρ­ρεύ­σει και ο κυ­βερ­νη­τι­κός στρα­τός είχε απο­κτή­σει σχε­δόν πλή­ρως τον έλεγ­χο της Μ5. Ένα γε­γο­νός που γρά­φε­ται ότι είχε «προ­α­ναγ­γελ­θεί» στην πρό­σφα­τη συ­νά­ντη­ση των επι­κε­φα­λής των μυ­στι­κών υπη­ρε­σιών Συ­ρί­ας και Τουρ­κί­ας στη Μόσχα και το οποίο ανα­λυ­τές ισχυ­ρί­ζο­νται ότι ως τε­τε­λε­σμέ­νο «διευ­κο­λύ­νει» μια νέα συμ­φω­νία Ρω­σί­ας-Τουρ­κί­ας για απο­κλι­μά­κω­ση. Επι­πλέ­ον, συ­νέ­βη, όταν κά­ποιοι ελιγ­μοί του στρα­τού του Άσαντ (προς τη μικρή πόλη Σα­ρα­κίμπ κ.α.) έδει­ξαν πρό­θε­ση να προ­ω­θη­θεί πέρα από τα (όποια) «συμ­φω­νη­μέ­να» σε μια ευ­ρύ­τε­ρη επι­χεί­ρη­ση στην επαρ­χία. Ο κίν­δυ­νος να με­γε­θυν­θεί το «προ­σφυ­γι­κό κύμα» και η πρό­σφα­τη προϊ­στο­ρία, όπου ο Άσαντ προ­τι­μά να ανα­κα­τα­λαμ­βά­νει στρα­τιω­τι­κά τις πε­ριο­χές «απο­κλι­μά­κω­σης» προ­τού ολο­κλη­ρω­θεί η πα­ράλ­λη­λη «πο­λι­τι­κή δια­δι­κα­σία», για να δη­μιουρ­γή­σει ισχυ­ρό τε­τε­λε­σμέ­νο «στο έδα­φος», προ­κά­λε­σαν εκνευ­ρι­σμό στην Άγκυ­ρα.

Οι τουρ­κι­κές αντι­δρά­σεις ως τώρα αφο­ρούν μια έντα­ση της ρη­το­ρι­κής κα­τα­δί­κης του Άσαντ, κι­νη­το­ποί­η­ση στρα­τού προς την πρω­τεύ­ου­σα της Ιντλίμπ και δη­μιουρ­γία νέων στρα­τιω­τι­κών φυ­λα­κί­ων, πολύ πυ­κνές και συ­νε­χείς συ­νο­μι­λί­ες με τη Ρωσία και ένα τε­λε­σί­γρα­φο του Ερ­ντο­γάν για «έμπρα­κτη κλι­μά­κω­ση» μετά τα τέλη Φλε­βά­ρη.

Έχει δια­μορ­φω­θεί μια λεπτή ισορ­ρο­πία. Φαί­νε­ται ότι οι εξε­λί­ξεις πα­ρα­μέ­νουν στο έδα­φος «δια­πραγ­μά­τευ­σης εντός Άστα­να»: οι συ­νο­μι­λί­ες με τη Ρωσία είναι πυ­κνές, ενώ η κα­τεύ­θυν­ση του τουρ­κι­κού στρα­τού είναι σε ση­μεία που δεν εμπο­δί­ζουν την προ­έ­λα­ση του συ­ρια­κού και πε­ρισ­σό­τε­ρο επι­χει­ρούν προ­λη­πτι­κά να δη­μιουρ­γή­σουν «νέα οριο­θέ­τη­ση» με­τα­ξύ των δύο (απευ­θεί­ας πλέον, χωρίς την πα­ρου­σία τζι­χα­ντι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων ανα­με­τα­ξύ τους ως αστάθ­μη­το πα­ρά­γο­ντα). 

Αλλά την ίδια ώρα, το γε­γο­νός ότι οι συ­νο­μι­λί­ες Ρω­σί­ας-Τουρ­κί­ας είναι δια­δο­χι­κές, χωρίς να κα­τα­λή­γουν σε «ανα­κοι­νώ­σι­μο» απο­τέ­λε­σμα (όπως συ­νέ­βη αρ­κε­τές φορές στο πα­ρελ­θόν) και ο «συ­νω­στι­σμός» στρα­τιω­τι­κών δυ­νά­με­ων στο έδα­φος, δεί­χνουν πόσο εύ­θραυ­στη μπο­ρεί να απο­δει­χτεί η (και ένο­πλη) δια­πραγ­μά­τευ­ση. Πέρα από πι­θα­νές κι­νή­σεις εντυ­πω­σια­σμού, το κλίμα έντα­σης που έχει δια­μορ­φω­θεί, αντι­κα­το­πτρί­ζει και πραγ­μα­τι­κές αβε­βαιό­τη­τες και αγω­νί­ες για τη στα­θε­ρό­τη­τα της «τα­κτο­ποί­η­σης» στην Ιντλίμπ.

Στη σύ­νο­δο του ΝΑΤΟ, ο Ακάρ, ο Τούρ­κος υπουρ­γός Άμυ­νας, συ­νό­ψι­σε την τουρ­κι­κή θέση πιο σο­βα­ρά από τους ρη­το­ρι­κούς «λε­ο­ντα­ρι­σμούς» Ερ­ντο­γάν στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας: «Στεί­λα­με επι­πλέ­ον στρα­τό για να εξα­σφα­λί­σου­με μια εκε­χει­ρία και να την κά­νου­με διαρ­κή. Θα λά­βου­με όλα τα απα­ραί­τη­τα μέτρα ενα­ντί­ον όσων δεν συμ­μορ­φώ­νο­νται με την εκε­χει­ρία, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των ρι­ζο­σπα­στών…». Αυτό το ση­μείο, της «πά­τα­ξης των ρι­ζο­σπα­στών», έχει ανα­δει­χθεί ως κε­ντρι­κό στη ρη­το­ρι­κή της Μό­σχας για να υπο­στη­ρί­ξει τη στρα­τιω­τι­κή επι­χεί­ρη­ση του Άσαντ («η Τουρ­κία απέ­τυ­χε σε αυτόν το στόχο»…) και υπο­γραμ­μί­ζε­ται τε­λευ­ταία και από τον Ακάρ («προει­δο­ποιώ ακραία στοι­χεία που προ­βο­κά­ρουν επι­θέ­σεις του στρα­τού του κα­θε­στώ­τος»). Αλλά η απει­λή όξυν­σης είναι πάντα πα­ρού­σα –ακόμα κι από ατύ­χη­μα. Η Τουρ­κία απο­φά­σι­σε να στεί­λει κά­ποια αντια­ε­ρο­πο­ρι­κά όπλα σε φίλα προ­σκεί­με­νους αντι­κα­θε­στω­τι­κούς (ως «απά­ντη­ση» στην προ­έ­λα­ση του Άσαντ), αλλά την ίδια ώρα φέ­ρε­ται να ασκεί ασφυ­κτι­κές πιέ­σεις για προ­σο­χή στη χρήση τους, για να μη χτυ­πη­θεί ρω­σι­κό μα­χη­τι­κό αε­ρο­πλά­νο…

Με την αξιο­ποί­η­ση πι­θα­νού «ατυ­χή­μα­τος» ή και με την πρό­κλη­σή του φαί­νο­νται να παί­ζουν αμε­ρι­κά­νι­κοι κύ­κλοι. Ο Μάικ Πο­μπέο δή­λω­σε «στο πλευ­ρό του να­τοϊ­κού μας συμ­μά­χου» και έστει­λε τον Τζιμ Τζέ­φρεϊ (ει­δι­κό απε­σταλ­μέ­νο των ΗΠΑ για τη Συρία) στην Άγκυ­ρα «για συ­ντο­νι­σμό των βη­μά­των μας ως απά­ντη­ση σε αυτή την απο­στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κή επί­θε­ση». Αλλά τα μη­νύ­μα­τα της Ουά­σινγ­κτον είναι αντι­φα­τι­κά: Το Πε­ντά­γω­νο έσπευ­σε να δια­ψεύ­σει κάθε σε­νά­ριο για «συμ­φω­νία με την Τουρ­κία», το ΝΑΤΟ δή­λω­σε ρητά ότι δεν θα στη­ρί­ξει τουρ­κι­κή επι­χεί­ρη­ση στη Συρία και ο Αμε­ρι­κα­νός Σύμ­βου­λος Εθνι­κής Ασφα­λεί­ας του Τραμπ, Ρό­μπερτ Ο’ Μπράιεν, υπήρ­ξε ωμός: «Και τι υπο­τί­θε­ται ότι πρέ­πει να κά­νου­με για να στα­μα­τή­σει η βία; Να πέ­σου­με με αλε­ξί­πτω­το ως πα­γκό­σμιος αστυ­φύ­λα­κας, να υψώ­σου­με μια απα­γο­ρευ­τι­κή πι­να­κί­δα και να πούμε στα­μά­τα Τουρ­κία; Στα­μά­τα Ρωσία; Στα­μά­τα Ιράν; Στα­μά­τα Συρία;».

Αυτά θα με­τρη­θούν από την Άγκυ­ρα. Όπως θα με­τρη­θεί και η σχέση με τη Ρωσία, που είναι ποιο­τι­κά ανώ­τε­ρη και πολύ βα­θύ­τε­ρη από ό,τι ήταν το 2015 (με την κρίση της κα­τάρ­ρι­ψης του ρω­σι­κού αε­ρο­πλά­νου). Ακόμα και τότε, η Τουρ­κία δεν βρήκε θερμή στή­ρι­ξη από ΕΕ και ΗΠΑ –όταν οι σχέ­σεις με τη Ρωσία επι­δει­νώ­νο­νταν δρα­μα­τι­κά. Ακο­λού­θη­σε η φι­λο­δυ­τι­κή από­πει­ρα πρα­ξι­κο­πή­μα­τος το 2016 και η θε­α­μα­τι­κή βελ­τί­ω­ση των σχέ­σε­ων (οι­κο­νο­μι­κά, δι­πλω­μα­τι­κά, στρα­τιω­τι­κά, ενερ­γεια­κά) ανά­με­σα σε Πού­τιν και Ερ­ντο­γάν.

Όπως γρά­φει ο Σελίμ Κορού, από το τουρ­κι­κό θινκ-τανκ TEPAV: «πολ­λοί αδη­μο­νούν για το τέλος των καλών σχέ­σε­ων Τουρ­κί­ας και Ρω­σί­ας. Δεν πι­στεύω ότι θα συμ­βεί σύ­ντο­μα και δεν πι­στεύω ότι μπο­ρεί να συμ­βεί για την Ιντλίμπ».

Με αυτήν την έν­νοια, το πι­θα­νό­τε­ρο από τα δυ­νη­τι­κά σε­νά­ρια που κυ­κλο­φο­ρούν στη διε­θνή αρ­θρο­γρα­φία, είναι αυτό ενός «Σότσι Νο 2», όπου θα ορι­στούν οι νέες «ζώνες ελέγ­χου», αρ­κε­τά κοντά σε αυτό που ήδη απο­τυ­πώ­νε­ται στον χάρτη από τις κι­νή­σεις και των συ­ρια­κών και των τουρ­κι­κών στρα­τευ­μά­των. Αλλά η αβε­βαιό­τη­τα που επι­κρα­τεί μέσα στο Φλε­βά­ρη είναι εν­δει­κτι­κή της ρευ­στό­τη­τας της κα­τά­στα­σης, όταν «συ­νω­στί­ζο­νται» πο­λε­μι­κές δυ­νά­μεις. Η (ως τώρα) ανοι­χτή στή­ρι­ξη της Ρω­σί­ας στην προ­έ­λα­ση του Άσαντ μπο­ρεί να εν­θαρ­ρύ­νει τη Δα­μα­σκό να συ­νε­χί­σει να επι­χει­ρεί, βά­ζο­ντας δύ­σκο­λα ερω­τή­μα­τα στον Ερ­ντο­γάν και αφή­νο­ντας ανοι­χτά άλλα σε­νά­ρια στρα­τιω­τι­κής κλι­μά­κω­σης. 

Ακόμα κι ένα «Σότσι Νο2» απλά θα διαιω­νί­σει τη με­γά­λη εκ­κρε­μό­τη­τα που λέ­γε­ται Ιντλίμπ, η οποία –όσο δεν υπάρ­χει μια πο­λι­τι­κή λύση στο συ­ρια­κό– πα­ρα­μέ­νει η «συ­μπύ­κνω­ση» όλων των αντι­φά­σε­ων που κα­λεί­ται να ξε­πε­ρά­σει το «μπλοκ της Άστα­να»…

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά