Η σύρραξη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και κάποια συμπεράσματα που μας αφορούν

1. Η σύρραξη μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει μεγάλη προϊστορία.

Στο μωσαϊκό εθνοτήτων που αποτελεί ο Καύκασος, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανήκε στη Σοβιετική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, αν και στην περιοχή ήταν πλειοψηφικό το αρμενικό στοιχείο. Στην τελική ευθεία της κρίσης της ΕΣΣΔ εμφανίστηκαν οι εθνοτικές εντάσεις (μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων, για το μέλλον της περιοχής) και κατά τη διάλυσή της και την ανεξαρτητοποίηση των διάφορων Δημοκρατιών, η Αρμενία για πρώτη φορά διεκδίκησε ανοιχτά την περιοχή. Ένας πολύνεκρος πόλεμος τερματίστηκε χωρίς να δώσει οριστική λύση, την οποία υποτίθεται ότι έχει αναλάβει εδώ και 30 χρόνια να προωθήσει η «ομάδα του Μινσκ» (υπό την προεδρία Γαλλίας, Ρωσίας, ΗΠΑ).  

Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ακόμα ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν, η «αυτονόμησή» του κατά τον πόλεμο δεν αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ ή καμία κυβέρνηση. Ωστόσο αυτή η ντεφάκτο «αυτόνομη» περιοχή είναι αποσπασμένη από τον έλεγχο της κυβέρνησης του Μπακού και ελέγχεται από δυνάμεις Αρμενίων -όπως και άλλα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν που περιστοιχίζουν την «αυτόνομη» περιοχή κι έχουν καταληφθεί από αρμενικές δυνάμεις. 

Είναι ένα άλυτο ζήτημα διαμάχης μεταξύ ισχυρισμών «εθνικής κυριαρχίας» και «εθνικής αυτοδιάθεσης», που ως τέτοιο έχει μια δική του δυναμική, η οποία στη διάρκεια αυτών των 30 χρόνων έχει τροφοδοτήσει αρκετές σποραδικές συγκρούσεις και λιγότερο ή περισσότερο φονικές αψιμαχίες.

Είναι σημαντικό στην ερμηνεία τέτοιων συγκρούσεων και στη διαμόρφωση στάσης κι άποψης να παίρνονται υπόψη τα εκρηκτικά τοπικά υλικά που τροφοδοτούν την ένταση, προτού αναζητηθούν οι «ξένοι δάκτυλοι». Στο παρελθόν, και στο Μπακού και στο Ερεβάν, η «εθνική υπόθεση» του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει ανακινηθεί (εκατέρωθεν) σε συνθήκες εσωτερικών κρίσεων, υπενθυμίζοντας το ρόλο που παίζει το εθνικιστικό δηλητήριο στη φαρέτρα των αρχουσών τάξεων. Αξίες και παραδόσεις της Αριστεράς όπως ο διεθνισμός, η ταξική ενότητα, ο σεβασμός στα δικαιώματα των αλλοεθνών, η ρήξη με την «εθνική ενότητα» απέναντι στον εκάστοτε «Άλλο», οι ομόσπονδες λύσεις κ.ο.κ. παραμένουν απολύτως επίκαιρες και αναγκαίες ως απαντήσεις ή/και ως κριτήρια.

2. Η διαμάχη αυτή έχει μεγάλες γεωστρατηγικές επιπλοκές. Πέρα από την δική της, αυτόνομη δυναμική, δεν είναι κρυφός ο λιγότερο ή περισσότερο ενεργός ρόλος και άλλων δυνάμεων. Ότι το τουρκικό κράτος στηρίζει θερμά και παραδοσιακά τους Αζέρους είναι γνωστό. Ότι στην Αρμενία υπάρχει ρωσική στρατιωτική βάση κι ότι ανήκει σε ένα ιδιότυπο «ευρασιατικό ΝΑΤΟ» υπό την υψηλή εποπτεία της Ρωσίας είναι επίσης γνωστό. Έχει επίσης καταγραφεί η ροή όπλων από τη Μόσχα και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης και η συνολικότερη προσπάθεια της Ρωσίας να αυξήσει την επιρροή της και στις δύο χώρες, ισορροπώντας ανάμεσά τους ως «επιδιαιτητής». Το ενδιαφέρον του λεγόμενου «δυτικού στρατοπέδου» να ρυμουλκήσει την μία ή την άλλη χώρα (ή βέλτιστα και τις δύο) πιο αποφασιστικά στο δικό του μπλοκ και μακριά από τη ρωσική επιρροή είναι επίσης δεδομένο.

Όλα αυτά στην έτσι κι αλλιώς ευαίσθητη περιοχή του Καυκάσου. Πολύτιμη στο ενεργειακό παιχνίδι, στρατηγικά τοποθετημένη (ανάμεσα στη Μαύρη και την Κασπία Θάλασσα, δίνει πρόσβαση στη Ρωσία προς τη Μέση Ανατολή, «αγγίζει» το Ιράν και την Τουρκία), με ιστορία αυτονομιστικών εθνικών (και σήμερα κυρίως ισλαμικών) κινημάτων που λειτουργούν αποσταθεροποιητικά για κάποια κράτη κι αναζητούν «σπόνσορες» σε άλλες.

Όλα αυτά καθιστούν τα όσα συμβαίνουν εκεί πολύ σημαντικότερα από μια τοπική διαμάχη. Και κυρίως δυσκολεύουν την επίλυση της σύγκρουσης. Μια άλλη πτυχή της δράσης και του οπλοστασίου της Αριστεράς, ο αντιιμπεριαλισμός, είναι επίσης πολύτιμη. Όπως και στα Βαλκάνια, η Σκύλλα και η Χάρυβδη τοπικών εθνικισμών και ιμπεριαλιστικών παρεμβάσεων (με το ένα να τρέφει το άλλο) δημιουργούν ένα φαύλο κύκλο ο οποίος μπορεί να σπάσει μόνο από την κοινή δράση των από κάτω.

3. Οι «παγωμένες συγκρούσεις»… εύκολα «θερμαίνονται». Η διαμάχη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ονομάζεται -μετά τη λήξη του πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ως η «παγωμένη σύγκρουση». Ακόμα και ως τέτοια, έχει «παράξει» νεκρούς στις διαδοχικές μικροσυρράξεις της 30ετίας. Αναζωπυρώθηκε το 2016, στο φόντο τότε μιας μεγάλης εσωτερικής κρίσης στο Αζερμπαϊτζάν που ο ισόβιος ηγέτης Αλίγιεφ «εκτόνωσε» προς τα έξω αλλά και της κορύφωσης της κρίσης στις ρωσο-τουρκικές σχέσεις, όταν πύκνωναν τα ρωσικά ρεπορτάζ για μετατροπή της Αρμενίας σε «αεροπορική ομπρέλα» που εποπτεύει την Τουρκία. Η σημερινή κλιμάκωση είχε ως προηγούμενο ένα μικροεπεισόδιο στα σύνορα των δύο χωρών τον Ιούλη, που διαδέχτηκαν μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις, κάποια εθνικιστικά συλλαλητήρια, πριν φτάσουμε στο σημερινό πόλεμο, που έχει τη μεγαλύτερη ένταση, διάρκεια και θύματα από κάθε άλλη «ανάφλεξη» αυτά τα 30 χρόνια.

Είναι μια υπενθύμιση ότι οι καπιταλιστικοί ανταγωνισμοί και οι «ανοιχτοί λογαριασμοί» μεταξύ εθνών-κρατών θα λειτουργούν πάντοτε ως βραδυφλεγής βόμβα για τους λαούς. Μπορεί να «παγώνουν», ή να περνάνε φάσεις ύφεσης, να καταλήγουν σε προσωρινές «διευθετήσεις», να λήγουν «με τετελεσμένα» που δεν αμφισβητούνται τη δεδομένη χρονική στιγμή λόγω αδυναμίας της μιας ή της άλλης πλευράς. Αλλά είναι πάντα «ανοιχτές πληγές», από τις οποίες κάποιοι πολιτικοί απατεώνες κάνουν καριέρα, κάποιες αστικές τάξεις ξανασκαλίζουν αν θεωρήσουν ότι «γύρισε ο συσχετισμός», κάποιοι ιμπεριαλιστές αξιοποιούν ανάλογα τα συμφέροντά τους, κρατικοί γραφειοκράτες και μιλιταριστές ή έμποροι όπλων βγάζουν το παντεσπάνι τους.

4. Η ελληνική διπλωματία δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την μακρινή περιοχή. Παραμένει εντός του πλαισίου που ορίζουν οι Μεγάλες Δυνάμεις (έκκληση για εκεχειρία, όπως έπραξαν από κοινού και οι Τραμπ-Μακρόν-Πούτιν), άρα αποφεύγει «αποκοτιές» όπως ο Ερντογάν, που στηρίζει ενεργητικά το Αζερμπαϊτζάν και καταγγέλει την «ομάδα του Μινσκ» για ανικανότητα να επιλύσει τη διαμάχη κι αναρμοδιότητα να παρέμβει. Αλλά με τον τρόπο της επιχειρεί να πλασαριστεί πιο ζωηρά στη διαμάχη: Μια έκτακτη συνεδρίαση του Μονίμου Συμβουλίου του ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) προωθείται μετά από ελληνική πρωτοβουλία. Επιπλέον, η ελληνική διπλωματία -αν και διακριτικά- δεν κρύβει την μεροληψία της: Ο Δένδιας επικοινώνησε με τον Υπ. Εξ. της Αρμενίας, για να «υπογραμμιστεί η φιλία μεταξύ των δύο χωρών», ενώ γίνεται λόγος και για πιθανή επίσκεψη στο Ερεβάν. Δεν έχουμε υπόψη μας αντίστοιχες (έστω τυπικές) «επαφές» με το Μπακού.

Φυσικά, το «κλείσιμο του ματιού» στην αρμενική πλευρά είναι μια soft-δημόσια εκδοχή μιας πιο βαθιάς διεργασίας στην οποία εμπλέκεται το ελληνικό κράτος. Κάποια «πατριωτικά» σάιτ δεν το κρύβουν, φουσκώνοντας από περηφάνεια μετά από κάθε ανατίναξη αζέρικου τεθωρακισμένου, δηλώνοντας «Έλληνες οι εκπαιδευτές των Αρμένιων κομάντο!». Τέτοιες «εκπαιδευτικές δραστηριότητες» γίνονται και επίσημα, όπως το καλοκαίρι του 2017. Κατά τα άλλα, σε κάποια μέρη της όμορφης άγριας φύσης της πατρίδας μας, όταν αποχωρούσαν οι μικροί κατασκηνωτές τα καλοκαίρια, έβλεπαν να παίρνουν τη θέση τους στις εγκαταστάσεις κάτι Αρμένιοι λεβέντες οι οποίοι δεν θύμιζαν μικρούς κατασκηνωτές ούτε παραθεριστές που έπαιρναν τα βουνά για σκοπούς αναψυχής…

Ένα άλλο γενικής αξίας συμπέρασμα είναι ότι, γενικά, όταν ακούτε για «αδελφούς λαούς» από κρατικά χείλη, να κρατάτε μικρό καλάθι όσον αφορά τα ανιδιοτελή αισθήματα αδελφοσύνης των λαών και να ψάχνετε τις ροές όπλων, χρημάτων κι εκπαιδευτών. Πολύ περισσότερο όταν κάποιοι λαοί είναι πιο «αδελφοί» από άλλους κι ακόμα περισσότερο όταν αυτοί οι «αδελφοί» τυχαίνει να είναι «εχθροί του εχθρού»… Συνήθως τίποτε το καλό, δίκαιο και φιλειρηνικό δεν βγαίνει από τέτοιες «αδελφότητες»…

5. Εν τω μεταξύ, ο ελληνικός εθνικισμός αλυχτά. Οι πιο συγκρατημένοι, περιορίζονται σε πολεμικές ανταποκρίσεις όπου μετά βίας όμως κρύβεται η μεροληψία στις περιγραφές κι ένας κάποιος «πανηγυρικός» τόνος στις επιτυχίες του αρμενικού στρατού. Οι πιο περιθωριακοί (όπως η υπό διάλυση ΧΑ) βρήκαν αφορμή να επιχειρήσουν να βγουν από την ανυποληψία ρίχνοντας τρυκάκια υπέρ της «ελληνοαρμενικής συμμαχίας». Κάποιοι «δημοσιογράφοι» παρουσιάζουν τις φαντασιώσεις τους για μαζικά ταξίδια Αρμένιων κι Ελλήνων «εθελοντών μαχητών» ως ρεπορτάζ. Οι πιο «γεωστρατηγικά σκεπτόμενοι», καταχεριάζουν την ελληνική κυβέρνηση που δεν παίρνει ακόμα πιο θαρρετά κι ανοιχτά μεροληπτική φιλο-αρμενική στάση.

Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδοχή «υπεράσπισης της πατρίδας» αυτή που βλέπει ότι αυτή η «υπεράσπιση» παίζεται από τον Καύκασο… «ως τις όχθες της Τρίπολης» (της Λιβύης, όχι της Πελοποννήσου) που λέει κι ο ύμνος των Αμερικανών πεζοναυτών.

6. Καλό θα ήταν αυτού του είδους οι «υπερ-πατριώτες» να προσέχουν τί λένε, ειδικά όταν ανακατεύουν και την Κύπρο (!) στην εξίσωση (είτε για να συγκρίνουν την τάχα «εθελόδουλη» Αθήνα με το «γενναίο Ερεβάν» που «δεν εγκαταλείπει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ», είτε γιατί έτσι απλά επειδή «Ελλάδα-Κύπρος-Αρμενία» ξέρω γω…). Οι κρατικοί γραφειοκράτες και η επίσημη ελληνική διπλωματία κινείται συνήθως πιο έξυπνα όσον αφορά τα «εθνικά συμφέροντα», παίρνοντας υπόψη τον σύνθετο κόσμο του Διεθνούς Δικαίου, των νομικών προηγούμενων κ.ο.κ. Επειδή κάτι ξέρει και ο Δένδιας, με ρέγουλα η κριτική συνέλληνες και με φειδώ οι αναφορές στην Κύπρο.

Βλέπετε στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει συμβεί το εξής:

Μια εθνότητα αισθάνθηκε αδικημένη στο κράτος στο οποίο ζει. Έγινε ένας πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου αυτή η εθνότητα συγκρότησε ένα ντεφάκτο αυτόνομο κράτος με τη στρατιωτική βοήθεια ενός γειτονικού «συγγενικού» κράτους που κατέλαβε εδάφη της γείτονος χώρας, για να προστατεύσει την εν λόγω εθνότητα. Το ντεφάκτο κράτος που προέκυψε, δεν αναγνωρίστηκε από τη Διεθνή Κοινότητα, κι έκτοτε επιβιώνει αποκλειστικά χάρη στην οικονομική στήριξη της «τρίτης χώρας», συνδέεται με το εξωτερικό μόνο μέσω αυτής και προστατεύεται στρατιωτικά από την παρουσία του στρατού της. Εν τω μεταξύ, το κράτος του οποίου τα εδάφη αποσπάστηκαν καταγγέλει την ξένη κατοχή. Αν σας θυμίζει κυπριακό, καλά κάνει, μόνο που στη θέση της Τουρκίας βρίσκεται η Αρμενία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Άρα να οργανωθούμε λίγο ρε παιδιά στο ποια είναι η «εθνικά ωφέλιμη γραμμή»…

7. Σε ό,τι μας αφορά, σε αυτή τη σύρραξη είμαστε με τις αντιπολεμικές φωνές της περιοχής. Όπως μιας (μικρής δυστυχώς, αλλά ηρωικής σε συνθήκες στρατιωτικού νόμου) ομάδας Αζέρων αριστερών φοιτητών. Η ανακοίνωσή τους λέει πολλά -για το Καραμπάχ, τον πόλεμο, τις «εθνικές τυφλώσεις»- που έχουν τεράστια αξία…